Ngữ văn lớp 10: Những
bài ăn nghị luận xã hội –
Phần 5
Nghị luận xã hội: Uống nước nhớ nguồn
Sống trong xã hội,con người cần có thái độ như thế nào đối với những người
đã giúp đỡ mình ? Trước mắt ta,không thiếu những kẻ trâng tráo vô ơn làm
nên những hiên tượng “ăn cháo đá bát” mà nhân dân ta ai cũng cực lực phê
phán.Những kẻ ấy đã không hiểu được một đạo lí truyền thống của dân tộc
ta đã được đúc kết từ thực tế,một mối quan hệ cần thiết trong đời sống con
người đó là : “Uống nước nhớ nguồn”.Ta nên hiểu câu tục ngữ này ra sao ?
Trong cuộc sống hiện nay,ý nghĩa của câu trên càng trở nên sâu sắc hơn như
thế nào ?
Trước tiên ta cần hiểu thế nào là “uống nước nhớ nguồn”.Câu tục ngữ đã bắt
đầu bằng một hình ảnh cụ thể,dễ thấy và dễ hiểu đó là “uống nước”.”Uống
nước” là thừa hưởng hoặc sử dụng thành quả lao động hay thành quả đấu
tranh cách mạng của các thế hệ trước đã qua rồi còn để lại.Nguồn là nơi xuất
phát dòng nước.Nói rộng hơn,là nguyên nhân dẫn đến,là con người : cá nhân
hay tập thể đã đổ tâm huyết và công sức làm ra thành quả đó.”Uống nước
nhớ nguồn” là lời khuyên nhủ,nhắc nhở của ông cha chúng ta đối với lớp
người đi sau,đối với tất cả những ai,đang và sẽ thừa hưởng thành quả được
tạo nên do công lao của bao thế hệ người đi trước.
Có điều là vì sao “uống nước” phải “nhớ nguồn” cũng như ăn trái phải nhớ
kẻ trồng cây ? Điều này thật là dễ hiểu ! Bởi vì trong thiên nhiên cũng như
trong xã hội,không có bất cứ một sự vật nào,một thành quả nào mà không có
nguồn gốc,không do công sức lao động làm nên cả.Giống như hoa thơm trái
ngọt phải có người trồng cây đổ biết bao mồ hôi công sức đôi khi cả xương
máu của mình nữa để cây xanh non tươi tốt.Của cải vật chất trong xã hội
cũng vậy,cũng đều cần đến bàn tay khối óc cần lao của người lao động khổ
công nhọc trí làm ra.
Ngay cả đến một dải đất nước giàu đẹp của chúng ta hiện nay cũng chính là
thành quả của biết bao thế hệ ông cha đã đổ máu xương công sức ra gầy
dựng và tiếp truyền cho.Trong phạm vi hạn hẹp hơn là gia đình thì con cái là
“thành quả” do các bậc cha mẹ đã sinh thành dưỡng dục.Người thừa hưởng
sử dụng các thành quả đó phải biết đến công lao của những người tạo ra
chúng.Vì thế “nhớ nguồn” là đạo lí tất yếu.Ân nghĩa,thủy chung,không quên
công lao của tổ tiên từ đó đã là một trong những phẩm chất tốt đẹp đã trở
thành truyền thống cao quý của con người Việt Nam.Ta đã từng bắt gặp tình
cảm ấy trong ca dao,tiếng nói tâm tình của dân tộc ta :
Ai ơi ! Bưng bát cơm đầy
Dẻo thơm một hạt đắng cay muôn phần.
Khi “bưng bát cơm đầy” ta phải biết trân trọng nhớ ơn những ai đã “một
nắng hai sương,muôn phần đắng cay” để làm nên “dẻo thơm một hạt”.Nói
cách khác,được thừa hưởng cuộc sống thanh bình,no ấm hiện nay nhất thiết
ta phải khắc ghi công lao của các vị anh hùng liệt sĩ đi trước đã hi sinh biết
bao xương máy mồ hôi và nước mắt.
Do đó,”Uống nước nhớ nguồn” chính là nền tảng vững chắc tạo nên một xã
hội thân ái đoàn kết đầy đạo lí làm người.Ai chẳng biết là lòng vô ơn,bội
bạc,thái độ “ăn cháo đá bát” sẽ làm con người trở nên nhỏ nhen,ích kỉ ăn
bám gia đình và xã hội.
Thế nhưng để “nhớ nguồn” chúng ta phải làm gì ? Là người Việt Nam,tự
hào với lịch sử anh hùng,và truyền thống văn hóa vẻ vang của dân tộc,chúng
ta phải ra sức góp phần bảo vệ đất nước,tích cực học tập và lao động để góp
phần xây dựng đất nước trở nên giàu đẹp hơn.
Không những chỉ có ý thức giữ gìn bản sắc,tinh hoa của dân tộc Việt Nam
mình mà chúng ta chứ không phải ai khác – phải ý thức tiếp thu một cách
chọn lọc tinh hoa nhân loại để làm giàu thêm nền văn hóa nước nhà.
Ngoài ra,để “nhớ nguồn” chúng ta phải có ý thức tiết kiệm,chống lãng phí
khi sử dụng thành quả lao động của mọi người.Có như thế mới xứng đáng
trọn nghĩa trọn tình đúng với truyền thống đạo lí “uống nước nhớ nguồn” tốt
đẹp của cha ông.
Tóm lại,câu tục ngữ trên là lời khuyên,lời nhắc nhở ngắn gọn,súc tích,hình
tượng rõ ràng đơn giản dễ hiểu mà ý nghĩa thật sâu sắc.Từ bao đời nay,cha
ông chúng ta vẫn dùng câu tục ngữ để giáo dục chúng ta đạo lí làm người
Việt Nam.
Là học sinh,hơn ai hết,chúng ta phải khắc ghi trong lòng công ơn sinh thành
nuôi nấng của cha mẹ và công lao tận tâm dạy dỗ của thầy cô giáo.Phải biết
bảo vệ các thành quả vật chất lẫn tinh thần của bao thế hệ cha ông để lại,và
đồng thời cũng biết kế thừa phát huy và giữ gìn giá trị vật chất,tinh thần của
những thành quả đó.
nhân cách nhà nho trong "bài ca ngắn đi trên bãi cát"
Cao Bá Quát – 1 nhà nho chân chính, nhà thơ có tài năng và bản lĩnh , các
sáng tác của ông thường bộc lộ thái độ phê phán mạnh mẽ chế đồ phong
kiến trì trệ , bảo thủ , đồng thời chứa đựng tư tưởng khai sáng có t/c tự phát ,
phản ánh 1 nhu cầu đổi mới của xã hội lúc bấy giờ . Và “BÀI CA NGẮN ĐI
TRÊN BÃI CÁT” chính là 1 thi phẩm đặc sắc tiêu biểu cho những suy nghĩ
ấy . Thông qua tác phẩm này , Cao Bá Quát thực sự đã cho độc giả những
nhận định đúng đắn về nhân cách nhà nho chân chính từ chính con người
ông .
Thật vậy, cũng như bao sĩ tử khác , ông chọn cho mình con đường hành đạo
của của người trí thức xưa , đó là học hành – khoa cử - làm quan để phò vua
giúp nước. Thế nhưng trong bối cảnh nhà Nguyễn đang đi vào giai đoạn suy
sụp , thối nát, bảo thủ , lạc hậu, ông đã nhận ra cái con đường ấy là con
đường gian nan , đường cùng thể hiện chính bằng hình ảnh “bãi cát dài”
trong tác phẩm và ông đang rơi vào sự bế tắc của con đường tiến thân như
người “ lữ khách đi trên bãi cát” trong tác phẩm .
“ Bãi cát dài , lại bãi cát dài/ Đi một bước lùi một bước”
Ông bắt đầu có cái nhìn mới về con đường khoa cử . Ông đưa ra hiện thực
luôn tồn tại nhan nhản trong xã hội :
“ Cổ lai danh lợi nhân
Bôn tẩu lộ đồ trung.
Phong tiền tửu điếm hữu mĩ tửu,
Tỉnh giả thường thiểu túy giả đồng”
(Xưa nay phường danh lơi
Tất tả trên đường đời
Đầu gió hơi men thơm quán rượu,
Người say vô số , tỉnh bao người ?)
Sắc sảo trong cách nhìn và tỉnh táo trong phán xét , thi sĩ họ Cao đã cho
