Phân tích đặc điểm và mối liên quan giữa một số yếu tố nguy cơ với mức độ nặng của viêm phổi mắc phải cộng đồng

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 12 * Số 2 * 2008<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> PHÂN TÍCH ĐẶC ĐIỂM VÀ MỐI LIÊN QUAN GIỮA MỘT SỐ YẾU TỐ<br /> NGUY CƠ VỚI MỨC ĐỘ NẶNG CỦA VIÊM PHỔI MẮC PHẢI CỘNG ĐỒNG<br /> Quang Văn Trí*, Ngô Thanh Bình*<br /> Mục tiêu: Phân tích đặc điểm và mối liên quan giữa một số yếu tố nguy cơ với mức độ nặng của viêm phổi mắc phải<br /> cộng đồng (VPMPCĐ).<br /> Phương pháp: nghiên cứu cắt ngang phân tích<br /> Kết quả: Từ 01/2007 đến 09/2007tại bệnh viện Phạm Ngọc Thạch, có 160 trường hợp VPMPCĐ nhập viện (gồm 50<br /> do nhiễm vi khuẩn Gram âm và 110 do nhiễm vi khuẩn Gram dương). Bệnh xảy ra ở nam nhiều hơn nữ (56,9% so với<br /> 43,2%). Tuổi trung bình là 65,8 (19 – 99 tuổi), thường gặp ở lứa tuổi trên 60 tuổi (66,25%). Phần lớn bệnh nhân có tiền<br /> căn bệnh phổi cơ bản (86,25%); có liên quan đến thói quen hút thuốc lá (43,13%) và nghiện rượu. Ngoài ra, còn có một số<br /> yếu tố nguy cơ khác như tiền căn bệnh lý nội khoa phối hợp (gồm bệnh tim cơ bản, suy tim, suy thận mãn, bệnh lý tổn<br /> thương hệ thần kinh, suy gan mãn, ung thư 72 giờ sau khi bệnh nhân nhập viện);<br /> nghi ngờ hoặc có bằng chứng lao phổi tiến triển;<br /> hoặc không đồng ý tham gia nghiên cứu.<br /> <br /> Phƣơng pháp tiến hành nghiên cứu<br /> Tất cả các bệnh nhân VPMPCĐ khi nhập viện:<br /> - Khai thác bệnh sử, thời gian khởi phát bệnh, lý<br /> do nhập viện, diễn tiến các triệu chứng lâm sàng<br /> theo thời gian cho đến lúc nhập viện. Khai thác tiền<br /> sử: bệnh lý cơ bản, bệnh nội khoa đi kèm; tiền căn<br /> nhập viện trước đây; tiền căn về thói quen (hút<br /> thuốc lá, nghiện rượu 60<br /> <br /> Nhóm 1 Nhóm 2<br /> <br /> 91 (56,9%)<br /> 69 (43,2%)<br /> 10 (6,25%)<br /> 44 (27,5%)<br /> <br /> 21<br /> 29<br /> 4<br /> 13<br /> <br /> 70<br /> 40<br /> 6<br /> 31<br /> <br /> 106 (66,25%)<br /> <br /> 33<br /> <br /> 73<br /> <br /> p<br /> 0,271<br /> 0,813<br /> <br /> Trong đó, tỉ lệ nam : nữ là 1,32 : 1. Tuổi nhỏ<br /> nhất là 19 tuổi, tuổi lớn nhất là 99 tuổi và tuổi trung<br /> bình là 65,8. Có 95 trường hợp > 65 tuổi (59,38%).<br /> <br /> Nơi cư ngụ<br /> Chủ yếu bệnh nhân sống ở thành phố Hồ Chí<br /> Minh (140 trường hợp, 87,5%); trong đó, số bệnh<br /> nhân cư ngụ ở quận 5 là 21 trường hợp (13,1%); và<br /> 20 bệnh nhân còn lại sống ở các tỉnh khác. Ngoài ra,<br /> ghi nhận một trường hợp sống ở nhà dưỡng lão ở<br /> quận 5.<br /> Bảng 2: Thói quen và tiền căn bệnh lý (p=0,892)<br /> Số trường hợp Nhóm Nhóm<br /> (%)<br /> 1<br /> 2<br /> Nghiện rượu<br /> Hút thuốc lá<br /> Suy dinh dưỡng<br /> Bệnh phổi cơ bản<br /> Bệnh tim cơ bản, suy tim<br /> Bệnh thận mãn<br /> Bệnh gan mãn<br /> Bệnh ung thư<br /> Bệnh thần kinh trung ương<br /> Nhiều bệnh phối hợp<br /> <br /> 17 (10,625%)<br /> 69 (43,125%)<br /> 29 (18,125 %)<br /> 138 (86,25%)<br /> 55 (34,375%)<br /> 12 (7,5%)<br /> 4 (2,5%)<br /> 3 (1,875%)<br /> 11 (6,875%)<br /> 78 (48,75%)<br /> <br /> 5<br /> 17<br /> 9<br /> 40<br /> 21<br /> 3<br /> 2<br /> 0<br /> 1<br /> 21<br /> <br /> 12<br /> 52<br /> 20<br /> 98<br /> 34<br /> 9<br /> 2<br /> 3<br /> 10<br /> 57<br /> <br /> Bảng 3: Tiền căn sử dụng thuốc trước đó<br /> Thuốc<br /> Kháng sinh<br /> Corticoid<br /> Ưc chế miễn dịch<br /> <br /> Số trường hợp<br /> (%)<br /> 58 (36,25%)<br /> 29 (18,125%)<br /> 1 (0,625%)<br /> <br /> 17<br /> 7<br /> 0<br /> <br /> 41<br /> 22<br /> 1<br /> <br /> Tiền căn nhập<br /> viện<br /> <br /> Số trường hợp<br /> (%)<br /> <br /> Nhóm 1<br /> <br /> Nhóm 2<br /> <br /> Có<br /> Không<br /> <br /> 30 (18,75%)<br /> 130 (81,25%)<br /> <br /> 10<br /> 40<br /> <br /> 20<br /> 90<br /> <br /> Bảng 5: Các biến chứng nặng và tử vong<br /> Các biến chứng Số trường Nhóm 1 Nhóm 2<br /> nặng<br /> hợp (%)<br /> 24 (15%)<br /> 2 (1,25%)<br /> 14 (8,75%)<br /> <br /> 6<br /> 1<br /> 2<br /> <br /> Bảng 6: Phân nhóm nguy cơ theo thang điểm của Fine<br /> và PORT<br /> Phân nhóm<br /> <br /> Số trường hợp (%) Nhóm 1 Nhóm 2<br /> <br /> Nhóm nguy cơ I<br /> Nhóm nguy cơ II<br /> Nhóm nguy cơ III<br /> Nhóm nguy cơ IV<br /> Nhóm nguy cơ V<br /> <br /> 18<br /> 1<br /> 12<br /> <br /> p<br /> 0,474<br /> 0,565<br /> 0,161<br /> <br /> 46 (28,75%)<br /> 51 (31,875%)<br /> 33 (20,6%)<br /> 26 (16,3%)<br /> 4 (2,5%)<br /> <br /> 13<br /> 19<br /> 10<br /> 8<br /> 0<br /> <br /> 33<br /> 32<br /> 23<br /> 18<br /> 4<br /> <br /> Nhóm nguy cơ II chiếm tỉ lệ nhiều nhất (32%),<br /> kế đến là nhóm nguy cơ I (29%), III (21%), IV (16%)<br /> và ít gặp nhất là nhóm nguy cơ V (2,5%).<br /> Bảng 7: Tỉ lệ tử vong của từng nhóm nguy cơ<br /> Phân nhóm nguy Số trường hợp<br /> cơ<br /> (%)<br /> Nhóm nguy cơ I<br /> Nhóm nguy cơ II<br /> Nhóm nguy cơ III<br /> Nhóm nguy cơ IV<br /> Nhóm nguy cơ V<br /> <br /> Nhóm 1<br /> <br /> Nhóm 2<br /> <br /> 2<br /> 0<br /> 0<br /> 0<br /> 0<br /> <br /> 7<br /> 0<br /> 1<br /> 1<br /> 3<br /> <br /> 9 (5,625%)<br /> 0<br /> 1 (0,625%)<br /> 1 (0,625%)<br /> 3 (1,875%)<br /> <br /> Trong 14 trường hợp tử vong, chủ yếu thường<br /> gặp ở nhóm viêm phổi do nhiễm vi khuẩn gram âm<br /> (nhóm 2) (12/14 trường hợp). Ngoài ra, nhóm nguy<br /> cơ I có số trường hợp tử vong nhiều nhất (9/14<br /> trường hợp), và không ghi nhận trường hợp tử<br /> vong nào ở nhóm nguy cơ II.<br /> <br /> Mối liên quan giữa các yếu tố nguy cơ với<br /> nhóm tác nhân gây bệnh; mức độ nặng của<br /> viêm phổi; và tỉ lệ tử vong<br /> Bảng 8: Mối liên quan giữa các yếu tố nguy cơ với tác<br /> nhân gây bệnh<br /> Yếu tố nguy cơ<br /> <br /> Nhóm 1 Nhóm 2<br /> <br /> Bảng 4: Tiền căn nhập viện trước đó<br /> <br /> Suy hô hấp cấp<br /> Sốc nhiễm trùng<br /> Tử vong<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Tuổi  65 tuổi<br /> Nghiện rượu<br /> Hút thuốc lá<br /> Nguy cơ hít sặc<br /> Suy dinh dưỡng<br /> Sống ở nhà dưỡng lão<br /> Tiền căn nhập viện<br /> trước đó<br /> Dùng kháng sinh<br /> trước đó<br /> Giãn phế quản<br /> Bệnh phổi cơ bản<br /> Bệnh tim cơ bản, suy<br /> tim<br /> Bệnh lý thần kinh<br /> trung ương<br /> <br /> Nhóm 1 Nhóm 2<br /> <br /> <br /> <br /> p<br /> <br /> 2<br /> <br /> 29<br /> <br /> 66<br /> <br /> 0,057<br /> <br /> 0,81<br /> <br /> 5<br /> 17<br /> 2<br /> 9<br /> 0<br /> 10<br /> <br /> 12<br /> 52<br /> 14<br /> 20<br /> 1<br /> 20<br /> <br /> 0,03<br /> 2,469<br /> 2,91<br /> 0,01<br /> 0,457<br /> 0,075<br /> <br /> 0,86<br /> 0,116<br /> 0,12<br /> 0,978<br /> 0,499<br /> 0,785<br /> <br /> 17<br /> <br /> 41<br /> <br /> 1,59<br /> <br /> 0,69<br /> <br /> 19<br /> 21<br /> 21<br /> <br /> 40<br /> 58<br /> 34<br /> <br /> 0,04<br /> 1,583<br /> 1,874<br /> <br /> 0,482<br /> 0,208<br /> 0,171<br /> <br /> 1<br /> <br /> 10<br /> <br /> 2,710<br /> <br /> 0,1<br /> <br /> 113<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 12 * Số 2 * 2008<br /> Yếu tố nguy cơ<br /> Bệnh thận mạn<br /> Bệnh gan mạn<br /> Bệnh ung thư<br /> Nhiều bệnh phối hợp<br /> Dùng corticoid uống<br /> trước đó<br /> Dùng thuốc ức chế<br /> miễn dịch<br /> Tử vong<br /> <br /> <br /> <br /> p<br /> <br /> 2<br /> <br /> Nhóm 1 Nhóm 2<br /> 3<br /> 2<br /> 0<br /> 21<br /> 7<br /> <br /> 9<br /> 2<br /> 3<br /> 57<br /> 22<br /> <br /> 0,236<br /> 0,671<br /> 1,390<br /> 1,326<br /> 0,834<br /> <br /> 0,627<br /> 0,413<br /> 0,238<br /> 0,249<br /> 0,361<br /> <br /> 0<br /> <br /> 1<br /> <br /> 0,924<br /> <br /> 0,630<br /> <br /> 2<br /> <br /> 12<br /> <br /> 1,968<br /> <br /> 0,161<br /> <br /> Bảng 9: Mối liên quan giữa các yếu tố nguy cơ với mức<br /> độ nặng của viêm phổi (VP)<br /> Yếu tố nguy cơ<br /> <br /> Tuổi  65 tuổi<br /> <br /> VP không<br /> VP nặng<br /> nặng (nhóm (nhóm IV,V)<br /> I,II,III)<br /> <br /> <br /> <br /> 2<br /> <br /> p<br /> <br /> 70 (43,75%)<br /> <br /> 25<br /> 8,79 0,003<br /> (15,625%)<br /> Nghiện rượu<br /> 13 (8,125%)<br /> 4 (2,5%)<br /> 0,29 0,59<br /> Hút thuốc lá<br /> 55 (34,375%) 14 (8,75%) 0,189 0,664<br /> Nguy cơ hít sặc 18 (11,25%) 5 (3,125%) 0,160 0,69<br /> Suy dinh dưỡng 33 (20,625%) 6 (3,75%) 0,087 0,77<br /> Sống ở nhà<br /> 0<br /> 1 (0,625%) 4,36 0,03<br /> dưỡng lão<br /> Tiền căn nhập 23 (14,375%) 7 (4,375%) 0,509 0,476<br /> viện trước đó<br /> Dùng kháng sinh 45 (28,125%) 13 (8,125%) 0,8 0,37<br /> trước đó<br /> Giãn phế quản<br /> 44 (27,5%) 15 (9,375%) 0,06 0,93<br /> Bệnh phổi cơ<br /> 64 (40%)<br /> 15 (9,375%) 2,7 0,09<br /> bản<br /> Bệnh tim cơ<br /> 38 (23,75%)<br /> 17<br /> 8,13 0,04<br /> bản, suy tim<br /> (10,625%)<br /> Bệnh lý thần<br /> 8 (5%)<br /> 3 (1,875%) 0,56 0,45<br /> kinh trung ương<br /> Bệnh thận mạn 7 (4,375%) 5 (3,125%) 4,47 0,03<br /> Bệnh gan mạn<br /> 3 (1,875%) 1 (0,625%) 0,105 0,75<br /> Bệnh ung thư<br /> 1 (0,625%)<br /> 2 (1,25%)<br /> 4,6 0,03<br /> Nhiều bệnh phối 59 (36,875%)<br /> 19<br /> 3,14 0,07<br /> hợp<br /> (11,875%)<br /> Dùng corticoid 27 (16,875%) 2 (1,25%) 3,26 0,07<br /> uống trước đó<br /> Dùng thuốc ức<br /> 0<br /> 1 (625%) 4,58 0,1<br /> chế miễn dịch<br /> Suy hô hấp cấp 21 (13,125%) 3 (1,875%) 0,72 0,4<br /> lúc nhập viện<br /> Sốc nhiễm trùng<br /> 2 (1,25%)<br /> 0<br /> 4,47 0,49<br /> lúc nhập viện<br /> Rối loạn tri giác 17 (10,625%)<br /> 0<br /> 4,24 0,04<br /> <br /> Bảng 10: Mối liên quan giữa các yếu tố nguy cơ với tỉ lệ<br /> tử vong<br /> 2<br /> Yếu tố nguy cơ Có tử vong Không tử<br /> p<br /> <br /> vong<br /> 11<br /> 83 (51,875%) 2,4<br /> 0,12<br /> Tuổi  65 tuổi<br /> (6,875%)<br /> Nghiện rượu 3 (1,875%) 14 (8,75%) 1,853 0,173<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> Yếu tố nguy cơ Có tử vong Không tử<br /> vong<br /> Hút thuốc lá<br /> Nguy cơ hít sặc<br /> Suy dinh dưỡng<br /> Sống ở nhà<br /> dưỡng lão<br /> Tiền căn nhập<br /> viện trước đó<br /> Dùng kháng sinh<br /> trước đó<br /> Giãn phế quản<br /> Bệnh phổi cơ bản<br /> Bệnh tim cơ bản,<br /> suy tim<br /> Bệnh lý thần kinh<br /> trung ương<br /> Bệnh thận mạn<br /> Bệnh gan mạn<br /> Bệnh ung thư<br /> Nhiều bệnh phối<br /> hợp<br /> Dùng corticoid<br /> uống trước đó<br /> Dùng thuốc ức<br /> chế miễn dịch<br /> Suy hô hấp cấp<br /> lúc nhập viện<br /> Sốc nhiễm trùng<br /> lúc nhập viện<br /> <br /> 7 (4,375%) 62 (38,75%)<br /> 6 (3,75%) 17 (10,625%)<br /> 7 (4,375%) 22 (13,75%)<br /> 0<br /> 1 (0,625%)<br /> 4 (2,5%)<br /> <br /> 25 (15,625%)<br /> <br /> <br /> <br /> 2<br /> <br /> p<br /> <br /> 0,273 0,6<br /> 10,0 0,002<br /> 10,39 0,01<br /> 0,09 0,76<br /> 1,1<br /> <br /> 0,29<br /> <br /> 6 (3,75%) 51 (31,875%) 0,328<br /> <br /> 0,56<br /> <br /> 4 (2,5%) 55 (34,375%) 0,48<br /> 5 (3,125%) 73 (45,625%) 1,09<br /> 7 (4,375%) 48 (30 %)<br /> 1,61<br /> <br /> 0,49<br /> 0,29<br /> 0,2<br /> <br /> 5 (3,125%)<br /> <br /> 19,8<br /> <br /> 0,001<br /> <br /> 4 (2,5%)<br /> 7 (4,375%)<br /> 2 (1,25%)<br /> 2 (1,25%)<br /> 0<br /> (1,875%)<br /> 10 (6,25%) 67 (41,875%)<br /> <br /> 11,2<br /> 8,87<br /> 0,29<br /> 3,25<br /> <br /> 0,001<br /> 0,003<br /> 0,59<br /> 0,07<br /> <br /> 1 (0,625%)<br /> <br /> 28 (17,5%)<br /> <br /> 1,27<br /> <br /> 0,26<br /> <br /> 0<br /> <br /> 1 (0,625%)<br /> <br /> 0,2<br /> <br /> 0,9<br /> <br /> 6 (3,75%)<br /> <br /> 6 (3,75%) 17 (10,625%) 10,0<br /> 0<br /> <br /> 2 (1,25%)<br /> <br /> 0,2<br /> <br /> 0,002<br /> 0,66<br /> <br /> BÀNLUẬN<br /> Từ tháng 01/2007 đến 09/2007, có 160 trường<br /> hợp VPMPCĐ nhập viện, trong đó nhóm bệnh<br /> nhân viêm phổi do vi khuẩn gram âm (nhóm 2)<br /> chiếm tỉ lệ nhiều hơn nhóm viêm phổi do vi khuẩn<br /> gram dương (nhóm 1) (68,75% so với 31,25%). Theo<br /> nghiên cứu của bệnh viện Bạch Mai và bệnh viện<br /> 103, tỉ lệ VPMPCĐ chiếm từ 1/5 đến 1/4 số bệnh<br /> nhân ở khoa phổi(4). Theo các nghiên cứu ở Hoa Kỳ,<br /> Pháp, Đức, Ý và Anh, mỗi năm có khoảng 10 – 51%<br /> trường hợp VPMPCĐ cần nhập viện điều trị (1,7,9,13).<br /> <br /> Đặc điểm một số yếu tố nguy cơ<br /> Về giới tính<br /> Chúng tôi ghi nhận VPMPCĐ xảy ra ở bệnh<br /> nhân nam chiếm nhiều hơn nữ (56,9% so với 43,2%)<br /> với tỉ lệ mắc bệnh nam và nữ là 1,32: 1(1,2,4,5). Điều<br /> này có thể lý giải, nam giới thường có bệnh lý phổi<br /> mãn do thói quen hút thuốc lá nhiều là yếu tố thuận<br /> lợi gây nhiễm trùng phổi; hoặc thói quen nghiện<br /> rượu dễ mắc bệnh viêm phổi do hít sặc< Điều này<br /> <br /> 114<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 12 * Số 2 * 2008<br /> cũng phù hợp với y văn(1,4,5,7,11,13,14,16,Error! Reference source not<br /> found.).<br /> <br /> Về lứa tuổi mắc bệnh<br /> VPMPCĐ thường gặp nhất ở lứa tuổi trên 60<br /> tuổi (chiếm 66,25%), và ít gặp ở lứa tuổi dưới 30<br /> tuổi (chiếm 6,25%). Tuổi trung bình của nhóm<br /> nghiên cứu là 65,8 (19 – 99 tuổi). Điều này có thể là<br /> do ở bệnh nhân trên 60 tuổi, sức đề kháng của cơ<br /> thể giảm và thường mắc các bệnh lý nội khoa đi<br /> kèm (như đái tháo đường, suy tim, suy gan mãn,<br /> suy thận mãn