Sáng kiến kinh nghiệm Tiểu học: Một số biện pháp giúp học sinh làm tốt dạng bài Viết đoạn văn ngắn theo chủ đề

Chia sẻ: Canhvatxanhbaola | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:37

Thêm vào BST

Báo xấu

38
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài này nhằm giúp giáo viên: Tìm ra một quy trình giảng dạy hiệu quả nhất, phù hợp với trình độ nhận thức của các em. Tìm hiểu và làm sáng tỏ những nguyên nhân còn tồn tại trong quá trình dạy TLV ở lớp 3. Đề xuất một số giải pháp để khắc phục hạn chế trong việc dạy TLV ở lớp 3.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm Tiểu học: Một số biện pháp giúp học sinh làm tốt dạng bài Viết đoạn văn ngắn theo chủ đề

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HÀ NỘI ------------******------------ SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM MỘT SỐ BIỆN PHÁP GIÚP HỌC SINH LÀM TỐT DẠNG BÀI “VIẾT ĐOẠN VĂN NGẮN THEO CHỦ ĐỀ” Môn: Tiếng Việt Cấp học: Tiểu học Tên tác giả: Trần Thị Kim Mỹ Đơn vị công tác: Trường Tiểu học Trung Tự Chức vụ: Giáo viên cơ bản NĂM HỌC 2018 – 2019
MỤC LỤC PHẦN I - ĐẶT VẤN ĐỀ .................................................................................. 2 1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI ............................................................................. 2 2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU. ..................................................................... 2 3. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU. ..................................................................... 3 4. KHÁCH THỂ VÀ ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU ...................................... 3 5. PHẠM VI NGHIÊN CỨU ......................................................................... 3 6. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .............................................................. 3 PHẦN II - NỘI DUNG ..................................................................................... 4 CHƯƠNG I. CƠ SỞ LÝ LUẬN ..................................................................... 4 CHƯƠNG II. CƠ SỞ THỰC TIỄN. ............................................................... 7 I. CƠ SỞ THỰC TIỄN. ...................................................................................... 7 II. NỘI DUNG CHƯƠNG TRÌNH DẠNG KIỂU BÀI VIẾT ĐOẠN VĂN NGẮN THEO CHỦ ĐỀ Ở LỚP 3 ...................................................................... 7 III. QUY TRÌNH DẠY KIỂU BÀI VIẾT ĐOẠN VĂN NGẮN THEO CHỦ ĐỀ Ở LỚP 3 ............................................................................................................. 8 IV. THỰC TRẠNG ............................................................................................ 8 CHƯƠNG III. BIỆN PHÁP........................................................................... 11 I.BIỆN PHÁP 1: CHUẨN BỊ CỦA GV VÀ HS ............................................... 11 II. BIỆN PHÁP 2: THIẾT KẾ DẠY HỌC PHÙ HỢP ...................................... 16 III. BIỆN PHAP 3. RÈN KĨ NĂNG VIẾT CÂU .............................................. 16 IV. BIỆN PHÁP 4: TÍCH HỢP, LỒNG GHÉP ............................................... 23 V. BIỆN PHÁP 5: RÈN KĨ NĂNG LÀM VĂN MIỆNG ................................. 26 VI. BIỆN PHÁP 6: SỬ DỤNG CÁC PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC HIỆN ĐẠI..28 VII. BIỆN PHÁP 7:VẬN DỤNG LINH HOẠT ĐÁNH GIÁ THEO THÔNG TƯ 22 .... 28 CHƯƠNG IV. KẾT QUẢ .............................................................................. 29 PHẦN III. KẾT LUẬN .................................................................................. 33 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................ 35 1
PHẦN I - ĐẶT VẤN ĐỀ 1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI: Tiếng Việt là môn học trung tâm, môn học công cụ chiếm thời lượng lớn nhất trong thời gian học tập ở trường của học sinh tiểu học. Một trong những phân môn có vị trí quan trọng hàng đầu trong chương trình Tiếng Việt ở Tiểu học là phân môn Tập làm văn (TLV). TLV là môn học phản ánh trung thực và tổng thể quá trình, kết quả học tập Tiếng Việt ở Tiểu học của học sinh, nó rèn cho học sinh hai kĩ năng cơ bản đó là “Nói” và “Viết”. Với tầm quan trọng như vậy ngay từ lớp 2, học sinh đã được học riêng phân môn TLV. Hiện nay các nhà trường rất chú trọng đến phân môn này. Học xong chương trình Tập làm văn ở Tiểu học các em sẽ có một lượng kiến thức cơ bản để có thể tiếp tục học lên các lớp trên. Hơn thế nữa kiến thức về TLV nếu các em lĩnh hội tốt thì đó sẽ là cái vốn vô giá trong cuộc đời các em. Là nền tảng căn bản vững chắc giúp các em bước vào cuộc sống dễ dàng, phục vụ cho giao tiếp hàng ngày được thuận lợi có hiệu quả. Qua kinh nghiệm bản thân tôi nhận thấy, dạy tốt phân môn TLV không chỉ “thức tỉnh” ở học sinh về nhận thức mà còn làm rung động về tình cảm, nảy nở những ước mơ tốt đẹp, khơi dậy những năng lực hành động, sức mạnh sáng tạo cũngnhư bồi dưỡng tâm hồn cao đẹp cho các em. Đó chính là cái đích mà bất cứ người giáo viên nào cũng mong có được. Thực tế ở những lớp tôi dạy, học sinh rất ngại học TLV, thậm trí có em còn “sợ” học TLV. Các em đều cho rằng học TLV là khó, khó nhất trong các môn học.Vì vậy các em ít cố gắng hoặc có cố gắng nhưng chưa bền bỉ nên không thu được hiệu quả cao.Và hiện nay đa số các em học sinh lớp 3 đều rất ngại học phân môn TLV vì không biết nói gì? viết gì? Ngay cả bản thân giáo viên đôi khi cũng không tự tin lắm khi dạy phân môn này so với các phân môn khác. Với tầm quan trọng của phân môn Tiếng Việt nói chung và TLV lớp 3 nói riêng. Tôi luôn trăn trở làm thế nào để dạy tốt và giúp học sinh học tốt phân môn TLV? Chính những trăn trở đó đã giúp tôi đến với đề tài: Một số biện pháp giúp học sinh làm tốt dạng bài “Viết đoạn văn ngắn theo chủ đề ’’ ở lớp 3. 2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU: 2
Chương trình Tiếng Việt góp phần nâng cao kĩ năng giao tiếp cho HS. HS học theo chương trình mới năng động hơn, khả năng giao tiếp tốt hơn, mạnh dạn hơn nhiều so với học sinh học theo chương trình sách giáo khoa cũ. Đề tài này nhằm giúp giáo viên: -Tìm ra một quy trình giảng dạy hiệu quả nhất, phù hợp với trình độ nhận thức của các em. -Tìm hiểu và làm sáng tỏ những nguyên nhân còn tồn tại trong quá trình dạy TLV ở lớp 3. -Đề xuất một số giải pháp để khắc phục hạn chế trong việc dạy TLV ở lớp 3. 3. NHIỆM VỤ VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU: Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn để dạy tốt dạng bài Viết một đoạn văn ngắn theo chủ đề ở phân môn TLV. Đề xuất những biện pháp giúp HS biết cách làm TLV dạng bài “Viết một đoạn văn ngắn theo chủ đề”. Dạy học thực nghiệm vấn đề cần nghiên cứu. 4. KHÁCH THỂ VÀ ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU: Đối tượng nghiên cứu: Biện pháp giúp HS làm tốt dạng bài “Viết đoạn văn ngắn theo chủ đề” ở lớp 3. Khách thể nghiên cứu: Phương pháp dạy TLVở lớp 3 trong trường tiểu học. 5. PHẠM VI NGHIÊN CỨU: Nghiên cứu về việc dạy học TLV ở lớp 3 dạng bài “Viết một đoạn văn ngắn theo chủ đề”. Đề tài được tiến hành ở trường Tiểu học Trung Tự với giáo viên nhà trường và học sinh khối 3. 6. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU: Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: Các tài liệu, giáo trình có liên quan đến vấn đề nghiên cứu như: SGK, chương trình, sách giáo viên… Phương pháp điều tra quan sát: Thông qua dự giờ, tìm hiểu thực trạng dạy và học qua tiết TLV ở trường tiểu học. Phương pháp đàm thoại: Trao đổi với giáo viên trong tổ khối về những thuận lợi, khó khăn khi dạy tiết TLV. Trao đổi với học sinh về vướng mắc của học sinh khi học TLV. Tham khảo sáng kiến kinh nghiệm của đồng nghiệp. 3
Phương pháp thực nghiệm: Soạn giáo án, đặc biết là giáo án điện tử để dạy thực nghiệm trên lớp. Phương pháp thống kê toán học: Đánh giá, đối chiều kết quả trước và sau khi thực hiện các biện pháp PHẦN II - NỘI DUNG CHƯƠNG 1- CƠ SỞ LÝ LUẬN I. Vị trí, nhiệm vụ của phân môn Tập làm văn trong trường Tiểu học: 1. Vị trí Tập làm văn được hiểu là tập sản sinh, tạo lập ngôn bản. Dạy TLV là dạy các kiến thức và kĩ năng giúp HS tạo lập, sản sinh ra ngôn bản. Phân môn TLVcó vai trò, vị trí quan trọng trong việc hoàn thiện và nâng cao dần các kĩ năng sử dụng tiếng Việt đã được hình thành, xây dựng ở các phân môn khác. Nhờ quá trình vận dụng các kĩ năng để tạo lập, sản sinh văn bản trong dạy học TLV, Tiếng Việt trở thành một công cụ sinh động trong quá trình học tập và giao tiếp của học sinh tiểu học. 2. Nhiệm vụ Nhiệm vụ cơ bản của phân môn TLV là giúp HS tạo ra được các ngôn bản nói và viết theo các phong cách chức năng ngôn ngữ, hình thành và phát triển năng lực tạo lập ngôn bản - một năng lực được tổng hợp từ các kĩ năng bộ phận như: xác định mục đích nói, lập ý, triển khai ý thành lời (dạng nói, viết bằng câu, đoạn, bài). Nhiệm vụ cụ thể của phân môn TLV bao gồm: - Cung cấp kiến thức và hình thành, phát triển các kĩ năng bộ phận, góp phần hình thành và phát triển năng lực tạo lập, sản sinh ngôn bản. - Cung cấp tri thức về các dạng nghi thức lời nói, rèn kĩ năng nói theo các nghi thức đó. - Rèn kĩ năng nói, viết các ngôn bản thông thường và một số văn bản nghệ thuật như kể chuyện, miêu tả. - Rèn các kĩ năng đặc thù phù hợp với mỗi dạng bài, kiểu bài TLV (kĩ năng quan sát trong văn tả, kể; kĩ năng xây dựng cốt truyện, chi tiết, tình tiết trong văn kể chuyện...). - Ngoài ra, phân môn TLV cũng góp phần rèn luyện tư duy (tư duy hình tượng, tư duy logic, kĩ năng phân tích - tổng hợp - phân loại - lựa chọn) và hình thành nhân cách (lịch sự, khuôn mẫu trong giao tiếp; bồi dưỡng tình cảm đẹp và vốn sống...) cho học sinh tiểu học. II. Các kĩ năng làm văn Để dạy tốt dạng bài Viết đoạn văn theo chủ đề, chúng ta cần thực hiện sao 4
cho học sinh có thể thực hiện liên hoàn các kĩ năng nghe, nói, đọc, viết. Cụ thể: - Kĩ năng xác định đề bài, yêu cầu và giới hạn đề bài của bài viết (kĩ năng tìm hiểu đề). - Kĩ năng tìm ý (thu thập tài liệu cho bài viết). - Kĩ năng lập dàn ý (hệ thống hóa, lựa chọn tài liệu). - Kĩ năng diễn đạt (dùng từ đặt câu). - Kĩ năng viết đoạn, viết bài theo các phong cách khác nhau (miêu tả, kể chuyện, viết thư…). - Kĩ năng hoàn thiện bài viết (phát hiện và sửa chữa lỗi). 1. Tính chất của phân môn TLV 1.1. Phân môn TLV là phân môn tổng hợp bởi lẽ: Sử dụng toàn bộ kĩ năng do nhiều phân môn trong môn Tiếng Việt đảm nhiệm và góp phần phát triển và hoàn thiện chúng: Để dạy TLV cho HS, giáo viên không những cần quan tâm rèn luyện các kĩ năng làm bài mà còn quan tâm đến việc bồi dưỡng tâm hồn, cảm xúc, mở rộng và nâng cao vốn hiểu biết, vốn sống cho các em. Chỉ có như vậy bài văn của các em mới trở nên sinh động và có hồn. 1.2 Tính chất sáng tạo của phân môn TLV Đổi mới phương pháp dạy học thực chất là tìm cách chuyển hóa những thành tựu mới nhất của khoa học kĩ thuật và khoa học giáo dục vào thực tiễn dạy hoc. Một vấn đề như vậy đòi hỏi sự đổi mới đồng bộ từ nội dung, phương pháp đến phương tiện, hình thức tổ chức dạy học. Trong dạy TLV, giáo viên không chỉ quan tâm đến sản phẩm là bài nói, bài viết của học sinh mà còn phải quan tâm đến quá trình làm ra bài nói, bài viết đó. Điều đó có nghĩa là giáo viên cần hướng dẫn HS các thao tác để các em dựa trên các hiểu biết của mình để tự tìm ra kiến thức. Mỗi bài văn là một sản phẩm không lặp lại của từng học sinh trước đề bài. Do đó có thể nói trong việc học làm văn, học sinh được chủ động, tự do thể hiện cái “tôi”của mình một cách rõ ràng, bộc bạch cái riêng của mình một cách trọn vẹn. Dạy TLV là dạy các em tập suy nghĩ riêng, tập sáng tạo, tập thể hiện trung thực con người mình. 2. Nguyên tắc và phương pháp dạy học 2.1. Nguyên tắc Nguyên tắc dạy học Tiếng Việt là những quan điểm cơ bản được coi là tiền đề để xác định nội dung, phương pháp, cách thức tổ chức hoạt động dạy - học Tiếng Việt trong nhà trường: - Nguyên tắc phát triển tư duy. 5
- Nguyên tắc giao tiếp (nguyên tắc phát triển lời nói). - Nguyên tắc chú ý tâm lý và trình độ Tiếng Việt vốn có của HS. - Nguyên tắc kết hợp rèn luyện cả 2 hình thức lời nói, dạng viết, dạng nói. - Nguyên tắc tích hợp. -Nguyên tắc hướng tới những phương pháp và hình thức dạy học tích cực. 2.2. Các phương pháp trong dạy học Tiếng Việt * Phương pháp phân tích ngôn ngữ: Phân tích ngôn ngữ là phương pháp dưới sự hướng dẫn của giáo viên, học sinh phát hiện ra các hiện tượng ngôn ngữ nhất định từ các ngữ liệu để phát hiện ra những đặc trưng của chúng. Phương pháp phân tích ngôn ngữ được sử dụng trong tất cả các phân phân môn của môn học Tiếng Việt ở Tiểu học. * Phương pháp luyện tập theo mẫu: Đây là phương pháp mà GV tổ chức cho HS hoạt động tạo ra các đơn vị lời nói bằng cách mô phỏng lời thầy (cô) giáo hoặc SGK… * Phương pháp thực hành giao tiếp: Nội dung của phương pháp này là đặt HS vào các tình huống giao tiếp cụ thể để rèn luyện kĩ năng sử dụng ngôn ngữ. Tình huống giao tiếp có thể là tình huống giao tiếp cụ thể là tình huống thực hành ở lớp hoặc những tình huống được tạo ra từ các nhiệm vụ học tập trong SGK. Kết luận: Như vậy, qua việc phân tích cơ sở lí luận của việc dạy TLV ở trường Tiểu học nói chung, dạy TLV ở lớp 3 nói riêng, ta thấy phân môn TLV có vị trí hết sức quan trọng. Nó trang bị kiến thức và rèn luyện làm văn cho HS. Qua đó, mở rộng vốn sống, rèn luyện tư duy, bồi dưỡng tâm hồn, cảm xúc thẩm mĩ, hình thành nhân cách học sinh. Việc dạy học TLV phải bám sát vào nguyên tắc và phương pháp dạy Tiếng Việt, đòi hỏi giáo viên vận dụng linh hoạt các phương pháp nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của HS, tạo nên sắc thái riêng trong mỗi bài văn của các em. 6
CHƯƠNG 2 - CƠ SỞ THỰC TIỄN I. Cơ sở thực tiễn: Trong chương trình TLV lớp 2 các em đã được làm quen với dạng bài viết đoạn văn ngắn từ 3 đến 5 câu liên quan đến những nội dung mang tính gần gũi với các em trong cuộc sống hàng ngày như:“Viết về một người thân của em”hay “Viết về em và trường em”. Nhưng lên lớp 3 thì bài tập đã yêu cầu cao hơn, không chỉ về số lượng câu mà nội dung viết yêu cầu cao hơn rất nhiều, đòi hỏi các em phải có vốn hiểu biết rộng về cuộc sống xung quanh, như bài “ Viết về một trận thi đấu thể thao”. Vì vậy trong quá trình làm bài các em còn rất lúng túng, nhiều em làm bài chưa đạt yêu cầu. Nhiều em dùng từ sai, viết chưa thành câu. Có những bài đủ số câu nhưng không đủ ý. Có em diễn đạt còn lủng củng, sắp xếp ý còn lộn xộn, câu chưa thoát ý. Qua thực trạng trên tôi thấy mình cần phải có phương pháp giảng dạy như thế nào để học sinh ham thích, hứng thú học TLV. Hơn nữa, trong phân phối chương trình hiện nay, một tuần chỉ có 1 tiết TLV, với thời gian như vậy đòi hỏi người giáo viên phải tìm ra một hướng đi ngắn nhưng đem lại hiệu quả cao. Kiểu bài Viết đoạn văn ngắn theo chủ đề ở lớp 3 có nội dung gắn với một chủ điểm nhất định và có liên quan đến nội dung, kiến thức của các phân môn khác trong môn Tiếng Việt như phân môn Tập đọc, Luyện từ và câu,.... Như vậy để dạy tốt kiểu bài này, người giáo viên cần nắm chắc nội dung và phương pháp tổ chức quá trình dạy học TLV; phân tích kĩ nội dung chương trình sách giáo khoa để từ đó có những biện pháp tác động hiệu quả đến quá trình dạy kiểu bài Viết đoạn văn ngắn theo chủ đề trong phân môn TLV lớp 3. II. Nội dung chương trình dạy kiểu bài Viết đoạn văn ngắn theo chủ đề ở lớp 3: Trong chương trình Tiểu học mới, môn Tiếng Việt được dạy theo các chủ điểm. Mỗi chủ điểm thường được học trong 2 tuần. Trong mỗi một chủ điểm, các phân môn Tập đọc, Luyện từ và câu, Chính tả, TLV,… đều có nội dung xoay quanh một chủ điểm. Bài “Viết đoạn văn ngắn theo chủ đề” thường được sắp xếp vào tuần cuối cùng của mỗi chủ điểm. 7
Ví dụ: Tuần 5- tuần 6 chủ điểm: Tới trường, thì tiết TLV của Tuần 6 có bài viết đoạn văn Kể về buổi đầu đi học. Trong mỗi tiết TLV thường có 2 bài tập. Bài tập số 1 là bài làm miệng, bài tập số 2 là bài làm viết. Ví dụ Tiết TLV của tuần 22 Bài 1: Hãy kể về một người lao động trí óc mà em biết. Bài 2: Viết những điều em vừa kể thành một đoạn văn ( từ 5 đến 7 câu). Nội dung của các bài viết bám sát theo các chủ điểm, nói về các lĩnh vực khác nhau như: kể hoặc tả ngắn về người thân, gia đình, trường lớp, quê hương, lễ hội, hoạt động thể thao - văn nghệ,…. Nội dung các bài tập Viết đoạn văn theo chủ đề cụ thể như sau: - Viết về buổi đầu em đi học (Chủ điểm Tới trường - Tuần 6) - Viết về người hàng xóm (Chủ điểm Cộng đồng - Tuần 8) - Viết về cảnh đẹp đất nước (Chủ điểm Bắc - Trung - Nam - Tuần 12) - Viết về tổ em (Chủ điểm Anh em một nhà - Tuần 15) - Viết về người lao động trí óc (Chủ điểm Sáng tạo - Tuần 22) - Viết về buổi biểu diễn nghệ thuật (Chủ điểm Nghệ thuật - Tuần 23) - Viết về lễ hội (Chủ điểm Lễ hội - Tuần 26) - Viết về một trận thi đấu thể thao (Chủ điểm Thể thao - Tuần 29) - Viết về bảo vệ môi trường (Chủ điểm Ngôi nhà chung - Tuần 32) Trong số các bài viết trên, chỉ có bài viết về một trận thi đấu thể thao được dạy trong một tiết. Các bài còn lại chỉ được dạy trong nửa tiết. Bài làm viết thường được thực hiện sau bài làm miệng. Dạng bài này rèn cho học sinh kĩ năng viết, kĩ năng tạo lập văn bản. Viết đúng đề tài, đúng ngữ pháp, đúng chính tả. III. Quy trình dạy kiểu bài Viết đoạn văn ngắn theo chủ đề: Bài viết đoạn văn ngắn theo chủ đề là bài làm viết, được thực hiện sau bài làm miệng nên phần gợi ý nội dung bài viết nằm trong bài tập 1 – bài làm miệng.Vì vậy giáo viên cần tiến hành giảng dạy theo các bước sau: - Học sinh đọc đề bài. - Xác định yêu cầu của bài viết. - Hướng dẫn viết bài. - Học sinh viết bài. - Chữa, nhận xét, rút kinh nghiệm bài viết của học sinh. Tuy quy trình dạy học là như vậy nhưng nếu người giáo viên không linh hoạt trong việc lựa chọn phương pháp và hình thức tổ chức dạy học sao cho phù hợp với trình độ học sinh của mình thì hiệu quả giờ dạy sẽ không cao. 8
IV. Thực trạng việc dạy và học kiểu bài “Viết đoạn văn ngắn theo chủ đề” ở lớp 3: 1. Thuận lợi: - Học sinh được quan tâm, chăm sóc chu đáo của gia đình. Có đủ sách vở và đồ dung học tập. Nhận được nhiều sự quan tâm của các lực lượng giáo dục ở địa phương. - Học sinh được học theo mô hình học 2 buổi/ngày nên có nhiều điều kiện để giáo viên quan tâm đến từng đối tượng học sinh. - Cở sở vật chất được đầu tư xây dựng mới nên rất khang trang, hiện đại. - Giáo viên nhiệt tình, luôn tìm tòi, nghiên cứu các tài liệu, đáp ứng kịp thời nhiệm vụ dạy học, quan tâm đến mọi đối tượng học sinh. 2. Khó khăn: Qua việc phân tích nội dung chương trình sách giáo khoa ở trên, ta thấy phân môn TLV lớp 3 hiện nay có sự đổi mới cả vệ nội dung lẫn phương pháp. Việc dạy học theo quan điểm đổi mới không chỉ rèn kĩ năng nói mà còn chú trọng rèn cho học sinh kĩ năng viết, kĩ năng tạo lập văn bản cho học sinh. Điều đó giúp cho học sinh biết vận dụng tổng hợp các kiến thức trong các phân môn của môn Tiếng Việt để trình bày được một văn bản đúng chủ đề, đúng ngữ pháp, đúng chính tả. Cũng chính vì sự đổi mới đó khiến nhiều giáo viên còn lúng túng trong giảng dạy. Đặc biệt với bài Viết đoạn văn ngắn theo chủ đề đòi hỏi cao ở cả giáo viên và học sinh, khiến không ít giáo viên gặp khó khăn khi dạy. Khó vì yêu cầu của một số bài viết về những lĩnh vực chưa thật sự gần gũi quen thuộc với học sinh như: Viết về một trận thi đấu thể thao; Viết về một lễ hội…. Thời gian chỉ có một nửa tiết để học sinh nhớ và viết, trình bày thành một đoạn văn. Như vậy với học sinh lớp 3 không phải em nào cũng làm được. Qua tham khảo và dự giờ một số giáo viên dạy lớp 3, tôi thấy dạy kiểu bài Viết đoạn văn ngắn theo chủ đề, phần lớn các giáo viên đều bám sát vào sách giáo khoa và câu hỏi gợi ý trong sách giáo khoa để soạn bài và hướng dẫn học sinh làm bài mà chưa đi sâu khám phá, tìm tòi các kiến thức, cung cấp thêm cho học sinh vốn từ hoặc sử dụng thêm tranh ảnh tư liệu để dẫn dắt học sinh đến với bài tập một cách tự nhiên, nhẹ nhàng. Giáo viên còn nói nhiều, nói cho cả học sinh, dẫn đến học sinh làm theo mẫu, chỉ nhớ lại lời của cô để viết bài mà không có sự sáng tạo của chính mình. Giáo viên chưa biết khai thác triệt để các kiến thức qua các phân môn khác của môn Tiếng việt để bổ trợ cho phân môn TLV. Các em viết văn trên cơ sở trả lời các câu hỏi. Câu văn ngắn gọn, khô khan, 9
dùng từ thiếu chính xác, câu còn chưa rõ ý. Một bài văn nhưng thực tế không khác gì việc liệt kê các ý cho đủ nội dung. Kĩ năng đặt câu còn rất hạn chế và gần như các em chưa vận dụng 2 nghệ thuật đã học là so sánh và nhân hóa vào việc viết văn. Có em hết giờ vẫn chỉ viết được hai, ba câu. Trong bài Viết về người lao động trí óc có em viết “ HS như nuốt từng lời của cô Hoa”. Hay bài Viết về trận thi đấu thể thao có em viết “Một cầu thủ của đội 3A đã đá bóng vào gôn của đội 3B nhưng thủ môn của đội 3B đã túm được bóng”. Qua khảo sát, tôi thấy phần lớn các em chưa biết dùng từ đặt câu. Bài viết chưa đủ ý, diễn đạt còn lủng củng. Có bài đủ ý nhưng câu văn còn khô khan, không có hình ảnh, sử dụng dấu câu tự do. HS có kĩ năng Học sinh có kĩ năng HS chưa có kĩ năng viết văn tốt viết văn viết văn 4/42 = 9,5% 12/42 = 28,6% 26/42 = 61,9% 10
CHƯƠNG 3 MỘT SỐ BIỆN PHÁP GIÚP HỌC SINH LÀM TỐT DẠNG BÀI “VIẾT ĐOẠN VĂN NGẮN THEO CHỦ ĐỀ” Xuất phát từ thực tế trên và rút kinh nghiệm giảng dạy kiểu bài “Viết đoạn văn theo chủ đề” của các giáo viên lớp 3, tôi đã tiến hành nghiên cứu và tìm ra phương pháp dạy học thích hợp, giúp các em học sinh mạnh dạn chiếm lĩnh tri thức mới và thoải mái, tự tin khi học TLV viết. Sau đây, tôi xin trình bày một số biện pháp mà tôi đã thực hiện góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy kiểu bài Viết đoạn văn ngắn theo chủ đề trong phân môn TLV lớp 3. I. Biện pháp 1: Chuẩn bị của giáo viên và học sinh 1. Chuẩn bị của giáo viên: Để dạy tốt phân môn TLV nói chung và kiểu bài Viết đoạn văn theo chủ đề ở lớp 3 nói riêng, tôi đã nghiên cứu kĩ nội dung từng bài tập trong sách giáo khoa và mục đích yêu cầu của sách giáo viên để nắm được những kiến thức, kĩ năng học sinh cần đạt sau mỗi bài học, trọng tâm của mỗi đề bài là gì? Ngoài ra tôi còn tìm hiểu thêm những nội dung kiến thức thuộc các chủ điểm. - Chủ điểm Sáng tạo có bài Viết về người lao động trí óc: Tôi đọc thêm tài liệu, tìm hiểu thêm về các ngành nghề lao động bằng trí óc và tôi tập trung tìm hiểu kĩ công việc của mỗi ngành nghề đó. Ví dụ như một kĩ sư điện tử công việc chính của họ là gì? Thành quả lao động của họ là gì? Kĩ sư xây dựng họ làm những gì? Địa điểm nơi làm việc? -Chủ điểm thể thao: Tôi cũng tìm hiểu thêm về môn bóng đá, bóng chuyền, …. tìm hiểu về số lượng cầu thủ trong một trận đấu, hình thức thi đấu, rồi các thuật ngữ dùng trong thi đấu thể thao; tinh thần, niềm tự hào của các vận động viên. -Chủ điểm về lễ hội: Tôi đã sưu tầm thêm tranh ảnh về quang cảnh lễ hội, các hoạt động diễn ra trong lễ hội và phóng to cho HS quan sát. Khi quan sát tranh học sinh sẽ dễ nói, dễ viết và có hứng thú học tập hơn. 11
Ảnh Hội đua thuyền Ảnh Lễ hội Chọi Trâu 12
Ảnh Múa rồng Ảnh Lễ hội Đền Hùng 13
Ảnh Đánh đu Để chuẩn bị cho bài Viết về cảnh đẹp đất nước tuần 12, tôi khuyến khích học sinh sưu tầm thêm các tranh ảnh về cảnh đẹp của đất nước chứ không chỉ 14
dựa vào một bức tranh của sách giáo khoa. Các em có thể chọn cho mình một cảnh đẹp theo ý thích để kể. Bài viết của các em sẽ phong phú và giàu cảm xúc. Giáo viên tìm hiểu về cảnh đẹp: vùng miền, đặc sản, thời tiết khí hậu, du lịch, thăm quan, di tích lịch sử… Ảnh Cảnh biển Nha Trang Ảnh Chùa Một Cột 15
Ảnh Cảnh sông Hương 16
Ảnh Cảnh Hồ Gươm Việc nắm vững kiến thức của giáo viên còn giúp cho các em giải đáp những thắc mắc và tự tin hơn khi làm bài. Vì có một số lĩnh vực mà không phải học sinh nào cũng biết, cũng quan tâm. 2. Sự chuẩn bị bài của học sinh: Với thời gian là 40 phút, một học sinh lớp 3 phải hoàn thành một bài văn miệng và trình bày một bài văn viết như vậy sẽ rất khó để có thể làm hay, làm đầy đủ và tốt được. Vì vậy, việc chuẩn bị bài ở nhà là rất cần thiết. Trước hôm có tiết TLV, tôi yêu cầu các em đọc đầu bài sau đó tôi gợi ý sơ qua về yêu cầu của bài. Với đề bài Viết về buổi đầu đi học, các em có thể nhớ lại những kỉ niệm của buổi đầu đi học và ghi chép ra giấy nháp những ý chính. Hay viết về một người hàng xóm, nếu không biết tuổi của người đó các em có thể hỏi bố, mẹ để phục vụ cho việc viết bài của các em. Việc chuẩn bị bài trước khi đến lớp sẽ giúp các em tự tin hơn và tạo tâm thế cho các em học tốt và tiết kiệm được thời gian. II. Biện pháp 2: Thiết kế kế hoạch dạy học phù hợp với trình độ nhận thức của học sinh, giúp học sinh nắm được trình tự các bước khi viết một đoạn văn 1. Thiết kế kế hoạch dạy học phù hợp với trình độ nhận thức của học sinh, thể hiện rõ phân hoá đối tượng học sinh: 17
Theo tôi, việc thiết kế bài dạy là một công việc quan trọng và cần thiết của người giáo viên. Để xây dựng được phương án giảng dạy tốt và hiệu quả, tôi luôn chú ý đến một số vấn đề sau đây: - Việc thiết kế bài dạy không nên phụ tuộc hoàn toàn vào SGV mà cần xuất phát từ tình hình thực tiễn của lớp để có những điều chỉnh, thay đổi phù hợp với đối tượng học sinh lớp mình. - Không nên sao chép y nguyên theo SGV hoặc dùng lại hoàn toàn các thiết kế bài dạy của những năm trước bởi thiết kế bài dạy của những năm trước dù tốt nhưng không thể phù hợp với đối tượng học sinh năm nay. SGV chỉ đưa ra những hướng dẫn chung. Việc dạy học có hiệu quả xuất phát từ đối tượng cụ thể, tức là học sinh từ lớp đang dạy. Vì vậy, tôi luôn có thiết kế bài dạy mới hoặc dùng giáo án của năm học trước có chỉnh sửa, bổ sung cho phù hợp. Ví dụ, dạy bài “Kể về trận thi đấu thể thao”, năm học trước tôi gợi ý hướng dẫn học sinh có thể kể về các trận thi đấu kéo co mà lớp đã tham gia. Năm học này tôi lại gợi ý học sinh kể về trận thi đấu bóng đá mà lớp đã tham gia ở trường… 2. Giúp học sinh nắm được trình tự các bước khi viết một đoạn văn: Mặc dù ở lớp 3 chưa yêu cầu HS viết thành một bài văn có đầy đủ ba phần: mở bài - thân bài - kết bài. Tuy nhiên, ở mỗi bài viết tôi vẫn hướng dẫn học sinh viết theo một trình tự chung như sau: - Viết câu mở đầu (Giới thiệu đối tượng cần viết). - Phát triển đoạn văn (Kể về đối tượng). - Câu kết thúc (Tình cảm, suy nghĩ, mong ước của mình về đối tượng). Khi viết theo một trình tự quy định như thế này, các em sẽ dễ dàng viết được một đoạn văn hoàn chỉnh, đủ ý và đó cũng là nền tảng để các em viết văn tốt ở các lớp học cao hơn. 3. Tích lũy và phát triển vốn từ cho học sinh: Để giúp học sinh tích lũy và mở rộng vốn từ, giáo viên chú trọng khi dạy các tiết Luyện từ và câu, tăng cường tìm từ, mở rộng vốn từ theo chủ điểm, thi tìm nhanh, tìm đúng các từ theo chủ điểm. Bài tập 1: Tìm những từ chỉ: + Tên một số lễ hội. + Tên các hoạt động lễ hội. Bài tập 2: Tìm từ chỉ: + Tên các môn thể thao. + Hoạt động thể thao bắt đầu bằng tiếng “ đấu”. 18
Tôi tổ chức cho học sinh làm bài dưới dạng trò chơi. Chia học sinh ra thành các đội chơi, cùng làm một yêu cầu trong một thời gian nhất định. Hình thức làm bài dưới dạng trò chơi, giúp các em cảm thấy thoải mái vui vẻ khi học bài và tạo ấn tượng để các em ghi nhớ từ. Sau nghiên cứu tôi đã mạnh dạn phân loại và đưa ra một số dạng bài tập để giúp các em tích lũy vốn từ, hiểu được nghĩa của từ và vận dụng vào viết văn: - Dạng 1: Tìm từ a) Em hãy tìm 15 từ thuộc chủ điểm trường học. Trong các từ em vừa tìm, có từ chỉ sự vật không? Đó là những từ nào? b) Em hãy tìm 10 từ chỉ hoạt động chơi thể thao, sau đó viết 3 câu theo mẫu. Ai làm gì? ( Mỗi câu có sử dụng một từ vừa tìm). c) Em hãy tìm 10 từ chỉ đặc điểm tính nết của người, sau đó đặt 5 câu theo mẫu Ai thế nào? - Dạng 2: Gạch chân những từ chỉ hoạt động thường diễn ra trong lễ hội. a. Dâng hương b. Ném còn c. Đánh đu d. Phẫu thuật e. Đua mô tô g. Tưởng niệm h. Rước i. Đua ô tô k. Múa hát - Dạng 3: Em hãy cho biết những câu sau thuộc mẫu câu gì? Hãy gạch chân dưới các từ chỉ hoạt động có trong câu. a) Cha làm cho con một chiếc chong chóng bằng lá dừa. b) Chị đưa tôi đến trường từ rất sớm. c) Chị tập thể dục ngoài sân. Việc bồi dưỡng vốn sống, tích lũy vốn từ để giúp các em học văn, làm văn. Học văn, làm văn cũng như con người, bước vào cuộc đời. Mỗi con người bước vào cuộc đời đều phải chuẩn bị cho mình những hành trang cần thiết. Vì vậy người giáo viên phải giúp HS tích lũy vốn từ trong suốt quá trình học chứ không phải ngày một, ngày hai. III. Biện pháp 3: Rèn kĩ năng viết câu; Hình thành đoạn văn trên cơ sở các câu hỏi gợi ý; Sử dụng biện pháp nghệ thuật trong viết văn 1. Rèn kĩ năng viết câu: Để giúp học sinh nói, viết thành câu, tôi tăng cường sử dụng biện pháp phân tích ngôn ngữ. Dựa vào các mẫu câu đã học trong phân môn Luyện từ và câu “Ai là gì?”, “Ai làm gì?” hay “Ai thế nào?”, tôi hướng dẫn các em nhận biết: Câu văn em nói và viết ra đã đủ hai bộ phận chưa? Bộ phận trả lời cho câu hỏi Ai? (hoặc cái 19