Phân tích bài thơ “Trở về quê nội” của Lê Anh Xuân

Đề bài: Phân tích bài thơ “Trở về quê nội” của Lê Anh Xuân<br /> <br /> Bài làm<br /> <br /> Lê Anh Xuân (1940­1968) là nhà thơ  miền Nam thuộc thế  hệ  thi sĩ trưởng thành trong  <br /> kháng chiến chống Mỹ. Anh đã ngã xuống trên chiến trường Sài Gòn trong cuộc Tổng  <br /> tiến công Tết Mậu Thân 1968. “Tiếng gà gáy”, “Hoa dừa”, “Trường ca Nguyễn Văn  <br /> Trỗi” là ba tập thơ của Lê Anh Xuân gửi lại cho đất nước quê hương.<br /> <br /> Năm 1954, Lê Anh Xuân tập kết ra miền Bắc. Cuối năm 1964, anh trở lại miền Nam, trở <br /> lại Bến Tre quê nội, khi cuộc kháng chiến chống Mỹ  đang diễn ra vô cùng ác liệt. Xa  <br /> cách quê nội, đã “Mười một năm rồi ta nhớ, ta thương”.. Với 58 câu tự do, tác giả nói lên <br /> niềm xúc động và tự hào vẻ quê nội Bên Tre thân yêu của mình.<br /> <br /> Mở đầu là tiếng gọi quê hương cất lên thiết tha; giọng thơ tâm tình đằm thắm, lay động:<br /> <br /> “Ôi quê hương xanh biếc bóng dừa<br /> <br /> Có ngờ đâu hôm nay ta trở lại”.<br /> <br /> Gặp lại quê hương, nhìn bóng dừa xanh biếc thân thuộc, đứa con bồi hồi xúc động. “Có  <br /> ngờ đâu”... vì niềm xúc động gặp lại quê cha đất mẹ thật quá lớn, như trong mơ. Nhà thơ <br /> tự  hào vì trong bom đạn của giặc Mỹ, tuy có nhiều mất mát đau thương, nhưng quê <br /> hương “vẫn còn”, vẫn hiên ngang trong “dáng đứng Bến Tre” anh hùng:<br /> <br /> “Quê hương ta tất cả vẫn còn đây<br /> <br /> Dù người thân đã ngã xuống đất này”<br /> <br /> Cảm xúc chất chứa trong lòng bấy nay như tràn ra câu chữ, vần thơ. Sau bao năm dài xa  <br /> cách,   nay   gặp   lại   quê   hương,   đứa   con   vô   cùng   xúc   động:   “ta   gặp   lại”,   “ta   yêu   biết <br /> mấy”,“ta nhìn”, “ta ngắm”, “ta say”, “ta run run lắm... ”, “ta thương nhớ dồn trong tay ta  <br /> nóng bỏng”. Chữ  “ta” được điệp lại nhiều lần, liên kết với hàng loạt động từ  ­ vị  ngữ <br /> (gặp lại, yêu, nhìn, ngắm, say... )đã cực tả  niềm xúc động lớn lao, mãnh liệt dâng lên  <br /> trong lòng của đứa con đi xa, nay được trở về gặp lại quê hương. Thương nhớ, xúc động,  <br /> tự hào dâng lên dào dạt tưởng như tát mãi không bao giờ vơi:<br /> <br /> “Ta gặp lại những mặt người ta yêu biết mấy<br /> <br /> Ta nhìn, ta ngắm, ta say<br /> <br /> Ta run run nắm những bàn tay<br /> <br /> Thương nhớ dồn trong tay ta nóng bỏng”<br /> <br /> Mười câu mơ  tiếp theo diễn tả thật hay niềm vui gặp gỡ quê hương sau những năm dài <br /> xa cách. Gặp lại con đường xưa, con đường tuổi thơ; "thương nhớ  lắm” khi nghe tiếng  <br /> võng đưa "kẽo kẹt”, khi nghe tiếng mẹ “ầu ơ…” ru con. Ngắm nhìn hoa cỏ quê nhà, bông  <br /> trang trắng, bông trang hồng, hoa lục bình tím biếc mà tự  hào về  tấm lòng trong trắng <br /> thuỷ  chung của người con gái Bến Tre, mà bồi hồi nhớ  về  hoài niệm tuổi thơ. Đây là  <br /> những so sánh liên tưởng hay nhất, xúc động nhất trong thơ Lê Anh Xuân khi nói về tình  <br /> yêu và niềm tự  hào đối với cảnh sắc thiên nhiên và con người quê hương. Chữ  “ơi ”cất <br /> lên như một tiếng tâm tình với bao trìu mến:<br /> <br /> “Ơi! những bông trang trắng, những bông trang hồng<br /> <br /> Như tấm lòng em trong trắng thủy chung<br /> <br /> Như trái tim em đẹp màu đỏ thắm<br /> <br /> Con sông nhỏ tuổi thơ ta tắm<br /> <br /> Vẫn còn đây nước chẳng đổi dòng<br /> <br /> Hoa lục bình tím cả bờ sông”.<br /> <br /> Hình tượng thơ, ngôn ngữ thơ  đầy màu sắc đẹp: “bông trang trắng”, “bông trang hồng”, <br /> “tấm lòng em trong trắng”, “trái tim em… đỏ thắm”, “hoa lục bình tím…”, cùng với hình  <br /> ảnh con sông tuổi thơ  “Vẫn còn đây nước chẳng đổi dòng” mang hàm nghĩa nói lên vẻ <br /> đẹp và sức sống tiềm tàng, mãnh liệt của quê hương. Câu “Hoa lục bình tím cả bờ sông”  <br /> là một câu thơ hay, nhiều thi vị. Chữ “tím” là tính từ, trong văn cảnh được chuyển đổi từ <br /> loại thành động từ ­ vị ngữ diễn tả tình cảm thủy chung dào dạt đối với quê nội.<br /> <br /> Phần thứ hai bài “Trở về quê nội” nói thật xúc động về con người quê hương. Bà mẹ và <br /> người em gái là hai nét vẽ đẹp nhất về quê nội thân yêu. Sự kết hợp yếu tố tự sự và trữ <br /> tình, kết hợp giữa bút pháp hiện thực với bút pháp lãng mạn đã tạo nên những vần thơ <br /> đằm thắm nhất thể hiện một cách sinh động cho sức sống và vẻ đẹp quê hương.<br /> <br /> Giọng thơ bùi ngùi qua lời mẹ kể về những đau thương mất mát của quê nhà:   “Tám em <br /> bé chết vì bom xăng đặc – Trên đường đi học trở  về ­ Giặc giết chết mười người trong  <br /> một  ấp...”. Trong bom đạn giặc Mỹ, quê nội nhà thơ  tang tóc, điêu tàn. Với Vũ Cao:  <br /> “Bỗng cuối mùa chiêm, quân giặc tới ­ Ngõ chùa cháy đỏ những thân cau ” (Núi đôi). Với  <br /> Hoàng Cầm: “Quê hương ta từ ngày khủng khiếp – Giặc kéo lên ngùn ngụt lửa hung tàn ­ <br /> Ruộng ta khô ­ Nhà ta cháy...” (Bên kia sông Đuống). Với Tố Hữu: “Làng ta giặc đốt mấy <br /> lần qua... ”(Quê mẹ),v.v... Và Bến Tre, quê nội Lê Anh Xuân:<br /> <br /> “Làng ta mấy lần bom gội nát<br /> <br /> Dừa ngã ngổn ngang, xơ xác bờ tre”,<br /> <br /> Cây dừa, cây tre mang nỗi đau, nỗi căm giận cùng quê hương, khi quê hội “đường trắng  <br /> khăn tang” trong những năm dài đánh Mỹ xâm lược!<br /> <br /> Hình ảnh bà mẹ là biểu tượng cho chí khí bất khuất hiên ngang, cho tinh thần kiên cường <br /> cách mạng. Mẹ đào hầm bí mật, nuôi giấu chở che cán bộ “nằm vùng”. Nhà thơ xúc động  <br /> tự hào:<br /> <br /> "Ta có ngờ đâu mái lều của mẹ,<br /> <br /> Dưới lớp đất kia ngọn lửa vẫn còn<br /> <br /> Mẹ ta tần tảo sớm hôm<br />  Nuôi các anh dưới hầm bí mật”.<br /> <br /> Hình tượng "ngọn lửa" là một sáng tạo thi ca giàu cảm xúc thẩm mĩ. Đó là ngọn lửa <br /> thiêng của lòng yêu nước, là ngọn lửa tình thương của lòng mẹ Việt Nam “anh hùng, bất  <br /> khuất, trung hậu, đảm đang". Bà mẹ Bến Tre, bà mẹ quê nội là bà mẹ Việt Nam anh hùng <br /> đã "hi sinh gan gốc ”, đã 20 năm trời “giữ đất giữ  làng”. Đây là những câu thơ  hay dựng  <br /> lên tượng đài bà mẹ  miền Nam anh hùng với tất cả tấm lòng ngưỡng mộ, kính phục và <br /> biết ơn vô hạn:<br /> <br /> "Cả đời mẹ hy sinh gan góc<br /> <br /> Hai mươi năm giữ đất, giữ làng<br /> <br /> Ôi mẹ là bà mẹ miền Nam”.<br /> <br /> Tiếp theo hình  ảnh bà mẹ  là hình  ảnh em gái quê hương. Những nét vẽ  đẹp mang màu <br /> sắc lãng mạn đầy chất thơ làm hiện lên một “dáng đứng Bến Tre” xinh đẹp, duyên dáng, <br /> trong sáng, hồn nhiên, anh hùng. Với khẩu súng trên vai “Em đẹp lắm như mùa xuân bừng <br /> dậy", Mái tóc em mang hương vị hoa trái miệt vườn. Giọng cười của em trong trẻo ngọt <br /> ngào. Hương sầu riêng, nước dừa xiêm là tâm hồn trinh nữ. So sánh nào cũng độc đáo, thi  <br /> vị:<br /> <br /> "Em ơi! Sao tóc em thơm vậy<br /> <br /> Hay em vừa đi qua vườn sầu riêng<br /> <br /> Ta yêu giọng em cười trong trẻo<br /> <br /> Ngọt ngào như nước dừa xiêm<br /> <br /> Yêu dáng em đi qua cầu tre lắt lẻo<br /> <br /> Dịu dàng như những nàng tiên”.<br /> <br /> Nàng tiên mà biết cầm súng đánh giặc, dáng điệu lại “dịu dàng” đáng yêu. Rõ ràng đó là  <br /> những nét vẽ lãng mạn. Hồn thơ  Lê Anh Xuân là hồn thơ  chiến sĩ nên mới viết rất hay  <br /> bằng cảm hứng lãng mạn về  cô gái Bến Tre biểu tượng cho vẻ  đẹp và sức sống quê <br /> hương:<br /> <br /> "Em là du kích, em là giao liên<br /> <br /> Em chính là quê hương ta đó<br /> <br /> Mười một năm rồi ta nhớ ta thương ",<br /> <br /> Cô gái quê hương được Hoàng Cầm nói đến trong bài thơ "Bên kia sông Đuống” là cô gái  <br /> Kinh Bắc có "khuôn mặt búp sen ”, có nụ cười rạng rỡ “như mùa thu tỏa nắng”. Còn cô <br /> gái Bến Tre trong thơ  Lê Anh Xuân là cô gái miệt vườn dũng cảm cầm súng đánh giặc,  <br /> mà "Dịu dàng như những nàng tiên". Một nét rất mới trong thơ  Lê Anh Xuân là hình ảnh <br /> em gái quê hương, cô du kích, cô giao liên thời đánh Mỹ. Thơ ca kháng chiến chống Pháp <br /> chưa có hình tượng về người con gái Việt Nam mang tầm vóc và vẻ đẹp như thế!<br /> <br /> Mười bốn câu trong đoạn ba, nhà thơ  nói lên những cảm xúc, ý nghĩ trực tiếp của mình <br /> đối với quê hương. Lòng vui sướng biết bao, hạnh phúc biết bao! Đứa con bồi hồi xúc  <br /> động: “sao thấy lòng ấm lạ” được trở về, “Đêm đầu tiên ta ngủ  giữa quê hương”. Đó là  <br /> niềm hạnh phúc tái ngộ của đứa con li hương đã “Mười một năm rồi..." xa cách. Vả  lại, <br /> “Hạnh phúc nào không hạnh phúc đầu tiên” như Chế Lan Viên đã nói.<br /> <br /> Hàng loạt hình ảnh vừa hiện thực vừa mang ý nghĩa tượng trưng nối tiếp xuất hiện: “trời  <br /> tầm tã mưa tuôn”, “tiếng đại bác gầm rung”, những “hố  bom” trên đường, “áo em vẫn <br /> còn mảnh vá”, tất cả  đều cho thấy quê hương Bến Tre, miền Nam thân yêu đang đứng <br /> trước những thử  thách nặng nề, cuộc chiến đấu đang diễn ra vô cùng ác liệt. Điệp từ <br /> “dù”, cấu trúc câu thơ “dù...vẫn ” để khẳng định một niềm tin, niềm tự hào:<br /> <br /> “Ôi quê hương ta đẹp quá!”<br /> <br /> “Đẹp quá” vì màu xanh biếc bóng dừa, vì màu trắng màu hồng của bông trang, đẹp vì lòng  <br /> mẹ, vì tình em, “đẹp quá ” vì “dáng đứng Bến Tre” của quê nội:<br />  “Dù ngoài trời tầm tã mưa tuôn<br /> <br /> Tiếng đại bác gầm rung vách lá<br /> <br /> Ôi quê hương ta đẹp quá<br /> <br /> Dù trên đường còn những hố bom<br /> <br /> Dù áo em vẫn còn mảnh vá”<br /> <br /> Câu cảm thán rung ngân cảm xúc dâng trào. Điệp từ làm cho giọng thơ vang lên hào hùng, <br /> đĩnh đạc.<br /> <br /> Trở  về  quê nội là để  dấn thân vào cuộc chiến đấu sinh tử  với quân thù, để  giải phóng <br /> miền Nam. Hành trang chỉ  có “trái tim chung thủy, sắc son”, chỉ  có “khẩu súng... cháy  <br /> bỏng căm hờn”. Tiếng thơ  hùng tráng vang lên như  một lời thề  chiến đấu cao cả  và  <br /> thiêng liêng:<br /> <br /> “Ta về đây, chẳng mang gì cho em cả<br /> <br /> Chỉ có trái tim chung thủy, sắt son<br /> <br /> Và khẩu súng trong tay cháy bỏng căm hờn”.<br /> <br /> Lê Anh Xuân đã trở về quê nội với trái tim và tấm lòng “chung thủy sắt son” của đứa con  <br /> đối với quê hương; với tư  thế  chiến đấu “cháy bỏng căm hờn” của người chiến sĩ. Và  <br /> anh đã ngã xuống trên chiến trường trong tư thế người anh hùng.<br /> <br /> “Trở  về  quê nội” là một trong những bài thơ  hay và xúc động viết về  cảm hứng quê  <br /> hương   thời   đánh   Mỹ.   Hàng   loạt   câu   thơ   cảm   thán   nối   tiếp   xuất   hiện   (”Ôi   quê <br /> hương”...,“Ôi   những   bông   trang   trắng,..”,”Ôi   bà   mẹ   là   bà   mẹ   miền   Nam”…,”Em <br /> ơi!”…,“Ôi quê hương ta đẹp quá!”) diễn tả một cái nhìn vô cùng say mê và xúc động của  <br /> nhà thơ  đối với quê hương. Từ  cảnh vật đến con người, từ  hoài niệm đến hiện tại đau  <br /> thương, hình bóng quê hương đồng hiện trong không gian ­ thời gian ­ trong tâm tưởng <br /> nhà thơ. Tình yêu quê hương sâu nặng, cảm xúc thiết tha say mê, ngôn ngữ  hình tượng <br /> giàu chất lãng mạn đã tạo nên cốt cách thi sĩ ­ chiến sĩ của Lê Anh Xuân. “Trở  về  quê <br /> nội” là bài thơ  viết về  tình yêu quê hương đất nước xuất hiện trong thời kháng chiến  <br /> chống Mỹ đã cho ta nhiều bồi hồi xúc động.<br />