Sáng kiến kinh nghiệm: Sử dụng phương pháp so sánh, đối chiếu trong dạy học lịch sử ở trường thpt

SỞ GD & ĐT ĐỒNG NAI<br /> TRƯỜNG THPT NGÔ SĨ LIÊN<br /> -----------MÃ SỐ ………….<br /> <br /> SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM<br /> SỬ DỤNG PHƢƠNG PHÁP SO SÁNH, ĐỐI CHIẾU<br /> TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƢỜNG THPT<br /> ------------<br /> <br /> Họ tên: Phan Văn Dũng<br /> Tổ: Sử - Địa<br /> Chuyên môn: Lịch sử<br /> <br /> Trảng Bom 5/2012<br /> <br /> 1<br /> <br /> MỤC LỤC<br /> A. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI<br /> B. NỘI DUNG ĐỀ TÀI<br /> I. Các hình thức so sánh, đối chiếu<br /> 1. So sánh đối lập<br /> 2. So sánh theo nội dung lịch sử<br /> 3. So sánh đối chiếu theo các mốc thời gian<br /> 4. So sánh bằng hình thức trắc nghiệm<br /> II. Các biện pháp thực hiện<br /> 1. Tiến hành trong giờ dạy<br /> 2. Giao bài tập về nhà<br /> 3. Ôn tập, bồi dưỡng cho học sinh<br /> III. Một số phƣơng tiện hỗ trợ và những lƣu ý khi so sánh, đối chiếu<br /> IV. KẾT QUẢ ĐẠT ĐƢỢC<br /> 1. Đối với học sinh<br /> 2. Đối với giáo viên<br /> V. KẾT LUẬN<br /> <br /> 2<br /> <br /> A. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI<br /> Trong dạy học, để đạt được mục đích giáo dục, người giáo viên cần phải có<br /> một hệ thống các phương pháp day học sao cho phù hợp với từng đối tượng,<br /> đảm bảo kiến thức cơ bản, có tác động tích cực đến tư duy, tình cảm của học<br /> sinh. Song để sử dụng các phương pháp dạy học có hiệu quả không phải là việc<br /> làm đơn giản, nó đòi hỏi sự nỗ lực sáng tạo không ngừng của người giáo viên.<br /> Trước thực tế trên, trong những năm gần đây, ngành giáo dục đào tạo luôn quan<br /> tâm đến việc đổi mới phương pháp giảng dạy theo hướng phát huy tính tích cực<br /> chủ động sáng tạo của học sinh phù hợp với từng đặc điểm của môn học, lớp<br /> học.<br /> Để đổi mới phương pháp giảng dạy, người giáo viên cần phải có một cuộc<br /> cách mạng về tư duy: Thay đổi tư duy đơn tuyến chuyển kiến thức của thầy sang<br /> trò theo một chiều thành tư duy đa tuyến là chuyển kiến thức của thầy sang trò<br /> bằng nhiều các hoạt động làm sao để có thể phát huy tính tích cực chủ động sáng<br /> tạo của học sinh, từ đó học sinh nắm bắt được bản chất cụ thể của vấn đề.<br /> Đối với bộ môn lịch sử ở trường THPT hiện nay, việc đổi mới phương pháp<br /> giảng dạy cũng đang là một vấn đề được các nhà sử học và thầy cô giáo viên<br /> giảng dạy đặc biệt quan tâm. Do đặc trưng của môn học thuộc về quá khứ, vì vậy<br /> việc tái hiện lịch sử đòi hỏi trình độ, năng kiếu của giáo viên phải thực sự tốt,<br /> phải có một hệ thống các phương pháp để sử dụng một cách linh hoạt trong các<br /> phần dạy, bài dạy, tiết dạy. Hiện nay đã có rất nhiều các phương pháp dạy hcọ<br /> tích cực như đàm thoại, phương pháp nêu vấn đề, phương pháp thảo luận…và<br /> trong đề tài của minh tôi cũng xin đưa ra một phương pháp so sánh đối chiếu<br /> trong giảng dạy.<br /> Phương pháp đối chiếu trong dạy học lịch sử là phương pháp sử dụng sự kiện<br /> lịch sử để so sánh sự khác nhau và nhau của vấn đề lịch sử, đối chiếu các sự kiện<br /> trong cùng một thời điểm, các sự kiện xảy ra, từ đó giúp học sinh rút ra được bản<br /> chất của sự kiện, phát huy tư duy, so sánh, phân tích, tìm ra các mối liên hệ giữa<br /> các sự kiện với nhau, làm cho học sinh hiểu bài và nhớ lâu hơn. Với những ưu<br /> điểm của phương pháp qua một số năm công tác tôi đã quyết định chọn đề tài:<br /> “Sử sụng phương pháp so sánh, đối chiếu trong dạy học lịch sử ở trường THPT<br /> làm đề tài sáng kiến kinh nghiệm. Rất mong nhận được những ý kiến đóng góp<br /> từ phía bạn bè và đồng nghiệp.<br /> B. NỘI DUNG ĐÈ TÀI<br /> I. CÁC HÌNH THỨC SO SÁNH, ĐỐI CHIẾU<br /> 1. So sánh đối lập:<br /> Là hình thức chọn hai vấn đề có nội dung, bản chất đối lập nhau, mâu<br /> thuẫn nhau, hình thức này thường được sử dụng bằng các kí hiệu toán học dấu<br /> lớn, dấu bé :> < như nghĩa > < phi nghĩa; so sánh giữa hai giai cấp này > < nô lệ<br /> Xã hội cổ đại phương đông :<br /> Quý tộc > < nô tỳ<br /> Xã hội phong kiến phương tây:<br /> Lãnh chúa > < nông nô<br /> Xã hội phong kiến phương đông:<br /> Địa chủ > < tá điền<br /> 3<br /> <br /> Đây là những mâu thuẫn đối kháng giữa các giai cấp gắn liền với các hình<br /> thái đi lên của xã hội loài người, sự đối lập giữa các giai cấp thống trị với giai<br /> cấp bị trị, giữ giầu và nghèo, từ đó họ sinh thấy được sự bất công trong xã hội<br /> căm ghét kẻ áp bức bóc lột, cảm thương chia sẻ với những thân phận nghèo cực<br /> khổ.<br /> Khi dạy bài “Các nước Châu á giữa hai cuộc chiến tranh thế giới (1918 –<br /> 1939)” phần I Trung Quốc và Ấn Độ giữa hai cuộc chiến tranh thế giới 1918 –<br /> 1939. Vào đầu thế kỷ XX ở Trung Quốc xuất hiện hai thế lực cách mạng đối lập<br /> nhau một bên là Quốc Dân Đảng và một bên là Đảng Cộng Sản giáo viên có thể<br /> trình bày theo kiểu so sánh đối lập như sau:<br /> Quốc Dân Đảng > < Đảng Cộng Sản<br /> ( Tư sản)<br /> (Vô sản )<br /> 1926 – 1927 : Hợp tác<br /> +<br /> 1927 – 1938 :Nội chiến lần thứ nhất<br /> ><<br /> 1937 – 1945 : Hợp tác<br /> +<br /> 1945 – 1949: Nội chiến lần thứ hai<br /> ><<br /> Giáo viên kết hợp giảng và trình bày trên bảng thông qua các ký hiệu để<br /> học sinh thấy được ở Trung Quốc hai thế lực này đại diện cho quyền lợi của hai<br /> giai cấp khác nhau: Tư sản và Vô sản, mối quan hệ giữa hai đảng phái qua các<br /> thời kỳ liên tục có sự thay đổi hợp tác rồi nội chiến rồi lại hợp tác rồi lại nội<br /> chiến, cuối cùng sự thắng thế đã thuộc về những người cộng sản do Mao Trạch<br /> Đông đứng đầu, kết quả đó phù hợp với nguyện vọng mong muốn của nhân dân<br /> Trung Quốc. Với cách trình bày trên sẽ giúp học sinh dễ nhớ, ngắn gọn hiệu quả<br /> lại cao.<br /> Khi dạy bài “Chiến tranh thế giới thứ nhất ( 1914 – 1918)” sách giáo khoa<br /> lớp 11 giáo viên cũng có thể sử dụng hình thức so sánh đối lập giữa hai phe đế<br /> quốc như sau:<br /> Phe liên minh<br /> ><<br /> Phe hiệp ước<br /> ( Đức, Áo, Hung)<br /> ( Anh, Pháp, Nga)<br /> Giáo viên giải thích cho học sinh hiểu cả hai khối nước trên đều là hai khối đế<br /> quốc, về bản chất là như sau: Mang bản chất xâm lược nhung lại mâu thuẫn với<br /> nhau do phân chia quyền lợi không đồng đều về vấn đề thuộc địa, mâu thuẫn này<br /> chỉ có thể giải quyết bằng một cuộc chiến tranh.<br /> 3.So sánh theo nội dung lịch sử:<br /> Là hình thức so sánh hai vấn đề lịch sử có nội dung tương đương nhau,<br /> diễn ra ở những thời gian, địa điểm khác nhau. Mục đích của hình thức so sánh<br /> này là rút ra những nét giống và kkhác nhau giữa hai vấn đề từ đó tìm hiểu hoàn<br /> cảnh lịch sử, vì sao có sự khác nhau đó, sự khác nhau đó có ý nghĩa như thế nào?<br /> Cái khác nhau có thể là tiến bộ, nhưng có thể là hạn chế. Khi sử dụng phương<br /> pháp này giáo viên nên lập bảng so sánh để trình bày nội dung so sánh được rõ<br /> ràng. Sau đây là một vài ví dụ cụ thể: Khi dạy bài “Phong trào dân chủ 1936 –<br /> 1939” SGK lịch sử lớp 12 để hiểu rõ chủ trương của Đảng ta trong thời kỳ nay,<br /> giáo viên so sánh chủ trương của Đảng thời kỳ 1930 – 1931 bằng cách lập bảng<br /> sau:<br /> Thời gian<br /> 1930 – 1931<br /> 1936 – 1939<br /> Nội dung<br /> Kẻ thù<br /> 4<br /> <br /> Đế quốc, phong kiến<br /> <br /> Phản động Pháp và tay<br /> sai<br /> <br /> Nhiệm vụ<br /> <br /> Chống đế quốc giành độc<br /> lập dân tộc; chống phong<br /> kiến giành ruộng đất cho<br /> dân cày<br /> <br /> Hình thức mặt trận<br /> <br /> Hình thức, phương pháp - Bí mật bất hợp pháp<br /> cách mạng<br /> - Bạo động võ trang<br /> <br /> Chống phát xít, chống<br /> chiến tranh đế quốc;<br /> chống phản động tay sai;<br /> đòi tự do dân chủ cơm áo<br /> và hòa bình<br /> Mặt trận nhân dân phản<br /> đế<br /> Đông<br /> Dương<br /> (3/1938)đổi: Mặt trận dân<br /> chủ<br /> Công khai, bán công<br /> khai, hợp pháp, nửa hợp<br /> pháp<br /> <br /> Ví dụ<br /> Khi dạy về nội dung “chính cương vắn tắt”, “sách lược vắn tắt” bài<br /> “Đảng cộng sản Việt Nam ra đời” lớp 12. Tôi cho học sinh so sánh với luận<br /> cương tháng 10/1930 về các nội dung: Mục tiêu, nhiệm vụ, lực lượng tham gia,<br /> vị trí của cách mạng theo bảng so sánh sau.<br /> Nội dung<br /> Chính cương vắn Luận cương tháng Giống nhau, khác<br /> So sánh<br /> tắt, sách lược vắn 10 – 1930<br /> nhau<br /> tắt<br /> (1)<br /> (2)<br /> ( 3)<br /> ( 4)<br /> 1. Mục tiêu<br /> - Cách mạng Việt - Cách mạng Việt Giống nhau<br /> Nam trải qua 2 Nam trải qua 2<br /> giai đọan TSDQ giai đọan TSDQ<br />  CNXH<br />  CNXH<br /> 2. Nhiệm vụ<br /> Đánh đổ đế quốc, Đánh đổ đế quốc Khác nhau<br /> phong kiến tay sai và phong kiến ( 2<br /> phản động<br /> nhiệm vụ khăng<br /> khít với nhau)<br /> 3. Lực lượng tham Công nông, tiểu tư Công nông<br /> Khác nhau<br /> gia<br /> sản, trí thức lợi<br /> dụng trung lập<br /> phú nông, trung<br /> nông, trung tiểu<br /> địa chủ và tư sản.<br /> 4. vị trí của cách Cách mạng Việt Cách mạng Việt Giống nhau<br /> mạng<br /> Nam là một bộ Nam là một bộ<br /> phận của cách phận của cách<br /> mạng thế giới<br /> mạng thế giới<br /> Nhìn vào bảng so sánh giữa các cột 1,2,3 giáo viên cho học sinh rút ra<br /> nhận xét giống và khác nhau vào cột 4. Từ đó rút ra những hạn chế của luận<br /> cương tháng 10 – 1930 do đồng chí Trần Phú soạn thảo.Qua so sánh trên giáo<br /> viên khẳng định cho học sinh thấy tính đúng đắn sáng tạo của “Chính cương vắn<br /> tắt”, “ Sách lược vắn tắt” do Nguyễn Ái Quốc soạn thảo.<br /> 3. So sánh đối chiếu theo mốc thời gian<br /> Là phương pháp so sánh đối chiếu giữa hai vấn đề lịch sử cùng diễn ra<br /> trong một thời gian nhưng có địa điểm, không gian tiến hành khác nhau, phương<br /> 5<br /> <br />