Sáng kiến kinh nghiệm: Phương pháp dạy dạng bài "Giải toán có lời văn" cho học sinh dân tộc thiểu số ở lớp 2

Sáng kiến kinh nghiệm: Phương pháp dạy dạng bài “Giải toán có lời văn” cho học sinh dân tộc thiểu số ở lớp 2<br /> <br /> I. PHẦN MỞ ĐẦU<br /> I.1. Lý do chọn đề tài<br /> Môn Toán là một trong những môn học giữ vị trí quan trọng trong chương trình<br /> giáo dục tiểu học. Môn học góp phần to lớn trong việc thực hiện mục tiêu giáo dục toàn<br /> diện. Với đặc trưng của môn học, môn toán chuẩn bị cho học sinh những tri thức, kĩ<br /> năng toán học cơ bản cho việc học tập hoặc bước vào cuộc sống lao động. Đây cũng là<br /> môn học giúp học sinh rèn luyện phương pháp suy nghĩ, phương pháp suy luận, phương<br /> pháp học tập, phương pháp giải quyết vấn đề; đồng thời rèn luyện trí thông minh sáng<br /> tạo và các đức tính quý báu như: cần cù, nhẫn nại, tự lực, ý chí vượt khó, thích chính<br /> xác... Trong chương trình TH, môn toán chiếm thời lượng tương đối lớn. Tuy nhiên,<br /> môn toán không được phân chia thành các phân môn chuyên biệt mà là sự kết hợp của<br /> 5 tuyến kiến thức được sắp xếp xen kẽ nhau (số học, hình học, đại lượng, thống kê mô<br /> tả và giải toán) . Trong đó, giải toán có lời văn là một trong những mạch kiến thức cơ<br /> bản xuyên suốt chương trình Toán cấp tiểu học. Đây là mạch kiến thức tổng hợp của<br /> các mạch kiến thức toán học. Khi giải toán có lời văn các em sẽ vận dụng các kiến thức<br /> đã học để giải các loại toán về số học, yếu tố đại số, yếu tố hình học và đo đại lượng.<br /> Ngược lại, thông qua học giải toán, học sinh được củng cố khắc sâu các kiến thức về số<br /> học, về đại lượng, đo đại lượng, về hình học...<br /> Mặt khác, dạy học giải toán toán còn giúp rèn luyện cho học sinh các kỹ năng<br /> tính toán với các phép tính về số học, quan trọng hơn cả là giúp học sinh hình thành<br /> phương pháp giải toán, rèn luyện khả năng diễn đạt khi giải toán. Vì vậy, khả năng giải<br /> toán sẽ phản ánh lại năng lực vận dụng kiến thức toán học của học sinh. Giải toán có lời<br /> văn là học cách giải quyết vấn đề của môn toán. Đồng thời, giải toán có lời văn còn là<br /> cầu nối giữa toán học và các môn học khác, giữa toán học và thực tế cuộc sống. Trong<br /> khi đó, giải toán có lời văn là dạng toán khó đối với học sinh dân tộc thiểu số, các em<br /> thường gặp khó khăn trong việc hiểu nội dung bài toán, xác định yêu cầu của bài toán.<br /> Vì vậy cần phải đổi mới phương pháp dạy học nhằm phù hợp với nội dung dạy học mới<br /> đồng thời có thể khắc phục dần những hạn chế của học sinh. Đây chính là những điều<br /> chúng tôi băn khoăn, trăn trở và đi đến quyết định nghiên cứu về Phương pháp dạy<br /> dạng bài “Giải toán có lời văn” cho học sinh dân tộc thiểu số ở lớp 2 . Đề tài này<br /> không phải là vấn đề mới. Nó đã xuất hiện trong một số đề tài nghiên cứu của đồng<br /> nghiệp nhưng nội dung bàn về phương pháp dạy cho học sinh dân tộc thiểu số không<br /> nhiều và không cụ thể. Vì lẽ đó, tôi hi vọng đề tài đưa ra được những biện pháp hữu<br /> hiệu nhất để vận dụng nhằm mang lại kết quả cao cho chất lượng dạy học môn toán ở<br /> những đơn vị có nhiều học sinh dân tộc thiểu số.<br /> I.2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài<br /> Mục tiêu của đề tài này là đưa ra được các cách tóm tắt đề toán, phương pháp<br /> giải bài toán có lời văn ở tiểu học nói chung và lớp 2 nói riêng. Có định hướng giải phù<br /> hợp với trình độ nhận thức, đặc điểm tâm lí của học sinh dân tộc thiểu số, góp phần cải<br /> thiện, nâng cao chất lượng bồi dưỡng và rèn luyện kĩ năng giải toán cho học sinh.<br /> <br /> Người viết: Nguyễn Thanh Thúy<br /> <br /> 1<br /> <br /> Sáng kiến kinh nghiệm: Phương pháp dạy dạng bài “Giải toán có lời văn” cho học sinh dân tộc thiểu số ở lớp 2<br /> <br /> I.3. Đối tượng nghiên cứu<br /> Học sinh người dân tộc thiểu số đang học lớp 2 ở trường Tiểu học Tình Thương–<br /> Huyện Krông Ana – Tỉnh Đăk Lăk<br /> I.4. Phạm vi nghiên cứu:<br /> - Phương pháp giải các bài toán có lời văn trong chương trình toán lớp 2<br /> - Khả năng đọc hiểu đề toán, tìm hiểu, tóm tắt và giải bài toán có lời văn của học<br /> sinh người dân tộc thiểu số đang học lớp 2 ở trường Tiểu học Tình Thương<br /> I.5. Phương pháp nghiên cứu:<br /> Phương pháp điều tra, phân loại, nghiên cứu tài liệu, phân tích, tổng hợp, thực<br /> nghiệm,...<br /> II. PHẦN NỘI DUNG<br /> II.1.Cơ sở lí luận<br /> Học sinh tiểu học được làm quen với toán có lời văn ngay từ lớp 1 và học liên tục<br /> đến lớp 5. Dạng toán có lời văn được xem như chiếc cầu nối kiến thức toán học trong<br /> nhà trường và ứng dụng của toán học trong đời sống thực tế, đời sống xã hội.<br /> Chính vì vậy, muốn học sinh giải quyết tốt những bài toán có lời văn thì việc<br /> giúp các em hiểu được bài toán và biết cách tóm tắt đúng các bài toán là một việc quan<br /> trọng, là chỗ dựa cho học sinh tìm ra trình tự giải và phép tính tương ứng của bài giải.<br /> Qua tóm tắt, giải bài toán có lời văn giúp học sinh rèn tư duy lô-gic óc suy luận, khả<br /> năng phân tích, tổng hợp và khả năng trình bày khoa học .<br /> II.2. Thực trạng<br /> a. Thuận lợi - khó khăn<br /> *Thuận lợi:<br /> - Được sự quan tâm chỉ đạo thường xuyên của các cấp lãnh đạo và chính quyền<br /> địa phương.<br /> - Có sự phối hợp chặt chẽ của các đoàn thể trong nhà trường và sự hợp tác của<br /> hội cha mẹ học sinh.<br /> -Giáo viên thường xuyên được tham dự các lớp tập huấn, chuyên đề và nghiên<br /> cứu các tài liệu về đổi mới phương pháp giảng dạy các môn học theo chương trình,<br /> giảng dạy các môn học theo vùng miền, giảng dạy trẻ có hoàn cảnh khó khăn,...<br /> - Giáo viên được phép chủ động trong việc xây dựng kế hoạch dạy học và có sự theo<br /> dõi kiểm tra chỉ đạo thường xuyên của tổ khối chuyên môn, lãnh đạo trường.<br /> - Tài liệu tham khảo khá phong phú<br /> * Khó khăn:<br /> - Trình độ dân trí ở địa phương còn thấp, điều kiện kinh tế gia đình học sinh còn<br /> khó khăn. Nhiều gia đình học sinh chưa quan tâm đến việc học tập của con em.<br /> - Học sinh dân tộc thường nhút nhát, thiếu tự tin, khả năng tiếp thu chậm.<br /> - Giáo viên và học sinh, phụ huynh bất đồng về ngôn ngữ.<br /> b.Thành công - hạn chế<br /> * Thành công:<br /> - Học sinh có thói quen giải toán theo đúng quy trình .<br /> 2<br /> <br /> Người viết: Nguyễn Thanh Thúy<br /> <br /> Sáng kiến kinh nghiệm: Phương pháp dạy dạng bài “Giải toán có lời văn” cho học sinh dân tộc thiểu số ở lớp 2<br /> <br /> - Đa số giáo viên biết vận dụng các phương pháp dạy học linh hoạt, sáng tạo,<br /> khai thác đồ dùng, phương tiện dạy học có hiệu quả.<br /> * Hạn chế:<br /> - Vốn từ, vốn hiểu biết, khả năng đọc hiểu bài toán, ngôn ngữ toán học của học<br /> sinh hạn chế.<br /> - Học sinh chưa biết cách tự học, diễn đạt còn vụng về, đôi lúc còn rập khuôn,<br /> máy móc.<br /> c. Mặt mạnh - mặt yếu<br /> * Mặt mạnh:<br /> - Đội ngũ giáo viên có tinh thần tự giác tìm tòi, sáng tạo, nghiên cứu đổi mới<br /> phương pháp trong dạy học.<br /> - Học sinh bước đầu nắm được quy trình giải toán .<br /> * Mặt yếu:<br /> - Khả năng kiên trì của học sinh dân tộc thiểu số trong quá trình học chưa cao.<br /> - Một số giáo viên còn lúng túng trong đổi mới phương pháp dạy học.<br /> d. Các nguyên nhân, các yêu tố tác động…<br /> *Nguyên nhân của thành công:<br /> + Giáo viên:<br /> - Nhiệt tình, tâm huyết với nghề, có ý thức tìm tòi, sáng tạo trong dạy học, có<br /> lòng kiên trì, quyết tâm cao.<br /> - Thường xuyên rèn luyện bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ, bổ sung kiến thức<br /> phục vụ cho công tác giảng dạy.<br /> - Mạnh dạn trong đổi mới phương pháp, sử dụng đồ dùng dạy học, ứng dụng<br /> công nghệ thông tin.<br /> + Học sinh: Đi học chuyên cần, có ý thức vượt khó trong học tập<br /> *Nguyên nhân của hạn chế, yếu kém<br /> - Học sinh không học tập bằng tiếng mẹ đẻ mà bằng ngôn ngữ thứ 2.<br /> - Khả năng ghi nhớ, vận dụng kiến thức của các em hạn chế.<br /> - Thiếu sự quan tâm, hướng dẫn, nhắc nhở từ phía gia đình.<br /> - Một số giáo viên chưa mạnh dạn trong đổi mới phương pháp dạy học.<br /> e. Phân tích, đánh giá các vấn đề thực trạng mà đề tài đã đặt ra<br /> - Về phía học sinh: Các em học tập bằng ngôn ngữ thứ 2, đây là lí do ảnh hưởng<br /> không nhỏ đến quá trình tiếp cận tri thức trong sách vở cũng như tri thức trong cuộc<br /> sống. Các em đọc, hiểu chậm nên tiếp thu kiến thức mới cũng chậm. Cộng với khả năng<br /> ghi nhớ hạn chế dẫn đến việc vận dụng kiến thức của các em gặp nhiều khó khăn. Cụ thể<br /> là khả năng đọc hiểu bài toán của các em chưa tốt nên nhiều học sinh không biết tóm tắt,<br /> không biết phân tích đề, không biết yêu cầu của đề là gì và xác định sai dạng toán. Một<br /> số học sinh thiếu tự tin khi giải toán, có em làm được phép tính nhưng chưa hiểu được<br /> cách ghi lời giải, ghi sai đơn vị …Mặt khác, học sinh dân tộc thường nhút nhát, khả năng<br /> tiếp thu chậm nên cũng gây nhiều khó khăn cho giáo viên khi áp dụng đổi mới phương<br /> pháp dạy học theo hướng tích cực hoá các đối tượng học sinh.<br /> Người viết: Nguyễn Thanh Thúy<br /> <br /> 3<br /> <br /> Sáng kiến kinh nghiệm: Phương pháp dạy dạng bài “Giải toán có lời văn” cho học sinh dân tộc thiểu số ở lớp 2<br /> <br /> - Về phía phụ huynh: Phần lớn các gia đình học sinh chưa nhận thức được đầy đủ<br /> về lợi ích của việc học; đời sống của đa số gia đình các em còn nghèo, họ chưa thể đầu<br /> tư cho việc học hành của con em một cách tốt nhất. Ngoài ra, thời gian của các bậc phụ<br /> huynh ở rẫy nhiều hơn ở nhà nên việc phối hợp với nhà trường trong việc giáo dục các<br /> em cũng rất khó khăn.<br /> - Về phía giáo viên: Một số giáo viên chưa mạnh dạn đổi mới, lúng túng trong<br /> vận dụng các phương pháp dạy học. Còn chủ quan trong việc nắm bắt nội dung chương<br /> trình và các mạch kiến thức của môn toán, không để ý đến mối liên quan giữa các bài<br /> trong môn học. Chưa quan tâm đúng mức đến mạch kiến thức giải toán có lời văn.<br /> Trong dạy học còn quá chú ý đến hình thức và thời gian tiết dạy, chưa chú ý đến khả<br /> năng tiếp thu của từng đối tượng học sinh, hệ thống câu hỏi gợi mở, dẫn dắt chưa lôgic,<br /> chưa phù hợp đối tượng học sinh, sử dụng đồ dùng dạy học còn hạn chế, chưa kiên trì<br /> trong hướng dẫn, giảng giải.<br /> II. 3. Giải pháp, biện pháp<br /> a. Mục tiêu của giải pháp, biện pháp<br /> Đề tài chúng tôi đưa ra không ngoài mục tiêu là giúp người giáo viên phải xác<br /> định rõ mục tiêu của việc hướng dẫn học sinh tóm tắt đề toán, tìm cách giải các bài toán<br /> có lời văn và cần phải đạt được các tri thức, kĩ năng sau :<br /> - Học sinh nhận biết “cái đã cho”, “cái phải tìm” trong mỗi bài toán, mối quan hệ<br /> giữa các đại lượng có trong mỗi bài toán, biết lập luận để đưa ra cách tóm tắt dễ hiểu nhất<br /> - Học sinh giải được các bài toán hợp với một số quan hệ thường gặp giữa các đại<br /> lượng thông dụng.<br /> - Học sinh biết trình bày bài giải đúng quy định theo yêu cầu bài toán.<br /> b. Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp, biện pháp<br /> *. Nắm bắt nội dung chương trình<br /> Để dạy tốt môn Toán nói chung, giải bài toán có lời văn nói riêng, điều đầu<br /> tiên là mỗi giáo viên phải nắm chắc nội dung chương trình, sách giáo khoa từ lớp 1<br /> đến lớp 5. Ở tiểu học thường có các dạng toán sau đây :<br /> - Những dạng toán thuộc loại toán đơn : thêm, bớt, nhiều hơn, ít hơn, tìm số bị<br /> trừ, tìm số hạng chưa biết, tìm tích, chia thành nhiều phần bằng nhau, chia thành nhóm,<br /> gấp một số lên nhiều lần, giảm đi một số lần, so sánh hai số hơn, kém nhau bao nhiêu<br /> đơn vị, tìm một phần mấy của một số, so sánh số lớn gấp mấy lần số bé, so sánh số bé<br /> bằng một phần mấy số lớn, tìm tỉ số phần trăm của hai số, tìm phần trăm của một số,<br /> tìm một số biết một số phần trăm của nó, tìm vận tốc, tìm thời gian, tìm quãng đường,...<br /> - Những dạng toán thuộc loại toán hợp : loại giải bằng 2 phép tính chia, nhân có<br /> liên quan đến việc rút về đơn vị, dạng a : b  c ; loại giải bằng 2 phép tính chia có liên<br /> quan đến việc rút về đơn vị, dạng a : (b : c).<br /> - Những dạng thuộc loại toán điển hình : tìm trung bình cộng của nhiều số, tìm<br /> hai số khi biết tổng và hiệu của chúng, tìm hai số khi biết tổng (hoặc hiệu) và tỉ của<br /> chúng, bài toán liên quan đến quan hệ tỉ lệ,...<br /> - Tuyến kiến thức về giải toán ở tiểu học:<br /> 4<br /> <br /> Người viết: Nguyễn Thanh Thúy<br /> <br /> Sáng kiến kinh nghiệm: Phương pháp dạy dạng bài “Giải toán có lời văn” cho học sinh dân tộc thiểu số ở lớp 2<br /> <br /> + Lớp 1 : giới thiệu bài toán có lời văn ; giải các bài toán bằng một phép tính (một<br /> phép cộng hoặc một phép trừ) ; chủ yếu là các bài toán thêm, bớt một số đơn vị.<br /> + Lớp 2: giải các bài toán đơn về phép cộng và phép trừ ; các bài toán về nhiều<br /> hơn, ít hơn một số đơn vị ; phép nhân và phép chia; bước đầu làm quen giải bài toán có<br /> nội dung hình học (tính chu vi các hình đã học), các bài toán liên quan đến các phép<br /> tính với các đơn vị đo đã học (km, m, dm, cm, mm, kg, lít).<br /> + Lớp 3: giải các bài toán có đến hai bước tính với các mối quan hệ trực tiếp và<br /> đơn giản ; giải các bài toán quy về đơn vị và các bài toán có nội dung hình học.<br /> + Lớp 4: giải các bài toán có đến hai hoặc ba bước tính, có sử dụng phân số ; giải<br /> các bài toán liên quan đến : tìm hai số khi biết tổng và hiệu của chúng, tìm hai số khi<br /> biết tổng (hoặc hiệu) và tỉ của chúng, tìm số trung bình cộng, các bài toán có nội dung<br /> hình học đã học) ; giới thiệu bước đầu về việc sử dụng toán học lớp 4 để giải quyết các<br /> vấn đề của thực tế.<br /> + Lớp 5: giải các bài toán có đến ba bước tính là chủ yếu. Đó là các bài toán đơn<br /> giản về tỉ số phần trăm : tìm tỉ số phần trăm của hai số, tìm phần trăm của một số, tìm<br /> một số biết một số phần trăm của nó; các bài toán đơn giản về chuyển động đều,<br /> chuyển động ngược chiều và cùng chiều : tìm vận tốc khi biết thời gian chuyển động và<br /> độ dài quãng đường, tìm thời gian chuyển động khi biết vận tốc chuyển động và độ dài<br /> quãng đường, tìm độ dài quãng đường khi biết thời gian chuyển động và vận tốc<br /> chuyển động ; các bài toán về quy tắc tam suất đơn (thuận, nghịch) ; các bài toán có nội<br /> dung về tìm diện tích, thể tích các hình đã học ; các bài toán ứng dụng các kiến thức đã<br /> học để giải quyết một số vấn đề của đời sống.<br /> - Về hình thức trình bày bài giải, học sinh phải trình bày bài giải đầy đủ theo<br /> quy định thống nhất từ lớp 1 đến lớp 5:<br /> + Câu lời giải.<br /> + Phép tính giải.<br /> + Đáp số.<br /> - Về số lượng bài toán trong một tiết học được rút bớt (so với chương trình<br /> trước đây) để dành thời gian cho học sinh đọc kĩ đề, tìm hiểu để, tóm tắt và trình<br /> bày bài giải (Chưa kể ở một số bài, giáo viên có thể chủ động giảm bớt một số bài<br /> tập khó cho phù hợp với đối tượng học sinh dân tộc thiểu số theo hướng dẫn điều<br /> chỉnh nội dung dạy học số 5842 của Bộ GD&ĐT).<br /> *. Tìm hiểu để nắm vững quy trình chung khi giải bài toán có lời văn ở lớp 2<br /> Quá trình giải toán thường theo 4 bước sau:<br /> - Tìm hiểu nội dung bài toán<br /> - Tìm cách giải bài toán<br /> - Thực hiện cách giải toán<br /> - Kiểm tra lời giải và đánh giá cách giải bài toán.<br /> Thực tiễn dạy học giải toán đã khẳng định tính đúng đắn của 4 bước giải toán nói<br /> trên. Đối với học sinh tiểu học, đặc biệt là học sinh dân tộc thiểu số, giáo viên cần kiên<br /> trì hướng dẫn thường xuyên, lặp đi lặp lại qua các tiết học để hình thành cho các em<br /> thói quen thực hiện giải toán theo 4 bước đó.<br /> Người viết: Nguyễn Thanh Thúy<br /> <br /> 5<br /> <br />