Phần 3: Chương 3: Tác phẩm tự sự - Lý luận văn học

Chia sẻ: Ba Nguyen | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:11

Thêm vào BST

Báo xấu

130
lượt xem 21
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'phần 3: chương 3: tác phẩm tự sự - lý luận văn học', tài liệu phổ thông, ôn thi đh-cđ phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Phần 3: Chương 3: Tác phẩm tự sự - Lý luận văn học

Chöông ba : TAÙC PHAÅM TÖÏ SÖÏ I. TÖÏ SÖÏ VAØ TAÙC PHAÅM TÖÏ SÖÏ 1. Cuõng nhö tröõ tình khaùi nieäm töï söï ñöôïc hieåu theo hai nghóa : thöù nhaát, töï söï laø moät trong ba phöông thöùc mieâu taû trong vaên hoïc; thöù hai, töï söï laø moät loaïi vaên hoïc beân caïnh caùc loaïi tröõ tình vaø kòch. Vôùi nghóa thöù nhaát khaùi nieäm töï söï duøng ñeå chæ phöông thöùc mieâu taû cuûa vaên hoïc, maø ôû ñoù thieân veà mieâu taû söï kieän, keå chuyeän. Phöông thöùc naøy chuû yeáu ñöôïc duøng trong caùc taùc phaåm töï söï nhö trong tieåu thuyeát, truyeän vöøa, truyeän ngaén, truyeän thô, kí söï, phoùng söï v.v... Trong nhieàu taùc phaåm tröõ tình cuõng coù theå coù nhöõng yeáu toá töï söï xen vaøo. Rieâng taùc phaåm kòch thì nhieàu nhaø nghieân cöùu cho raèng ñoù laø “töï söï ñöôïc saân khaáu hoùa”. Vôùi nghóa thöù hai khaùi nieäm töï söï chæ moät loaïi taùc phaåm vaên hoïc maø ôû .v n nhöõng loaïi taùc phaåm naøy chuû yeáu duøng phöông thöùc töï söï ñeå mieâu taû. Caùc taùc phaåm loaïi naøy ñöôïc goïi laø taùc phaåm töï söï. Caùc taùc phaåm nhö Truyeàn kì maïn luïc 4 h cuûa Nguyeãn Döõ, tieåu thuyeát Toá Taâm cuûa Hoaøng Ngoïc Phaùch, truyeän ngaén Chieác laù cuoái cuøng cuûa O. Henry, truyeän thô Nhò ñoä mai (khuyeát danh), Kí söï c2 Cao Laïng cuûa Nguyeãn Huy Töôûng, phoùng söï Caïm baãy ngöôøi cuûa Vuõ Troïng Phuïng v.v... ñeàu laø nhöõng taùc phaåm töï söï. ih o 2. Phaïm vi caùc taùc phaåm töï söï raát ña daïng. Coù taùc phaåm töï söï vieát baèng vaên xuoâi nhö tieåu thuyeát, truyeän ngaén, truyeän vöøa, truyeän nguï ngoân; coù taùc V u phaåm töï söï vieát baèng baên vaàn nhö anh huøng ca, truyeän thô. Laïi coù taùc phaåm töï söï naèm trong theå loaïi kí nhö kí söï, phoùng söï, truyeän kí v.v... Caùc theå loaïi taùc phaåm töï söï vöøa neâu seõ ñöôïc ñeà caäp kó hôn ôû phaàn döôùi. 3. a. Ñaëc ñieåm noåi baät nhaát, quan troïng nhaát cuûa taùc phaåm töï söï laø keå veà moät caâu chuyeän, moät söï kieän töø phía ngöôøi khaùc. Chính Aristote trong Thi phaùp ñaõ cho raèng trong taùc phaåm töï söï nhaø vaên keå veà moät söï kieän xem “moät caùi gì taùch bieät vôùi mình” laø ñeå noùi ñeán ñaëc ñieåm naøy cuûa taùc phaåm töï söï. Ñaëc ñieåm naøy ñaõ laøm cho taùc phaåm töï söï khaùc haún vôùi tröõ tình hay kòch. Neáu nhö ôû tröõ tình, nhaø vaên taùi hieän cuoäc soáng qua 1 taâm traïng, nhöõng caûm xuùc ñöôïc boäc loä moät caùch tröïc tieáp, coøn ôû kòch trình baøy taát caû nhö ñang dieãn ra thì ôû töï söï nhaø vaên ñöùng beân ngoaøi traàn thuaät laïi, keå laïi. Nhöõng suy nghó, caûm xuùc, haïnh phuùc ñau khoå cuûa nhaân vaät, dieãn bieán cuûa söï kieän, coát truyeän... ñöôïc nhaø vaên keå laïi, taùi hieän laïi nhö nhöõng ñoái töôïng khaùch quan ñöôïc ñöa ra moå xeû phaân tích. Chính ñöôïc traàn thuaät laïi töø phía ngöôøi khaùc nhö vaäy neân taùc phaåm töï söï coù caùi nhìn khaùch quan, do traàn thuaät laïi, keå laïi, taùc phaåm töï söï thöôøng taïo ra caûm 100
giaùc veà caùi thuoäc quaù khöù. Ñuùng nhö G. N. Pospelov nhaän xeùt : “Ñoái vôùi söï traàn thuaät thì caùi ñöôïc mieâu taû laø moät caùi quaù khöù” (1). Ñieàu naøy cuõng khaùc vôùi tröõ tình hay kòch laø bieán moïi caùi cuûa quaù khöù trôû thaønh hieän taïi, dieãn ra trong hieän taïi. Ñeå taïo neân caùi nhìn khaùch quan trong vieäc taùi hieän taïi, dieãn ra trong hieän taïi. Ñeå taïo neân caùi nhìn khaùch quan trong vieäc taùi hieän ñôøi soáng taùc phaåm töï söï taäp trung phaûn aùnh ñôøi soáng con ngöôøi qua caùc yeán coá, söï kieän. Cho neân nhieàu yù kieán ñaõ cho raèng tính söï kieän laø moät ñaëc ñieåm haøng ñaàu vaø quan troïng cuûa taùc phaåm töï söï. Khi phaân loaïi taùc phaåm theo ñoái töôïng G. Hegel ñaõ xem söï kieän nhö laø moät tieâu chí ñeå nhaän dieän taùc phaåm töï söï. OÂng cho raèng “loaïi töï söï laø nhöõng taùc phaåm mieâu taû söï kieän”. Nhöõng taùc phaåm töï söï ñöôïc xaây döïng treân cô sôû ñan keát bôûi caùc söï kieän. Coøn söï kieän, taïo neân maïch chính cuûa taùc phaåm, boäc loä baûn chaát cuûa caùc tính caùch, caùc hieän töôïng ñôøi soáng. Ñeå mieâu taû caùi baûn chaát keo kieät vaø nhaãn taâm cuûa Granet nhaø vaên keå laïi oâng ta khoâng cöùu em, ñeå cho em phaù saûn roài töï saùt, trong khi mình giaøu nhaát tænh Saumure (Eugeùnie .v n Grandet). Ñeå boäc loä caùi taøn aùc cuûa gaõ tö saûn, Nguyeãn Coâng Hoan ñaët y trong hoaøn caûnh con choù cuûa y bò ngöôøi aên maøy ñaùnh gaãy raêng, theá laø y quyeát ñònh laáy oâ toâ ñuoåi theo quyeát caùn cheát ngöôøi aên maøy (Raêng con choù nhaø tö saûn). Caùc 4 h söï kieän laøm boäc loä ra caùc maët khaùc nhau cuûa tính caùch, nhaân vaät, cuûa caùc hieän töôïng ñöôïc mieâu taû trong taùc phaåm. Trình baøy caùc söï kieän nhö noù ñaõ xaûy ra taùc phaåm töï söï. o c2 trong söï mieâu taû, traàn thuaät cuõng laø phöông tieän taïo neân tính khaùch quan cuûa ih b. Mieâu taû söï kieän môû ra khaû naêng phaûn aùnh cuûa taùc phaåm töï söï voâ cuøng to lôùn. Taùc phaåm töï söï coù theå trình baøy theá giôùi ngheä thuaät treân moät bình dieän u roäng. Noù coù khaû naêng mieâu taû nhieàu moái quan heä, nhieàu bình dieän ñôøi soáng. Noù V coù theå mieâu taû moät soá phaän cuõng nhö coù theå mieâu taû nhieàu theá heä. Noù coù theå döøng laïi ñaøo saâu vaøo moät phuùt giaây naøo ñoù cuõng nhö coù theå löôùt qua haøng chuïc naêm. Taùc phaåm töï söï khoâng bò haïn cheá dung löôïng phaûn aùnh cho neân mieâu taû moät caùch kyõ caøng, chi tieát nhieàu bieán coá, nhieàu söï kieän. Caùc tuyeán coát truyeän cuûa noù do vaäy cuõng thöôøng phong phuù hôn, ña daïng hôn so vôùi kòch. Neáu ôû kòch moïi thöù ñeàu phaûi doàn neùn, caêng thaúng thì ôû töï söï moïi thöù coù theå “nhaån nha” hôn theo lôøi keå, theo doøng töï söï. Ngöôøi ta ñang keå söï kieän naøy, coù theå xen vaøo nhöõng ñoaïn bình luaän, nhöõng ñoaïn tröõ tình ngoaïi ñeà, nhöõng trang mieâu taû phong caûnh, nhöõng ñoaïn ñaëc taû chaân dung... Do khaû naêng bao quaùt cuoäc soáng moät caùch roäng lôùn neân theá giôùi nhaân vaät cuûa taùc phaåm töï söï thöôøng ña daïng hôn, ñaày ñaën hôn so vôùi caùc taùc phaåm tröõ tình vaø kòch. Nhaân vaät tröõ tình chuû yeáu laø caùc “phieán ñoaïn” cuûa caûm xuùc, suy tö. Nhaân vaät kòch bò haïn cheá bôûi khoâng gian vaø taùc giaû neân chæ ñöôïc boäc loä ôû nhöõng haønh ñoäng, xung ñoät caêng thaúng nhaát. Nhaân vaät töï söï coù theå ñöôïc mieâu 101
taû moät caùch kyõ caøng töø chaân dung ngoaïi hình cho ñeán nhöõng suy tö thaàm kín beân trong, töø haønh traïng cho ñeán quaù trình phaùt trieån, töø quan heä naøy ñeán quan heä khaùc... Chæ coù töï söï môùi coù theå mieâu taû moät caùch ñaày ñaên tình caûm cuûa Jean vant Jean vaø Codet trong Nhöõng ngöôøi khoán khoå nhö theá naøy : “OÂng giaø Jean vant Jean yeâu meán Codet, coá nhieân laø khoâng ngoaøi tình cha con. Nhöng moät ngöôøi chuùng ta ñaõ löu yù treân kia, cuoäc ñôøi coâ ñôn cuûa oâng ñaõ ñöa vaøo thöù tình caûm cha con aáy ñuû thöù tình yeâu khaùc. vaø vì caû cuoäc ñôøi oâng chöa heà bieát nhaân tình, bieát vôï laø gì neân caû thöù tình caûm aáy, thöù tình caûm maø khoâng ai khoâng coù aáy noù cuõng xen laãn vaøo caùc loaïi tình caûm khaùc, maëc duø laø noù cöù mô hoà, thaàm laëng trong traéng, maëc daàu laø noù cöù coù veû cao sieâu, tinh khieát, thaàn thaønh. Noù nhö laø moät baûn naêng hôn laø moät tình caûm; moät haáp löïc hôn laø moät baûn naêng. Noù voâ hình voâ aûnh khoâng troâng thaáy maø cuõng khoâng nhaän thaáy ñöôïc, nhöng noù quaû coù thaät. Noù laø aùi tình thaät söï. Noù aán vaøo moái tình khoâng bôø beán cuûa oâng ñoái vôùi Codet chaúng khaùc gì maïch vaøng aán trong quaû nuùi u aån vaø nguyeân veïn”. .v n Do taäp trung mieâu taû söï kieän neân heä thoáng chi tieát trong taùc phaåm töï söï cuõng daøy ñaëc hôn, ña daïng hôn heä thoáng chi tieát ngheä thuaät trong taùc phaåm tröõ tình vaø kòch. ÔÛ taùc phaåm tröõ tình, chi tieát thöôøng naèm ôû daïng chaám phaù, ñaày 4 h tính chaát öôùc leä vaø aån duï nhaèm taïo ra hieäu quaû “yù taïi ngoân ngoaïi” cao nhaát. Ngöôïc laïi, chi tieát trong töï söï thöôøng höôùng ñeán vieäc taïo hình moät caùch roõ neùt o c2 ñoái töôïng mieâu taû cho neân noù mang tính “hieän thöïc” hôn. Vaø heä thoáng naøy cuõng bao quaùt nhieàu maët cuûa ñôøi soáng. Coù chi tieát veà nhaân vaät vôùi chaân dung, ih noäi taâm, haønh ñoäng, ngoân ngöõ, laïi coù chi tieát veà caûnh saéc thieân nhieân, veà phong tuïc taäp quaùn. Coù chi tieát veà ñôøi soáng xaõ hoäi, vaên hoùa laïi coù chi tieát veà sinh hoaït u cuï theå cuûa con ngöôøi... Caùc chi tieát naøy taïo neân söï “beà boän” cuûa ñôøi soáng trong V taùc phaåm töï söï. c. Trong taùc phaåm töï söï lôøi vaên chuû yeáu laø lôøi keå cuûa ngöôøi keå chuyeän. Neáu trong taùc phaåm tröõ tình lôøi vaên chuû yeáu laø lôøi boäc loä caûm xuùc tröïc tieáp cuûa “nhaân vaät tröõ tình” hay laø lôøi cuûa ngöôøi maø nhaân vaät tröõ tình nhaân danh, trong taùc phaåm kòch chuû yeáu laø lôøi nhaân vaät thì chæ coù trong taùc phaåm töï söï laø lôøi keå. Lôøi keå chieám moät boä phaän khaù lôùn vaø giöõ vai troø chuû ñaïo trong taùc phaåm töï söï. Lôøi keå taùi hieän caùc söï kieän, caùc bieán coá, caùc nhaân vaät, nghóa laø “keå” laïi taát caû theá giôùi ngheä thuaät cuûa taùc phaåm. Do ñoù lôøi vaên cuûa taùc phaåm töï söï khaùc vôùi lôøi vaên cuûa taùc phaåm tröõ tình vaø kòch. Vaên töï söï höôùng veà vieäc keå, taû. Chaúng haïn "Ngaøy xöa coù anh Tröông Chi, Ngöôøi thì thaäm xaáu haùt thì thaäm hay" hay "OÂng huyeän Leâ Thaêng chaúng phaûi laø moät ngöôøi theo coå nhö lôøi oâng noùi ñaâu. Bôûi vì raèng oâng traéng. OÂng coù raâu ruoài baâu, mó danh laø raâu Hoa Kì” (Nguyeãn Coâng Hoan - Ñi giaøy). ÔÛ ñaây vaên töï söï vöøa taùi hieän, vöøa thuyeát minh 102
veà caùc söï vaät, hieän töôïng, nhaân vaät... Nhôø ñoù nhöõng böùc tranh veà sinh hoaït, nhöõng böùc tranh veà phong caûnh, caùi quan heä xaõ hoäi vöøa ñöôïc taùi hieän, vöøa ñöôïc bình phaåm, ñaùnh giaù. Lôøi keå taùi hieän laïi caû lôøi nhaân vaät. Lôøi noùi nhaân vaät töï söï khaùc vôùi lôøi boäc baïch caûm xuùc hay taû caûnh cuûa nhaân vaät tröõ tình ñaõ ñaønh, maø cuõng khaùc vôùi lôøi thoaïi cuûa nhaân vaät kòch. Lôøi noùi cuûa nhaân vaät trong taùc phaåm töï söï laø moät boä phaän cuûa vaên töï söï, noù thöôøng ñöôïc thuyeát minh vaø mieâu taû tröôùc khi boäc loä. Chaúng haïn “Haén nhíu maøy vaø noùi”, “Baø Dueä Phi ngaäm nguøi than raèng”, “Quaûng Lôïi vöôïng nghe ñoïc thö aáy, maët roàng noåi giaän noùi :”... Ngay khi caùc taùc phaåm töï söï laø thô (nhö truyeän thô) lôøi noùi cuûa nhaân vaät cuõng mieâu taû nhö vaäy. Chaúng haïn nhö : “Naøng raèng : “Lôøi” daïy döôøng sai - Taám thaân ñaõ phoù cöûa Mai nhöõng ngaøy” (Nhò ñoä mai). Hoaëc “Phaïm Coâng nöôùc maét tuoân chaâu : “Laøm trai phaûi chòu laém caàu thieát tha” (Phaïm Coâng Cuùc Hoa) v.v... d. Cuøng vôùi lôøi keå laø hình töôïng ngöôøi keå chuyeän xuaát hieän. Trong taùc .v n phaåm tröõ tình coù nhaân vaät tröõ tình laø ngöôøi ñöùng ra boäc loä caûm xuùc. Trong kòch khoâng coù ngöôøi keå, taát caû do nhaân vaät töï boäc loä. Chæ trong taùc phaåm töï söï môùi coù nhaân vaät ngöôøi keå chuyeän. Ñaây chính laø “ngöôøi khaùc” ñöùng ra keå maø Aristote ñaõ neâu leân. 4 h c2 Hình töôïng ngöôøi keå chuyeän xuaát hieän döôùi nhieàu daïng khaùc nhau. Coù khi ngöôøi keå chuyeän xöng “toâi” vôùi tö caùch taùc giaû (nhö trong Laõo Haïc cuûa ih o Nam Cao). Cuõng coù khi xöng “toâi” vôùi tö caùch moät nhaân vaät trong taùc phaåm (nhö trong Böùc tranh cuûa Nguyeãn Minh Chaâu, trong Maãn vaø toâi cuûa Phan Töù v.v...). Thoâng thöôøng hôn caû laø moät gioïng traàn thuaät cuûa ai ñoù khoâng xuaát ñaàu u loä dieän nhöng ngöôøi ñoïc vaãn nhaän ra thaùi ñoä, tình caûm tö töôûng nhö trong V Nhöõng ngöôøi khoán khoå, Taét ñeøn, Nöûa chöøng xuaân, Con nhaø ngheøo v.v... Ngöôøi keå chuyeän mieâu taû, bình luaän, kheâu gôïi laøm saùng toû caùc moái quan heä cuûa nhaân vaät, hoaøn caûnh, söï kieän. Ngöôøi keå chuyeän, noùi nhö M. Gorky giöõ vai troø “maùch nöôùc” cho ñoäc giaû hieåu vaø ñaùnh giaù caùc söï kieän, caùc nhaân vaät, caûm xuùc trong taùc phaåm. Tuy nhieân khoâng phaûi bao giôø ngöôøi traàn thuaät cuõng “loä mình” ra treân trang saùch maø ñoâi khi “keå” vôùi gioïng coù veû raát laïnh luøng, raát khaùch quan. Nhöng duø khaùch quan, laïnh luøng ñeán ñaâu ngöôøi ñoïc vaãn coù theå nhaän ra ngöôøi keå chuyeän, thaùi ñoä, quan ñieåm, tö töôûng vaø khaùt voïng cuûa hoï qua theá giôùi ngheä thuaät cuûa taùc phaåm. Treân ñaây laø nhöõng ñaëc ñieåm chung nhaát cuûa caùc taùc phaåm töï söï. Tuy nhieân, caùc ñaëc ñieåm ñoù khoâng hoaøn toaøn gioáng nhau ôû nhöõng theå loaïi cuï theå. Chaúng haïn nhö tieåu thuyeát coù ñaëc ñieåm khaùc vôùi truyeän thô, anh huøng ca; 103
truyeän ngaén coù ñaëc ñieåm khaùc vôùi kí söï, phoùng söï. Döôùi ñaây, chuùng ta seõ xem xeùt theâm moät soá theå loaïi quan troïng trong loaïi töï söï. II. TIEÅU THUYEÁT, TRUYEÄN VÖØA, TRUYEÄN NGAÉN 1. Tieåu thuyeát Tieåu thuyeát laø loaïi lôùn nhaát trong loaïi töï söï, coù moät vò trí quan troïng vaø moät lòch söû laâu ñôøi trong söï phaùt trieån cuûa vaên hoïc. ÔÛ phöông Taây tieåu thuyeát vöøa ñöôïc duøng ñeå chæ nhöõng caâu chuyeän ñöôïc vieát baèng vaên xuoâi hay vaên vaàn baèng tieáng roman (töùc laø nhöõng ngoân ngöõ coù goác la tinh nhö tieáng Phaùp, YÙ, Taây Ban Nha...) Ñoù laø nhöõng tieåu thuyeát hieäp só ñaày nhöõng bieán coá vaø tình huoáng phi thöôøng sieâu töï nhieân nhö kieåu Tristan vaø Yseult. Thôøi phuïc höng tieåu thuyeát phaùt trieån vôùi nhöõng taùc phaåm noåi tieáng nhö Don Quijote cuûa S. Cervanter, Gargantua vaø Pantagruel cuûa F. Rabolais,... Ñaëc bieät ñeán theá kyû XIX tieåu thuyeát naûy nôû vaø phaùt trieån ñeán söï troïn veïn qua caùc Cevanter, F. Dostoevsky, L.Tolstoi... .v n taùc phaåm cuûa H. Stendhal, H. Balzac, W. Thackeray, Ch. Dickens, N. Gogol, S. 4 h ÔÛ phöông Ñoâng tieåu thuyeát xuaát hieän khaù sôùm. Theá kyû III - IX ñôøi Nguïy Taán ôû Trung Quoác ñaõ coù maàm moáng tieåu thuyeát döôùi daïng “chí quaùi”, “chí c2 nhaân” ghi cheùp nhöõng vieäc thuoäc sinh hoaït caù nhaân cuûa caùc danh só. Ñeán ñôøi Minh - Thanh tieåu thuyeát coå ñieån Trung Quoác ñaõ ñi vaøo giai ñoaïn chín muoài ih o vôùi nhöõng taùc phaåm löøng danh nhö Tam quoác chí dieãn nghóa cuûa La Quaùn Trung, Thuûy höû cuûa Thi Naïi Am, Taây du kyù cuûa Ngoâ Thöøa AÂn v.v... ÔÛ Vieät Nam, theo Nguyeãn Löông Ngoïc moät soá taùc phaåm vieát baèng vaên V u Haùn Vieät “coù tính chaát maàm moáng tieåu thuyeát” laø nhöõng truyeän vaên xuoâi döôùi daïng ghi cheùp “nhöõng truyeän löu haønh trong daân gian hoaëc do taùc giaû saùng taùc ra” nhö Vieät ñieän U linh, Lónh Nam Chích quaùi, Truyeàn kì maïn luïc, Coâng dö tieäp kí, Truyeàn kì taân phaû, Tang thöông ngaãu luïc... hay nhö cuoán kí söï lòch söû Hoaøng Leâ Nhaát thoáng chí cuõng “coù tieåu thuyeát hoùa moät phaàn naøo”. Nhöng theo oâng, phaûi sang ñaàu theá kyû XX khi maø chuùng ta “coù chöõ quoác ngöõ vaø tieáp xuùc vôùi tieåu thuyeát AÂu Taây” thì môùi thaät söï coù nhöõng “tieåu thuyeát ñuùng nghóa” vôùi söï goùp maët cuûa Nguyeãn Troïng Thuaät, Hoà Bieåu Chaùnh, Hoaøng Ngoïc Phaùch, caùc nhaø vaên Töï Löïc Vaên Ñoaøn, caùc nhaø vaên traøo löu hieän thöïc pheâ phaùn. (2) Tieåu thuyeát ñaõ coù moät chieàu daøi lòch söû khaù laâu ñôøi nhöng vieäc xaùc ñònh ñaëc tröng cuûa noù cuõng raát khaùc nhau. Ñaëc ñieåm ñaàu tieân ñeå nhaän dieän tình tieát ñöôïc nhieàu nhaø lyù luaän neâu leân thöôøng laø caên cöù vaøo dung löôïng cuûa noù, caû dung löôïng veà soá trang laãn dung löôïng nhöõng vaán ñeà maø tieåu thuyeát ñaët ra. 104
Moät soá quan nieäm khaùc laïi xaùc ñònh ñaëc tröng cuûa tieåu thuyeát treân cô sôû ñoái laäp noù vôùi söû thi (3). Theo ñoù thì tieåu thuyeát chuû yeáu söû duïng tö duy tieåu thuyeát, chöù khoâng phaûi tö duy söû thi (anh huøng ca). Trong tö duy tieåu thuyeát cuoäc soáng ñöôïc nhìn töø goùc ñoä ñôøi tö, hay caùch khaùc, ñôøi tö laø moät goùc ñoä ñeå mieâu taû cuoäc soáng moät caùch tình tieát. Yeáu toá ñôøi tö caøng taêng thì chaát tieåu thuyeát caøng taêng. Ngöôïc laïi yeáu toá lòch söû caøng phaùt trieån thì chaát söû thi caøng ñaäm. Tö duy tieåu thuyeát khaùm phaù con ngöôøi vôùi nhöõng nhu caàu nhaân tính ñaèng sau caùc boä quaàn aùo xaõ hoäi hay noùi nhö Bakhtin ôû taùc phaåm tieåu thuyeát ñích thöïc “con ngöôøi lôùn hôn boä quaàn aùo xaõ hoäi”. Trong söû thi giöõa ngöôøi keå vaø nhaân vaät coù moät khoaûng caùch goïi laø “khoaûng caùch söû thi” (4). Töø khoaûng caùch naøy ngöôøi keå baøy toû thaùi ñoä thaønh kính, toân suøng ñoái vôùi nhaân vaät ñang keå. Nhö Homere vôùi tö caùch laø taùc giaû trong quan heä vôùi caùc nhaân vaät Asin vaø Hecto trong Iliade chaúng haïn. Trong tieåu thuyeát khoaûng caùch naøy bò xoùa boû. Ngöôøi vieát noùi nhö Antonov döôøng nhö .v n “trao ngoøi buùt cho nhaân vaät töï vieát laáy gioïng ñieäu cuûa mình”. Taùc giaû hoøa vaøo töøng nhaân vaät vaø theá giôùi rieâng cuûa noù. Töø ñoù cho pheùp ngöôøi vieát coù theå coù thaùi ñoä “thaân maät, thaân tình, thaäm chí suoàng saõ” vôùi nhaân vaät cuûa mình (5). h Caû Blankenburg vaø Hegel ñeàu cho raèng “tieåu thuyeát khoâng ñöôïc coù tính 4 c2 “thô” nhö laø tính thô ôû caùc theå loaïi vaên chöông khaùc”. (6) Tieåu thuyeát phaûi coù caùi gaân guoác, xuø xì cuûa “chaát vaên xuoâi” cuoäc ñôøi. Töø ñoù, nhaân vaät cuûa tieåu ih o thuyeát cuõng khaùc vôùi nhaân vaät söû thi. “Nhaân vaät tieåu thuyeát khoâng ñöôïc “anh huøng” caû theo nghóa söû thi laãn theo nghóa bi kòch cuûa töø aáy : noù phaûi keát hôïp trong noù caû nhöõng neùt chính dieän laãn phaûn dieän, caû thaáp keùm laãn cao thöôïng, u caû nöïc cöôøi laãn nghieâm trang”. Cho neân nhaân vaät tieåu thuyeát “phaûi ñöôïc mieâu V taû khoâng phaûi nhö ñaõ hoaøn taát vaø coá ñònh, maø laø nhö moät nhaân caùch bieán chuyeån ñoåi thay, ñöôïc cuoäc soáng daïy doã” (7). Hay noùi caùch khaùc, nhaân vaät tieåu thuyeát laø nhaân vaät “neám traûi” ñôøi soáng. Ñoù laø nhöõng con ngöôøi vöøa chòu söï taùc ñoäng “daïy baûo” cuûa hoaøn caûnh, vöøa tham gia taùc ñoäng laïi hoaøn caûnh. Caùc söï kieän thaêng traàm trong cuoäc ñôøi nhaân vaät tieåu thuyeát ñeàu neám muøi. Treân ñaây laø nhöõng quan nieäm tieâu bieåu veà tieåu thuyeát. Ñeán ñaây, coù theå ruùt ra moät soá neùt chuû yeáu ñaùng chuù yù veà theå loaïi tieåu thuyeát. Thöù nhaát, tieåu thuyeát laø moät theå loaïi thuoäc loaïi töï söï coù dung löôïng lôùn. Do coù dung löôïng lôùn cho neân tieåu thuyeát coù khaû naêng bao quaùt cuoäc soáng moät caùch tæ mæ vaø nhieàu maët nhaát. Nhöõng taùc phaåm nhö Ñoû vaø ñen cuûa H. Stendhal, Taán troø ñôøi cuûa H. Balzac. Con ñöôøng ñau khoå cuûa A. Tolstoi, Vôõ bôø cuûa Nguyeãn Ñình Thi... ñeàu laø nhöõng tình tieát mieâu taû cuoäc soáng treân nhieàu maët, coù tính "baùch khoa". Dung löôïng caùc vaán ñeà, loaïi hình caùc nhaân vaät, heä thoáng caùc 105
söï kieän, caùc chi tieát ngheä thuaät... cuûa tieåu thuyeát coù theå môû roäng toái ña, khoâng coøn bò haïn cheá nhö ôû caùc theå loai khaùc. Thöù hai, tieåu thuyeát laø theå loaïi coù phöông thöù tö duy ngheä thuaät ñaëc bieät. Tieåu thuyeát coù khaû naêng xaâm nhaäp vaøo moïi ngoõ ngaùch cuûa ñôøi soáng con ngöôøi, ñôøi soáng xaõ hoäi, nhaát laø coù khaû naêng ñi saâu khaùm phaù soá phaän, ñôøi tö cuûa con ngöôøi moät caùch tæ mæ, nhieàu maët... Tieåu thuyeát coù khaû naêng haáp thu vaøo mình cuõng nhö khaû naêng toång hôïp caùc phöông tieän ngheä thuaät cuûa caùc theå loaïi vaên hoïc khaùc. Nhôø ñoù môû ra cho tieåu thuyeát ñaày bieán hoùa, linh hoaït. Tieåu thuyeát coù khaû naêng ñaøo saâu moät söï kieän ñeán taän cuøng coát loõi cuûa noù cuõng nhö coù theå ñan xen nhieàu phöông tieän mieâu taû trong moät chöông ñoaïn naøo ñoù... Noùi toùm laïi laø tieåu thuyeát coù kieåu tö duy ngheä thuaät cuûa moät theå loaïi mang tính toång hôïp cao. 2. Truyeän vöøa Truyeän vöøa laø loaïi vaên xuoâi töï söï côõ trung bình ñöùng giöõa tieåu thuyeát vaø truyeän ngaén. Coù theå xem Vónh bieät Gunxary, Con taøu traéng cuûa T. Aimatov, Loã Taán... laø nhöõng truyeän vöøa ñaëc saéc. .v n Tarat Bunba cuûa N. Gogol, Khatgi Muraùt cuûa L. Tolstoi, A. Q chính truyeän cuûa 4 h Ranh giôùi giöõa truyeän ngaén vaø tieåu thuyeát laø raát töông ñoái. Coù ngöôøi goïi Ñaát nöôùc ñöùng leân cuûa Nguyeân Ngoïc, Beân kia bieân giôùi cuûa Leâ Khaâm, Vuøng moû c2 cuûa Voõ Huy Taâm laø tieåu thuyeát, laïi coù ngöôøi cho laø truyeän vöøa. Cho neân Bielinsky cho raèng “truyeän vöøa laø bieán theå cuûa tieåu thuyeát” vaø “truyeän vöøa laø ih o tieåu thuyeát, duy coù dung löôïng nhoû hôn”. (8) Khoâng neân xem truyeän vöøa laø söï thu heïp phaïm vi taùi hieän ñôøi soáng. Nhieàu truyeän vöøa nhö Khatgi Muraùt, Ñaát nöôùc ñöùng leân, A. Q chính truyeän... V u ñeàu coù moät phaïm vi phaûn aùnh ñôøi soáng khaù roäng... Ñieåm khaùc nhau giöõa truyeän vöøa vaø tieåu thuyeát khoâng chæ ôû dung löôïng vaên baûn hay phaïm vi ñôøi soáng ñöôïc mieâu taû maø coøn ñöôïc theå hieän ôû nguyeân taéc mieâu taû. Truyeän vöøa so vôùi tieåu thuyeát söï kieän ít hôn, nhaân vaät ít hôn maø caùch mieâu taû söï kieän, caùch xaây döïng nhaân vaät cuõng goïn hôn. Truyeän vöøa taäp trung vaøo moät soá söï kieän chính, nhaân vaät ñöôïc mieâu taû trong moät vaøi moái quan heä nhaát ñònh... Nhôø ñoù dung löôïng cuûa truyeän vöøa ñöôïc ruùt ngaén hôn so vôùi tieåu thuyeát. 3. Truyeän ngaén Truyeän ngaén laø loaïi vaên xuoâi töï söï côõ nhoû. Noù khaùc vôùi truyeän vöøa ôû dung löôïng nhôû hôn, taäp trung hôn. Phaïm vi ñôøi soáng maø truyeän ngaén ñeà caäp coù theå laø moät khoaûnh khaéc cuûa ñôøi soáng nhö Toâ Hoaøi nhaän xeùt “Truyeän ngaén laø cöa laáy moät khuùc cuûa ñôøi soáng” hay nhö Buøi Hieån khaùi quaùt “Truyeän ngaén laáy moät khoaûnh khaéc trong cuoäc ñôøi moät con ngöôøi maø döïng neân”. Nhöng cuõng coù nhieàu truyeän ngaén khoâng chæ mieâu taû moät khoaûnh khaéc maø mieâu taû caû moät ñôøi 106
ngöôøi nhö Chí Pheøo cuûa Nam Cao, Nhaø meï Leâ cuûa Thaïch Lam... Nhö vaäy truyeän ngaén coù theå mieâu taû moät "moâ maêng" maø cuõng coù theå mieâu taû caû moät cuoäc ñôøi, coù theå mieâu taû moät caùi "choác laùt" cuõng nhö mieâu taû moät "quaù trình"... Cho neân neáu chæ xem caùi "khoaûnh khaéc" nhö moät ñaëc tröng rieâng bieät cuûa truyeän ngaén laø chöa ñaày ñuû. Truyeän ngaén coù theå ñöôïc xaùc ñònh treân hai bình dieän : tính chaát ngaén goïn veà maët dung löôïng vaø söï coâ ñoïng, suùc tích trong mieâu taû. ÔÛ phöông dieän thöù nhaát chuùng ta thaáy haàu heát caùc truyeän ngaén ñeàu ngaén. Neáu nhö keùo daøi soá trang quaù moät möùc naøo ñoù thì noù khoâng coøn laø truyeän ngaén nöõa. Do dung löôïng thu goïn neân heä thoáng nhaân vaät, söï kieän, chi tieát truyeän cuõng ñöôïc coâ ñuùc laïi laøm cho noù coù tính chaát ngaén goïn. ÔÛ phöông dieän thöù hai, ñeå töông öùng vôùi dung löôïng ngaén thì trong mieâu taû cuõng phaûi coâ ñoïng vaø suùc tích. Cho neân trong truyeän ngaén töø nhaân vaät cho ñeán coát truyeän, töø söï kieän cho ñeán haønh ñoäng ñeàu ñöôïc doàn neùn ñeán möùc toùi .v n ña. Nhaø vaên thöôøng chæ choïn moät ñoâi söï kieän chính, moät hai nhaân vaät ñeå trieån khai caâu chuyeän”. ÔÛ truyeän ngaén khoâng coøn caùi “nhaån nha”, “traàm tónh” nhö 4 h trong tieåu thuyeát. Töø ñaây ñoøi hoûi ngöôøi vieát phaûi coù taøi ngheä ñeå töø moät vaøi tieâu ñieåm coù theå nhìn ra caû theá giôùi, töø moät vaøi söï kieän coù theå mieâu taû ñöôïc caû cuoäc c2 ñôøi. Caùc truyeän ngaén cuûa caùc baäc thaày ôû theå loaïi naøy nhö G. Maupassant, A. Tsekhov, A. Daudet, P. Merimeeù, E. Poe, O. Henry, M. Gorky, Loã Taán, Nam ih III. CAÙC THEÅ LOAÏI KÍ TÖÏ SÖÏ o Cao, Nguyeãn Coâng Hoan... ñeàu theå hieän ñaëc ñieåm naøy. V u 1. Kí vaø ñaëc ñieåm cuûa kí Kí laø moät theå loaïi vaên hoïc duøng ñeå ghi laïi söï vieäc, caûm xuùc yù nghó. Ngöôøi ta coù theå chia kí ra caùc loaïi theå chuû yeáu nhö kí töï söï, kí tröõ tình, kí chính luaän. Kí töï söï nghieâng veà mieâu taû söï kieän vaø con ngöôøi trong ñôøi soáng moät caùch khaùch quan nhö phoùng söï, kí söï, truyeän kí, bieán coá cuûa ñôøi soáng, xaõ hoäi, con ngöôøi. Kí tröõ tình coù caùc theå tuøy buùt, buùt kí, moät soá daïng cuûa nhaät kí...Kí chính luaän keát hôïp giöõa tu duy hình töôïng vaø tö duy chính luaän, coù theå keå ñeán nhö taïp vaên cuûa Loã Taán, tieåu phaåm vaên hoïc cuûa Ngoâ Taát Toá... Tuy ña daïng nhö vaäy nhöng veà cô baûn ngöôøi ta vaãn xeáp kí vaøo loaïi töï söï, coù ngöôøi xem "kí laø moät bieán theå cuûa loaïi töï söï". (9) Tính xaùc thöïc laø ñaëc tröng quan troïng nhaát vaø coù tính nguyeân taéc cuûa kí. Kí taùi hieän nhöõng con ngöôøi thaät, nhöõng söï vieäc thaät trong ñôøi soáng, hay noùi nhö B. Polevoi “Kí coù ñòa chæ chính xaùc cuûa noù”. Söï haáp daãn cuûa kí laø ôû vieäc thoâng tin moät caùch ngheä thuaät nhöõng söï kieän coù thaät, nhöõng con ngöôøi coù thaät. 107
Tìm ñoïc kí, ngöôøi ñoïc khoâng chæ tìm ñeán söï thaät cuûa baûn chaát maø laø söï thaät cuûa hieän töôïng. Veà maët naøo ñoù kí coù giaù trò nhöõng tö lieäu lòch söû quí giaù nhaø vaên ñöôïc chöùng kieán hoaëc nghe keå laïi söï kieän, ghi cheùp laïi ñöa ñeán cho ngöôøi ñoïc nhöõng söï kieän, nhöõng hieän töôïng coù thaät... Taát caû nhöõng söï thaät ñoù ñaõ cuoán huùt haáp daãn ngöôøi ñoïc. Chaúng haïn, ôû Thöôïng kinh kí söï, Leâ Höõu Traùc ñaõ keå laïi moät caùch töôøng taän chuyeán leân kinh chöõa beänh cho trieàu ñình do chính mình tham gia chöùng kieán. ÔÛ ñaây taùc giaû ñaõ mieâu taû chính xaùc nhöõng vieäc thaät, ngöôøi thaät cuûa sinh hoaït cung ñình taïo neân nhöõng trang kí söï ñaëc saéc vaø haáp daãn. Tuy nhieân, vieát kí khoâng coù nghóa laø chæ "cheùp" laáy, "ghi" laáy caùc söï kieän, con ngöôøi maø ôû ñaây nhaø vaên cuõng phaûi choïn loïc, saép xeáp töôûng töôïng, lieân töôûng...... nghóa laø cuõng phaûi hö caáu. Nhöng do yeâu caàu veà tính chính xaùc cho neân hö caáu ôû kí raát haïn cheá. Neáu ôû tieåu thuyeát, truyeän ngaén nhaø vaên coù theå tha hoà töôûng töôïng tha hoà “bòa ñaët” ra nhöõng chuyeän “bòa nhö thaät” (chöõ duøng cuûa Nguyeãn Coâng Hoan) mieãn sao chaân lí ngheä thuaät thoáng nhaát vôùi chaân lí ñôøi .v n soáng thì ôû kí haàu nhö khoâng ñöôïc “bòa” ra, bôûi neáu bòa ra thì kí seõ maát tính xaùc thöïc vaø do ñoù cuõng maát tính chaân thöïc vaø söùc haáp daãn cuûa noù. J. Rousseau, trong cuoán Töï thuù cuûa mình ñaõ xem nhöõng gì mình vieát trong ñoù laø söï thaät, saün 4 h saøng chòu söï phaùn xöû neáu nhö coù moät ñieàu gì ñoù bòa ñaët, hö caáu. OÂng vieát : “Tieáng keøn phaùn xöû cuoái cuøng coù theå caát leân vaøo baát cöù luùc naøo, toâi seõ coù maët o c2 tröôùc ñaáng thaåm phaùn toái cao vôùi cuoán saùch naøy trong tay. Toâi seõ noùi raèng : ñaây laø taát caû nhöõng gì toâi ñaõ laøm, ñaõ nghó ñuùng thaät nhö cuoäc ñôøi toâi”. (10) Coøn nhaø ih vaên Buøi Hieån thì cho laø : “Theâm hö caáu hoaëc ñeå ñöa ñaåy söï vieäc, hoaëc ñeå daàu daám nhöng keát quaû chæ khieán cho söï vieäc trôû thaønh hö hö, thöïc thöïc, khoâng coù u lôïi”. (11) Nhöõng yù kieán naøy laø ñuùng, vì noù khoâng chæ baûo veä tính chaân thöïc maø V coøn khaúng ñònh tính xaùc thöïc cuûa kí. Tuy vaäy, trong thöïc teá, khi vieát kí, ñoâi khi nhaø vaên cuõng coù hö caáu theâm, phaûi töôûng töôïng theâm nhöõng caûnh, ngöôøi, “theâm thaét” chuùt ít, mieãn laø khoâng vi phaïm tính xaùc thöïc cuûa noù. Söï hö caáu ôû kí do vaäy cuõng raát haïn cheá. Hö caáu ôû ñaây chuû yeáu laø söï toâ ñaäm, laøm roõ nhöõng chi tieát coù thaät song coøn môø nhaït, bôùt ñi nhöõng söï kieän röôøm raø, thöøa thaûi... Toùm laïi hö caáu ôû kí chuû yeáu laø ôû choã choïn loïc vaø saép xeáp caùc söï kieän, caùc yeáu toá moät caùch coù ngheä thuaät. Vöôït quaù phaïm vi tính xaùc thöïc, duø coù haáp daãn ñeán ñaâu, kí cuõng suïp ñoå hoaøn toaøn. Cho neân phaïm vi, tính chaát vaø möùc ñoä hö caáu trong kí laø coù giôùi haïn vaø coù ñaëc ñieåm rieâng gaén vôùi ñaëc tröng theå loaïi cuûa noù. Nhôø söû duïng ñuùng möùc vaø nhuaàn nhuyeãn khaû naêng hö caáu cuûa kí, nhieàu taùc phaåm kí cuûa Vuõ Troïng Phuïng, Nguyeãn Tuaân, Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng…... ñaõ vöôït qua söï thoâng tin nhaát thôøi ñeå ñaït ñöôïc nhöõng giaù trò laâu daøi, coù söùc thu huùt maïnh meõ. So vôùi nhieàu theå loaïi vaên hoïc khaùc, kí laø moät theå loaïi nhanh nhaïy, linh hoaït, kòp thôøi, do ñoù noù mang tính chieán ñaáu vaø tính thôøi söï cao. Kí luoân luoân 108
ñuïng chaïm ñeán nhöõng vaán ñeà nöôùc soâi löûa boûng cuûa cuoäc soáng, cuûa nhöõng vaán ñeà hieän taïi, cuûa ngaøy hoâm nay. Ít ai laïi vieát kí veà moät söï kieän ñaõ luøi xa vaøo quaù khuù. Ngay caû khi vieát laïi nhöõng söï kieän naøy, nhö ôû theå hoài kí chaúng haïn, muïc ñích cuûa ngöôøi vieát laø vaãn gaén chaët vôùi tính thôøi söï. Baèng con maét cuûa hieän taïi suy xeùt, ñaùnh giaù quaù khöù, hoài kí vaãn laø höôùng ñeán nhöõng ngöôøi, vieäc hoâm qua, ñeå noùi vôùi ngöôøi cuûa ngaøy hoâm nay. Kí ñi vaøo nhöõng vaán ñeà hieän taïi phanh phui moå xeû phaân tích nhaèm höôùng ñeán söï khaúng ñònh hay phuû ñònh, bieåu döông hay pheâ phaùn, do ñoù kí coù tính chieán ñaáu cao. Caùc phoùng söï Vieäc laøng cuûa Ngoâ Taát Toá, Caïm baãy ngöôøi cuûa Vuõ Troïng Phuïng... ñeàu laø nhöõng taùc phaåm kí giaøu tính chieán ñaáu. Ngöôøi ñoïc cuõng bieát ñeán nhieàu taùc phaåm kí noåi tieáng cuûa theá giôùi coù söùc lay ñoäng loøng ngöôøi maïnh meõ nhö Nhöõng böùc tranh Paris cuûa Meùxieâ, Töï thuù cuûa J. Rousseau, Nhöõng hoài öùc chæ coâng boá sau ngaøy ñaõ maát cuûa F. Chateaubriand, Nhöõng xoù xænh Petecbua cuûa N. Nekrasov, ÔÛ Myõ cuûa M. Gorky, Möôøi ngaøy .v n rung chuyeån theá giôùi cuûa J. Reed v.v... ÔÛ nhöõng taùc phaåm naøy, nhaø vaên ñaõ vöôït qua caùi nhaát thôøi cuûa söï kieän ñeå ñaït ñeán nhöõng giaù trò laâu daøi cuûa vaên ngheä, vaø cho ñeán nay, ñoïc laïi, vaãn rung ñoäng ngöôøi ñoïc maïnh meõ. Kí vaãn laø moät theå loaïi h coù vai troø trong ñôøi soáng vaên hoïc daân toäc vaø nhaân loaïi. 4 c2 2. Moät soá theå loaïi kí töï söï Kí söï laø moät theå kí töï söï, chuû yeáu duøng ñeå ghi cheùp moät söï vieäc, moät söï ih o kieän hay moät caâu chuyeän töông ñoái hoaøn chænh. Kí söï naêng neà ghi cheùp, coù theå ghi moät caùch tæ mæ, nhöng cuõng coù theå ghi nhöõng neùt lôùn. ÔÛ kí söï taùc giaû ít baøn luaän tröïc tieáp, chuû yeáu ñeå cho söï vieäc toaùt leân tö töôûng caàn theå hieän. Thöôïng V u kinh kí söï cuûa Leâ Höõu Traùc, Kí söï Cao laïng cuûa Nguyeãn Huy Töôûng, Hoï soáng vaø chieán ñaáu cuûa Nguyeãn Khaûi, Kí söï mieàn ñaát löûa cuûa Nguyeãn Sinh vaø Vuõ Kì Laân laø nhöõng keå söï thaønh coâng, coù giaù trò. Phoùng söï hay ñieàu tra phoùng söï ghi cheùp cuï theå veà moät vaán ñeà, moät söï vieäc, moät hieän töôïng naøo ñoù coù yù nghóa thôøi söï ñang ñöôïc chuù yù. Phoùng söï noåi baät baèng nhöõng söï thaät xaùc thöïc, noùng hoåi. Noù laø moät theå gaàn vôùi thoâng tin, baùo chí khoa hoïc. Noù coù baèng chöùng cuï theå, coù theå caû bieåu ñoà, soá lieäu thoáng keâ, tö lieäu khoa hoïc… Giaù trò cuûa phoùng söï laø neâu leân ñöôïc nhöõng vaán ñeà caáp thieát coù yù nghóa ñoái vôùi xaõ hoäi. Caùc phoùng söï nhö Caïm baãy ngöôøi cuûa Vuõ Troïng Phuïng, Vieäc laøng cuûa Ngoâ Taát Toá… laø nhöõng thieân phoùng söï ñaëc saéc. Truyeän kí laø moät theå loaïi trung gian giöõa truyeän vaø kí ñaëc ñieåm cuûa truyeän kí laø khaéc hoïa moät soá tính caùch qua moät coát truyeän nhöng vaãn giöõ ñöôïc tính xaùc thöïc cuûa söï vieäc vaø con ngöôøi. Ngöôøi meï caàm suùng cuûa Nguyeãn Thi, 109
Soáng nhö anh cuûa Traàn Ñình Vaân, Can Lòch cuûa Hoà Phöông… ñeàu coù theå ñöôïc xem laø nhöõng truyeän kí. Caùc saùch vieát veà caùc danh nhaân, veà caùc chính khaùch, caùc nhaø hoaït ñoäng caùch maïng coù theå cuõng ñöôïc xem nhö laø truyeän kí. Söùc haáp daãn cuûa truyeän kí laø tính tieåu thuyeát hoùa cuûa noù veà nhöõng con ngöôøi thöïc, vieäc thöïc chöù khoâng döøng laïi tieåu söû, chaân dung. CAÂU HOÛI HÖÔÙNG DAÃN HOÏC TAÄP 1. Taùc phaåm töï söï coùnhöõng ñaëc ñieåm gì? 2. Trình baøy caùc khaùi nieäm: tieåu thuyeát, truyeän vöøa, truyeän ngaén. 3. Kí coù ñaëc ñieåm gì? Phaân bieät caùc theå kí. ----------------- (1) G.N. Pospelov (chuû bieân) Daãn luaän nghieân cöùu vaên hoïc, taäp 2 - Sñd, tr. 66. (2) Nguyeãn Löông Ngoïc - Maáy vaán ñeà nguyeân lí vaên hoïc, taäp 2, NXB Giaùo duïc, H. 1962, tr. 7 - 9. .v n (3) Söï ñoái laäp giöõa tö duy tieåu thuyeát vaø tö duy söû thi ñöôïc Bakhtin nhaán maïnh khi nghieân cöùu tieåu thuyeát. Coù theå tham khaûo theâm Bakhtin - Nhöõng vaán ñeà vaên hoïc vaø mó hoïc, NXB Vaên ngheä, Moskova, 1975 hoaëc Lí luaän vaø thi phaùp tieåu thuyeát, baûn dòch 4 h cuûa Phaïm Vónh Cö, Tröôøng vieát vaên Nguyeãn Du xuaát baûn, H. 1992. (4) Bakhtin - Thi phaùp vaø lí luaän tieåu thuyeát, Sñd, tr. 36. c2 (5) Hoaøng Ngoïc Hieán - Naêm baøi giaûng veà theå loaïi, Tröôøng vieát vaên Nguyeãn Du, H. 1992, tr. 62. ih o (6) Daãn theo Bakhtin - Lí luaän vaø thi phaùp tieåu thuyeát - Sñd, tr. 31. (7) Blankenburg - Thöû baøn veà tieåu thuyeát - Daãn theo Bakhtin - Lí luaän vaø thi V u phaùp tieåu thuyeát - Sñd, tr. 31 (chuùng toâi nhaán maïnh - LTD). (8) Daãn theo N.A. Gulaiev - Lí luaän vaên hoïc, Sñd, tr. 255. (9) Gulaiev - Lí luaän vaên hoïc - Sñd, tr. 263. (10) Daãn theo Cô sôû lí luaän vaên hoïc, taäp 2 - NXB Ñaïi hoïc vaø THCN, H. 1985, tr. 334. (11) Taïp chí Vaên hoïc soá 154 thaùng 7/1961. 110