Phân tích thành công của Xuân Diệu trong việc sử dụng hình ảnh và nhịp điệu ở các bài thơ Vội vàng, đây mùa thu tới và thơ duyên

Vững vàng nền tảng, Khai sáng tương lai<br /> <br /> VĂN MẪU LỚP 11: VỘI VÀNG – XUÂN DIỆU<br /> PHÂN TÍCH THÀNH CÔNG CỦA XUÂN DIỆU TRONG VIỆC SỬ<br /> DỤNG HÌNH ẢNH VÀ NHỊP ĐIỆU Ở CÁC BÀI THƠ VỘI VÀNG, ĐÂY<br /> MÙA THU TỚI VÀ THƠ DUYÊN<br /> Xuân Diệu (1918 -1985) tên thật là Ngô Xuân Diệu, nhà thơ lãng mạn nổi tiếng của trào<br /> lưu Thơ mới trước Cách mạng tháng Tám năm 1945. Thi sĩ đã mang đến cho thơ ca tiếng Việt<br /> một vẻ đẹp thanh xuân bằng những sáng tạo táo bạo về hình ảnh, từ ngữ và nhịp điệu thơ. Xuân<br /> Diệu được nhà phê bình nghiên cứu văn học hoài Thanh nhận xét là mới nhất trong các nhà thơ<br /> mới. Có thể coi ba bài thơ Vội vàng, Đây mùa thu tới và Thơ duyên tiêu biểu cho phong cách<br /> nghệ thuật thơ của Xuân Diệu.<br /> Bài thơ Vội vàng là tuyên ngôn về lẽ sống của Xuân Diệu thời trai trẻ. Niềm say mê thiên<br /> nhiên, say mê cuộc sống thể hiện tập trung nhất, đầy đủ nhất ở đây. Theo quan niệm của thi sĩ thì<br /> cuộc sống là tất cả những lạc thú vật chất và tinh thần cùng với những gì trần tục và thanh cao<br /> của nó. Đọc bài thơ này, người đọc cảm thấy như thi sĩ đang trải lòng ra mà viết, mà bày tỏ cho<br /> hết tình yêu chân thành đối với cuộc đời.<br /> Mở đầu bài thơ là bốn câu ngũ ngôn:<br /> Tôi muốn tắt nắng đi<br /> Cho màu đừng nhạt mất<br /> Tôi muốn buộc gió lại<br /> Cho hương đừng bay đi.<br /> Nhịp thơ 2/3 ngắn, âm hưởng da diết thể hiện cảm xúc mãnh liệt và phản ánh ý tưởng táo<br /> bạo đến dị thường của thi nhân là muốn đoạt quyền Tạo hóa.<br /> Điệp từ Tôi muốn đặt ở vị trí đầu câu có tác dụng khẳng định và nhấn mạnh “cái tôi” của<br /> thi sĩ – một điều khá mới trong thơ ca đương thời. Cái ước muốn khác lạ chưa từng thấy đó chính<br /> là cách bày tỏ tình yêu bồng bột vô bờ của nhà thơ đối với con người và cuộc sống, với thế giới<br /> thắm sắc đượm hương đang trải rộng trước mắt. Dường như Xuân Diệu đã chỉ ra quy luật nghiệt<br /> ngã của Tạo hóa để rồi dần dần lí giải nguyên nhân lẽ sống vội vàng của mình.<br /> Thiên nhiên được Xuân Diệu cảm nhận theo một cách rất riêng. Với nhà thơ thì đây là<br /> thiên đường trên mặt đất. Cái thiên đường đầy hương sắc đó hiện ra trong bài thơ như một khu<br /> vườn tình ái của vạn vật buổi đương thì vô cùng quyến rũ. Xuân Diệu cảm nhận, thưởng thức vẻ<br /> đẹp thiên nhiên và cũng là tình tự với thiên nhiên. Xung quanh nhà thơ, cảnh vật tưng bừng, rạo<br /> rực sức sống khiến không ai có thể thờ ơ:<br /> Của ong bướm này đây tuần tháng mật,<br /> Và đây hoa của đồng nội xanh rì<br /> Này đây lá của cành tơ phơ phất;<br /> Của yến anh này đây khúc tình si,<br /> W: www.hoc247.net<br /> <br /> F: www.facebook.com/hoc247.net<br /> <br /> T: 0989 627 405<br /> <br /> Trang | 1<br /> <br /> Vững vàng nền tảng, Khai sáng tương lai<br /> <br /> Và này đây ánh sáng chớp hàng mi,<br /> Mỗi sáng sớm thần vui hằng gõ cửa.<br /> Tình và cảnh của đoạn thơ này được tác giả miêu tả bằng những hình ảnh chọn lọc, tinh tế:<br /> tuần tháng mật của ong bướm dập dờn trên muôn hoa nở rộ khắp đồng nội xanh rì; chồi non, lộc<br /> nõn trên cành tơ phơ phất trước ngọn gió mát lành; chim yến chim anh cất lên khúc tình si rộn rã<br /> để giao duyên; ánh sáng rung động trên hàng mi đang chớp nhẹ… Nhạc điệu rộn ràng giống như<br /> tiếng reo vui hồn nhiên, mừng rỡ của đứa trẻ thơ ngây lạc vào khu vườn mùa xuân đầy hương<br /> sắc, tưng bừng bản nhạc đủ mọi thanh âm. Đối với Xuân Diệu thì mỗi ngày là một niềm vui mới<br /> và cuộc đời là một chuỗi vui vô tận: Mỗi sáng sớm thần vui hằng gõ cửa.<br /> Điệp từ này đây lặp lại tới năm lần, như muốn nhấn mạnh từng nét đẹp của vườn xuân,<br /> như giới thiệu sự phong phú bất tận của thiên nhiên với một niềm hứng khởi lạ thường, để rồi đi<br /> đến một so sánh thật bất ngờ và thú vị: Tháng giêng ngon như một cặp môi gần. Xuân Diệu có lối<br /> diễn tả tinh tế bằng sự chuyển đổi cảm giác. Thi sĩ không dùng từ đẹp mà dùng từ ngon để đặc tả<br /> sức sống non tơ và vẻ đẹp mơn mởn vô cùng quyến rũ của mùa xuân. Là thi sĩ của tình yêu nên<br /> Xuân Diệu nhận ra giữa vẻ đẹp thiên nhiên và vẻ đẹp thiếu nữ có những nét tương đồng.<br /> Hai khổ thơ liên kết chặt chẽ với nhau về mặt lôgic. Thi sĩ muốn tắt nắng đi, muốn buộc<br /> gió lại để lưu giữ mãi mãi hương sắc của vườn xuân trần thế. Nhưng tiếc thay, vẻ đẹp ấy chỉ rực<br /> rỡ lúc xuân thì, mà xuân thì lại vô cùng ngắn ngủi. Thi sĩ đang hân hoan đón nhận vẻ đẹp tuyệt<br /> vời mà Tạo hóa ban phát cho muôn loài thì bỗng chốc niềm vui tan biến, thay vào đó là nỗi ngậm<br /> ngùi trước hiện thực phũ phàng:<br /> Xuân đương tới, nghĩa là xuân đương qua,<br /> Xuân còn non nghĩa là xuân sẽ già.<br /> Mà xuân hết, nghĩa là tôi cũng mất;<br /> Lòng tôi rộng nhưng lượng trời cứ chật,<br /> Không cho dài thời trẻ của nhân gian.<br /> Theo quan niệm của nhà thơ thì mùa xuân, tuổi trẻ và tình yêu là những thứ đẹp nhất, “là<br /> những phần ngon nhất của cuộc đời”. Thiên nhiên đẹp nhất lúc xuân sang, đời người đẹp nhất<br /> tuổi xuân thì, tình yêu đẹp nhất khi đi đôi với tuổi trẻ. Nhưng trớ trêu thay. Tạo hóa sáng tạo ra<br /> cái đẹp và cũng lạnh lùng hủy diệt cái đẹp. Mùa xuân và tuổi trẻ đều quá ngắn ngủi. Thời gian sẽ<br /> cuốn trôi hết thảy, cho nên con người phải mau chóng tận hưởng sắc màu cùng hương thơm mật<br /> ngọt của đời.<br /> Xuân Diệu đồng nhất mùa xuân với tuổi trẻ, tình yêu và cảm thấy đời người quá ngắn<br /> ngủi trước thời gian, không gian vĩnh cửu. Cho nên thi sĩ ngậm ngùi, tiếc nuối:<br /> Còn trời đất nhưng chẳng còn tôi mãi,<br /> Nên bâng khuâng tôi tiếc cả đất trời.<br /> Nhịp thơ ở đoạn này chậm hẳn: 1 / 2 /1/2/2 ; 1 / 2 / 2/1/2, chất chứa suy nghĩ và cảm xúc<br /> khắc khoải lắng sâu.<br /> Tâm trạng phức tạp ấy chi phối cách nhìn, cách nghĩ nên giữa tươi xanh thi sĩ đã thấy<br /> màu héo úa, giữa hiện tại đã thấp thoáng quá khứ, giữa sum họp đã có mầm mống chia li:<br /> W: www.hoc247.net<br /> <br /> F: www.facebook.com/hoc247.net<br /> <br /> T: 0989 627 405<br /> <br /> Trang | 2<br /> <br /> Vững vàng nền tảng, Khai sáng tương lai<br /> <br /> Mùi tháng năm đều rớm vị chia phôi,<br /> Khắp sông núi vẫn than thầm tiễn biệt…<br /> Cơn gió xinh thì thào trong lá biếc,<br /> Phải chăng hờn vì nỗi phải bay đi?<br /> Chim rộn ràng bỗng đứt tiếng reo thi,<br /> Phải chăng sợ độ tàn phai sắp sửa ?<br /> Nhà thơ cảm nhận sự trôi chảy của thời gian bằng tất cả các giác quan. Thời gian được<br /> cảm nhận bằng khứu giác, vị giác: mùi tháng năm, vị chia phôi… Mỗi khoảnh khắc thời gian<br /> đang lìa bỏ hiện tại để trở thành quá khứ.<br /> Không thể tắt nắng đi, buộc gió lại, cũng không thể níu kéo thời gian nên thi sĩ chỉ có một<br /> cách thực tế nhất là chạy đua với thời gian, phải tranh thủ, vội vàng mà sống:<br /> Chẳng bao giờ, ôi! Chẳng bao giờ nữa…<br /> Mau đi thôi! Mùa chưa ngả chiều hôm.<br /> Câu thơ đầy tiếc nuối và tuyệt vọng đã khép lại phần lí giải cho lẽ sống vội vàng của<br /> Xuân Diệu và mở ra phần biểu hiện bằng hành động:<br /> Ta muốn ôm<br /> Cả sự sống mới bắt đầu mơn mởn;<br /> Ta muốn riết mây đưa và gió lượn,<br /> Ta muốn say cánh bướm với tình yêu,<br /> Ta muốn thâu trong một cái hôn nhiều;<br /> Và non nước, và cây, và cỏ rạng.<br /> Sự kết hợp tài tình giữa hình ảnh, âm thanh và nhịp điệu khiến đoạn thơ này đã đặc tả<br /> được tình yêu cuộc sống mãnh liệt của thi sĩ. Cảm hứng thơ giống như những đợt sóng đại dương<br /> mỗi lúc mỗi dâng cao. Điệp ngữ Ta muốn khẳng định khát khao cháy bỏng muốn ôm trọn cả vũ<br /> trụ trong vòng tay âu yếm muôn đời. Mỗi lần điệp ngữ Ta muốn xuất hiện là lại đi kèm với một<br /> động thái yêu đương mạnh mẽ, đắm say: ôm, riết, say, thâu và cắn. (ôm cả sự sống…, riết mây<br /> đưa và gió lượn…, say cánh bướm với tình yêu…, thâu trong một cái hôn nhiều…).<br /> Cảm xúc dâng cao tới tột đỉnh, thi sĩ muốn được thưởng thức đầy đủ, trọn vẹn tất cả sắc<br /> màu, hương thơm, vẻ đẹp của vườn đời đầy hoa thơm trái ngọt:<br /> Cho chuếnh choáng mùi thơm, cho đã đầy ánh sáng,<br /> Cho no nê thanh sắc của thời tươi,<br /> Hỡi xuân hồng, ta muốn cắn vào ngươi!<br /> Phải nói rằng cách thể hiện tâm trạng của Xuân Diệu ở bài thơ Vội vàng là rất mới, rất lạ,<br /> rất “Xuân Diệu”, xưa nay chưa từng có. Cách dùng từ ngữ và hình ảnh thật táo bạo; nhịp điệu thơ<br /> thay đổi linh hoạt, phù hợp với việc diễn đạt cảm xúc trong từng đoạn. Chỉ có như thế tác giả mới<br /> bày tỏ được mức độ nồng nàn, say đắm của tình yêu thương cuộc đời, yêu thương con người.<br /> Bao trùm lên bài thơ Đây mùa thu tới là một nỗi buồn muôn thuở và cũng là nỗi buồn thời<br /> đại, thể hiện tâm trạng không phải chỉ của riêng thi sĩ mà là của cả thế hệ thanh niên trí thức thời<br /> W: www.hoc247.net<br /> <br /> F: www.facebook.com/hoc247.net<br /> <br /> T: 0989 627 405<br /> <br /> Trang | 3<br /> <br /> Vững vàng nền tảng, Khai sáng tương lai<br /> <br /> đó trong tình cảnh nước nhà nô lệ. Nhịp điệu bài thơ chậm rãi, âm hưởng da diết và sâu lắng góp<br /> phần thể hiện thành công cảm xúc chủ đạo của bài thơ.<br /> Sau khi bộc lộ cảm nhận của mình trước cảnh vật mùa thu từ gần đến xa, từ cái hiện đến<br /> cái ẩn, thi sĩ đi sâu vào thể hiện tâm tư con người, từ con người ngoại giới đến con người bên<br /> trong. Tất cả đều nhằm phản ánh nỗi buồn vừa man mác vừa thấm thía, vừa mênh mông vừa sâu<br /> lắng, trong cái thế chung của sự sống bên ngoài như nhạt phai, mất mát nhưng bên trong lại như<br /> chất chứa một sự vươn tới, một ước mong mơ hồ mà tha thiết.<br /> Xuân Diệu nhìn cảnh vật bằng đôi mắt u sầu nên thấy đâu đâu cũng nhuốm vẻ buồn<br /> thương:<br /> Rặng liễu đìu hiu đứng chịu tang,<br /> Tóc buồn buông xuống lệ ngàn hàng:<br /> Đây mùa thu tới – mùa thu tới,<br /> Với áo mơ phai dệt lá vàng.<br /> Xưa nay, các nhà thơ tả mùa thu đến thường sử dụng những hình ảnh ước lệ như lá ngô<br /> đồng rụng, sắc đỏ lá phong, làn hương cốm mới, những thoáng heo may… Xuân Diệu cũng lặp<br /> lại, không có gì mới. Mới chăng chính là ở cách diễn đạt. Thi sĩ tư duy bằng liên tưởng, ấn tượng,<br /> cảm giác, âm thanh và nhịp điệu. Biến cái trừu tượng thành cụ thể, nối dài cái cụ thể bằng cái<br /> trừu tượng, nội tâm hóa ngoại giới và ngoại giới hóa nội tâm. Thi pháp lãng mạn độc đáo ấy đã<br /> làm tươi mới những thi liệu tưởng như đã cũ.<br /> Nhà thơ báo thu sang bằng dáng buồn của rặng liễu. Hình ảnh cây liễu thướt tha rủ bóng<br /> bên hồ thường xuất hiện trong thơ Đường, thơ Tống. Cũng vẫn là cây liễu nhưng Xuân Diệu đã<br /> sáng tạo nên một hình ảnh đẹp và buồn. Cây liễu buổi đầu thu mang dáng vẻ u sầu của người góa<br /> phụ trẻ, tâm trạng đang trĩu nặng đau thương. Cành liễu dưới mưa rủ xuống như làn tóc xõa. Mưa<br /> rơi trên lá như trăm nghìn giọt lệ đang tuôn. Liễu cũng giống như người, đang chất chứa trong<br /> lòng mối sầu vạn cổ. Trước Xuân Diệu, trong thơ ca chưa có một dáng liễu nào buồn đến não<br /> lòng như thế!<br /> Tiếp đến là tiếng reo thầm trong tâm tưởng. Nhà thơ như bừng tỉnh nhận ra rằng mùa thu<br /> đã trở về với lòng thu đang ngóng đợi. Mùa thu tới lặp lại hai lần trong câu thơ tạo nên một sự<br /> kiện bất ngờ cần thông báo. Nàng thu diễm kiều của Tạo hóa đã đến với thi nhân trong bộ xiêm y<br /> tha thướt dệt bằng những chiếc lá vàng màu mơ phai huyền ảo. Tưởng chừng như thi sĩ đang<br /> dang rộng vòng tay đón nhận mùa thu như đón nhận người bạn tri kỉ tri âm sau bao ngày xa cách.<br /> Mùa thu đã mang hồn người và tất cả những gì của nó đều sống kiếp người thu. Mùa thu<br /> và tâm hồn tác giả có chỗ nào trùng hợp, gần gũi hay không thì chưa rõ, nhưng dùng hình ảnh và<br /> cách nói như trên về mùa thu là rất mới rất lạ. Trong cảm nhận của thi sĩ, thiên nhiên cũng giống<br /> như một giai nhân. Mùa xuân là mùa đẹp nhất. Qua hạ vào thu, thiên nhiên đã nhuốm vẻ tàn phai<br /> nhưng vẫn đẹp, vẫn quyến rũ hồn người.<br /> Khổ thơ thứ hai thể hiện một tâm hồn nhạy cảm trước những chuyển biến tinh vi của cảnh<br /> vật:<br /> Hơn một loài hoa đã rụng cành,<br /> Trong vườn sắc đỏ rũa màu xanh.<br /> W: www.hoc247.net<br /> <br /> F: www.facebook.com/hoc247.net<br /> <br /> T: 0989 627 405<br /> <br /> Trang | 4<br /> <br /> Vững vàng nền tảng, Khai sáng tương lai<br /> <br /> Cách diễn đạt của Xuân Diệu xưa nay chưa từng có nên bị một số người chê là “Tây quá”.<br /> Tuy vậy, khả năng gợi tả, gợi cảm của những hình ảnh trên lại rất lớn. Nếu sắc lá xanh là của<br /> mùa xuân, mùa hạ thì sắc lá vàng, lá đỏ là của mùa thu. Mùa thu tới, màu đỏ cứ lấn dần màu<br /> xanh. Màu đỏ lan tới đâu, màu xanh mỏng dần tới đó. Sắc đỏ rũa màu xanh là vậy. Dường như<br /> thi sĩ cảm nhận được từng bước đi âm thầm của mùa thu trên sự đổi thay sắc màu của lá.<br /> Hai câu thơ sau xứng đáng là tuyệt bút:<br /> Những luồng run rẩy rung rinh lá…<br /> Đôi nhánh khô gầy xương mỏng manh.<br /> Ở đầu đoạn thơ là hình ảnh hoa rụng, lá phai; đến cuối đoạn là hình ảnh các nhánh cây trơ<br /> trụi, khẳng khiu in trên nền trời thu. Câu thơ bảy chữ thì có tới sáu chữ gợi sự tàn tạ: nhánh, khô<br /> gầy, xương, mỏng manh. Xuân Diệu đã thể hiện bút lực tài hoa của mình trong việc sử dụng hình<br /> ảnh và ngôn ngữ đầy sáng tạo.<br /> Sâu xa và tinh vi hơn nhiều là khả năng cảm nhận của trái tim và trí tuệ của thi sĩ. Nhà<br /> phê bình nghiên cứu văn học Hoài Thanh nhận xét: “Trong cảnh mùa thu rất quen thuộc với thi<br /> nhân Việt Nam, chỉ Xuân Diệu mới để ý đến Những luồng run rẩy rung rinh lá…”. Ta có thể hiểu<br /> là gió thổi làm lá rung rinh, nhưng ý thơ chắc chắn không dừng ở đó. Ai biết lá rung rinh vì gió<br /> hay vì lạnh? Những thân cành mảnh mai gầy guộc đang run rẩy vì cái lạnh của gió thu.<br /> Đoạn thơ tiếp theo với nhịp 2 /2/1 / 2 và những hình ảnh tiêu biểu cho mùa thu cũng đầy<br /> cảm giác và ấn tượng:<br /> Thỉnh thoảng nàng trăng tự ngẩn ngơ,<br /> Non xa khởi sự nhạt sương mờ…<br /> Đã nghe rét mướt luồn trong gió,<br /> Đã vắng người sang những chuyến đò.<br /> Trăng tự ngẩn ngơ như vừa mất mát một cái gì đó, nhớ mong một cái gì đó. Chưa thật<br /> buồn mà không còn vui, đó là tâm sự bí ẩn của nàng trăng. Còn núi cũng chẳng còn màu xanh<br /> biếc mà đã nhạt nhòa: Non xa khởi sự nhạt sương mờ. vẻ bên ngoài thì lạnh lẽo, còn bên trong, ai<br /> biết tình núi ra sao?<br /> Xuân Diệu thấu hiểu căn nguyên nỗi buồn của mình. Hình như nó đến từ trời đất rồi thấm<br /> vào hồn người:<br /> Mây vẩn từng không chim bay đi,<br /> Khí trời u uất hận chia li.<br /> Ít nhiều thiếu nữ buồn không nói,<br /> Tựa cửa nhìn xa, nghĩ ngợi gì.<br /> Như vậy là mùa thu bắt đầu bằng hình ảnh Rặng liễu đìu hiu đứng chịu tang và kết thúc<br /> bằng hình ảnh ít nhiều thiếu nữ buồn không nói. Cái dáng vẻ lặng im tựa cửa tưởng như rất tĩnh<br /> ấy lại chứa chất những xôn xao thấm thía nhất của hồn thu.<br /> Thơ duyên là bài thơ tình hồn nhiên, trong sáng, thể hiện mối giao cảm tuyệt vời giữa<br /> thiên nhiên với thiên nhiên, giữa thiên nhiên với con người và giữa con người với con người<br /> trong một buổi chiểu thu tuyệt đẹp.<br /> W: www.hoc247.net<br /> <br /> F: www.facebook.com/hoc247.net<br /> <br /> T: 0989 627 405<br /> <br /> Trang | 5<br /> <br />