Sáng kiến kinh nghiệm: Sử dụng phương pháp dạy học tích hợp để dạy bài các tác dụng của ánh sáng

SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH HỢP LIÊN MÔN DẠY BÀI CÁC TÁC DỤNG CỦA ÁNH SÁNG Sáng kiến kinh nghiệm SỬ DỤNG PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH HỢP ĐỂ DẠY BÀI CÁC TÁC DỤNG CỦA ÁNH SÁNG -------------------I. Phần mở đầu: I.1. Lí do chọn đề tài: Đổi mới phương pháp dạy học là khắc phục phương pháp truyền thụ một chiều, rèn luyện thói quen, nếp sống tư duy sáng tạo của người học. Để thực hiện nhiệm vụ này cần phải bồi dưỡng được cho học sinh phương pháp học tập để phát triển tư duy nhận thức và kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tế. Muốn nâng cao chất lượng học tập bộ môn vật lý phải có nhiều yếu tố song hành, trong đó việc áp dụng các phương pháp đổi mới chất lượng dạy học: dạy học tích hợp, liên môn. Dạy học tích hợp, liên môn xuất phát từ yêu cầu của mục tiêu dạy ọc phát t ển năn lực ọc sinh, đòi hỏi phải tăng cường yêu cầu học sinh vận dụng kiến thức vào giải quyết những vấn đề thực tiễn. Khi giải quyết một vấn đề trong thực tiễn, bao gồm cả tự nhiên và xã hội, đòi hỏi học sinh phải vận dụng kiến thức tổng hợp, liên quan đến nhiều môn học. Vì vậy, dạy học cần phải tăng cường theo hướng tích hợp, liên môn. Dạy ọc tích ợp có nghĩa là đưa những nội dung giáo dục có liên quan vào quá trình dạy học các môn học như: tích hợp giáo dục đạo đức, lối sống; giáo dục pháp luật; giáo dục chủ quyền quốc gia về biên giới, biển, đảo; giáo dục sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, bảo vệ môi trường, an toàn giao thông... Còn dạy ọc liên môn là phải xác định các nội dung kiến thức liên quan đến hai hay nhiều môn học để dạy học, tránh việc học sinh phải học lại nhiều lần cùng một nội dung kiến thức ở các môn học khác nhau. Đối với những kiến thức liên môn nhưng có một môn học chiếm ưu thế thì có thể bố trí dạy trong chương trình của môn đó và không dạy lại ở các môn khác. Có thể nói, tích hợp là một từ khá thời thượng trong giáo dục hiện nay vì ai cũng nói về điều này nhưng thực tế không nhiều người, đặc biệt là giáo viên, hiểu đúng thế nào là dạy học tích hợp nhiều giáo viên lạm dụng hoặc chưa hiểu rõ về dạy học tích hợp. Một giáo viên thực hiện bài giảng về chủ đề ảnh hưởng của thuốc lá đối với hệ hô hấp cho rằng đã vận dụng gần cả chục môn. Chẳng hạn khi đưa ra số liệu, giáo viên này nói đã tích hợp được môn toán, trình chiếu bài giảng trên máy tính là tích hợp tin học, dùng các từ khóa tiếng Anh là tích hợp ngoại ngữ, thông tin cảnh báo là tích hợp giáo dục công dân…Ví dụ một bài văn nào đó thì có thể tích hợp ở liên môn hay ở các môn khác, để giáo viên chọn lựa. Đồng thời, các giáo viên phải ngồi lại với nhau lọc ra những nội dung tích hợp để không dạy ở các phần sau. “Chứ nếu bài văn giảng 2 tiết G ov n N T M H p –T -1- n THCS Du Kmăn SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH HỢP LIÊN MÔN DẠY BÀI CÁC TÁC DỤNG CỦA ÁNH SÁNG (có tích hợp các môn sử, địa), học sinh học xong, rồi sau đó học lại ở môn sử hoặc địa nữa thì tích hợp không hiệu quả. Tình trạng này sẽ dẫn đến chuyện ôm đồm, phá vỡ chương trình về mặt thời lượng”. Hiện nay chưa có sách giáo khoa cụ thể mang tính tích hợp, giáo viên hầu hết không được đào tạo các phương pháp dạy học tích hợp nên không làm được hoặc làm nhưng hiệu quả không cao. Qua thực tế giảng dạy, suy nghĩ trăn trở tôi mạnh dạn nghĩ ra một vài hướng phát huy theo ý chủ quan của mình thông qua đề tài “ Sử dụng phương pháp dạy học tích hợp, liên môn ở bài các tác dụng của ánh sáng”. I.2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài: Thông qua phương pháp dạy học tích hợp liên môn nêu lên các tác dụng của ánh sáng: tác dụng nhiệt, tác dụng sinh học, tác dụng quang điện của ánh sáng. Nêu lên được ý nghĩa của dạy học tích hợp, liên môn trong dạy học vật lý, học đi đôi với hành, chú trọng năng lực hoạt động khuyến khích người học học một cách toàn diện hơn ( không chỉ là kiến thức chuyên môn mà còn học năng lực từ ứng dụng các kiến thức đó). Người học tích cực, chủ động, độc lập hơn…để tìm hiểu những điều chưa biết, khám phá thế giới khoa học tự nhiên. I.3. Đối tƣợng nghiên cứu: Các phương pháp, các cách tổ chức dạy học tích hợp, liên môn. Một số định hướng, cải tiến mới trong công tác giảng dạy theo phương pháp mới. Nhu cầu mới về thành tích và hiệu quả trong công tác giảng dạy. I.4. Giới hạn, phạm vi nghiên cứu: Quá trình vận dụng các giải pháp làm công tác giảng dạy tích hợp, liên môn ở trường Trung học cơ sở Dur Kmăn. I.5. Phƣơng pháp nghiên cứu: Phương pháp đặt vấn đề, giải quyết vấn đề. Phương pháp định hướng hoạt động. Phương pháp liên hệ thực tế. Phương pháp điều tra. Phương pháp quan sát. Phương pháp giải quyết tình huống. Phương pháp thuyết trình. II. Phần nội dung: II.1. Cơ sở lí luận: Tích hợp là hành động liên kết các đối tượng nghiên cứu, giảng dạy, học tập của cùng một lĩnh vực hoặc vài lĩnh vực khác nhau trong cùng một kế hoạch dạy học Mục đích của dạy học tích hợp là dạy học theo hướng phát triển năng lực học phải đi đôi với hành, chú trọng năng lực hoạt động khuyến khích người học học một cách toàn diện hơn ( không chỉ là kiến thức chuyên môn mà còn học năng lực ứng dụng G ov n N T M H p –T -2- n THCS Du Kmăn SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH HỢP LIÊN MÔN DẠY BÀI CÁC TÁC DỤNG CỦA ÁNH SÁNG từ các kiến thức đó. Dựa vào đặc điểm tình hình dạy học tích hợp lấy người học làm trung tâm: Dạy học lấy người học làm trung tâm được xem là phương pháp đáp ứng yêu cầu cơ bản của mục tiêu giáo dục nhất là đối với giáo dục nghề nghiệp, có khả năng định hướng việc tổ chức quá trình dạy học thành quá trình tự học, quá trình cá nhân hóa người học. Người dạy kết hợp giữa môn mình đang dạy với các môn học khác để người học có cái nhìn tổng thể vế thế giới quan khoa học II.2. Thƣc trạng: a/ Thuận lợi – khó khăn:  Thuận lợi: Được sự quan tâm của lãnh đạo nhà trường đến việc đổi mới phương pháp giáo dục trong nhiều năm trường THCS Dur Kmăn đã đưa phương pháp dạy học tích hợp và liên môn vào công tác giảng dạy. Giáo viên được đi tập huấn phương pháp dạy học mới thêm vào đó trường đang thực hiện mô hình dạy học mới VNEN đó cũng là sự thuận lợi lớn cho giáo viên trong quá trình tiếp cận phương pháp mới. Các bộ phận trong nhà trường luôn quan tâm đến công tác dạy học, luôn có tinh thần giúp đỡ với các giáo viên như thư viện trường, thiết bị dạy và học... Gia đình học sinh phần lớn đã có sự quan tâm đến việc học tập và rèn luyện ở trường, nên sự phối kết hợp giữa giáo viên với phụ huynh học sinh có nhiều thuận lợi.  Khó khăn: Học sinh trong trường đa số là học sinh người dân tộc thiểu số chất lượng đầu vào của trường rất thấp cho nên khả năng tự học, tự tìm tòi, tự tìm ra kiến thức của các em còn rất yếu. Sự hợp tác giữa người học với người học còn nhiều hạn chế đòi hỏi ở giáo viên rất nhiều sự định hướng và phải phù hợp với đối tượng học sinh. b/ Thành công – hạn chế:  Thành công: Qua quá trình vận dụng những kinh nghiệm, những giải pháp trong đổi mới phương pháp dạy học, bản thân tôi đã đạt được nhiều kết quả tốt, luôn hoàn thành xuất sắc các công việc đề ra trong chất lượng đại trà. Đồng thời, học sinh có sự thay đổi về nhận thức, sự tự tin hơn ở phần lớn các đối tượng học sinh.  Hạn chế Một số học sinh học quá yếu không thể phát huy được khả năng tự học và theo không kịp bạn bè. c/ Mặt mạnh – mặt yếu:  Mặt mạnh Bản thân tôi là một giáo viên trẻ có lòng nhiệt tình và sự đam mê học hỏi. Phương pháp dạy học tích hợp- liên môn đã được đưa vào chương trình giảng dạy ở một số môn G ov n N T M H p –T -3- n THCS Du Kmăn SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH HỢP LIÊN MÔN DẠY BÀI CÁC TÁC DỤNG CỦA ÁNH SÁNG  Mặt yếu Trong quá trình giảng dạy học sinh vẫn chưa tích cực nhiều, khả năng nhìn nhận về thế giới quan của các em rất yếu nên việc liên hệ rất khó. Học sinh hiện nay rất lười đọc sách( đây là thực trạng chung của toàn xã hội). d/ Các nguyên nhân và các yếu tố tác động: Có nhiều nguyên nhân và yếu tố tác động đến kết quả giảng dạy, có nguyên nhân là chủ quan như điều kiện kinh tế của gia đình học sinh; độ tuổi của học sinh; địa bàn sinh sống của học sinh. Cũng có những nguyên nhân là khách quan như: nhận thức của gia đình học sinh đối với việc học của con cái; tính cách ham chơi và nhận thức chậm của các đối tượng học sinh…tất cả là những yếu tố có tác động lớn đến công tác giảng dạy. Tuy nhiên, đó chỉ là những nguyên nhân từ phía học sinh, còn để làm tốt công tác giảng dạy thì chính người giáo viên làm công tác giảng dạy ấy mới thật sự là yếu tố có tính tác động quyết định nhất đén sự thành công hay thất bại của công tác giảng dạy cho học sinh. Vì thế, người làm công tác giảng dạy phải là những người luôn nhiệt huyết, năng động, chuyên cần và luôn có những thay đổi trong quá trình giảng dạy để có thể đạt được những kết quả tốt, hoàn thành xuất sắc công tác đổi mới phương pháp giảng dạy cho học sinh. e/ Phân tích các vấn đề về thực trạng mà đề tài đặt ra: Với đối tượng học sinh ở trường chúng tôi thì việc đổi mới phương pháp để yêu cầu người học phải tự tìm kiếm kiến thức là một vấn đề trăn trở bởi với chất lượng đầu vào của các em từ cấp 1 lên rất thấp thậm chí có em học sinh lớp 6 mà đọc không được chúng tôi thật sự thấy khó khăn. Phương pháp dạy học tích hợp- liên môn đòi hỏi các em phải có chiều sâu trong học tập, khả năng nhìn nhận về thế giới và thực tế phải tốt với học sinh chung tôi đây cũng là vấn đề khó II.3. Giải pháp, biện pháp: a/ Mục tiêu của giải pháp, biện pháp: Dạy học tích hợp nhằm hướng đến mục đích phát triển năng lực học phải đi đôi với hành, chú trọng năng lực hoạt động khuyến khích người học học một cách toàn diện hơn (không chỉ là kiến thức chuyên môn mà còn học năng lực ứng dụng từ các kiến thức đó) cải tiến chương trình dạy học truyền thống phần lớn là theo quan điểm tiếp cận nội dung. Nghiên cứu kĩ bài và phân tích có định hướng sư phạm bài dạy,… cụ thể là: + Soạn giáo án tích hợp, liên môn đó là một bản thiết kế các hoạt động, tình huống nhằm tổ chức cho người học thực hiện trong giờ lên lớp để giải quyết các nhiệm vụ học tập G ov n N T M H p –T -4- n THCS Du Kmăn SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH HỢP LIÊN MÔN DẠY BÀI CÁC TÁC DỤNG CỦA ÁNH SÁNG + Chuẩn bị hệ thống câu hỏi: Những nội dung khó, mục đích giải quyết ở lớp, ở nhà chú ý phát triển kiến thức bồi dưỡng học sinh giỏi, khá, năng khiếu bộ môn. Dự kiến những sai lầm của học sinh (nếu có) và cách khắc phục. + Khai thác nội dung giáo dục tư tưởng tình cảm thẩm mĩ, dân số, môi trường…nhằm liên môn các môn học. + Chuẩn bị các tiểu kĩ năng: Việc dùng các tiểu kĩ năng trong tiết dạy nhằm phát huy tính tích cực của người học . Giúp học sinh làm những gì có thể nhờ sự giúp đỡ của giáo viên, đó là một cách để các em tự làm được những công việc khó hơn, tự khẳng định mình. + Căn cứ vào những hướng dẫn trong phiếu giao việc, GV tổ chức cho học sinh làm việc cá nhân với SGK, với phương tiện sẵn có hoặc trao đổi nhóm hay học tập toàn lớp. + Chọn hình thức tổ chức tiết học phù hợp với điều kiện cơ sở vật chất của trường, phù hợp với nội dung bài dạy và môn dạy. + Để tổ chức tốt một tiết dạy phải tùy nội dung và mục đích cụ thể của bài dạy để xác nhận cách tổ chức học tập cho học sinh làm thế nào để có kết quả cao nhất. + Chuẩn bị đồ dùng dạy học: Nắm được đặc điểm tâm lí của học sinh THCS là tư duy còn rất cụ thể do đó trong tiết dạy việc sử dụng đồ dùng dạy học đã thực sự góp phần nâng cao chất lượng tiết dạy, giúp các em nắm vững kiến thức một cách kĩ lưỡng hơn cũng như gây hứng thú học tập cho học sinh trong tiết dạy. Chú ý bố trí bàn ghế phù hợp với hình thức tiết dạy. + Chọn phương pháp đặc trưng của bộ môn: Vận dụng và phối hợp các phương pháp truyền thống với phương pháp “Lấy học sinh làm trung tâm” luôn phải hết sức linh hoạt, uyển chuyển, nhẹ nhàng để nâng cao chất lượng dạy và học, nâng cao hiệu quả đào tạo học sinh. Từ việc phân loại học sinh yếu kém theo những nguyên nhân trên, người giáo viên cần đề ra những phương pháp cho phù hợp để nâng dần chất lượng. G ov n N T M H p –T -5- n THCS Du Kmăn