Phương pháp phân tích báo cáo lưu chuyển tiền tệ trong hoạt động cấp tín dụng

Tạp chí Kinh tế - Kỹ thuật<br /> <br /> PHƯƠNG PHÁP PHÂN TÍCH BÁO CÁO LƯU CHUYỂN<br /> TIỀN TỆ TRONG HOẠT ĐỘNG CẤP TÍN DỤNG<br /> Lê Thị Thanh Hà*, Lê Chí Minh**<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> <br /> Mặc dù báo cáo lưu chuyển tiền tệ (BCLCTT) chứa nhiều thông tin phản ảnh khả năng tài<br /> chính, chính sách quản lý hoạt động, chính sách đầu tư của doanh nghiệp. Tuy nhiên, trong hoạt<br /> động cấp tín dụng, việc sử dụng BCLCTT để ra quyết định cho vay là còn hạn chế. Kết quả khảo<br /> sát về việc sử dụng thông tin từ BCLCTT khi ra quyết định cấp tín dụng cho thấy: 79,5% cán bộ tín<br /> dụng không sử dụng BCLCTT trong quá trình thẩm định khách hàng. Hai nguyên nhân chính được<br /> xác định là do phương pháp phân tích BCLCTT còn ít phổ biến đối với cán bộ tín dụng và ít được<br /> quy định trong quy trình phân tích tín dụng nội bộ của ngân hàng. Dựa trên kết quả khảo sát, bài<br /> viết giới thiệu phương pháp phân tích BCLCTT nhằm đánh giá khả năng tài chính, hiệu quả trong<br /> chính sách quản lý hoạt động, chính sách đầu tư của doanh nghiệp. Đây là nội dung phân tích quan<br /> trọng trong quá trình thẩm định tài chính của doanh nghiệp vay vốn.<br /> Từ khóa: Báo cáo lưu chuyển tiền tệ, dòng tiền, phân tích tín dụng.<br /> <br /> THE CASH FLOW STATEMENT ANALYSIS METHOD<br /> IN CREDIT GRANTING<br /> ABSTRACT<br /> The cash flow statement (CFS) reveals the financial capacity, operational management<br /> policy and investment policy of the enterprise. However, the use of the CFS for the lending decision<br /> is limited in lending activities. Results of the survey on the use of the information from the CFS in the<br /> credit granting decision shows that: 79.5% loan officers do not use CFS in the appraisal process.<br /> Two main reasons were identified: the CFS analysis method is less common for loan officers and<br /> also less well defined in banks’ internal credit risk rating system. Based on survey results, the<br /> article introduces the analytical methods of CFS to assess the financial capacity and efficiency in<br /> operations management policy, investment policy of the enterprise. This is an important content<br /> analysis during the financial evaluation of enterprise.<br /> Key words: Cash flow statement, Cash flow, credit analyst.<br /> *<br /> <br /> TS. GV. Trường đại học Kinh tế - Kỹ thuật Bình Dương. SĐT: 0908376054, Email: thanhhadhnh@yahoo.com<br /> ThS. Agribank Chi nhánh tỉnh Bình Dương. Email: Lechiminhbmt2003@gmail.com<br /> <br /> **<br /> <br /> 94<br /> <br /> Phương pháp phân tích . . .<br /> <br /> 1. SỰ RA ĐỜI CỦA BÁO CÁO LƯU<br /> CHUYỂN TIỀN TỆ (BCLCTT)<br /> Báo cáo lưu chuyển tiền tệ có nguồn gốc<br /> từ báo cáo về sự thay đổi tình hình tài chính<br /> của công ty Dowlais Ironwork vào năm 1863<br /> (Izumi, 2007). Bảng cáo cáo này phản ánh sự<br /> thay đổi về tình hình tài chính tại thời điểm cuối<br /> kỳ so với đầu kỳ của các khoản mục trên Bảng<br /> cân đối kế toán. Mãi cho tới năm 1987, Hội<br /> đồng chuẩn mực kế toán tài chính (FASB) đã<br /> ban hành Chuẩn mực kế toán tài chính (SFAS)<br /> số 95 về “báo cáo lưu chuyển tiền tệ”. Theo đó,<br /> BCLCTT được lập trên cơ sở tiền nhằm cung<br /> cấp các thông tin liên quan đến dòng tiền thu<br /> và dòng tiền chi của doanh nghiệp trong một<br /> thời kỳ. Qua nhiều lần sửa đổi bởi FASB và<br /> Hội đồng kế toán Mỹ (APB), chuẩn mực kế<br /> toán quốc tế (IAS) số 7 về “Báo cáo LCTT”<br /> được ban hành vào tháng 12 năm 1992 và có<br /> hiệu lực kể từ ngày 1 tháng 1 năm 1994.<br /> Tại Việt Nam, BCLCTT ra đời muộn hơn<br /> so với trên thế giới và cũng là bảng báo cáo<br /> mới nhất trong hệ thống các báo cáo tài chính<br /> của doanh nghiệp. Quá trình hoàn thiện về<br /> nội dung và hình thức được thực hiện bởi Bộ<br /> Tài chính và kéo dài từ năm 1995 đến năm<br /> 2006. Theo chuẩn mực kế toán Việt Nam số<br /> 24 – Báo cáo lưu chuyển tiền tệ, Thông tư số<br /> 200/2014/TT-BTC – hướng dẫn chế độ kế<br /> toán doanh nghiệp, Quyết định số 48/2006/<br /> QĐ-BTC – Chế độ kế toán đối với doanh<br /> nghiệp vừa và nhỏ, BCLCTT trình bày nguồn<br /> gốc quá trình tạo tiền (dòng tiền vào) và quá<br /> trình sử dụng tiền (dòng tiền ra) của doanh<br /> nghiệp. Đây là một bộ phận hợp thành trong<br /> báo cáo tài chính của các doanh nghiệp có quy<br /> mô lớn, các doanh nghiệp có quy mô vừa và<br /> nhỏ không bắt buộc phải lập báo cáo này, nếu<br /> lập thì thực hiện như các doanh nghiệp có quy<br /> mô lớn.<br /> <br /> 2. NỘI DUNG PHẢN ÁNH CỦA<br /> BCLCTT<br /> Theo quy định hiện hành, BCLCTT trình<br /> bày nguồn gốc hình thành nên dòng tiền vào<br /> và quá trình sử dụng tiền (dòng tiền ra) của<br /> doanh nghiệp. Trên BCLCTT, tiền vào và ra<br /> của doanh nghiệp được sắp xếp theo 3 dòng<br /> tiền: dòng tiền từ hoạt động kinh doanh, dòng<br /> tiền từ hoạt động đầu tư và dòng tiền từ hoạt<br /> động tài chính.<br /> (i) Dòng tiền từ hoạt động kinh doanh<br /> (HĐKD) – Operating cash flow (OCF) phản<br /> ánh các dòng tiền thu vào và dòng tiền chi ra liên<br /> quan đến hoạt động sản xuất kinh doanh trong<br /> kỳ, bao gồm cả dòng tiền liên quan đến chứng<br /> khoán nắm giữ vì mục đích kinh doanh. Dòng<br /> tiền từ HĐKD được trình bày theo phương pháp<br /> gián tiếp hoặc phương pháp trực tiếp.<br /> Theo phương pháp trực tiếp, lưu chuyển<br /> tiền ròng từ HĐKD được lập trên cơ sở các<br /> khoản thu trừ đi các khoản chi liên quan đến<br /> hoạt động thường ngày, các khoản thu chi<br /> được xác định căn cứ trên tài khoản vốn bằng<br /> tiền và các tài khoản đối ứng được theo dõi<br /> trên sổ chi tiết của doanh nghiệp. Theo phương<br /> pháp gián tiếp, các dòng tiền vào và ra được<br /> xác định bằng cách điều chỉnh lợi nhuận trước<br /> thuế thu nhập doanh nghiệp khỏi ảnh hưởng<br /> của khoản mục không phát sinh bằng tiền, các<br /> thay đổi trong kỳ của vốn lưu động và các<br /> khoản mà ảnh hưởng về tiền được phân loại<br /> vào hoạt động đầu tư.<br /> (ii) Dòng tiền từ hoạt động đầu tư –<br /> Investment cash flow (ICF) là dòng tiền ròng<br /> phát sinh từ các hoạt động mua sắm, xây<br /> dựng, thanh lý, nhượng bán các tài sản dài hạn<br /> và các khoản đầu tư khác không được phân<br /> loại là các khoản tương đương tiền.<br /> (iii) Dòng tiền từ hoạt động tài chính –<br /> Financing cash flow (FCF) là dòng tiền ròng<br /> 95<br /> <br /> Tạp chí Kinh tế - Kỹ thuật<br /> <br /> phát sinh từ các hoạt động tạo ra các thay đổi<br /> về quy mô và kết cấu của vốn chủ sở hữu và<br /> vốn vay của doanh nghiệp.<br /> ICF và FCF được trình bày theo phương<br /> pháp trực tiếp hoặc phương pháp trực tiếp có<br /> điều chỉnh. Theo phương pháp trực tiếp, các<br /> dòng tiền vào và ra trong kỳ được tổng hợp trực<br /> tiếp từ các khoản thu vào và chi ra theo từng<br /> nội dung thu, chi từ ghi chép kế toán của doanh<br /> nghiệp. Với phương pháp trực tiếp có điều<br /> chỉnh, các dòng tiền vào và ra trong kỳ được xác<br /> định bằng số chênh lệch giữa số dư cuối kỳ và<br /> số dư đầu kỳ của các khoản mục trên bảng cân<br /> đối kế toán có liên quan sau đó điều chỉnh ảnh<br /> hưởng của các khoản mục phi tiền tệ.<br /> 3. VAI TRÒ CỦA VIỆC PHÂN TÍCH<br /> BCLCTT TRONG HOẠT ĐỘNG CẤP<br /> TÍN DỤNG CỦA NGÂN HÀNG<br /> Trong hoạt động cấp tín dụng của Ngân<br /> hàng, để ra quyết định cho vay, người thẩm<br /> định phải thực hiện phân tích tài chính nhằm<br /> biết được khả năng tài chính của doanh<br /> nghiệp đi vay. Việc phân tích tài chính được<br /> thực hiện thông qua Bảng cân đối kế toán<br /> (BCĐKT), Báo cáo kết quả hoạt động kinh<br /> doanh (KQHĐKD), và BCLCTT. Đối với<br /> BCĐKT, việc phân tích cho phép người phân<br /> tích đánh giá trạng thái tài chính của doanh<br /> nghiệp. Tuy nhiên, BCĐKT có tính chất thời<br /> điểm, trong khi các số liệu kế toán luôn biến<br /> đổi liên tục. Vì vậy, việc đánh giá trạng thái tài<br /> chính của doanh nghiệp thông qua BCĐKT là<br /> chưa đủ an toàn. Đối với báo cáo KQHĐKD,<br /> việc phân tích cho phép người thẩm định đánh<br /> giá được hiệu quả của việc quản lý chi phí của<br /> doanh nghiệp trong một kỳ kế toán. Do báo<br /> cáo KQHĐKD được lập trên cơ sở dồn tích<br /> nên tất cả các giao dịch phát sinh của doanh<br /> nghiệp liên quan đến HĐKD đều được ghi<br /> nhận vào báo cáo KQHĐKD. Trên thực tế,<br /> <br /> các chi phí mà doanh nghiệp phải trang trải<br /> đều phải được thực hiện dưới dạng tiền. Đồng<br /> thời nguồn tiền để đáp ứng cho nhu cầu chi<br /> trả các khoản nêu trên là tiền được thu từ bán<br /> hàng và cung cấp dịch vụ. Tuy nhiên, những<br /> khoản doanh thu chưa thu được bằng tiền<br /> hoặc các chi phí chưa đến hạn thanh toán, các<br /> chi phí phi tiền đều được ghi nhận vào báo<br /> cáo KQHĐKD. Do đó, việc đánh giá hiệu quả<br /> quản lý chi phí thông qua báo cáo KQHĐKD<br /> là chưa thỏa đáng.<br /> Việc phân tích BCLCTT có thể khắc phục<br /> những nhược điểm như đã trình bày khi phân<br /> tích BCĐKT và báo cáo KQHĐKD. Đồng<br /> thời, cho phép người phân tích có những đánh<br /> giá chi tiết hơn về các chính sách quản lý kinh<br /> doanh, chính sách đầu tư và chính sách tài<br /> chính của doanh nghiệp. Ngoài ra, BCLCTT<br /> được lập trên cơ sở tiền trong một kỳ kế toán<br /> nên những đánh giá về chính sách mà doanh<br /> nghiệp đang áp dụng loại trừ được yếu tố<br /> mang tính thời điểm như phân tích BCĐKT;<br /> Đồng thời BCLCTT được lập trên nguyên<br /> tắc thực thu – thực chi nên việc đánh giá khả<br /> năng tài chính, đặc biệt là khả năng chi trả các<br /> khoản nợ mang tính xác thực hơn so với phân<br /> tích tỷ số bằng sự kết hợp giữa BCĐKT và<br /> báo cáo KQHĐKD.<br /> Từ phân tích trên cho thấy, BCLCTT có<br /> vai trò rất quan trọng trong việc đánh giá<br /> khả năng tài chính và các chính sách quản lý<br /> của doanh nghiệp. Đây là một nội dung quan<br /> trọng để người thẩm định đưa ra những kết<br /> luận trong quá trình phân tích tài chính doanh<br /> nghiệp; đồng thời đây là căn cứ căn bản để<br /> xác định khả năng trả nợ của doanh nghiệp từ<br /> đó đưa ra quyết định về tài trợ vốn cho khách<br /> hàng vay vốn.<br /> 4. CÁC RÀO CẢN ẢNH HƯỞNG<br /> ĐẾN VIỆC SỬ DỤNG BCLCTT TRONG<br /> 96<br /> <br /> Phương pháp phân tích . . .<br /> <br /> HOẠT ĐỘNG CÂP TÍN DỤNG CỦA<br /> NGÂN HANG<br /> 4.1. Phương pháp nghiên cứu<br /> Để xác định được những rào cản ảnh<br /> hưởng đến việc sử dụng BCLCTT trong hoạt<br /> động cấp tín dụng của ngân hàng, nhóm tác<br /> giả đã dựa trên cơ sở điều tra khảo sát bảng<br /> câu hỏi chi tiết (từ tháng 12/2015 đến tháng<br /> 03/2016) với quy mô mẫu phù hợp. Cụ thể<br /> như sau:<br /> Bảng câu hỏi khảo sát bao gồm 15 câu hỏi<br /> được tác giả đề xuất dựa trên mục tiêu của bài<br /> nghiên cứu. Bảng câu hỏi được khảo sát sơ bộ<br /> với 15 phiếu điều tra nhằm mục đích kiểm tra<br /> nội dung và mức độ hợp tác của người được<br /> khảo sát đối với bảng câu hỏi ban đầu. Sau<br /> quá trình khảo sát sơ bộ, bảng câu hỏi chính<br /> thức được thiết lập gồm 15 câu hỏi như ban<br /> đầu, các lựa chọn được chỉnh sửa theo một số<br /> gợi ý của nhóm được khảo sát sơ bộ.<br /> <br /> Các phiếu điều khảo sát được phát ra tại<br /> 18 ngân hàng thương mại Việt Nam, trong đó<br /> 1 ngân hàng thương mại nhà nước và 17 ngân<br /> hàng thương mại cổ phần (NHTMCP), danh<br /> sách cụ thể xem bảng 1. Đối tượng trả lời là<br /> cán bộ tín dụng phòng doanh nghiệp và phòng<br /> quản trị rủi ro.<br /> Tổng số phiếu khảo sát thu về 248, trong<br /> đó có 29 phiếu có câu trả lời chưa trả lời đầy đủ.<br /> Như vậy, kết quả phân tích dựa trên 219 phiếu<br /> khảo sát thu được từ 18 ngân hàng. Số lượng<br /> phiếu khảo sát theo từng ngân hàng trình bày tại<br /> bảng 1. Trong 219 phiếu khảo sát, có 183 phiếu<br /> thu từ cán bộ tín dụng phòng doanh nghiệp và<br /> 36 phiếu thu từ những người làm vị trí cán bộ<br /> quản trị rủi ro. Về kinh nghiệm của đối tượng<br /> khảo sát tập trung từ 1 đến 7 năm. Trong đó, có<br /> 87 người có kinh nghiệm từ 1 đến 3 năm, có 128<br /> người có kinh nghiệm từ trên 3 năm đến 5 năm<br /> và có 4 người làm việc trên 5 năm.<br /> <br /> Bảng 1: Số phiếu khảo sát tại các ngân hàng thương mại<br /> STT<br /> 1<br /> 2<br /> 3<br /> 4<br /> 5<br /> 7<br /> 8<br /> 9<br /> 10<br /> 11<br /> 12<br /> 13<br /> 14<br /> 15<br /> 16<br /> 17<br /> 18<br /> <br /> Số lượng phiếu<br /> khảo sát<br /> NHTMCP An Bình<br /> 4<br /> NHTMCP Á Châu<br /> 18<br /> NHTMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam<br /> 19<br /> NHTMCP Đông Á<br /> 7<br /> NHTMCP Xuất nhập khẩu Việt Nam<br /> 12<br /> NHTMCP Kiên Long<br /> 5<br /> NHTMCP Quân đội<br /> 13<br /> NHTMCP Hàng hải Việt Nam<br /> 6<br /> NHTMCP Phương Đông<br /> 3<br /> NHTMCP Sài Gòn Thương Tín<br /> 14<br /> NHTMCP Sài Gòn công thương<br /> 8<br /> NHTMCP Kỹ thương Việt Nam<br /> 11<br /> NHTMCP Quốc tế Việt Nam<br /> 14<br /> NHTMCP Ngoại thương Việt Nam<br /> 27<br /> NHTMCP Công thương Việt Nam<br /> 16<br /> NHTMCP Việt Nam Thịnh Vượng<br /> 7<br /> NH Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam<br /> 35<br /> Tổng<br /> 219<br /> Nguồn: Kết quả tổng hợp của nhóm tác giả<br /> Tên ngân hàng<br /> <br /> 97<br /> <br /> Tạp chí Kinh tế - Kỹ thuật<br /> <br /> 4.2. Kết quả khảo sát<br /> Kết quả khảo sát thu được cho thấy: Mặc<br /> dù BCLCTT là mẫu biểu chỉ bắt buộc đối với<br /> các doanh nghiệp có quy mô lớn, tuy nhiên<br /> trong thực tế hầu hết các doanh nghiệp đều<br /> cung cấp BCLCTT trong hồ sơ tài chính gửi<br /> ngân hàng khi có nhu cầu vay vốn. Có 92%<br /> Người thẩm định khoản vay nhận thức được<br /> vai trò của BCLCTT trong việc đánh giá khả<br /> năng tài chính của doanh nghiệp. Tuy nhiên,<br /> có 79,5% Người thẩm định không sử dụng<br /> BCLCTT trong phân tích tình hình tài chính<br /> doanh nghiệp.<br /> Một số rào cản ảnh hưởng đến việc sử<br /> dụng BCLCTT trong hoạt động cấp tín dụng<br /> của Ngân hàng được rút ra từ kết quả khảo<br /> sát bao gồm: (i) Do quy trình phân tích tín<br /> dụng chưa có yêu cầu về phân tích BCLCTT<br /> (81,3%); (ii) Do người phân tích chưa biết rõ<br /> phương pháp phân tích BCLCTT (70,8%) (iii)<br /> Do người phân tích đánh giá mức độ chính<br /> xác của BCLCTT còn hạn chế (49,3%); (iv)<br /> Do người phân tích chưa hiểu rõ các nội dung<br /> được phản ánh trên BCLCTT (16%).<br /> Như vậy, hai rào cản chính làm cho<br /> BCLCTT chưa được chú trọng sử dụng trong<br /> đánh giá năng lực tài chính và khả năng trả<br /> nợ của khách hàng là do quy trình nội bộ tín<br /> dụng chưa có yêu cầu về phân tích BCLCTT<br /> và các phương pháp phân tích BCLCTT chưa<br /> được phổ biến đối với người sử dụng. Dựa<br /> trên kết quả nghiên cứu, bài viết đề xuất một<br /> số giải pháp nhằm gia tăng mức độ sử dụng<br /> BCLCTT trong hoạt động cấp tín dụng của<br /> ngân hàng.<br /> 5. GIẢI PHÁP GIA TĂNG MỨC ĐỘ SỬ<br /> DỤNG BCLCTT TRONG HOẠT ĐỘNG<br /> CẤP TÍN DỤNG CỦA NGÂN HÀNG<br /> 5.1. Quy định nội dung phân tích BCLCTT<br /> khi phân tích tài chính doanh nghiệp nhằm<br /> <br /> đánh giá khả năng tài chính và khả năng<br /> hoàn trả vốn vay của doanh nghiệp<br /> Do tính hữu ích của những thông tin<br /> từ BCLCTT mang lại nên việc phân tích<br /> BCLCTT là rất cần thiết khi đánh giá trạng<br /> thái tài chính và khả năng hoàn trả vốn vay<br /> bằng tiền của doanh nghiệp. Vì vậy, để gia<br /> tăng mức độ phổ biến của việc phân tích<br /> BCLCTT, các ngân hàng cần có nội dung quy<br /> định bắt buộc về việc phân tích BCLCTT đối<br /> với các trường hợp cần thiết, cụ thể: (i) Giá<br /> trị khoản vay đạt ngưỡng nhất định; (ii) trong<br /> cho vay dự án; (iii) cho vay đối với doanh<br /> nghiệp có quy mô lớn; (iv) cho vay đối với<br /> nhóm khách hàng liên quan; (v) Cho vay đối<br /> với một số lĩnh vực cần thiết.<br /> 5.1.1. Phương pháp phân tích báo cáo<br /> lưu chuyển tiền tệ<br /> Phân tích BCLCTT cần được thực hiện<br /> theo 3 phương pháp: phân tích xu hướng<br /> (phân tích theo chiều ngang); phân tích cơ cấu<br /> (phân tích theo chiều dọc) và phân tích chỉ số.<br /> Các phương pháp nói trên được giới thiệu về<br /> cách thức thực hiện và thực hiện minh họa<br /> bằng tình huống phân tích BCLCTT của công<br /> ty cổ phần Hoàng Anh Gia Lai (HAG), cụ thể<br /> như sau:<br /> 5.1.2. Phân tích xu hướng (phân tích theo<br /> chiều ngang)<br /> Phương pháp được thực hiện bằng cách<br /> sắp xếp dòng tiền của các năm theo chiều<br /> ngang. Người phân tích tập trung vào xu<br /> hướng biến động của các dòng tiền mà không<br /> không phân tích chi tiết từng dòng tiền tại<br /> một thời kỳ cụ thể. Theo Nguyễn Thị Thanh<br /> Hiền (2012), phương pháp này thường mang<br /> lại hiệu quả cao nhất khi đánh giá hiệu quả<br /> của việc sử dụng tiền của doanh nghiệp, đặc<br /> biệt trong giai đoạn doanh nghiệp mở rộng<br /> đầu tư. Cụ thể, khi tiến hành đầu tư, doanh<br /> 98<br /> <br />