Những giá trị sống cho tuổi trẻ

Chia sẻ: Ko Can | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:74

Thêm vào BST

Báo xấu

631
lượt xem 381
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Với mong muốn làm phong phú thêm vốn sống cho các bạn trẻ - học sinh, sinh viên và các đối tượng thanh niên khác - bằng cách trang bị cho họ những giá trị tích cực và kỹ năng sống thiết thực, hữu ích trong hành trình vào đời, chúng tôi xin giới thiệu đến các bạn cuốn sách Những Giá trị Sống cho Tuổi trẻ. Cuốn sách này là một nguồn tài liệu tuyệt vời dành cho giáo dục viên, bao gồm giáo viên, nhân viên xã hội, huấn luyện viên hoặc lãnh đạo nhóm, những người đang và...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Những giá trị sống cho tuổi trẻ

1
Chương trình Giáo d c các Giá tr S ng là i tác c a các nhà giáo d c trên toàn c u. Chương trình này ư c UNESCO, y ban UNICEF c a Tây Ban Nha và Hi p h i Hành tinh h tr v i s tham kh o ý ki n t Ban Giáo d c c a UNICEF (New York). B n quy n ©2000 Living Values: An Educational Program, Inc. International Coordinating Office 866 UN Plaza, Suite 436 New York, NY 10017 USA lv@livingvalue.net L n xu t b n này ư c m r ng t phiên b n g c Các Ho t ng Giá tr dành cho Thanh niên 15 - 18 tu i trong B sách Giáo d c các Giá tr S ng Các ho t ng Giá tr cho Tu i Tr , n b n năm 2000 ây là cu n sách g c v i m c ích giáo d c l y Giá tr làm n n t ng Tác gi gi m i b n quy n. Không m t ph n nào trong sách này ư c tái b n, ư c lưu tr trong h th ng sao l c hay ư c chuy n như ng dư i b t c hình th c hay phương ti n nào mà không ư c ngư i gi b n quy n cho phép trư c. M i yêu c u xin liên h : vietnam@livingvalues.net Hãy t i thăm trang web Giá tr S ng : www.giatricuocsong.org Chương trình Giáo d c các Giá tr S ng (LVEP) ng d ng nh ng k thu t, k năng r t ơn gi n nhưng mang tính chuyên môn cao, bao g m k năng l ng nghe tích c c, nh ng câu h i theo d ng óng - m , và cách th o lu n tìm ra hư ng gi i quy t. Ngoài ra, chương trình còn s d ng phương pháp h c tích c c dành cho sinh viên, h c sinh, mà nh ng phương pháp này thư ng m t nhi u th i gian giáo viên h c cách truy n t sao cho hi u qu . Vì v y, chương trình ngh các giáo viên s d ng tài li u nên ư c t p hu n v i nh ng chuyên gia gi i, chính th c c a LVEP. Hi n nay, chương trình ư c t p hu n gi ng d y hoàn toàn mi n phí Vi t Nam. có ư c nh ng chương trình hư ng d n v các giá tr s ng, xin liên h Văn phòng chính c a LVEP theo a ch sau: 649/36/34 i n Biên Ph (F9A Cư xá Tân C ng), Phư ng 25, Qu n Bình Th nh, Tp. H Chí Minh i n tho i: 08 3 899 1627 (liên h ch Trish, ch Sen ho c anh Tùng) Ho c a ch email: vietnam@livingvalues.net bi t thêm thông tin v l ch s p x p t p hu n 2
Nh ng Giá Tr S ng cho tu i tr Do Diane Tillman so n th o và phát tri n V i các ho t ng b sung c a Myrn Balgrave Linda Heppenstall Sabine Levy Ruth Liddle Marcia Maria Lins de Medeiros Kristan Mouat Natalie Ncube Pilar Quera Colomina Trish Summerfield Eleanor Viegas Và các nhà giáo d c khác trên th gi i 3
L i nói u V i mong mu n làm phong phú thêm v n s ng cho các b n tr - h c sinh, sinh viên và các i tư ng thanh niên khác - b ng cách trang b cho h nh ng giá tr tích c c và k năng s ng thi t th c, h u ích trong hành trình vào i, chúng tôi xin gi i thi u n các b n quy n sách Nh ng Giá tr S ng cho Tu i tr . Quy n sách này là m t ngu n tài li u tuy t v i dành cho giáo d c viên, bao g m giáo viên, nhân viên xã h i, hu n luy n viên ho c lãnh o nhóm, nh ng ngư i ang và s gi ng d y, hư ng d n các nhóm thanh niên và ngư i l n trong môi trư ng h c t p chính quy như trư ng ph thông, i h c hay trong môi trư ng sinh ho t công ng như câu l c b , nhà văn hóa v.v. Nh ng bài h c ây ư c chu n b , xây d ng k lư ng và ã tr i qua quá trình gi ng d y th nghi m nên các ho t ng có th s d ng cho c nhóm nh và nhóm l n thanh niên, b i l các ho t ng dành cho i tư ng này v n c n s chu n b c n th n và òi h i ngu n l c t i thi u. M c dù s r t có l i cho giáo d c viên n u ư c t p hu n trư c khi s d ng sách này, tuy nhiên ây không ph i là yêu c u b t bu c. Song chúng tôi ngh r ng nh ng ngư i l n u tiên s d ng quy n sách hãy vui lòng c qua ph n gi i thi u sơ nét v ngu n g c và b i c nh ra i c a Chương trình Giá tr S ng, phương pháp lu n và m c ích c a quy n sách, cũng như các bài h c trư c khi hư ng d n các ho t ng cho h c viên. Nhi u giáo d c viên nh n th y vi c làm này là h t s c c n thi t, vì khi b n thân t chu n b , h s hi u, c m nh n rõ hơn v bài h c và có th i gian suy ng m v m t giá tr nh t nh nào ó trư c khi hư ng d n cho h c viên. Do các bài h c giá tr mang tính “hư ng d n” hơn là “răn d y” nên giáo d c viên ch óng vai trò h tr , hư ng d n h c viên khám phá bài h c theo cách th c lôi cu n nh t. a s giáo viên nh n th y cách làm m i m này t o cho h cơ h i l ng nghe h c trò m i khi h chia s , tương tác và giao ti p v i b n h c. Bên c nh ó, giáo viên cũng hi u h c trò c a mình m c sâu s c hơn. Nhi u giáo viên chia s r ng b n thân h nh n ư c vô vàn l i ích t vi c hư ng d n, gi i thi u các giá tr , ch ng h n như m i quan h trong công vi c và trong gia ình ư c c i thi n hơn, h c m th y ít b áp l c, căng th ng hơn và ngày càng h ng thú v i công vi c, có cách nhìn, thái tích c c hơn. Chúc anh ch nh n ư c l i ích t i a, g t hái ư c k t qu t t p nh t khi s d ng quy n sách này. N u có b t kỳ yêu c u h tr nào trong quá trình s d ng sách, hãy vui lòng liên h v i chúng tôi theo a ch sau: Văn phòng chính Chương trình Giáo d c các Giá tr S ng - Living Values: an Educational Program t i Vi t Nam 649/36/34 i n Biên Ph (F9A Cư xá Tân C ng), Phư ng 25, Qu n Bình Th nh, Thành ph H Chí Minh i n tho i: 08 3 899 1627 (Liên h ch Trish, ch Sen ho c anh Tùng) Ho c thông qua a ch email: vietnam@livingvalues.net bi t thêm thông tin v l ch s p x p t p hu n Website: www.giatricuocsong.org 4
Các nhà chuyên môn nói gì v Chương trình Giá tr S ng? “ ây là m t chương trình r t có ý nghĩa, nh t là trong giai o n thanh thi u niên Vi t Nam ang tr i qua nhi u thay i tích c c l n tiêu c c như hi n nay. T 'Giáo d c giá tr s ng' nghe có v lý thuy t nhưng th c t l i hoàn toàn ngư c l i, nh ng giá tr c t lõi c a con ngư i như Hoà bình, Tôn tr ng, Trách nhi m ư c truy n t i m t cách nh nhàng nhưng sâu s c thông qua các ho t ng a d ng, phù h p t ng l a tu i mà h c viên/h c sinh có th tham gia, khám phá và tr i nghi m. Ph n h i c a giáo viên/h c sinh ã tham gia chương trình cho th y h r t h ng thú. H cho r ng nó nh nhàng, d hi u, d th c hi n và làm cho b u không khí trong gia ình, nhà trư ng thân thi n hơn, m áp hơn, tôn tr ng nhau hơn, h p tác t t hơn. Phương pháp th c hi n các ho t ng chương trình LVEP cũng là m t i m m nh r t áng lưu ý trong b i c nh Vi t Nam ang c g ng khuy n khích các giáo viên thay i và a d ng hoá các phương pháp gi ng. Các ho t ng LVEP như suy nghĩ nhanh, làm vi c nhóm, óng vai, di n k ch có th áp d ng tăng hi u qu giáo d c chính khoá và ngo i khoá. Tôi mong mu n chương trình LVEP ngày càng ư c h tr nhi u hơn có th th c hi n, tri n khai r ng rãi hơn, l ng ghép, tích h p vào các môn h c (như Giáo d c Công dân) Vi t Nam. Tôi cũng mong m i có ngày các nhà giáo d c, biên so n giáo trình Giáo d c Công dân Vi t Nam tham kh o sâu s c c v m t n i dung và phương pháp c a LVEP. - Lê Văn H o Vi n Tâm lý h c, thu c Vi n Khoa h c Xã h i Vi t Nam “Qua khóa h c, các em trư ng thành hơn trong cu c s ng và trong ngh tham v n tâm lý c a mình. 12 giá tr s ng là 12 tri t lý s ng, 12 o lý s ng, 12 k năng s ng. V i 12 giá tr ó, chúng ta có m t nh n th c úng hơn v cu c s ng, v ngư i khác và b n thân mình, giúp chúng ta nh nghĩa cu c s ng là gì và s ng như th nào, trong ó có c nh n th c cái ch t. Chúng ta bi t s s ng k t thúc như th nào và ta ph i i di n v i nó ra sao. Các sinh viên ư c h c khóa này ã có ư c m t tri t lý s ng úng n và sau này s là nh ng nhà tham v n gi i hơn, có ch t lư ng hơn.” - Tr n Tu n L Trư ng khoa Tâm lý, trư ng i h c Dân l p Văn Hi n “B n th y ai là ngư i bình an nh t? Khi nào b n th y bình an nh t? ã có ai t câu h i như v y v i b n m t cách ân c n hay có bao gi b n dành th i gian t tr l i nh ng câu h i ó m t cách nghiêm túc chưa? L n u tiên khi c nh ng câu h i trong giáo trình này, tôi ã th y b t ng và thú v b i n i dung và c bi t là phương pháp giáo d c g i m c a chương trình. Xuyên su t 12 giá tr luôn luôn là nh ng câu h i gi n d nh t, c u trúc ơn gi n nh t nhưng l i gi ng như m t chi c chìa khóa m t ng cánh c a khám phá t ng l p, t ng l p suy nghĩ. Bư c ra kh i kho ng l ng suy nghĩ y, b n b ng th y mình tr nên m nh m y năng lư ng như cơ th v a hít m t hơi th th t sâu. Ý tư ng xây d ng chương trình Giáo d c Giá tr S ng trên truy n hình ã n v i tôi ngay khi c xong cu n giáo trình. Tôi ã g p ch Trish Summerfield, Giám c Trung tâm Giáo d c Giá tr S ng, ngh xây d ng chương trình Quà t ng cu c s ng d a trên giáo trình giáo d c Giá tr S ng, v i th i lư ng 40 phút ã ư c phát sóng liên t c vào 20h t i th 4 hàng tu n trên kênh VTV2 trong su t 2 năm 2007 và 2008.” - Lương Thanh Hà o di n chương trình Quà t ng cu c s ng, ài truy n hình Vi t Nam “Xin c m ơn “Chương trình Giáo d c các Giá tr S ng” (LVEP) ã mang n cho trư ng THPT DL inh Tiên Hoàng, Hà N i t tháng 05 năm 2001 n nay. Trư ng inh Tiên luôn s n 5
sàng giúp nh ng h c sinh g p khó khăn v rèn luy n o c cũng như k t qu h c t p. S thành công c a chúng tôi trong nh ng năm qua m t ph n l n do chúng tôi ã ưa “Chương trình Giáo d c các Giá tr s ng” vào d y chính khóa trong nhà trư ng, giúp h c sinh bi t nêu cao nh ng giá tr nhân b n, t t p c a con ngư i t i u ch nh nhân cách. Chúng tôi ã k t h p d y chương trình giáo d c “các Giá tr S ng” v i chương trình “các k năng s ng” chu n b t t hành trang cho h c sinh chúng tôi h c lên và i vào cu c s ng. Trư ng inh Tiên Hoàng, Hà N i có l là trư ng ph thông u tiên c a Vi t Nam áp d ng LVEP vào chương trình giáo d c chính th c cho h c sinh,. và LVEP s mãi mãi i cùng chúng tôi trên hành trình i m i và nâng cao ch t lư ng giáo d c.” - Ti n sĩ Nguy n Tùng Lâm, Hi u trư ng trư ng THPT DL inh Tiên Hoàng Nguyên Phó Ch t ch H i Tâm lý Giáo d c Hà N i “Qua l p Giá tr S ng, tôi bi t ư c m c ích s ng c a mình là gì. Tôi hi u ư c l i ích c a lòng khoan dung, c a nh ng suy nghĩ, l i nói t t p dành cho ngư i khác. Tôi cũng hi u ư c th nào là h p tác cùng ngư i khác.” - Tr n Th Nam Phương Bác sĩ “Hi n tư ng b tr n, ánh l n, cãi nhau, b k lu t không x y ra nh ng h c viên ã ư c h c Giá tr S ng trong các l p thí i m n a.” - Nguy n Văn Cư ng Trung tâm Giáo d c – Lao ng xã h i s 4 "Theo tôi, t t c cán b c a Trung tâm, gia ình h c viên u c n ư c h c Giá tr S ng vi c giáo d c h c viên hi u qu hơn. Vì th , tôi th y là gia ình c a h c viên cũng c n ư c tư v n và n u có m t tài li u dành riêng cho ho t ng tư v n v Giá tr S ng cho gia ình h c viên thì hay quá.” - Phùng Quang Th c Giám c Trung tâm Giáo d c – Lao ng xã h i s 6 “Trong gi h c v Giá tr S ng Trung tâm cai nghi n, tôi t ng th y nh ng gi t nư c m t bu n kh c a h c viên khi chia s nh ng suy nghĩ, khám phá v nh ng Giá tr và h i ti c mình ã không mang l i h nh phúc cho gia ình trong khi mình ã nh n ư c r t nhi u tình yêu thương c a ngư i thân. Tôi cũng t ng b cu n vào nh ng gi gi ng sôi n i c a cán b và h c viên khi h ư c t vào nh ng tình hu ng gây tái nghi n có th di n ra khi tr v c ng ng và cùng nhau tìm cách gi i quy t. T i l p h c Giá tr S ng tôi ang gi ng trư ng Sư ph m g m các cán b l p năm th 2, sinh viên thư ng dùng các t “b ích”, “ n tư ng” và “h ng thú” ánh giá v các gi h c. Tôi nh nh t “phiên u giá các Giá tr S ng” ã di n ra vô cùng sôi n i và “quy t li t”. Ai cũng mu n mua b ng ư c nh ng Giá tr c n thi t cho mình. Nhi u em nói: “Em mu n mua t t c các Giá tr này vì em th y Giá tr nào em cũng c n”. Sau bu i h c v Giá tr Yêu thương, em Huy n, l p trư ng, sinh viên khoa Ti u h c ã nói: “Hôm nay em b m, em nh xin ngh h c, nhưng em ã c g ng i h c và bây gi em th y là n u em ngh bu i h c hôm nay thì r t ti c”. - Hoàng Th Vi t H ng C c Phòng ch ng t n n xã h i, Chuyên gia ào t o LVEP “Phương pháp d y là ch ng ch không áp t, không m t chi u thuy t gi ng. Ngư i h c có th phát bi u nh ng suy nghĩ th c c a h khi tr l i các câu h i m và ngư i hư ng d n c n ch p nh n, tôn tr ng và ánh giá cao m i ý ki n, m i c m xúc ch không phê phán, không ch p mũ, không quy k t, không rao gi ng. Vì v y, ngư i hư ng d n (facilitator) c n tr i qua m t khóa 6
ào t o các k năng, cách th c t o m t b u không khí an toàn, áng tin c y, ngư i h c c m th y an tâm mà b c b ch nh ng suy nghĩ, c m xúc th c c a riêng h . Ngoài ra, ngư i Vi t chúng ta r t thích ư c chia s trư c l p k t qu th o lu n c a nhóm, vì v y ngư i hư ng d n nên dành th i gian các nhóm u ư c ng lên chia s trư c c l p.” - Hàn Th Thu Vân C ng tác viên LVEP 7
M cl c B i c nh Hư ng n các giá tr 1 Chương trình Giáo d c các Giá tr s ng là gì 1 M c ích c a Chương trình Giáo d c các Giá tr S ng 1 c thù c a chương trình 1 Hoàn c nh ra i 2 Gi i thi u Gi i thi u Chương trình Giáo d c các Giá tr s ng B u không khí d a trên n n t ng các giá tr Các bài h c Giá tr S ng Y u t h tr khám phá các giá tr Ti p nh n Thông tin Suy ng m Khám phá các giá tr qua th c t cu c s ng Th o lu n Khám phá các ý tư ng Th hi n hi u bi t và c m nh n v giá tr m t cách sáng t o Phát tri n k năng Các k năng xã h i và c m xúc c a cá nhân Các k năng giao ti p Xã h i, Môi trư ng và Th gi i H i nh p các giá tr vào cu c s ng T p hu n LVEP Nh ng ho t ng giá tr này là bư c kh i u nh m làm n i b t nh ng giá tr văn hóa c a chúng ta Khi nào tôi có th i gian d y các giá tr Ai d y các Bài h c cơ b n Làm sao b t u Chương trình T i sao ph i b t u v i bài h c v giá tr Hòa bình và Tôn tr ng Tr t t ư c ngh khi d y v giá tr cho thanh niên Li u tôi có c n ph i th c hi n t t c các ho t ng không K t h p các giá tr trong chương trình h c t p hi n hành H c cách ch p nh n và m t b u không khí l y giá tr làm n n t ng ón nghe t t c các câu tr l i Nh ng ký hi u ư c dùng trong bài h c H c viên và Giáo viên - Hãy chia s các ho t ng c a b n v i th gi i M c ích Các giá tr trong m i liên h v i b n thân 13 Phát tri n các k năng c m xúc và xã h i Các giá tr trong m i quan h v i m i ngư i 18 Phát tri n các k năng giao ti p gi a con ngư i v i con ngư i 8
Các Giá tr , Xã h i và Th gi i 21 óng góp cho m t xã h i r ng l n hơn v i s tôn tr ng, tin c y và có m c ích Các bài h c giá tr 1. Hòa bình 24 2. Tôn tr ng 43 3. Yêu thương 56 4. Khoan dung 72 5. Trung th c 85 6. Khiêm t n 95 7. H p tác 106 8. H nh phúc 118 9. Trách nhi m 132 10. Gi n d 144 11. T do 155 12. oàn k t 160 Ph l c Ph l c 1: B n Tâm trí 169 Ph l c 2: Các bư c gi i quy t b t hòa 170 Ph l c 3: Hai con chim 171 Ph l c 4: Ng n l a trong r ng r m 172 Ph l c 5: Th tình hu ng 173 Ph l c 6: Tuyên b c a James O.C.Jonah 176 Ph l c 7: M t bát súp 177 Ph l c 8: Hoàng và các h t gi ng hoa 178 Ph l c 9: Th tình hu ng - Trung th c 179 Ph l c 10: Các Bài t p Thư giãn/T p trung 181 L i c m ơn 183 9
B I C NH HƯ NG N CÁC GIÁ TR Ngày nay tr em kh p nơi trên th gi i ang b e d a b i tình tr ng b o l c, l m d ng, cũng t ó t n n xã h i ngày càng gia tăng, tình tr ng thi u tôn tr ng ngư i khác cũng như thi u ý th c b o v môi sinh ngày càng áng báo ng. Các b c ph huynh và các nhà giáo d c c a nhi u qu c gia ang kêu g i s tr giúp cho vi c gi i quy t tình tr ng áng báo ng này. M t trong nh ng cách ư c nhi u ngư i tin tư ng và cho là hi u qu , ó là t p trung vào vi c gi ng d y các giá tr . Cũng t ó, Chương trình Giáo d c các Giá tr S ng (LVEP) ã ư c ưa ra áp ng l i kêu g i hư ng n các Giá tr .  CHƯƠNG TRÌNH GIÁO D C CÁC GIÁ TR S NG (LVEP) LÀ GÌ? Chương trình Giáo d c các Giá tr S ng (LVEP) là m t chương trình giáo d c v các Giá tr . Chương trình này ưa ra m t lo t các ho t ng mang tính tr i nghi m và các phương pháp th c hành dành cho giáo viên và ngư i hư ng d n nh m giúp thanh thi u niên có i u ki n khám phá và phát tri n 12 Giá tr căn b n c a cá nhân như: H p tác, T do, H nh phúc, Trung th c, Khiêm t n, Yêu thương, Hòa bình, Tôn tr ng, Trách nhi m, Gi n d , Khoan dung, và oàn k t. Chương trình LVEP cũng có nh ng tài li u c bi t dành cho các b c cha m , nh ng ngư i làm công tác chăm sóc, cũng như nh ng ngư i t n n và tr em b nh hư ng b i chi n tranh. n tháng 8 năm 2008, Chương trình LVEP ã ư c ph bi n trên 8000 a i m thu c 80 qu c gia khác nhau trên th gi i. Theo báo cáo c a các nhà giáo d c, h c viên nh ng nơi này u nhi t tình tham gia các ho t ng, h b lôi cu n vào nh ng bu i th o lu n và th c hành các Giá tr . Các giáo viên cũng ghi nh n r ng sau khi h c v Giá tr , h c viên có v tho i mái, t tin hơn, bi t tôn tr ng ngư i khác hơn, suy nghĩ tích c c hơn, k năng ng x cũng ư c nâng cao hơn, và h tr nên nhanh nh y hơn trong công vi c. M c ích c a Chương trình Giáo d c các Giá tr S ng Giúp m i ngư i suy ng m v 12 Giá tr và tác ng th c t c a vi c th hi n nh ng Giá tr này v i chính mình, v i ngư i khác, v i c ng ng và v i th gi i. ào sâu hi u bi t, t o ng cơ và tinh th n trách nhi m cho các h c viên trong nh ng l a ch n mang tính cá nhân và xã h i theo hư ng tích c c. T o c m h ng cho các h c viên trong vi c l a ch n nh ng Giá tr mang tính cá nhân, xã h i, o c và tinh th n, cũng như ý th c th c hành các phương pháp ư c hư ng d n nh m phát tri n và ào sâu hơn các Giá tr này. ng viên, khuy n khích nh ng ngư i làm công tác giáo d c, h nh n th c ư c r ng giáo d c là m t chương trình cung c p cho h c viên nh ng tri t lý s ng, giúp các h c viên trư ng thành, phát tri n năng l c c a b n thân, có ư c ch n l a úng n và d dàng hòa nh p v i c ng ng. c thù c a Chương trình LVEP là m t t ch c phi l i nhu n, ư c UNESCO ng h và ư c y ban Qu c gia v UNICEF c a Tây Ban Nha, T ch c Hành tinh, T ch c Brahma Kumaris b o tr v i s c v n c a nhóm chuyên gia giáo d c UNICEF (New York). Cu n sách này bao g m các ho t ng Giá tr dành cho Thanh niên. Ngoài ra, b sách c a Chương trình Giáo d c các Giá tr S ng còn có các quy n sau: Nh ng ho t ng Giá tr dành cho Tr em t 3 - 7 tu i Nh ng ho t ng Giá tr dành cho Tr em t 8 - 14 tu i 10
Nh ng ho t ng Giá tr dành cho Thanh niên Sách hư ng d n t p hu n dành cho các giáo d c viên LVEP Sách hư ng d n b tr dành cho các nhóm Ph huynh Nh ng ho t ng Giá tr dành cho ngư i t n n và tr em b nh hư ng b i chi n tranh Nh ng ho t ng Giá tr dành cho Trung tâm Cai nghi n Ma túy Cu n Nh ng Giá tr Cu c s ng mang tính suy ng m và mư ng tư ng cao, nh m khơi d y tính sáng t o và ti m năng s n có m i h c viên. Các ho t ng giao ti p giúp h c viên bi t cách ng x v i ngư i khác sao cho ôn hòa; các ho t ng ngh thu t như ca hát, nh y múa giúp tinh th n h thêm ph n ch n và h ng kh i, trò chơi kích thích tư duy và tăng thêm ph n sinh ng, vui v cho cu c s ng c a h . Thêm vào ó, nh ng cu c th o lu n nhóm sau m i ho t ng còn giúp h c viên khám phá m c nh hư ng c a nh ng ki u thái và hành vi khác nhau. Ngoài ra, sách cũng cung c p các ho t ng khác nh m tăng cư ng nh n th c v trách nhi m cá nhân và xã h i, v công b ng xã h i; vi c phát tri n lòng t tr ng và c tính khoan dung cũng ư c gi i thi u thông qua các bài t p trong t p sách này. HOÀN C NH RA I Chương trình Giáo d c các Giá tr S ng ư c tri n khai t m t d án qu c t b t u t năm 1995 do Trư ng i h c Brahma Kumaris th c hi n k ni m 50 năm ngày thành l p Liên Hi p Qu c. Nh m kêu g i s chia s các Giá tr cho m t th gi i t t p hơn, d án này t p trung vào 12 Giá tr mang tính ph quát. Ch ư c l y trong l i m u c a Hi n chương Liên Hi p Qu c, kh ng nh lòng tin vào quy n cơ b n c a con ngư i, v ph m cách và Giá tr c a m i ngư i. Sách hư ng d n các Giá tr S ng (Living Values: A Guidebook) là m t ph n c a d án Chia s các Giá tr vì m t th gi i t t p hơn. Ngoài vi c cung c p nh ng bài h c v 12 Giá tr cơ b n, ưa ra cách nhìn nh n cá nhân cho s sáng t o và duy trì nh ng thay i tích c c, g i m nh ng tài th o lu n và các ho t ng nhóm có hư ng d n, sách còn gi i thi u nh ng ph n ho t ng Giá tr dành cho h c sinh, sinh viên có th áp d ng ngay trong l p h c. Chương trình dành cho l p h c mang tính phác h a nói trên ã tr thành ngu n c m h ng và ng l c thúc y cho Các Giá tr S ng: M t Sáng ki n Giáo d c ( LVEI, Living Values: An Education Initiative) ra i. LVEI ra i t s ki n 20 nhà giáo d c trên kh p th gi i t p h p t i tr s c a UNICEF thành ph New York vào tháng 8 năm 1996 th o lu n v : nhu c u c a tr em, nh ng tr i nghi m khi ti p xúc v i các Giá tr . Hai t p sách Hư ng d n các Giá tr S ng và Công ư c v Quy n Tr em ư c các nhà giáo d c trên th gi i xem là ngu n tư li u chính cho vi c gi ng d y, trong ó m c tiêu c a chương trình là giáo d c các Giá tr - c nh ng nư c phát tri n và nh ng nư c ang phát tri n. Chương trình ã ư c ưa vào th nghi m k t tháng 2 năm 1997 và t ó, Chương trình các Giá tr S ng ã và ang trên à phát tri n r ng kh p. 11
GI I THI U Gi ng d y các Giá tr S ng Làm th nào “d y” v các giá tr ? Làm th nào khuy n khích thanh niên khám phá, tìm hi u và phát tri n các giá tr cũng như nh ng k năng s ng, thái s ng, nh m giúp h phát huy h t ti m năng s n có c a mình? Và làm th nào thanh niên bi t mình có th t o nên s khác bi t trên th gi i này và c m th y b n thân có kh năng t o d ng m t th gi i t t p hơn? Chương trình Giáo d c các Giá tr s ng là m t chương trình giáo d c mang tính toàn di n, b i vì chúng tôi tin r ng h c sinh, sinh viên c n ư c trang b nhi u k năng s ng khác nhau, thích h p cho m i lĩnh v c. N u thanh niên yêu thích các giá tr , cam k t s ng v i các giá tr , h s có y k năng xã h i, nh n th c và s th u hi u ng d ng các giá tr này vào cu c s ng c a mình. Trên cơ s ó, Mô hình Lý thuy t LVEP (Giáo d c các Giá tr S ng) và các Ho t ng Giá tr S ng ra i. LVEP cung c p nh ng phương pháp và ho t ng hư ng d n giá tr cho các giáo d c viên ch ng t o cơ h i cho h c viên khám phá và tr i nghi m 12 giá tr mang tính ph quát. H c viên s nh n ư c nhi u l i ích qua vi c phát tri n các k năng, cũng như qua khám phá, hi u bi t và ng d ng các giá tr . Sau vài tháng áp d ng, nh ng giáo viên tâm huy t v i chương trình nh n th y r ng m i giao ti p trong nhà trư ng ư c c i thi n hơn, m i ngư i bi t tôn tr ng và quan tâm n nhau nhi u hơn. Thư ng thì ngay n nh ng h c sinh có h nh ki m x u cũng thay i n m c không ng . Trong n l c tìm hi u t i sao cách ti p c n này l i hi u qu như v y, m t s giáo viên ã h i thêm v cơ s lý thuy t c a LVEP, nh ng phương pháp nào ư c s d ng trong LVEP? Sơ sau s mô t quá trình khám phá và phát tri n các giá tr ư c s d ng trong LVEP. Có hai quá trình h tr song song: th nh t là t o ra m t b u không khí l y giá tr làm n n t ng, th hai là th c hi n các ho t ng giá tr . 12
B u không khí d a trên n n t ng các giá tr Y u t h tr khám phá các giá tr Suy ng m Khám phá các Ti p nh n thông các ho t ng giá tr qua th c tin suy ng m và t cu c s ng qua nh ng câu mư ng tư ng thông qua ngu n tin t c, chuy n, i m suy trò chơi và các môn h c ng m và sách v Th o lu n Chia s , i sâu vào khám phá tr i nghi m và hi u bi t, ng c m Khám phá các ý tư ng Th o lu n r ng hơn, t suy ng m, chia s theo nhóm nh , và l p B n Tâm trí Phát tri n k năng Th hi n hi u bi t và c m Xã h i, Môi trư ng và nh n v giá tr m t cách sáng Th gi i t o Các k năng xã Các k năng giao h i và c m xúc ti p c a cá nhân ưa các Giá tr vào th c t cu c s ng Hành vi ng x d a trên n n t ng giá tr 13
B u không khí d a trên n n t ng các giá tr Xây d ng m t b u không khí có s th u hi u l n nhau t t c m i ngư i u c m nh n ư c tình yêu thương, th y mình có giá tr , ư c tôn tr ng và an toàn. Vi c t o nên b u không khí d a trên các giá tr trong bư c chu n b môi trư ng h c t p là u c n thi t khám phá và phát huy t i a các giá tr tích c c. M t môi trư ng giáo d c l y ngư i h c làm trung tâm, mà trong ó các m i quan h d a trên lòng tin c y, quan tâm và tôn tr ng s khơi d y ng cơ t t p, s sáng t o t nhiên, và gia tăng s hi u bi t, ng c m. Xây d ng “B u không khí d a trên n n t ng các giá tr ” là bư c u tiên trong Sơ Phát tri n các Giá tr . Do ó, trong quá trình t p hu n, các giáo d c viên ư c yêu c u th o lu n nh ng phương pháp d y h c t i ưu sao cho ngư i h c c m th y ư c yêu thương, ư c c m thông, tôn tr ng, và có c m giác an toàn. Trong lúc th o lu n phương pháp giúp ngư i h c tr i nghi m nh ng c m giác y, b n thân ngư i t p hu n ang t o ra môi trư ng như th . Mô hình Lý thuy t LVEP kh ng nh r ng h c viên s có cơ h i phát huy t i a ti m năng c a mình trong m t môi trư ng h c t p có s khuy n khích, ng h , quan tâm và sáng t o. M i hình th c ki m soát b ng cách e a, tr ng ph t, gây s hãi, x u h ch khi n h c viên c m th y không phù h p, t n thương, ngư ng ngùng và b t an. T ó h s có c m giác như mình là “ngư i th a”, và không còn m y thích thú v i vi c h c t p. Nh ng h c viên g p r c r i trong các m i quan h trư ng c m th y mu n rút lui, t b h t t t c ; m t s ngư i âm ra chán n n, s khác l i rơi vào vòng l n qu n “trách c → l i → t c gi n → tr thù → trách c ” - và hành vi b o l c là i u không th nào tránh kh i. T i sao 5 c m giác này - th u hi u, yêu thương, có giá tr , tôn tr ng và an toàn - l i ư c l a ch n xây d ng Mô hình Lý thuy t LVEP? Tình yêu thương hi m khi ư c quan tâm nh c n trong nh ng h i ngh chuyên v giáo d c. Tuy nhiên, là con ngư i, ch ng ai l i không mu n ư c yêu thương và tôn tr ng, ch ng ai l i không mong mình có ư c s c m thông và an toàn. Nhi u nghiên c u v kh năng ph c h i tâm lý nhanh chóng ã cho th y t m quan tr ng c a ch t lư ng m i quan h gi a ngư i tr tu i và nh ng ngư i trư ng thành có ý nghĩa trong cu c s ng c a h , thư ng là th y cô. Môi trư ng h c t p s như th nào khi chúng ta c m th y có tình yêu thương, có giá tr và ư c tôn tr ng? i u gì x y ra trong m i quan h gi a chúng ta v i giáo viên - nh ng ngư i t o b u không khí h tr , an toàn trong l p h c? Nhi u ngư i ã có kinh nghi m trong chuy n này, ch ng h n như con c a giáo d c viên, chúng tìm th y i u tích c c, s khích l và ngu n c m h ng t cha m mình. Trái l i, chúng ta c m th y th nào khi m t giáo d c viên, trư ng ho c nhà, ưa ch trích, chê bai, t ra khó ch u và căng th ng ho c khi nh ng h c trò khác b c hi p, n t n hay b xúc ph m? Trong khi y u t khuy n khích, g i lên c m h ng thích thú có th khơi d y s c sáng t o, thì nh ng phương pháp gây b i r i, lo l ng, phê bình, ch trích, t o áp l c và tr ng ph t l i làm ch m quá trình ti p thu, h c h i. Ch v i suy nghĩ ác c m, ghét b ho c chê trách cũng có th khi n con ngư i ta r i b i, không th t p trung h t tâm s c cho nhi m v . G n ây, các chuyên gia trong lĩnh v c th n kinh h c ang khám phá ra nh ng tác ng tích c c i v i s phát tri n não b khi tr ư c c vũ, ng viên, và nh ng tác ng có h i khi mang nh ng tr i nghi m au bu n, ch n thương tâm lý. Lumsden lưu ý r ng m t môi trư ng h c ư ng có s quan tâm, khuy n khích s t o c m giác thích thú h c t p và h c l c cũng c i thi n th y rõ (Lumsden, 1994). Và m t môi trư ng như th cũng giúp gi m h n hành vi b o l c, và t o thái tích c c i v i vi c h c t p (Riley, Cooper, 2000). Hi n nay trong n n giáo d c, vi c nâng cao thành tích h c t p c a h c sinh ã tr thành áp l c è n ng lên các giáo viên. Cũng vì áp l c i m s mà d n n căn b nh thành tích, khi n ch t lư ng d y b h n ch , giáo viên cũng không còn th i gian và nhi t tâm cho vi c t o d ng nh ng m i quan h t t p v i h c sinh. Lòng am mê, thích thú v n có trong ngh sư ph m b mai m t d n. i u này cũng nh hư ng x u n ng cơ h c t p và b u không khí l p h c. Alfie Kohn cho r ng “Cái giá ph i tr cho căn b nh thành tích chính là ánh m t vi c “h c th t sư”. V cơ b n, h u như nh ng gì mà các h c gi ang tranh cãi hi n nay thì ch quanh i qu n l i ý tư ng h c t p 14
và ng cơ sai, và càng b thúc ép nhi u, kh năng càng h n ch i” (Janis, Senge, 2000). Thành tích s t nâng lên khi vi c h c t p th t s có ch t lư ng. H c t p th t s và ng cơ h c t p gia tăng trong b u không khí l y giá tr làm n n t ng, nơi mà giáo d c viên s ng úng v i nh ng giá tr c a chính mình, có tình thương i v i h c viên và giúp h c viên phát tri n các k năng hi u bi t, tr i nghi m giá tr . i u này không có nghĩa là vi c d y h c xu t s c s luôn x y ra khi có b u không khí tràn y giá tr ; b n thân ngư i giáo viên m u m c ã là m t giáo viên xu t s c r i. Tuy nhiên, như Terry Lovat và Ron Toomey k t lu n trong nghiên c u c a h : “Giáo d c các Giá tr ngày càng ư c nhìn nh n là có s c m nh vư t lên kh i l i răn d y o c chi ti t n m c h n ch trong cách nhìn ho c nh ng v n thu c v tư cách công dân. Nó ang ư c xem là trung tâm c a t t c thành qu mà giáo viên và nhà trư ng có tâm huy t có th hy v ng t ư c thông qua vi c d y v giá tr . Ch riêng v m t này thì vi c giáo d c các giá tr có th ư c xem là “m t m t xích b thi u” m t giáo viên ưu tú… và vi c giáo d c có ch t lư ng (2006)”. Tr thành t m gương s ng úng v i các giá tr Trong các H i th o LVEP dành cho Giáo d c viên, nh ng ch như: “Giá tr c a chúng ta và s phát tri n các giá tr tr nh ”, “Th p sáng ư c mơ” ư c ra dành riêng cho giáo d c viên phát huy các giá tr trong cu c s ng c a chính h và nh n di n ra nh ng giá tr nào là quan tr ng nh t i v i h , ng th i chia s các phương pháp d y h c ch t lư ng t o ra môi trư ng h c t p lý tư ng. Nhi u giáo d c viên ã khám phá ra v p và t m quan tr ng c a vi c l ng nghe, t o i u ki n có s ch p nh n, trân tr ng và ư c là chính mình. Chính nh ng con ngư i trư ng thành, chín ch n như th y cô giáo là hình m u có s c nh hư ng m nh m n h c trò. Do tu i tr là l a tu i ham tìm tòi khám phá, l i hay hoài nghi, nên h s r t thích thú v i nh ng giáo d c viên có lòng am mê làm nh ng i u tích c c cho th gi i và th c hành nh ng gì mình nói. K năng t o d ng b u không khí d a trên n n t ng các giá tr Mô hình Lý thuy t LVEP cùng ph n Nh n th c, Khuy n khích và Xây d ng nh ng Hành vi Tích c c k t h p vi c gi ng d y qu n lý b t tr c - gi i quy t các v n , tình hu ng b t ng x y ra - theo cách ti p c n mang tính nhân văn như trên giúp chúng ta nh n ra r ng ã là con ngư i, ai cũng mong mu n ư c yêu thương và tôn tr ng. Chính s quan tâm, yêu thích và tôn tr ng trong khi ch ra nh ng tính cách thích h p có th giúp h c sinh hình thành kh năng phân tích ki u hành vi c a mình ho c nh ng k năng h c thu t khác, và phát tri n năng l c t ánh giá m t cách tích c c và phát huy b n năng ti m n. Theo cách ti p c n này, m i quan h con ngư i ư c c i thi n cũng như s c ti p thu, lĩnh h i nh y hơn và nhu c u c a h c sinh ư c áp ng. K năng t o d ng b u không khí d a trên n n t ng giá tr cũng bao g m các ho t ng: l ng nghe tích c c, ưa ra quy t c h p tác; ưa ra nh ng d u hi u nh thông báo gi yên l ng, t p trung, khơi d y c m giác bình yên ho c tôn tr ng; gi i quy t mâu thu n; và hình th c k lu t d a trên giá tr . L ng nghe tích c c là m t phương pháp hi u qu dành cho nh ng thanh niên hay t ra kháng c , b t h p tác. Phương pháp này lâu nay ư c các tư v n viên và các nhà tr li u áp d ng. Thomas Gordon cũng ngh các giáo viên nên b t u làm quen và s d ng phương pháp L ng nghe tích c c. Ông cho r ng t c gi n là m t c m xúc th phát. Ý tư ng c áo này r t h u ích trong vi c c i thi n m i quan h gi a giáo d c viên v i nh ng h c sinh “ngang bư ng”. Xác nh quy t c h p tác là m t cách giúp tăng thái nhi t tình tham gia và t ch c a h c viên. Nhi u giáo d c viên cho r ng khi thanh niên óng góp vào quá trình xây d ng quy t c ng x , h s tuân th k lu t nghiêm túc hơn, và có trách nhi m hơn trong vi c qu n lý hành vi c a mình, ng th i qua ó khuy n khích nh ng hành vi tích c c b n bè ng trang l a. Vi c t p hu n LVEP trong khuôn kh k lu t d a trên n n t ng các giá tr cũng k t h p v i nh ng lý thuy t v qu n lý b t tr c, hi u bi t tính nhân văn c a h c viên và ni m tin vào t m quan tr ng c a các m i quan h lành m nh, h nh phúc. M t s ngư i s d ng phương pháp qu n lý b t tr c xem thanh niên như là c máy; nhu c u c n có c m giác ư c ch p nh n và có giá tr – t th y cô và/ho c b n cùng trang l a – thì không ư c xem là nhân t tr ng y u trong vi c hình thành 15
ki u hành vi ng x úng n. Khi nhu c u chính áng này ư c xem là m t ph n c a k ho ch can thi p, k t qu thành công s vư t quá s mong i. V i Mô hình Lý thuy t LVEP, giáo d c viên có th ánh giá các y u t tích c c và tiêu c c nh hư ng n h c sinh, l p h c ho c trư ng h c, và i u ch nh các y u t giúp h c sinh c m th y mình ư c yêu thương, tôn tr ng, th u hi u và an toàn hơn là c m th y ngư ng ngùng, b cô l p, t n thương, s hãi và b t an. Nh ng bư c chu n b gi i quy t mâu thu n có nh n m nh n vi c l p k ho ch h tr xây d ng hành vi tích c c c a h c sinh. Giáo viên t p trung vào vi c i x v i h c sinh sao cho h c m th y mình ư c ng viên, khích l tinh th n trách nhi m trong vi c t i u ch nh hành vi c a b n thân. Ch ng h n, v i nh ng h c sinh có thái tiêu c c và gây ra nh ng h u qu , trong kho ng th i gian ph i tr giá cho h u qu y, h s không b i x gi ng như m t “k x u”. Ngoài ra, có nh ng lúc giáo viên c m th y t t nh t là v ng vàng, kiên quy t, nghiêm túc hay th m chí là c ng r n nh m giúp h c sinh xây d ng kh năng t i u ch nh b n thân trong khi ang “tr giá” cho nh ng h u qu ã gây ra. i u này ph n ánh trong công trình nghiên c u c a Satir; c m nh n tràn y tình yêu thương và nh ng i u t t p là h t gi ng n y n nh ng hình th c ng x giao ti p và hành vi tích c c c a thanh niên. Các bài h c Giá tr S ng Có 12 bài h c v giá tr trong quy n sách Nh ng Giá tr Cu c S ng, m i bài h c c p n m t giá tr khác nhau. M i bài h c ư c thi t k d a theo góc nhìn tâm lý h c, c bi t thích h p v i h c viên mang tư tư ng ch ng i ho c b cách ly, cô l p. Các ho t ng giúp h n ch n m c t i thi u thái ch i b , kháng c - làm cho h c viên c m th y nh ng giá tr này th t s có liên quan n b n thân và mang l i l i ích cho h . Ch ng h n, vi c gi ng gi i cho h c viên r ng không nên gây g , ánh nhau trong trư ng không ch không m y hi u qu , mà nó còn khi n cho nh ng h c viên “cá bi t” thêm th ơ, b c b i, th m chí mu n ch ng i l i. Cách t t nh t ây là nên b t u m i bài h c v giá tri Hòa bình b ng m t bài t p mư ng tư ng. i u này s giúp khơi d y kh năng sáng t o v n có c a t t c h c viên. M t khi các h c viên phát tri n ư c ti ng nói bình an, h s càng ư c c vũ, khích l ti p t c th o lu n v k t qu c a s bình an – cũng như s b o l c, b o hành. T ng ơn v bài ư c thi t k sao cho ngư i h c c m th y có liên quan và có ý nghĩa i v i b n thân. Thư ng thì các giá tr ch ư c hư ng d n m c nh n th c, vì lý do này nên giáo d c viên c n th c hi n t t c ho c g n như t t c các bài h c trong m i ơn v bài mà h mu n h c viên c a mình khám phá. H c viên s yêu thích các giá tr và s ng theo giá tr n u h ư c khám phá nó trên m i lĩnh v c khác nhau và phát tri n các k năng cá nhân, k năng xã h i mà có th cho phép h tr i nghi m l i ích c a vi c s ng theo nh ng giá tr y. M t bài h c cơ b n v giá tr có th ư c ti n hành tùy theo i u ki n h c t p s n có. Các giáo viên trung h c và gi ng viên i h c ư c khuy n khích liên h các giá tr v i môn h c ang gi ng d y ho c nh ng s ki n thích h p, có liên quan. Ch ng h n như, m t bài h c cơ b n v giá tr có th ư c ti n hành song song v i môn kinh t h c, l ch s v.v... ho c khi có nh ng tin t c th i s th gi i ho c a phương v nh ng gì h c sinh, sinh viên quan tâm. Y u t h tr khám phá các giá tr M i Ho t ng Giá tr S ng b t u v i 3 y u t h tr vi c khám phá các giá tr - ư c ghi chú trong sơ - bao g m: Ti p nh n Thông tin, Suy ng m, và Khám phá các giá tr qua th c t cu c s ng. Ti p nh n Thông tin: ây là cách d y v giá tr theo ki u truy n th ng. Sách v , chuy n k , các ngu n thông tin có th tr thành tr th c l c trong vi c khám phá các giá tr . H c sinh s c m th y r t h ng thú khi ư c nghe nh ng ví d th c t v nh ng ngư i thành công khi h mang trong mình nh ng giá tr c n thi t. Vì v y, giáo viên trung h c c n tìm tòi và khai thác nh ng 16
ngu n tư li u phù h p làm sao cho h c sinh c m th y thích thú, t ó giúp h hi u ư c t m quan tr ng c a giá tr và hành ng úng n c a b n thân. Sau m i bài h c, c n g i ra nh ng i m suy ng m v giá tr . Nh ng i m suy ng m này ư c gi i thi u u m i ơn v bài h c, và ư c k t h p v i các ho t ng khác trong các bài h c cơ b n. “Hi u bi t các giá tr c t lõi là i u c n thi t gi ng d y giá tr n u h c viên s n sàng g n bó lâu dài v i nh ng nguyên t c s ng cao p” (Thomas Lickona, 1993). Nh ng i m suy ng m này mang tính ph quát, m ra m t t m nhìn v t m quan tr ng c a nhân ph m và s tôn tr ng dành cho m i ngư i. Ch ng h n như, m t i m suy ng m trong bài h c Tôn tr ng là: M i ngư i trên th gi i, k c b n thân tôi, u có quy n ư c tôn tr ng và s ng có nhân ph m. M t i m suy ng m v Khoan dung là: Khoan dung là s c i m và nh n ra v p c a nh ng i u khác bi t. Giáo viên có th b sung thêm vào nh ng suy nghĩ riêng c a mình, ho c s d ng nh ng câu thành ng , ng n ng ư c ưa thích, nh ng câu danh ngôn n i ti ng nh ng gì mình truy n t thêm ph n phong phú. Tương t , các h c sinh cũng có th ưa ra suy ng m c a riêng mình ho c nghiên c u nh ng câu nói n i ti ng, ư c ưa thích trong n n văn hóa, l ch s dân t c. Suy ng m: Các ho t ng tư ng tư ng và suy ng m yêu c u h c viên ưa ra nh ng ý tư ng c a riêng mình. Ví d , h c viên ư c yêu c u hình dung v m t th gi i hòa bình. Khi mư ng tư ng ra nh ng giá tr ư c ng d ng, h c viên có th tr i nghi m và suy ng m v nh ng ý tư ng c a mình. Quá trình t o d ng, s h u và hy v ng là nh ng bư c c n thi t gia tăng c m giác h ng thú i v i các giá tr . G n ây ngư i ta cho r ng vi c mư ng tư ng mang l i r t nhi u l i ích. Peter Senge (2000) lưu ý: “Hình th c ho t ng t p th này hư ng m i ngư i t p trung vào m c ích chung. Con ngư i v i m c ích chung có th h c cách gi s cam k t trong nhóm b ng cách t o nh ng hình nh tư ng tư ng v tương lai và hình thành nh ng nguyên t c hành ng. Nh ng bài luy n t p này chính là h t gi ng suy nghĩ ban u s giúp m i ngư i t ư c i u mình mong mu n”. Vi c s ng theo m t giá tr nào ó có th tr thành m c ích chung cho h c viên trong l p, trong trư ng ho c khoa. Các h c viên có th hào h ng, thích thú và t hào t o nên s khác bi t tích c c. Nh ng bài t p suy ng m yêu c u h c viên ng m nghĩ v nh ng tr i nghi m c a mình trong m i liên h v i giá tr . H c viên cũng ư c yêu c u suy ng m v nh ng khía c nh khác nhau bư c sau trong bài h c. Quan tr ng là h c viên có th h c t p tích c c n u h có th phân tích, ánh giá và ng d ng các giá tr phù h p cho m t tình hu ng c th . Khám phá các giá tr qua th c t cu c s ng: Thanh niên là l a tu i r t ham tìm tòi, hi u bi t nh ng gì ang di n ra quanh mình, vì th hãy tìm nh ng lĩnh v c mà h c viên quan tâm, như: AIDS, nghèo ói, b o l c, ma túy, tham nhũng, cái ch t c a b n cùng l p ho c tình tr ng ô nhi m môi trư ng t i a phương… Nh ng lĩnh v c này s g i m ch th o lu n r t th c t , thi t th c v tác ng c a giá tr và ph n giá tr , cũng như hành ng c a chúng ta t o nên s khác bi t như th nào. Th o lu n T o m t không gian th o lu n c i m , tôn tr ng l n nhau là i u r t quan tr ng và c n thi t. Khi có ư c i u này, vi c chia s s tr nên d dàng, tho i mái hơn. Vi c bày t nh ng c m giác, c m nh n sau m i câu h i có th làm sáng t quan i m cá nhân và tìm ư c s ng c m hơn. Th o lu n trong m t môi trư ng mang tính h tr có th giúp hàn g n, ch a lành t n thương r t hi u qu . S ngư ng ngùng, x u h ban u có th ư c gi i t a ho c tri t tiêu khi các h c viên khám phá r ng nh ng ngư i khác cũng có c m giác như mình. Thêm vào ó, h s có ư c nh ng ý ki n óng góp, b sung cái nhìn c a mình thêm th u áo hơn. i u này không ch mang l i l i ích cho b n thân h mà còn mang l i l i ích to l n cho c nhóm. Quá trình th o lu n còn có th giúp cho i u tiêu c c ư c ch p nh n và t ó t o b u không khí c i m tìm hi u nguyên nhân d n n nh ng tiêu c c này. Khi t t c ư c th c hi n 17
v i s tôn tr ng chân thành, h c viên s d n tháo b ư c “hàng rào phòng th ”, và không còn bi n minh cho tính tiêu c c c a h . M t khi nh ng giá tr tích c c ư c khám phá, h c viên s c m th y b n thân mình có giá tr ; d n d n h th y t do và có ý chí m nh m hành ng khác i. Trong nhi u Ho t ng Giá tr S ng, các câu h i g i m th o lu n ư c ưa ra, ch ng h n nh ng câu h i v c m giác, g i m quá trình khám khá tr i nghi m và ưa ra bi n pháp thay th . Giáo d c viên có th s d ng câu h i khơi d y c m xúc ho c hi u bi t c a h c viên. vi c gi ng d y các giá tr t hi u qu , giáo d c viên ph i bi t chú ý n khía c nh c m xúc (t tr ng, th u c m, t ki m soát, khiêm t n v.v…), Lickona g i ây là “c u n i gi a s suy xét và hành ng” (Shea, 2002). M t lý do t i sao mà LVEP có th ư c s d ng trong nhi u n n văn hóa khác nhau ó là các câu h i ph n l n d ng m . Nh ng câu h i d ng này cho phép h c viên th o lu n các giá tr và ng d ng nó theo nh ng cách th c thích h p v i n n văn hóa và l i s ng c a dân t c mình. Ch ng h n: “B n th hi n s tôn tr ng i v i cha m mình b ng cách nào?” s ư c tr l i b ng nhi u cách khác nhau, tùy thu c vào n n văn hóa, tuy nhiên k t qu theo mong mu n thì l i như nhau. Trong các câu h i th o lu n, thư ng thì ch có m t ho c hai câu d ng tr l i “ úng – sai”, ho c “có – không”. Ch ng h n: “Có nên làm cho ngư i khác t n thương hay không?”. Câu tr l i úng là “Không”. N u h c viên nào tr l i “Có”, thì giáo d c viên s gi i thích lý do t i sao vi c gây t n thương cho ngư i khác l i không t t. Khám phá các ý tư ng Ti p theo sau các cu c th o lu n là ho t ng t suy ng m ho c lên k ho ch cho nhóm v nh ng ho t ng ngh thu t, vi t nh t ký, ho c k ch. Nh ng cu c th o lu n khác s giúp hình thành B n Tâm trí (Mind map)các giá tr và ph n giá tr . Phương pháp này h u ích cho vi c xem xét các tác ng c a giá tr và ph n giá tr i v i b n thân, m i quan h và xã h i. i chi u s tương ph n v tác ng c a giá tr và ph n giá tr là bư c quan tr ng nhìn ra nh ng k t qu dài h n. Senge (2000) lưu ý v h th ng tư duy: “Qua phương pháp B n Tâm trí, con ngư i h c cách hi u bi t t t hơn v s tương thu c l n nhau và s thay i, và theo ó có th x lý hi u qu hơn các y u t hình thành nên k t qu hành ng”. Các cu c th o lu n trong nhóm nh giúp xem xét các tác ng c a giá tr trong nh ng môn h c, lĩnh v c khác nhau. Ch ng h n như, khi t ra v n :“Nh ng v n n n c a Th gi i ngày nay”, các giáo d c viên có th g i lên s quan tâm và c m nh n c a h c viên trư c các v n mang tính th i s , ng th i hư ng d n h c viên c a mình hình thành nh ng nhóm nghiên c u nh ho c nhóm tra c u thông tin trên Internet. Các ho t ng giá tr có th khơi d y ni m thích thú th t s h c viên. Nh n ra ni m am mê h c viên và hư ng d n h khám phá v môn h c là m t hình th c gi ng d y cho phép h c viên “h c th t” và thúc y chuy n hóa ng cơ thành hành ng c th . Sau ây là m t s câu h i giúp khơi d y lòng nhi t tình: “T i sao b n l i nghĩ i u ó x y ra?”, “M i quan h gi a… là gì?”, “Theo b n là nên th c hi n i u gì?”. Th hi n hi u bi t và c m nh n v giá tr m t cách sáng t o Ngh thu t là phương ti n tuy t v i th hi n nh ng ý tư ng, c m nh n các giá tr m t cách sáng t o, và bi n nh ng giá tr y thành c a mình. Ch ng h n có th k t h p gi a v , chơi trò chơi, v i trình di n ngh thu t, ho c nh y múa k t h p v i âm nh c… i u này r t t t cho vi c bi u l và phát huy tinh th n t p th . Thông qua các ho t ng y, h c viên s t liên h v i nh ng giá tr v n có s n c a b n thân và nh n ra nh ng gì mình th t s mu n nói. Quá trình sáng t o cũng có th mang l i nh ng hi u bi t m i m , giá tr tr nên ý nghĩa hơn i v i h vì nó ã tr thành c a h . Ngoài ra, nh ng ho t ng khác như vi t nh t ký, hay sáng tác truy n, thơ cũng mang l i r t nhi u l i ích. Nh ng s n ph m p , sáng t o y s khơi d y ni m t hào và thôi thúc h c viên bi t quý tr ng b n thân hơn. S a d ng c a các lo i hình ngh thu t có th giúp h c viên h ng thú hơn. M t môi trư ng h c t p như th s t o i u ki n cho m i ngư i t a sáng, giúp h bi t khai thác nh ng ti m năng to l n n ch a trong mình. 18
Âm nh c cũng là m t phương ti n h tr quan tr ng. Nó không ch giúp con ngư i xích l i g n nhau hơn, mà còn có th ch a lành, hàn g n t n thương r t hi u qu . Nhi u h c viên ã sáng tác nh ng b n rap r t c áo nói v các giá tr . Hay cũng có nhi u giáo viên ã mang n nh ng bài hát truy n th ng hát cùng h c viên. Phát tri n k năng N u ch suy ng m và th o lu n các giá tr thôi thì chưa , c n có các k năng ng d ng giá tr vào th c t . Ngày nay, thanh niên r t c n tr i nghi m c m giác tích c c có ư c t giá tr , hi u k t qu c a hành vi ng x và mu n ch ng ưa ra nh ng quy t nh có s c nh hư ng l n. Howard Gardener nh c n t m quan tr ng c a Trí thông minh N i tâm (Intra-personal Intelligence) và Trí thông minh tương tác cá nhân (Inter-personal Intelligence) trong lý thuy t Trí thông minh a d ng (Multiple Intelligences) c a ông (1983). Goleman nh n th y r ng “Vi c hi u ư c c m xúc s h tr r t t t cho vi c ki m soát b n thân, t p trung và n nh v ng ch c v tâm lý. Cách làm này c ng c kh năng h c t p chuyên môn c a h c sinh trong b t kỳ lĩnh v c, b môn nào. H c viên tr i qua chương trình xây d ng năng l c c m xúc và xã h i, thì có i u ki n phát tri n ư c lo i hình trí tu xúc c m (emotional intelligence) (Goleman, 1995). Nh ng chương trình như v y bao hàm c vi c h c t p nh ng k năng xã h i, th u c m, gi i quy t mâu thu n và nh ng chi n lư c hư ng d n mư ng tư ng.” Các k năng xã h i và c m xúc c a cá nhân: R t nhi u k năng giao ti p ư c hư ng d n trong các Ho t ng Giá tr S ng. nh ng bài h c như Bình an, Tôn tr ng và Yêu thương s gi i thi u cho b n nh ng bài t p Thư giãn/T p trung. Nh ng bài t p Thư giãn/T p trung này giúp h c viên “c m nh n” v giá tr rõ hơn. Thông thư ng, nhi u thanh niên không thích “ph i gi tr t t ” trư ng. H cho r ng i u ó gây c ch năng lư ng và h n ch ni m vui, ni m am mê c a h , và v i h - vi c gi tr t t ch ng qua là tuân th nh ng quy nh ngư i l n t ra mà thôi. Giáo viên có th nh n th y r ng th c hi n các bài t p này s giúp h c viên tr m tĩnh hơn, ít căng th ng hơn, tăng m c t p trung, và h c t p cũng hi u qu hơn. Lúc u h c viên thư ng có thái ch ng i, nhưng r i s ch ng i này d n m t i sau vài bu i, và th c t cho th y các h c viên b t u thích có m t kho ng th i gian yên l ng cho riêng mình. M t khi quen d n v i cách làm này, h c viên có th t t o ra bài t p Thư giãn/T p trung cho b n thân. Kh năng t i u ch nh c m xúc và gi m stress là m t k năng quan tr ng trong vi c thích nghi và giao ti p m t cách thành công. Vi c t i u ch nh giúp con ngư i nhanh chóng i m tĩnh tr l i khi nh n ra m i e d a và có th th gi mình bình yên, thanh th n hơn trong cu c s ng thư ng nh t. Nh ng ho t ng Giá tr khác giúp hi u bi t rõ nh ng ph m ch t tích c c c a cá nhân, kh ng nh m nh m ni m tin r ng “Tôi có th t o nên s khác bi t”; tìm hi u các quy n cá nhân và trân tr ng kh năng nh n th c c a h ; và làm quen v i hình th c “ i tho i n i tâm” tích c c, thi t l p m c ích và nh ng trách nhi m có liên quan. H c viên ư c yêu c u ng d ng các k năng theo nhi u cách a d ng khác nhau, ch ng h n như thi t l p m c ích cho b n thân và li t kê nh ng suy nghĩ gây n n lòng và nh ng suy nghĩ khích l . Các k năng giao ti p: Các k năng h tr xây d ng trí tu xúc c m ư c gi i thi u trong các ho t ng trên ây và c ng c hi u bi t v s t n thương, s hãi, gi n d và các k t qu c a chúng trong m i quan h gi a chúng ta v i nh ng ngư i xung quanh. Các k năng gi i quy t mâu thu n, giao ti p tích c c, các trò chơi h p tác và th c hi n d án cùng nhau là nh ng ho t ng nh m xây d ng k năng giao ti p gi a các cá nhân. K năng gi i quy t mâu thu n ư c gi i thi u trong su t bài Hòa bình và ư c c ng c trong các bài h c cơ b n v Tôn tr ng và Yêu thương. Trong bài Yêu thương, h c viên ư c yêu c u nghĩ v m t v n nào ó và hình dung chuy n gì s x y ra n u h v n d ng giá tr yêu thương. S phát tri n các k năng nh n th c, tr i nghi m i cùng v i k t qu s hư ng h c sinh suy nghĩ và ưa ra cách ph n ng phù h p trong nh ng hoàn c nh khó khăn. Các giáo d c viên ư c khuy n khích t o cơ h i cho h c viên tr thành nh ng ngư i trung gian gi i quy t mâu thu n. 19
Phương pháp s d ng Th tình hu ng cho phép h c viên ng d ng các giá tr và xem xét l i k t qu hành ng. H cũng có th t chu n b các Th tình hu ng riêng cho mình. H c viên ti p t c i u ch nh k năng giao ti p sao cho t t hơn sau các trò chơi. M t k năng trong bài h c Khoan dung là t o ra nh ng ph n ng tích c c, “kh ng nh mình” khi ngư i khác ưa ra nh ng l i nh n xét phân bi t i x . Hãy v n d ng trí sáng t o cùng v i th o lu n và phương pháp hư ng d n tr c ti p giúp h c viên c m th y tho i mái hơn trong vi c áp d ng nh ng k năng m i trong th c t . Xã h i, Môi trư ng và Th gi i Nh m giúp thanh niên “dám” mơ ư c, dám nuôi dư ng hoài bão, có i u ki n óng góp cho xã h i và nh t là h hi u ư c ý nghĩa to l n c a các giá tr trong m i quan h v i c ng ng, nhi u ho t ng ã ư c t ch c. Ví d : dàn d ng nh ng v k ch th hi n k t qu c a vi c gi giá tr ho c ph n giá tr trong kinh doanh; thi t k m t mô hình công ty mà trong ó ngư i ch th hi n giá tr yêu thương; ch rõ nh ng hành ng thi u khoan dung và thu th p nh ng câu chuy n v lòng khoan dung trên báo chí. Ngày nay, n u thanh niên không ch ng d ng nh ng giá tr này vào cu c s ng c a riêng h , mà còn chia s v i c ng ng, xã h i, h có th s ư c khám phá thêm nh ng v n v công b ng xã h i và tìm nh ng t m gương minh h a nh ng giá tr y. Ví d , bài h c Gi n d bàn n ch môi trư ng và trách nhi m i v i h sinh thái. H c viên ư c khuy n khích tìm ki m nh ng phương pháp h u ích, thi t th c ngưng làm suy thoái môi trư ng và thúc y ho t ng b o v h sinh thái t nhiên trong khu v c. Nh m tăng cư ng tr i nghi m, nh n th c các k t qu i v i công b ng xã h i, h c viên ư c khuy n khích xem xét tác ng do hành ng c a cá nhân i v i ngư i khác, và làm th nào m i ngư i t o nên s khác bi t. Ch ng h n, trong bài h c Trung th c, h c viên ư c yêu c u d ng m t ti u ph m th hi n ch Trung th c và thi u Trung th c, l y b i c nh t nh ng s ki n th c t , hay t nh ng bài h c l ch s , xã h i. R i sau ó, h tìm hi u k t qu c a s thi u trung th c ho c lòng tham i v i cu c s ng c a ngư i khác, và h i các “di n viên” v c m giác c a h khi nh p vai. Các bài h c v Khoan dung, Gi n d và oàn k t g i m nh ng y u t th hi n trách nhi m i v i xã h i cùng nh ng ho t ng thú v và vui nh n. ó, h c viên khám phá s a d ng c a các n n văn hóa khác nhau hình nh chi c c u v ng a s c màu. Bài h c Gi n d ưa ra nh ng l i ngh v vi c b o t n và tôn tr ng thiên nhiên, môi trư ng sinh thái. Còn bài h c oàn k t, h c viên có d p i vào tìm tòi nh ng t m gương, hình m u tích c c v tình oàn k t, và sau ó cùng nhau th c hi n m t d a án ã ch n l a. H i nh p các giá tr vào cu c s ng Ph n “H i nh p các giá tr vào cu c s ng” hư ng d n h c viên ng d ng các hành vi d a trên n n t ng giá tr v i gia ình, xã h i và môi trư ng. Ví d như có nh ng bài t p v nhà cho h c viên ưa ra nh ng hành vi ng x m i theo úng giá tr trong gia ình. H c sinh ư c yêu c u l p nh ng k ho ch c bi t làm m u các giá tr khác nhau trong l p h c, trư ng ho c c ng ng. Cha m và công vi c kinh doanh ư c xem là nh ng ngu n l c h u ích, ch ng h n h có th giúp h c sinh h c cách xây d ng m t khu vư n h u cơ ho c làm th nào làm s ch dòng kênh. H c viên ư c khuy n khích chia s nh ng v k ch và b n nh c y ch t sáng t o c a h cho nh ng ngư i b n ng trang l a và nh ng h c viên nh tu i hơn. Hãy t o i u ki n cho h c viên tham gia vào nh ng d án ph c v h c t p. Chính vi c c m th y b n thân có kh năng t o nên s khác bi t s xây d ng lòng t tin và cam k t s ng v i các giá tr . 20