Nhân vật tự thức tỉnh trong truyện thiếu nhi Nguyễn Nhật Ánh

TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 59 - Thaùng 7/2018<br /> <br /> <br /> <br /> Nhân vật tự thức tỉnh trong<br /> truyện thiếu nhi Nguyễn Nhật Ánh<br /> The Character of Self-Consciousness in Nguyen Nhat Anh’s Stories for Children<br /> <br /> TS. Hà Thị Thanh Nga, Trường Đại học Đồng Tháp<br /> Ha Thi Thanh Nga, Ph.D., Dong Thap University<br /> <br /> ThS. Lê Thị Thanh Hồng, Trường Đại học Đồng Tháp<br /> Le Thi Thanh Hong, M.A., Dong Thap University<br /> <br /> Tóm tắt<br /> Là nhà văn chuyên viết cho thiếu nhi, Nguyễn Nhật Ánh luôn tin vào tâm hồn trong sáng, thánh thiện,<br /> tốt đẹp của họ. Bằng những tình huống bất ngờ nhưng hết sức tự nhiên, ông để thiếu nhi tự nhận ra điều<br /> hay, lẽ phải nhằm hoàn thiện nhân cách. Nhờ đó, những triết lí, chiêm nghiệm, bài học giáo dục luôn<br /> nhẹ nhàng, sâu sắc, thấm thía. Hơn nữa, Nguyễn Nhật Ánh cũng muốn cùng thiếu nhi gửi đến người lớn<br /> những lời nhắn nhủ về sự chia sẻ, thấu hiểu, đồng hành.<br /> Từ khóa: trẻ em, nhân vật, truyện thiếu nhi, tuổi thơ, Nguyễn Nhật Ánh.<br /> Abstract<br /> As a writer for children, Nguyen Nhat Anh always believes in bright and beautiful souls of the children.<br /> In unexpected but very natural ways, he lets the children realize the good things to improve their<br /> personality. Thanks to that, the philosophical and ethical lessons are always deep and penetrating.<br /> Moreover, Nguyen Nhat Anh also wants to send the message about sharing, understanding, and<br /> companion to the adults.<br /> Keywords: children, character, stories for children, childhood, Nguyen Nhat Anh.<br /> <br /> <br /> <br /> 1. Mở đầu thiếu nhi của Nguyễn Nhật Ánh, độc giả<br /> Trong bối cảnh các hoạt động sáng tác ban đầu bị hấp dẫn bởi những câu chuyện<br /> văn học cho trẻ em không quá sôi động, lực vui vẻ, nhẹ nhàng được viết bằng ngòi bút<br /> lượng sáng tác, khối lượng tác phẩm cũng hồn hậu, dí dỏm. Tuy nhiên, chứa đựng bên<br /> như sức tác động đến trẻ em không còn trong đó là dụng ý giáo dục trẻ em vô cùng<br /> được như trước, Nguyễn Nhật Ánh trở sâu sắc.<br /> thành một “hiện tượng”. Nhà văn vẫn miệt Dành tình yêu cho trẻ em, Nguyễn<br /> mài sáng tác cho cả trẻ em và những ai “đã Nhật Ánh quan tâm đến quá trình phát<br /> từng là trẻ em” và được độc giả đón nhận triển, hoàn thiện nhân cách của họ. Bởi thế,<br /> một cách nhiệt liệt. Từ trang văn Nguyễn ông đã xây dựng được thế giới nhân vật trẻ<br /> Nhật Ánh, các thế hệ trẻ em tìm thấy hình em rất phong phú, đa dạng. Đó có thể là<br /> ảnh của chính mình, tìm thấy thế giới tuổi những “con ngoan trò giỏi”, những cô bé,<br /> thơ với những kỉ niệm quý giá. Đọc truyện cậu bé có tâm hồn mơ mộng, nhạy cảm<br /> <br /> 73<br /> NHÂN VẬT TỰ THỨC TỈNH TRONG TRUYỆN THIẾU NHI NGUYỄN NHẬT ÁNH<br /> <br /> <br /> như là hình bóng của chính tác giả thời thơ mình ra khỏi thế giới loài vật, ý thức đã<br /> ấu; những anh trai, em gái, những người điều khiển hành động của họ. Con người<br /> bạn học… Và tất nhiên, nhân vật của ông có ý thức không chỉ theo bản năng mà có<br /> có khi là những đứa trẻ nghịch ngợm “nhất thể hành động theo lí trí, sau khi đã có sự<br /> quỷ nhì ma” với đủ trò náo loạn. Không soi xét, đánh giá từ nhiều mặt. Ý thức giúp<br /> chủ trương tạo nên những mẫu hình trẻ em con người biết học hỏi, biết đúng sai, biết<br /> lí tưởng, truyện thiếu nhi Nguyễn Nhật lựa chọn, phân biệt và đặc biệt là biết sửa<br /> Ánh cũng gần như không có kiểu nhân vật chữa sai lầm để hướng thiện.<br /> phản diện. Nhưng như thế không có nghĩa Nếu như ý thức là để nhận biết thì “tự<br /> là các nhân vật trẻ em của ông không có ý thức là giai đoạn cao của ý thức, là tự đào<br /> những việc làm sai, những vấp váp, những sâu, mổ xẻ bản thân nội tâm để tự cải tạo<br /> hành động đáng phê phán hoặc nhiều khi và hoàn thiện” [7, tr.152]. Tự ý thức là yếu<br /> đơn giản là những lúc các em hiểu chưa tố quan trọng để con người tự thức tỉnh sau<br /> đúng. Điều đáng nói là, nhà văn luôn để những mê muội, lầm lạc, để thấy rằng<br /> cho nhân vật của mình tự thức tỉnh, tự nhìn trong mỗi người luôn có bản tính lương<br /> nhận ra sai lầm của mình và sửa chữa nó. thiện, tốt đẹp. Trong văn học Việt Nam, đã<br /> Điều này đã được Lê Huy Bắc chỉ rõ: có nhiều nhà văn khắc họa thành công kiểu<br /> “Những ai đánh mất tuổi thơ thì không thể nhân vật này. Nam Cao là nhà văn luôn đặt<br /> tìm thấy được hạnh phúc ở thực tại và tội nhân vật trí thức tiểu tư sản của mình trong<br /> ác thường có nguồn gốc từ những sai lạc từ những cuộc đấu tranh nội tâm với tinh thần<br /> tuổi thơ mà không kịp thời điều chỉnh” (9, tự thức tỉnh cao độ. Hộ (Đời thừa) luôn<br /> tr.48). Triết lí giáo dục, định hướng trẻ em trăn trở về việc phải trở thành một nhà văn<br /> từ hành vi thực ra không phải đến Nguyễn chân chính và một con người chân chính<br /> Nhật Ánh mới đặt ra. Yếu tố khiến độc giả “nâng đỡ người khác trên đôi vai của<br /> chú ý là ông đặt ra và giải quyết những sai mình”. Bi kịch của Hộ bộc lộ ra, khi Hộ<br /> lầm, sai lạc của trẻ hết sức nhẹ nhàng, tự nhận thấy mình đã hành động trái ngược<br /> nhiên, không giáo điều, giáo huấn, không lương tâm, lẽ sống tốt đẹp ấy. Điền (Trăng<br /> lên giọng dạy dỗ. Tuy là thức tỉnh đấy, sáng) chua chát nhận ra rằng điều tốt đẹp<br /> nhưng lại khiến các em nhận thức bằng tất trong con người thường bị “cái nghèo khổ<br /> cả tình cảm mến mộ, yêu thương. làm mất đi một phần lớn”. Nguyên Hồng<br /> 2. Về kiểu nhân vật thức tỉnh trong lại thường cố gắng tạo ra một sự việc hay<br /> văn học một thay đổi để đặt nhân vật trong sự so<br /> Nhân vật tự thức tỉnh là một kiểu nhân sánh mà tự thức tỉnh. Dù bằng cách nào,<br /> vật khá nổi bật trong văn học Việt Nam các nhà văn này cũng luôn yêu cầu khắt<br /> hiện đại. Độc giả có thể tìm thấy kiểu nhân khe buộc nhân vật phải đau đớn, vật vã<br /> vật này trong sáng tác của Nam Cao, Thạch cùng quá trình thức tỉnh.<br /> Lam, Nguyễn Khải, Ma Văn Kháng, Nhân vật tự thức tỉnh là kiểu nhân vật<br /> Nguyễn Minh Châu… Đây là sự thể hiện của văn học hiện đại. Trong văn học dân<br /> chiều sâu của đời sống xã hội trong văn gian, nhân vật hành động theo chức năng<br /> học, là cách nhà văn nói lên quan niệm của định sẵn nhằm minh họa cho một triết lí<br /> mình về con người. Khi trở thành một đặc nào đó của dân gian. Nhân vật chính diện, lí<br /> tính của con người, làm cho con người tách tưởng dù đau khổ, bất hạnh đến thế nào<br /> <br /> 74<br />  HÀ THỊ THANH NGA - LÊ THỊ THANH HỒNG<br /> <br /> <br /> cũng không được tác giả dân gian miêu tả tuổi của trẻ, nắm bắt mọi biểu hiện dù là<br /> cụ thể về những nỗi niềm, tâm trạng. Nhân nhỏ nhất trong quá trình phát triển nhân<br /> vật phản diện luôn độc ác, gian xảo, tham cách trẻ em.<br /> lam và không bao giờ suy nghĩ về những Nhân vật thức tỉnh trong truyện thiếu<br /> điều xấu xa đó của mình. Những lời răn nhi Nguyễn Nhật Ánh không phải là một<br /> dạy, giáo huấn trong văn học hiện đại cũng kiểu dạng nhân vật đặc biệt hay dị biệt mà<br /> được chuyển tải thông qua hình tượng nhân có thể là bất kì ai. Đó là những nhân vật có<br /> vật chứ không phát biểu trực tiếp. Nhân vật tính cách rất đỗi quen thuộc, dù là người<br /> vì thế mà đời hơn, người hơn, mang chiều lớn hay trẻ em như cu Mùi trong Cho tôi<br /> sâu nội tâm và tính khái quát xã hội cao xin một vé đi tuổi thơ, chú chó Bê tô trong<br /> hơn. Viết về kiểu nhân vật tự thức tỉnh, các Tôi là Bê tô, Thiều trong Tôi thấy hoa vàng<br /> nhà văn luôn đặt niềm tin ở con người, dù trên cỏ xanh hay những người lớn trong<br /> con người có bị tha hoá, bị cám dỗ hay sai Chúc một ngày tốt lành, Ngồi khóc trên<br /> lầm thì bên trong họ vẫn luôn tồn tại phần cây… Đặc biệt, nhân vật tự thức tỉnh xuất<br /> bản tính lương thiện, tốt đẹp mà tự thức hiện trong cả 12 truyện của tập truyện Út<br /> tỉnh chính là quá trình khám phá ra nó. Quyên và tôi với các kiểu nhân vật như<br /> 3. Các kiểu nhân vật tự thức tỉnh người anh trai xưng “tôi” (truyện Em gái,<br /> trong truyện thiếu nhi Nguyễn Nhật Ánh Mẹ đừng sợ, Út Quyên và tôi), người bạn<br /> Với các tác phẩm văn học dành cho xưng “tôi” (truyện Bướm vàng bướm đỏ,<br /> người lớn, nhân vật tự thức tỉnh là những Ông tôi, Những trò chơi khác nhau, Điều<br /> người đã trưởng thành, có đủ vốn sống, không tính trước, Những đứa trẻ cùng lớp),<br /> kinh nghiệm để có thể tự phán xét, đấu Tuấn (truyện Buổi sáng), Thời (truyện<br /> tranh với chính mình. Nhân vật trong Người anh), Nghi (truyện Trứng chim sẻ),<br /> truyện thiếu nhi của Nguyễn Nhật Ánh là Hoa, Tân, Đạt, Thịnh (truyện Học trò).<br /> trẻ em, đang bỡ ngỡ bước vào cuộc sống, Nhân vật thức tỉnh trong tập Út Quyên và<br /> nhận thức xã hội và nhận thức về chính tôi đều là các nhân vật chính, nhưng ở<br /> mình. Đây chính là đối tượng của các hoạt những tác phẩm khác, nhất là các truyện<br /> động giáo dục từ gia đình, nhà trường, xã dài, không phải lúc nào cũng là nhân vật<br /> hội. Với nhân vật trẻ em, Nguyễn Nhật chính và cũng là trẻ em như mẹ và chị hai<br /> Ánh đã không biến họ thành những “cụ cu Tin (Đảo mộng mơ), cu Mùi người lớn<br /> non” để đặt vào những cuộc đấu tranh nội (Cho tôi xin một vé đi tuổi thơ)... Với<br /> tâm, những xung đột dữ dội giữa các mặt Nguyễn Nhật Ánh, ông còn viết cho<br /> đối lập trong cùng một cá thể. Ông luôn “những ai từng là trẻ em”, ông cũng như<br /> nhẹ nhàng đối với trẻ em, để họ sống trong trẻ em còn mong muốn tác động đến người<br /> thế giới tuổi thơ tươi trẻ, hồn nhiên vui tươi lớn. Rõ ràng, sự tự ý thức, tự nhận thức, tự<br /> của mình, nhưng vẫn có thể giúp họ thức thức tỉnh không chỉ cần (và chỉ nên) diễn ra<br /> tỉnh chính mình, nhận ra hành động sai ở trẻ em.<br /> lầm, suy nghĩ chưa đúng để có sự lựa chọn Những vấn đề thức tỉnh mà Nguyễn<br /> hợp lí, hợp tình trong từng hoàn cảnh cụ Nhật Ánh đặt ra trong truyện thiếu nhi<br /> thể. Đây chính là điểm khiến cho văn không phải là những điều quá lớn lao như<br /> chương Nguyễn Nhật Ánh được trẻ em đón như sự sống, cái chết, hạnh phúc, nhân<br /> nhận nhiệt liệt. Ông thấu hiểu tâm lí lứa phẩm, sự tha hoá.., vốn thường thấy trong<br /> <br /> 75<br /> NHÂN VẬT TỰ THỨC TỈNH TRONG TRUYỆN THIẾU NHI NGUYỄN NHẬT ÁNH<br /> <br /> <br /> những tác phẩm văn học dành cho người rằng là kẻ sống như đã chết. Lão còn chẳng<br /> lớn. Nguyễn Nhật Ánh viết những câu có một cái tên đúng nghĩa. Lão Hiếng đại<br /> chuyện hết sức đời thường, giản dị. Thời diện cho một bộ phận không nhỏ con người<br /> (Người anh) mặc cảm về một ông anh ngày nay “Không phải những gì thuộc về<br /> chẳng có gì “hách xì xằng”, “số dách” như loài người đều tốt. Lão Hiếng thuộc về loài<br /> người anh “kĩ sư hãng Xi-trô-en”, “cầu thủ người. Nhưng lão không tốt” [2, tr.142].<br /> hạng A1 toàn quốc”, “bộ đội có súng bắn Lão Hiếng coi cú đá chân vào bụng những<br /> đạn thật” [2, tr.7]. Vì thế, Thời lựa chọn con cún là một trò chơi. Lão gây ra những<br /> một người anh tưởng tượng thay vì ông tổn thương về thể chất và tinh thần, tình<br /> anh trai thật “đi thanh niên xung phong, cảm cho những chú cún đáng thương. Bài<br /> quanh năm cuốc đất đào kênh ở những học sau những cú đá đau đớn của Lão<br /> vùng đất xa xôi hẻo lánh”. Còn những anh Hiếng độc ác được coi là trả giá cho sự tin<br /> trai xưng “tôi” lại luôn cảm thấy không ưa cậy. Khi bạn quá tin cậy và sùng bái một ai<br /> những cô em gái: “tôi” chê bai Mai Pha mít đó, bạn sẽ không đề phòng và nghi ngờ. Và<br /> ướt dễ khóc nhè (Em gái); “tôi” khó chịu vì đôi khi, bạn sẽ chết vì niềm tin ngây thơ<br /> Út Quyên giành mất vị trí út trong nhà (Út của mình. Lão Hiếng thật ra vẫn sống,<br /> Quyên và tôi); “tôi” lại thường bày trò lấy nhưng đó chỉ là sống bằng cái xác, còn tâm<br /> đồ chơi của em (Mẹ đừng sợ). Thiều đã hồn đã chết từ lâu mà đến cả những chú<br /> đánh em trai nặng đến mức nằm liệt cún cũng phải tránh lão như một cây nấm<br /> giường vì hiểu nhầm em ăn vụng thịt gà độc bốc mùi ác. Tuy nhiên, đến cuối cùng,<br /> trong lúc mình đi vắng (Tôi thấy hoa vàng Nguyễn Nhật Ánh vẫn đề cao tính nhân<br /> trên cỏ xanh). Dì Sáu nghĩ rằng, thằng Tin văn. Nhân cách con người đôi khi là sự tha<br /> cùng đám bạn trên Đảo mộng mơ đã đánh thứ cho những tâm hồn sai lệch: “Tôi<br /> cắp những đồ vật giá trị trong nhà dì… Tuy không thấy có lý do gì để nghĩ đến lão dù<br /> nhiên, đằng sau những câu chuyện giản dị là nghĩ đến để căm giận hay ghét bỏ” [2,<br /> là những vấn đề quan trọng đối với thế hệ tr.168].<br /> trẻ như vai trò, giá trị con người, tình yêu Quan tâm đến quá trình hình thành và<br /> gia đình, tình anh em, tình bạn, ước mơ, phát triển nhân cách trẻ em, Nguyễn Nhật<br /> khát vọng. Ánh để ý đến mọi thứ liên quan, từ những<br /> Có một nhân vật xưng “tôi” rất đặc điều giản dị, đời thường đến những vấn đề<br /> biệt của Nguyễn Nhật Ánh. Đó là chú chó trọng đại. Đối với người lớn, nó có thể<br /> Bê-tô (Tôi là bê-tô). Bằng cách sử dụng đại bình thường nhưng với trẻ em, nó lại quan<br /> từ nhân xưng ngôi thứ nhất, Nguyễn Nhật trọng. Mỗi câu chuyện với trẻ em có thể là<br /> Ánh làm cho độc giả tin rằng có thể đọc lần đầu tiên được chứng kiến, được trải<br /> được ngôn ngữ của loài vật. Dưới cái nhìn qua. Nếu trẻ em không được quan tâm,<br /> cuộc sống thông qua chú cún Bê-tô, những định hướng thì rất có thể họ sẽ hiểu nhầm<br /> triết lí về cách sống, tình yêu thương gia dẫn đến hành động sai trái. Bởi vậy, bằng<br /> đình, bạn bè, và cả những kẻ sống như văn chương, Nguyễn Nhật Ánh hướng trẻ<br /> không sống lần lượt đặt ra. Chị Ni, bà chị em đến những giá trị tốt đẹp. Hơn hết, các<br /> Ni là những người bạn, người chủ tốt bụng nhân vật của ông, dù sau các sai lầm, vấp<br /> của Bê-tô, Bi-nô. Lão Hiếng thì khác, lão váp vẫn luôn hồn nhiên, trong sáng, đáng<br /> là kẻ mà Bê-tô, Bi-nô và tất cả loài cún cho yêu. Điều này thể hiện niềm tin, là tình yêu<br /> <br /> 76<br />  HÀ THỊ THANH NGA - LÊ THỊ THANH HỒNG<br /> <br /> <br /> thương mà nhà văn dành cho trẻ em. thức tỉnh khi nghe bài văn của Quân “như<br /> 4. Tình huống tự thức tỉnh trong một dòng suối êm mát, xoa dịu mọi tình<br /> truyện thiếu nhi Nguyễn Nhật Ánh cảm nhỏ nhen và gợi lên một niềm xúc<br /> Để nhân vật trẻ em của mình biết thức động lạ lùng”. Nó cảm nhận được hình ảnh<br /> tỉnh, Nguyễn Nhật Ánh không cần đến đẹp đẽ, cao cả của người anh trai mà trước<br /> những câu chuyện quá dài, với sự phân tích đây nó có phần coi thường. Giọt nước mắt<br /> tâm lí căng thẳng. Ông thường đặt nhân vật của Thời rơi xuống chứa tất cả sự ăn năn,<br /> vào những tình huống nhận thức, tình hối hận và sự xúc động. Thậm chí, Thời<br /> huống thức tỉnh hết sức tự nhiên nhưng cảm thấy biết ơn Quân vì bài văn của Quân<br /> cũng không ít bất ngờ. Các nhân vật của giúp nó nhận ra người anh trai của mình<br /> Nguyễn Nhật Ánh dù sai trái đến đâu vẫn tuyệt vời, đáng kính trọng.<br /> luôn tự nhận ra sai lầm và sửa chữa nó. Ở nhiều truyện, Nguyễn Nhật Ánh<br /> Nhìn em đau đớn, Thiều ân hận “nỗi ân không quá chú trọng miêu tả ngoại hình<br /> hận lúc này đã rất giống chiếc cọc nhọn hay nội tâm nhân vật. Quá trình tự thức<br /> xuyên từ đỉnh đầu xuống gót chân tôi, đóng tỉnh của nhân vật cũng không quá phức tạp<br /> chặt tôi vào sự hoang mang, đẫn đờ” [1, hay dằn vặt, day dứt. Nếu như Nguyễn<br /> tr.257]. Cảm xúc của Thiều khi thấy Tường Minh Châu chú trọng miêu tả cụ thể ngoại<br /> bảo vệ anh trai trước ba mẹ đã động vào hình, cử chỉ, nét mặt của nhân vật người<br /> tâm thức của mỗi người đọc về lòng vị tha, họa sĩ trong truyện Bức tranh, nhằm góp<br /> tình yêu thương: “Cái cách mà Tường bảo phần làm rõ cuộc đấu tranh, giằng xé dữ<br /> vệ tôi ngay cả lúc nó là nạn nhân xấu số dội giữa các mặt đối lập, thì Nguyễn Nhật<br /> của tôi khiến tôi xấu hổ và cảm thấy day Ánh lại đưa ra những tình huống nhẹ<br /> dứt ghê gớm. Tình yêu của em dành cho tôi nhàng, phù hợp với tâm lý của thiếu nhi.<br /> thật mênh mông trong khi tôi hết lần này Ông dụng công mà như không dụng công.<br /> đến lần khác đối xử với nó chẳng ra gì” [1, Từng bài học giáo dục và quá trình tự ý<br /> tr.258]. Tường không những không trách thức, tự thức tỉnh diễn ra theo cách bất ngờ<br /> anh trai đã vô cớ đánh mình, mà còn bảo thú vị nhất.<br /> vệ Thiều trước ba mẹ. Nguyễn Nhật Ánh “Tôi” (Điều không tính trước) trong<br /> lấy tình yêu thương để thức tỉnh con người. lúc tức giận vì kết quả của trận bóng đá, đã<br /> Chính tình yêu của em trai dành cho người quyết tâm đánh nhau với Nghi một trận để<br /> anh đã khiến Thiều thức tỉnh. trả thù. “Tôi” tìm đủ mọi “vũ khí” để có<br /> Sự thức tỉnh của các nhân vật trẻ em thể hạ gục bạn, đã bàn bạc với Phú, đứa<br /> gần như diễn ra một cách tức thời hoặc cháu năm tuổi, thậm chí rủ rê thêm bạn<br /> ngay sau đó mà không cần đến quá trình Phước cùng đi. Nhưng cuối cùng người bị<br /> đấu tranh nội tâm lâu dài, giằng xé như đối “hạ gục” lại là “tôi”. “Tôi” bị “hạ gục”<br /> với người lớn. Trẻ em hồn nhiên, không bằng “vũ khí” lợi hại nhất của Nghi – một<br /> phức tạp như người lớn thường tính toán cuốn sách và ba vé xem phim. Cách giải<br /> thiệt hơn. Trong Người anh, khi nghe cô quyết dí dỏm đầy bất ngờ đã làm người đọc<br /> giáo khen Quân, Thời vừa tiếc vừa bực vì bất giác mỉm cười bởi lối viết truyện của<br /> nghĩ “chính thằng Quân là đứa cướp đoạt Nguyễn Nhật Ánh. Bằng tình huống hết<br /> phần vinh quang đáng ra phải thuộc về nó” sức tự nhiên, ông để nhân vật tự nhận ra<br /> [2, tr.13]. Nhưng rồi, Thời nhanh chóng điều sai trái và tự thức tỉnh. Cái hay ở đây<br /> <br /> 77<br /> NHÂN VẬT TỰ THỨC TỈNH TRONG TRUYỆN THIẾU NHI NGUYỄN NHẬT ÁNH<br /> <br /> <br /> là cách giải quyết tình huống. Thay vì một cậu bé “tôi” trong truyện Những đứa trẻ<br /> trận quyết đấu thì người đọc lại có thể mỉm cùng lớp đã chọn hoãn chuyến đi thăm bố.<br /> cười nhìn ba cậu bạn khoác vai bá cổ nhau Lựa chọn này được đưa ra sau khi “tôi”<br /> cùng đi xem phim. Chính nhờ tình bạn hết nhìn thấy cảnh cô giáo “nhỏ nhắn, ốm đau<br /> sức hồn nhiên, trong sáng của Nghi đã làm và đơn độc”. Ở đây, “tôi” chưa làm gì sai<br /> “tôi” tự ý thức và hiểu ra mọi chuyện. Mọi trái, nhưng việc cậu và các bạn vui mừng<br /> hiểu lầm, hiềm khích, bất hòa đều qua đi, vì được nghỉ một tuần do cô giáo ốm đã trở<br /> còn lại là những tình bạn đẹp. thành một nỗi day dứt. Còn “tôi” trong Mẹ<br /> Thức tỉnh trong truyện thiếu nhi đừng sợ lại thức tỉnh sau khi nhìn thấy<br /> Nguyễn Nhật Ánh nhiều khi không chỉ là hành động của chị Hai và em Tin. “Tôi”<br /> về lương tâm. Thức tỉnh có thể là sự rung muốn dùng con tắc kè cao su để dọa mọi<br /> động về tâm hồn, về triết lí chiêm nghiệm người “chết khiếp”, nhưng chị Hai lại lo<br /> của cuộc sống, có cái nhìn cuộc sống theo mẹ yếu tim sẽ sợ đến ngất xỉu. Nhất là<br /> cách tốt đẹp hơn. Nguyễn Nhật Ánh đặt thằng em Tin, nó rất tinh tế khi viết một<br /> nhân vật của mình vào những tình huống mảnh giấy nhỏ treo trên cổ con tắc kè “Mẹ<br /> “có vấn đề” để nhân vật bộc lộ hết phẩm đừng sợ! Đây chỉ là con tắc kè bằng cao su<br /> chất, ý thức cá nhân của mình. Bên cạnh thôi!” [2, tr.86]. Trong truyện này, Nguyễn<br /> tình huống trực tiếp là những tình huống Nhật Ánh không miêu tả tâm trạng, suy<br /> gián tiếp trong nội tâm của nhân vật, thúc nghĩ của “tôi”. Nhưng thông qua cái nhìn<br /> đẩy sự hình thành ý thức cá nhân của mỗi của nhân vật, ông đã giúp không chỉ chính<br /> người. Sự thức tỉnh đưa đến những hành “tôi” mà cả độc giả cũng nhận ra sự thức<br /> động tưởng như không thể. Nhân vật bé tỉnh trong tâm hồn cậu.<br /> Hoa trong truyện Học trò dám đánh lại Sơn Nguyễn Nhật Ánh thường có hai cách<br /> đen để bảo vệ quả cam mà mình dành tặng thể hiện sự thức tỉnh của nhân vật. Một là,<br /> cô giáo bị ốm. Những lần trước, Hoa và ông miêu tả tâm lí, tâm trạng nhân vật như<br /> các bạn đều bị Sơn đen bắt nạt, lấy hết mọi đối với Thiều, Thời, hay người anh trai<br /> thứ hay ho mà chúng có. Nhưng lần này, trong Út Quyên và tôi. Nhưng cũng có<br /> Hoa dám vùng lên cắn Sơn đen để bảo vệ những nhân vật, ông chỉ để hành động<br /> quả cam. Cả Tân, Đạt, Thịnh cũng quên hết nhân vật thể hiện sự thức tỉnh ấy như “tôi”<br /> sợ hãi cùng lao vào đánh Sơn đen bảo vệ trong Những đứa trẻ cùng lớp và “tôi”<br /> Hoa. Sự thức tỉnh đối với họ là triết lí trong Điều không tính trước. Hơn nữa,<br /> “đoàn kết là cội nguồn của sức mạnh và Nguyễn Nhật Ánh thường để nhiều nhân<br /> cần nhất là có một người dám xông lên vật xưng “tôi” mà không đặt tên cụ thể như<br /> trước”. Các cậu bé đã dành cho cô bạn gái những nhân vật khác trong truyện. Phải<br /> bé nhỏ sự ngưỡng mộ, cảm phục. chăng, nhà văn đang muốn hướng đến<br /> Đặt nhân vật vào những tình huống không chỉ một mà nhiều thiếu nhi cùng suy<br /> thức tỉnh, Nguyễn Nhật Ánh không cần ngẫm về hành động của mình để tự nhận<br /> phải đưa ra những lời giáo huấn, dạy bảo, thức, tự sửa chữa. Lựa chọn điểm nhìn từ<br /> điều mà trẻ em vốn không thích. Trước người kể chuyện “tôi” cũng là nhân vật tự<br /> tình huống hay sự việc, mỗi trẻ em có sự thức tỉnh sẽ mang đến cho người đọc<br /> lựa chọn của mình. Giữa việc đi Vũng Tàu những cảm nhận chân thật nhất về mọi diễn<br /> và ở lại cùng các bạn chăm sóc cô giáo ốm, biến trong tâm trạng nhân vật. Đây là biệt<br /> <br /> 78<br />  HÀ THỊ THANH NGA - LÊ THỊ THANH HỒNG<br /> <br /> <br /> tài của Nguyễn Nhật Ánh, một trong những Nhàn sẽ có một kỉ niệm kinh khủng nhớ<br /> yếu tố làm cho ông trở thành nhà văn được đời (Ông tôi). Nếu như người cha không<br /> yêu thích nhất của thế giới tuổi thơ. ủng hộ giấc mơ làm Robinson của con trai<br /> Văn chương luôn hướng con người tới thì thằng cu Tin cùng đám bạn sẽ không<br /> sự hoàn thiện nhân cách. Thông qua những thể nào có được những ngày tháng ngọt<br /> hình tượng nghệ thuật sống động, văn ngào làm chúa đảo, chúa đảo phu nhân và<br /> chương có thể thanh lọc tâm hồn con phó chúa đảo trên đống cát trước sân (Đảo<br /> người, cảm hoá con người. Văn học dành mộng mơ). Nếu như bà Đỏ, ông an ninh,<br /> cho trẻ em càng đề cao tính giáo dục. Nhà ông thuế vụ, ông du lịch, bà kế hoạch đầu<br /> văn Võ Quảng đã từng nói “quan điểm sư tư, bà y tế cũng nghĩ như bọn trẻ con thì<br /> phạm và văn học viết cho thiếu nhi phải là với chúng, ngày nào cũng sẽ là “một ngày<br /> anh em sinh đôi”. Với Nguyễn Nhật Ánh, tốt lành” (Chúc một ngày tốt lành). Nếu<br /> khi viết cho thiếu nhi, định hướng giáo dục như cu Mùi người lớn nghĩ về con mình<br /> hành vi, tâm hồn, tính cách cho trẻ em luôn như cách nghĩ của cu Mùi trẻ con thì tấm<br /> được đề cao. Nếu như văn học cho người vé trở về tuổi thơ ấy sẽ là vô giá (Cho tôi<br /> lớn chú ý tới quá trình thì văn học cho xin một vé đi tuổi thơ).<br /> thiếu nhi của Nguyễn Nhật Ánh chú trọng Nhân vật trẻ em trong truyện thiếu nhi<br /> hành vi. Bởi vì với trẻ em, hành vi tạo nên Nguyễn Nhật Ánh có thể không phải là đối<br /> thói quen, thói quen hình thành tính cách tượng để các bậc cha mẹ lấy làm gương<br /> của trẻ. Trên con đường hình thành nhân cho con cái nhưng rất đáng yêu, đáng nhớ,<br /> cách của mỗi đứa trẻ, Nguyễn Nhật Ánh luôn tạo ấn tượng đặc biệt với độc giả.<br /> nhấn mạnh đó là (hành vi) yếu tố đầu tiên. Nguyễn Nhật Ánh luôn sống trong thế giới<br /> Nếu như hành vi của trẻ không được định trẻ em, thấu hiểu tâm lí, tính cách, những<br /> hướng ngay từ đầu thì mọi giáo huấn về tâm tư, nguyện vọng, ước mơ cũng như<br /> sau chỉ là sách vở. những khó khăn mà các em gặp phải. Các<br /> 5. Kết luận em hồn nhiên, chân thành và trong sáng.<br /> Đặt ra vấn đề tự thức tỉnh trong tâm Ngay cả những sai lầm, vấp váp cũng rất<br /> hồn trẻ thơ, Nguyễn Nhật Ánh đã thay mặt đỗi hồn nhiên. Các em có thể ham chơi, có<br /> trẻ em, muốn cùng trẻ thơ nhắn gửi nhiều thể đánh nhau, có thể thích ăn mì tôm hơn<br /> điều tới người lớn. Ông mong muốn người ăn cơm, thậm chí có thể lập ra phiên toà<br /> lớn thấu hiểu tâm lí trẻ, chia sẻ những xét xử ba mẹ... Nhưng những đứa trẻ ấy<br /> vướng mắc, vấp váp trong quá trình trưởng luôn hướng thiện, tốt đẹp. Bởi thế, dù trẻ<br /> thành của trẻ, ủng hộ ước mơ khát vọng em có nhiều hiểu lầm, sai trái, vấp váp, trẻ<br /> của trẻ dù có thể viển vông, không tưởng. em vẫn luôn có thể tự thức tỉnh, đánh thức<br /> Và hơn hết, người lớn hãy tin vào trẻ em, thiên tính nguyên sơ bằng chính sự tự nhận<br /> tin vào bản tính nguyên thuỷ, vào thiên tính thức, tình cảm của mình. Đọc truyện<br /> tốt đẹp trong mỗi đứa trẻ. Bởi vì, trẻ em Nguyễn Nhật Ánh, trẻ em tìm thấy sự thấu<br /> chính là một thời đã qua của người lớn, là hiểu, chia sẻ, có khi là sự bênh vực, điều<br /> cuộc hành trình mà người lớn luôn khao mà không phải đứa trẻ nào cũng có được<br /> khát tìm về. Nếu như ông nội không xuất trong xã hội hiện đại, vội vã ngày nay. Đó<br /> hiện với cái thang (thay vì cái roi như là niềm tin bền vững của Nguyễn Nhật Ánh<br /> thường lệ) cùng giọng nói ấm áp thì cu dành cho thiếu nhi được thể hiện trọn vẹn<br /> <br /> 79<br /> NHÂN VẬT TỰ THỨC TỈNH TRONG TRUYỆN THIẾU NHI NGUYỄN NHẬT ÁNH<br /> <br /> <br /> trong những tác phẩm của ông. 5. Nguyễn Nhật Ánh (2015), Đảo mộng mơ,<br /> * Nghiên cứu này được hỗ trợ bởi đề tài Nxb Trẻ, Tp. Hồ Chí Minh.<br /> NCKH cấp cơ sở, mã số: SPD2016.01.08. 6. Nguyễn Nhật Ánh (2015), Cho tôi một vé đi<br /> tuổi thơ, Nxb Trẻ, Tp. Hồ Chí Minh.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO 7. Đinh Trí Dũng (2007), “Bi kịch tự ý thức –<br /> 1. Nguyễn Nhật Ánh (2011), Tôi thấy hoa vàng nét độc đáo trong cảm hứng nhân đạo của<br /> trên cỏ xanh, Nxb Trẻ, Tp. Hồ Chí Minh. Nam Cao”, Nam Cao, tác giả tác phẩm, Nxb<br /> 2. Nguyễn Nhật Ánh (2011), Út Quyên và tôi, Văn học.<br /> Nxb Trẻ, Tp. Hồ Chí Minh. 8. Lã Thị Bắc Lý (2009), Văn học trẻ em, Nxb<br /> 3. Nguyễn Nhật Ánh (2014), Chúc một ngày tốt Đại học Sư phạm, Hà Nội.<br /> lành, Nxb Trẻ, Tp. Hồ Chí Minh. 9. Nhiều tác giả (2015), Nguyễn Nhật Ánh –<br /> 4. Nguyễn Nhật Ánh (2015), Tôi là Bê-tô, Nxb Hiệp sĩ của tuổi thơ, Nxb Đại học Quốc gia<br /> Trẻ, Tp. Hồ Chí Minh. Hà Nội.<br /> <br /> <br /> Ngày nhận bài: 19/10/2017 Biên tập xong: 15/7/2018 Duyệt đăng: 20/7/2018<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 80<br />