SKKN: Biện pháp để phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong học tập môn Ngữ văn lớp 9 ở trường THCS Buôn Trấp

I. PHẦN MỞ ĐẦU<br /> I.1. Lý do chọn đề tài<br /> Ngữ văn là một môn học rất quan trọng trong hệ thống các môn học  ở cấp <br /> THCS. Mục tiêu của môn Ngữ  văn là sự  cụ thể hóa mục tiêu giáo dục nói chung, <br /> chú trọng dạy chữ, dạy người và hướng nghiệp. Cụ  thể, môn học Ngữ  văn nhấn  <br /> mạnh ba mục tiêu chính sau: Thứ nhât rang b<br /> ́ ị những kiến thức phổ thông, cơ bản,  <br /> hiện đại, có tính hệ thống về ngôn ngữ và văn học – trọng tâm là tiếng Việt và văn  <br /> học Việt Nam – phù hợp với trình độ  phát triển của lứa tuổi và yêu cầu đào tạo <br /> nhân lực trong thời kỳ  công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Thứ hai, hình <br /> thành và phát triển ở học sinh các năng lực sử dụng tiếng Việt, tiếp nhận văn bản, <br /> cảm thụ thẩm mỹ, phương pháp học tập tư duy, đặc biệt là phương pháp tự  học,  <br /> năng lực ứng dụng những điều đã học vào cuộc sống. Thứ ba, bồi dưỡng cho học  <br /> sinh tình yêu tiếng Việt, văn học, văn hóa, tình yêu gia đình, thiên nhiên, đất nước,  <br /> lòng tự  hào dân tộc, ý chí tự  lập, tự  cường, lý tưởng xã hội chủ  nghĩa, tinh thần <br /> dân chủ nhân văn, giáo dục cho học sinh trách nhiệm công dân, tinh thần hữu nghị <br /> hợp tác quốc tế, ý thức tôn trọng và phát huy các giá trị  văn hóa của dân tộc và <br /> nhân loại”. Viêc day hoc môn Ng<br /> ̣ ̣ ̣ ữ Ngữ văn con la giup cho hoc sinh co đ<br /> ̀ ̀ ́ ̣ ́ ược  <br /> nhưng nh<br /> ̃ ưng ky năng giao tiêp, s<br /> ̃ ̃ ́ ự  tự  tin trinh bay tr<br /> ̀ ̀ ươc đông ng<br /> ́ ười; giup cac em<br /> ́ ́  <br /> ́ ̉ ̃ ưng vang, dam bay to y kiên, suy nghi cua minh. Do vây, viêc nâng cao<br /> co ban linh v ̃ ̀ ́ ̀ ̉ ́ ́ ̃ ̉ ̀ ̣ ̣  <br /> ́ ượng day hoc môn Ng<br /> chât l ̣ ̣ ữ văn la vô cung quan trong.<br /> ̀ ̀ ̣<br /> ̣ ̣ ̣<br />   Tuy vây, trong viêc hoc môn Ng ữ văn hiên nay noi chung, nhi<br /> ̣ ́ ều em rất rụt  <br /> rè trong giao tiếp, không dám bày tỏ ý kiến, suy nghĩ … của mình trước lớp, thiếu  <br /> chủ  động, tích cực trong việc tiếp thu kiến thức bài học. Chât l ́ ượng hoc tâp <br /> ̣ ̣ ở  <br /> nhưng l<br /> ̃ ơp đai tra ch<br /> ́ ̣ ̀ ưa được như  mong muôn. V́ ậy làm thế  nào để  phát huy tính  <br /> tích cực chủ động của học sinh trong học tập là câu hỏi mà các thầy cô giáo trong  <br /> đó có bản thân chúng tôi luôn trăn trở và tìm hướng trả lời.<br /> Xuất phát từ nhu cầu và mong muốn của bản thân chung tôi trong quá trình<br /> ́  <br /> dạy học là nâng cao chất lượng dạy học môn Ngữ văn trong chương trình dạy học <br /> môn Ngữ văn lớp 9 ở trường phổ thông, do đó chung tôi l<br /> ́ ựa chọn nghiên cứu đề tài <br /> ̣ ́  để  phát huy tính tích cực, chủ  động của học sinh trong học tập  <br /> "Biên phap<br /> môn Ngư văn l<br /> ̃ ơp 9 <br /> ́ ở trương THCS Buôn Trâp<br /> ̀ ́ ".<br /> I.2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài<br /> a. Mục tiêu của đề tài<br /> 1<br />  Chia sẻ  cùng các thầy cô giáo một số  kinh nghiệm nhằm phát huy tính tích <br /> cực, chủ  động của học sinh thông qua việc vận dụng phương pháp dạy học tích <br /> cực trong giảng dạy phân môn Đoc – Hiêu văn ban thuôc môn Ng<br /> ̣ ̉ ̉ ̣ ữ văn cấp THCS, <br /> góp phần nâng cao chất lượng bộ  môn, tạo niềm say mê, hứng thú cho các em  <br /> trong học tập.<br /> b. Nhiệm vụ của đề tài<br /> Trình bày cụ thể những việc cần làm và làm như  thế nào để  tạo điều kiện <br /> cho học sinh phát triển tư duy sáng tạo, phát huy tính chủ động, tích cực trong học <br /> tập.<br /> I.3. Đối tượng nghiên cứu<br /> Từ thực tế  việc dạy của giáo viên và việc học của học sinh trường THCS  <br /> Buôn Trấp. Đặc biệt là việc dạy và học môn Ngữ văn ở  hoc sinh l<br /> ̣ ơp 9, chung tôi<br /> ́ ́  <br /> tiên hanh nghiên c<br /> ́ ̀ ưu nh<br /> ́ ưng biên phap day hoc tich, viêc ap dung biên phap day hoc<br /> ̃ ̣ ́ ̣ ̣ ́ ̣ ́ ̣ ̣ ́ ̣ ̣  <br /> ̣ ́ ́ ực chu đông cua hoc sinh.<br /> nay trong viêc phat huy tinh tich c<br /> ̀ ́ ̉ ̣ ̉ ̣<br /> I.4. Giới hạn phạm vi nghiên cứu<br /> Phương pháp dạy học tích cực trong giảng dạy phân Đoc – Hiêu văn ban cua<br /> ̀ ̣ ̉ ̉ ̉  <br /> môn Ngữ văn lơp 9.<br /> ́<br /> I.5. Phương pháp nghiên cứu<br /> ­ Phương pháp nghiên cứu tài liệu: các tài liệu viết về các phương pháp dạy  <br /> học tích cực, giáo án Ngữ văn của giáo viên.<br /> ­ Phương pháp điều tra thực tế: thông qua thực tế giảng dạy và các tiết dự <br /> giờ của đồng nghiệp.<br /> ­ Phương pháp thu thập thông tin: thu thập thông tin từ đồng nghiệp, từ học  <br /> sinh.<br /> ­ Phương pháp xử  lý thông tin thông qua đối chiếu, so sánh, phân tích, tổng <br /> hợp.<br /> II. PHẦN NỘI DUNG<br /> 1. Cơ sở lí luận<br /> Trong nhiều năm qua, Đảng và Nhà nước ta rất quan tâm đến giáo dục nói <br /> chung và vấn đề  đổi mới PPDH trong trường trung học nói riêng. Vấn đề  này đã <br /> được đề  cập nhiều lần trong các văn kiện Đại hội Đảng, trong Luật Giáo dục. <br /> Đặc biệt, trong thông báo kết luận của Bộ  Chính trị  về  tiếp tục thực hiện Nghị <br /> <br /> 2<br /> quyết Trung ương 2 (khóa VIII), phương hướng phát triển giáo dục và đào tạo đến  <br /> năm 2020 đã chỉ  rõ  “ Tiếp tục đổi mới phương pháp dạy và học, khắc phục cơ  <br /> bản lối truyền thụ  một chiều. Phát huy PPDH tích cực, sáng tạo, hợp tác, giảm  <br /> thời gian giảng lý thuyết, tăng thời gian tự  học, tự  tìm hiểu cho học sinh, giáo  <br /> viên; gắn bó chặt chẽ giữa học lý thuyết và thực hành, đào tạo gắn với nghiên cứu  <br /> khoa học, sản xuất và đời sống”.<br /> Thực tế  cho thấy: hoạt động đổi mới PPDH chỉ  có thể  thành công khi giáo  <br /> viên có động lực hành động và chuyển hóa được từ ý chí trở thành tình cảm và tinh <br /> thần trách nhiệm đối với học sinh, đối với nghề dạy học.<br /> Các chuyên đề  về  đổi mới PPDH được đưa ra tập huấn luôn là cơ  sở  cho  <br /> giáo viên nghiên cứu, vận dụng một cách chủ động, tích cực, sáng tạo phù hợp với <br /> đặc trưng bộ môn, phù hợp với yêu cầu của từng bài học, giúp học sinh phát triển  <br /> và rèn luyện các kỹ năng cần thiết như: kỹ năng giao tiếp, kỹ năng xử lý thông tin,  <br /> giải quyết các tình huống, kỹ năng thực hành …<br /> 2. Thực trạng<br /> 1.2. Thuận lợi, khó khăn<br /> a) Thuận lợi:<br /> ­ Phòng Giáo dục và Đào tạo, Ban giám hiệu nhà trường rất tích cực trong  <br /> việc chỉ đạo đổi mới PPDH.<br /> ­ Trường THCS Buôn Trấp có 13 giáo viên được đào tạo chuyên ngành Ngữ <br /> văn (trong đó có 11 giáo viên đứng lớp và 02 cán bộ quản lý), được biên chế thành <br /> một tổ chuyên môn nên dễ có điều kiện trao đổi, học hỏi nhau về kiến thức cũng  <br /> như kinh nghiệm giảng dạy bộ môn.<br /> ­ Sinh hoạt của tổ chuyên môn đã dần đi vào chiều sâu và đạt hiệu cao (tổ <br /> đã giành nhiều thời gian cho việc bàn bạc, thảo luận cách dạy các bài (nội dung) <br /> dài, khó …), năng lực chuyên môn của giáo viên ngày càng được khẳng định. <br /> ­ Công nghệ  thông tin phát triển cùng với sự bùng nổ  của Internet nên việc  <br /> tìm hiểu, khai thác thông tin về  lĩnh vực bộ  môn, phân môn, bài dạy trên mạng  <br /> ngày càng dễ dàng và thuận lợi.<br /> ­ Giáo viên thường xuyên được tập huấn hoặc tiếp thu chuyên đề  về  đổi <br /> mới PPDH nói chung và đổi mới PPDH đối với môn Ngữ văn nói riêng. Đa số giáo  <br /> viên đã chủ động vận dụng khá hiệu quả các PPDH tích cực vào quá trình lên lớp.<br /> <br /> 3<br />  b) Khó khăn: <br /> ­ Thói quen sử dụng PPDH truyền thống ở một số giáo viên còn nặng nề.<br /> ­ Một số bài học, tiết học, nội dung kiến thức còn nặng so với thời gian quy  <br /> định tại PPCT.<br /> ­ Cơ sở vật chất chưa thực sự đáp ứng yêu cầu dạy và học.<br /> ­ Một số  học sinh chưa thật hứng thú với môn học, còn có thói quen  ỉ  lại,  <br /> dựa dẫm vào bạn; thiếu mạnh dạn, chủ động, tích cực, sáng tạo trong học tập.<br /> 2.2. Thành công, hạn chế<br /> a) Thành công: <br /> Thông qua đàm thoại, sự quan tâm hướng dẫn của giáo viên, kỹ năng nói của  <br /> học sinh đã được nâng lên rõ rệt, học sinh tự tin và mạnh dạn hơn trong giao tiếp;  <br /> tích cực, chủ động hơn trong học tập. Một số học sinh yếu trong lớp đã chủ động  <br /> giơ  tay phát biểu, bày tỏ  ý kiến, quan điểm của mình trước thầy cô và các bạn <br /> trong lớp.<br /> b) Hạn chế: <br /> ­ Khó kiểm soát quá trình học tập của học sinh (có nhiều tình huống bất ngờ <br /> nảy sinh từ  câu trả  lời của học sinh), nếu giáo viên không chú ý, giờ  học dễ  bị <br /> chệch hướng.<br /> ­ Giáo viên cần phải có sự chuẩn bị công phu, mất nhiều thời gian.<br /> 2.3. Mặt mạnh, mặt yếu<br /> a) Mặt mạnh: Có thể  áp dụng cho nhiều cấp học, lớp học với nhiều đối  <br /> tượng học sinh.<br /> Đây là PPDH tích cực đã được nhiều giáo viên áp dụng thành công.<br /> b) Mặt yếu: Giờ học sẽ bị nhàm chán nếu giáo viên không biết kết hợp các  <br /> phương pháp, hình thức tổ chức dạy học một cách hợp lý.<br /> 2.4 Các nguyên nhân, các yếu tố tác động<br /> a) Nguyên nhân thành công:<br /> ­ Phòng Giáo dục và Đào tạo, Ban giám hiệu nhà trường rất tích cực trong  <br /> việc chỉ đạo đổi mới PPDH.<br /> ­ Bản thân chúng tôi được tham gia nhiều đợt tập huấn về đổi mới PPDH do <br /> <br /> <br /> 4<br /> ngành tổ  chức, đã từng tham gia giảng dạy  ở  các khối lớp, được làm quen với <br /> nhiều đối tượng học sinh, được nghe rất nhiều tâm sự từ phía CMHS, học sinh …  <br /> về bộ môn. <br /> ­ Đề  tài này đã được áp dụng trong nhiều năm học nên trong quá trình vận  <br /> dụng đã có sự  ghi nhận, đúc rút kinh nghiệm và điều chỉnh cho phù hợp với học  <br /> sinh.<br /> ­ Có sự cộng lực của các giáo viên dạy Ngữ văn tại trường.<br /> b) Nguyên nhân hạn chế:<br /> ­ Thời gian đầu tư  cho bài soạn còn hạn chế  (do quá nhiều công việc cùng <br /> phải làm trong cùng một thời điểm).<br /> ­ Sử dụng phương pháp này rất cần đến nghệ thuật giao tiếp của giáo viên.<br /> ­ Một số  học sinh chưa thực sự  cố  gắng trong học tập, thiếu m ạnh d ạn  <br /> trong<br /> giao tiếp, nhiều khi tỏ  ra e dè, không tự  tin, ít đầu tư  thời gian cho việc chuẩn bị <br /> bài ở nhà.<br /> 2.5. Phân tích, đánh giá các vấn đề thực trạng mà đề tài đã đặt ra.<br /> Thực tế giảng dạy cho chúng ta thấy: trong một lớp học đại trà, số học sinh <br /> học khá, giỏi môn Ngữ  văn, tích cực tham gia vào các hoạt động học tập còn <br /> chiếm tỷ  lệ  rất khiêm tốn. Bên cạnh đó, còn nhiều học sinh thiếu cố  gắng trong  <br /> học tập, thụ  động trong việc tiếp thu kiến thức, hạn chế  về  khả năng diễn đạt, <br /> thậm chí có những học sinh thuộc vào diện “hết thuốc chữa”, giáo viên đành cho <br /> “ngủ  yên” để  khỏi  ảnh hưởng lớp.  Phương  pháp tổ  chức hoạt động học tập  <br /> của học sinh theo hướng học sinh – đối tượng của hoạt động “dạy” trở thành  <br /> chủ  thể của hoạt động “học  là một PPDH tích cực – “phương thuốc” khá hữu <br /> hiệu nhằm kích thích tư duy độc lập của học sinh, dạy học sinh cách tự  suy nghĩ, <br /> lôi cuốn học sinh tham gia vào bài học, làm cho không khí lớp học sôi nổi, sinh <br /> động, kích thích hứng thú học tập, lòng tự tin của các em, rèn cho các em năng lực <br /> diễn đạt, mạnh dạn bày tỏ sự hiểu biết của mình, biết chú ý lắng nghe và hiểu ý <br /> diễn đạt của người khác. Tạo môi trường học tập thân thiện để  học sinh có điều <br /> kiện giúp đỡ  lẫn nhau. Học sinh kém có điều kiện học tập các bạn trong nhóm, <br /> cùng các bạn trong nhóm hoàn thành nhiệm vụ  được giao. Thông qua đàm thoại, <br /> dạy học tích cực, giáo viên sẽ  nhanh chóng thu thập được thông tin phản hồi từ <br /> phía người học, duy trì và kiểm soát được hành vi của học sinh. Học sinh sẽ  có <br /> 5<br /> được niềm vui khi mình được trực tiếp tham gia khám phá, tìm hiểu và nắm bắt <br /> kiến thức mới thông qua sự hướng dẫn của thầy cô giáo.<br /> 3. Giải pháp, biện pháp <br /> 3.1. Mục tiêu của giải pháp, biện pháp<br /> Giúp các thầy cô giáo cùng dạy môn Ngữ văn hiểu rõ hơn về mục đích của<br /> việc dạy học tích cực;  có thêm kinh nghiệm trong việc thiết kế hệ thống câu hỏi <br /> và đặt câu hỏi cũng như tổ chức hoạt động dạy học nhằm phát huy tính tích cực,  <br /> chủ  động của học sinh, góp phần nâng cao chất lượng bộ môn, tạo niềm say mê, <br /> hứng thú cho các em trong học tập.<br /> 3.2 Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp, biện pháp<br /> Từ y th<br /> ́ ưc vê tâm quan trong cua viêc phat huy tinh tich c<br /> ́ ̀ ̀ ̣ ̉ ̣ ́ ́ ́ ực chu đông cua hoc<br /> ̉ ̣ ̉ ̣  <br /> sinh trong học tập va t<br /> ̀ ừ thực trang cua viêc day hoc môn Ng<br /> ̣ ̉ ̣ ̣ ̣ ữ văn lớp 9 ở  trương<br /> ̀  <br /> THCS THCS Buôn Trâp, nh ́ ưng năm qua chung tôi đa cô găng tim toi, vân dung<br /> ̃ ́ ̃ ́ ́ ̀ ̀ ̣ ̣  <br /> Biên phap <br /> ̣ ́ để phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong học tập môn  <br /> Ngư văn <br /> ̃ ̀ ươc đâu đa thây hiêu qua. Cung tôi xin trinh bay cach nôi dung va cach<br /> va b ́ ̀ ̃ ́ ̣ ̉ ́ ̀ ̀ ́ ̣ ̀ ́  <br /> thưc th<br /> ́ ực hiên giai phap, biên phap nh<br /> ̣ ̉ ́ ̣ ́ ư sau:<br /> 1. Biện pháp tổ  chức hoạt động học tập của học sinh theo hướng học  <br /> sinh  –  đối  tượng  của  hoạt  động “dạy”  trở  thành chủ  thể   của  hoạt  động  <br /> “học”. <br />     ­ Trước hết, cần đẩy mạnh đổi mới phương pháp dạy và học. Giáo viên phải  <br /> chú trọng đến phương pháp dạy học lấy học sinh làm trung tâm. Trong đó học sinh  <br /> dưới sự  tổ  chức, gợi mở, dẫn dắt của giáo viên tự  mình chiếm lĩnh tác phẩm, tự <br /> rút ra những kết luận, những bài học cần thiết cho mình với sự chủ động tối đa.<br /> Theo chúng tôi, trong giờ  dạy văn bản, giáo viên cần tổ  chức, dẫn dắt cho  <br /> học sinh theo bốn cấp độ sau đây:<br /> Thứ nhất, giúp học sinh tri giác, cảm thụ văn bản, hiểu ngôn ngữ, tình tiết, <br /> cốt truyện, thể  loại... để  có thể  cảm nhận được hình tượng nghệ  thuật trong sự <br /> toàn vẹn của các chi tiết, các liên hệ.<br /> Thứ  hai, giúp học sinh tiếp xúc với ý đồ  sáng tạo của nghệ  sĩ, thâm nhập <br /> vào hệ thống hình tượng như là sự kết tinh sâu sắc của tư tưởng, tình cảm tác giả.<br /> Thứ ba, giúp học sinh đưa hình tượng nghệ thuật vào văn cảnh đời sống và <br /> kinh nghiệm sống của mình để thể nghiệm, đồng cảm.<br /> 6<br />  Thứ  tư, giúp học sinh nâng cấp lý giải tác phẩm lên cấp quan niệm và tính <br /> hệ thống, hiểu được vị trí của tác phẩm trong lịch sử văn hóa, tư tưởng, đời sống <br /> và truyền thống nghệ thuật.<br />      Có như  vậy, học sinh mới thấy hứng thú và cảm thấy mình cũng là người  <br /> “đồng sáng tạo” với tác giả, như quan điểm của mỹ học tiếp nhận. <br /> Ví dụ: Khi dạy văn bản Lặng lẽ Sa Pa của Nguyễn Thành Long, giáo viên <br /> phải giúp học sinh tri giác, cảm thụ  được: văn bản Lặng lẽ  Sa Pa có cốt truyện <br /> rất đơn giản, xoay quanh một cuộc gặp gỡ bất ngờ giữa ông họa sĩ già, cô kĩ sư <br /> trẻ và anh thanh niên làm công tác khí tượng trên đỉnh Yên Sơn thuộc Sa Pa. Nhân <br /> vật Chính – anh thanh niên – chỉ xuất hiện trong chốc lát nhưng đã để  lại cho các  <br /> nhân vật khác và đọc giả  những tình cảm tốt đẹp. Nhân vật anh thanh niên trở <br /> thành một hình tượng nghệ thuật kết tinh sâu sắc tư tưởng, tình cảm của nhà văn. <br /> Hình  ảnh anh thanh niên đã và đang là tấm gương sáng về  tinh thần lao động, về <br /> suy nghĩ và lối sống cao đẹp để thế  hệ trẻ mọi thời đại noi theo.<br />        ­ Với những yêu cầu cao trong công việc đổi mới phương pháp, người giáo  <br /> viên phải nâng cao trình độ  và bản lĩnh. Truyền thụ tri thức, rèn luyện kĩ năng đã <br /> khó, hướng dẫn cách cảm thụ, lối tư duy cho học sinh còn khó bội phần. Sự  cập <br /> nhật tri thức phải luôn đi đôi với nâng cao trình độ sư phạm. Một khi đã quán triệt <br /> tinh thần coi học sinh là chủ thể tiếp nhận, tất yếu giáo viên sẽ phải đối diện với  <br /> sự đa dạng, phức tạp trong tư duy, trong cách phát ngôn của các em. <br />  2. Biện pháp tổ chức hoạt động tự học của học sinh: rèn luyện cho học  <br /> sinh có được phương pháp, kĩ năng: đọc, tóm tắt, phân tích tác phẩm, viết  <br /> bài…<br /> ­ Dựa vào các mục biên soạn trong SGK để  hướng dẫn học sinh chuẩn bị  <br /> bài  Với người dạy và người học hiện nay  ở  nước ta, SGK là công cụ  có tính <br /> chất pháp lí. Nội dung kiểm tra, thi cử  bắt đầu và xuất phát từ  chương trình và  <br /> Sách giáo khoa. Nói cách khác dạy và học không thể thoát li chương trình và Sách <br /> giáo khoa. Phần Đọc văn trong SGK ở chương trình THCS hiện nay thường được <br /> biên soạn theo một cấu trúc cố  định với những mục rõ ràng, với trình tự  gồm các  <br /> mục: Tên bài – Kết quả cần đạt – Tên văn bản – Chú thích  – Đọc – Hiểu văn bản  <br /> – Ghi nhớ­ Luyên tập. Để chuẩn bị bài, nhất thiết học sinh phải có trong tay quyển  <br /> SGK và tự làm việc với sách theo hướng dẫn của thầy cô giáo. Trang bị SGK đầy <br /> đủ, học sinh thường xuyên đọc sách, bám sát tất cả  các mục  ở  trong SGK, mỗi  <br /> 7<br /> mục có một vai trò cụ thể. Đặc biệt, HS phải chú trọng đến mục Đọc – hiểu văn <br /> bản sau mỗi văn bản. Đây là mục quan trọng có tác dụng định hướng tìm hiểu văn  <br /> bản cho cả người học và người dạy. Ở mục hướng dẫn học bài này có nhiều câu <br /> hỏi được sắp xếp theo hệ  thống. Dựa vào hệ  thống câu hỏi này để  giáo viên  <br /> hướng dẫn học sinh chuẩn bị bài một cách phù hợp, thiết thực và có hiệu quả. Bắt  <br /> đầu từ SGK là một định hướng khoa học trong việc hướng dẫn học sinh chuẩn bị <br /> bài cho giờ Đọc văn. Chăng han<br /> ̉ ̣<br /> ­ Gắn với từng bài học cụ  thể  phù hợp với đặc trưng thể  loại để  hướng  <br /> dẫn học sinh chuẩn bị bài. <br /> Mỗi bài học, mỗi văn bản được phân bố  với một số  lượng thời gian nhất  <br /> định trong bảng phân phối chương trình. Vì thế, giáo viên nhất thiết phải gắn với  <br /> từng bài học, từng văn bản với số  tiết quy định cụ  thể  để  hướng dẫn học sinh  <br /> cách thức nội dung, mức độ soạn bài phù hợp. Chẳng hạn với những bài học trong <br /> một tiết thì có cách hướng dẫn chuẩn bị bài gọn, nhẹ hơn so với bài hai tiết. Giáo <br /> viên cũng cần phải xem xét đặc điểm, tính chất của từng văn bản cụ  thể  để  yêu <br /> cầu học sinh chuẩn bị: Thơ  khác với văn xuôi. Mặt khác, hiện nay định hướng  <br /> giảng dạy phần Văn theo phương pháp mới đặc biệt chú trọng yêu cầu tích hợp và <br /> đặc trưng thể loại. Xuất phát từ yêu cầu tích hợp cũng như ý thức về việc bám sát  <br /> đặc trưng thể  loại là định hướng đúng đắn cung cấp tri thức đọc hiểu cho học <br /> sinh, mà trước hết là  ở  khâu giúp các em chuẩn bị  tốt bài  ở  nhà. Chẳng hạn khi  <br /> dạy văn bản  Chuân bi hanh trang vao thê ky m<br /> ̉ ̣ ̀ ̀ ́ ̉ ới  (Ngữ  văn  9)   giáo viên phải <br /> hướng dẫn cho các em nắm vững đặc trưng của văn nghị luận để học sinh dễ tiếp  <br /> xúc với văn bản. Bên cạnh đó khi dạy giáo viên nhất thiết phải tích hợp với hoan ̀ <br /> ̉ ́ ươc va ban chât cua con ng<br /> canh đât n ́ ̀ ̉ ́ ̉ ươi Viêt Nam<br /> ̀ ̣  để làm rõ nhưng măt manh, măt<br /> ̃ ̣ ̣ ̣ <br /> ́ ̉<br /> yêu cua con ng ươi Viêt Nam<br /> ̀ ̣  ta. Từ đó giao duc<br /> ́ ̣  cho thế hệ trẻ biêt cân phai lam gi<br /> ́ ̀ ̉ ̀ ̀ <br /> ̉ ́<br /> đê gop phân xây đât n<br /> ̀ ́ ước.<br /> ­  Giáo viên nắm chắc ý đồ của người soạn SGK ở phần hướng dẫn học bài  <br /> sau mỗi văn bản.<br /> Ở  mỗi văn bản, mỗi bài học cụ  thể  có những mục đích khác nhau. Trong <br /> Sách giáo khoa Ngữ văn sau tên mỗi văn bản là mục kết quả cần đạt. Đây là phạm  <br /> vi kiến thức trọng tâm bài học mà học sinh cần nắm được. Để  đạt được kết quả <br /> đó người soạn sách đã có những định hướng đọc­ hiểu cho cả người dạy và người <br /> học ở mục hướng dẫn học bài. Để tổ chức cho học sinh đọc hiểu văn bản sát hợp,  <br /> <br /> 8<br /> một yêu cầu vô cùng quan trọng là giáo viên phải hướng dẫn cho học sinh chuẩn  <br /> bị  bài  ở  nhà đúng trọng tâm như  yêu cầu  ở  mục kết quả  cần đạt. Ví dụ, khi học <br /> đoạn trích Kiều  ở  lầu Ngưng Bích, để  học sinh hiểu và cảm nhận sâu sắc tâm <br /> trạng buồn ­ nhớ, lo lắng, đau khổ của Thúy Kiều, giáo viên yêu cầu học sinh khi <br /> soạn bài cần đọc kĩ đoạn thơ nói về nỗi nhớ về người thân; đoạn thơ  nói về tâm  <br /> trạng buồn, lo lắng, đau khổ  của Thúy Kiều khi  ở  lầu Ngưng Bích. Hiểu được <br /> mục đích của người soạn Sách giáo khoa ở phần hướng dẫn học bài sau mỗi văn <br /> bản sẽ giúp giáo viên xác định phương pháp dạy học phù hợp từng bài học cụ thể.  <br /> Chẳng hạn, với mục đích đồng sáng tạo ở bạn đọc, trong phần hướng dẫn học bài <br /> của văn bản Chuyện người con gái Nam Xương, sách giáo khoa Ngữ  văn 9 có <br /> nêu câu hỏi: <br />     Vì sao Vũ Nương phải chịu nỗi oan khuất?( Nỗi oan khuất của Vũ Nương  <br /> có nhiều nguyên nhân: Do cuộc hôn nhân giữa TS và VN có phần không bình  <br /> đẳng; Do trương sinh đa nghi, hồ  đồ, độc đoán dẫn đến cái chết oan nghiệt  <br /> của VN) <br />   Từ  đó em cảm nhận được điều gì về  thân phận của người phụ nữ dưới chế độ  <br /> phong kiến?( Người phụ  nữ  đức hạnh trong xã hội cũ không được bênh vực,  <br /> che chở, họ luôn bị đối xử  bất công và chịu nhiều oan trái) Từ  câu hỏi hướng <br /> dẫn này, giáo viên  có thể  lồng phương pháp vấn đáp, đàm thoại bên cạnh các <br /> phương pháp khác. Tất nhiên để  đàm thoại được  ở  trên lớp thì giáo viên phải <br /> hướng dẫn học sinh chuẩn bị bài trước ở nhà... <br /> ­ Hướng dẫn học sinh đọc Sách giáo khoa và trả lời câu hỏi trong Sách giáo  <br /> khoa. <br /> Để  giúp học sinh có sự  chuẩn bị hiệu quả trước khi bước vào giờ  học văn <br /> bản, giáo viên cần có những định hướng cho học sinh trong các hoạt động tiếp xúc <br /> với Sách giáo khoa, tập cho các em biết gia công tìm tòi, sáng tạo trong quá trình  <br /> lĩnh hội tri thức. Hướng dẫn học sinh soạn bài ở nhà trước hết và quan trọng nhất  <br /> vẫn là yêu cầu các em trả  lời các câu hỏi  ở  phần Hướng dẫn học bài. Việc đọc  <br /> Sách giáo khoa như đã nói trên trước hết là để  trả  lời được các câu hỏi này. Tuy <br /> vậy, muốn công việc này của các em đạt hiệu quả đòi hỏi giáo viên phải có những <br /> cách thức, biện pháp phù hợp. Giáo viên vừa yêu cầu vừa khuyến khích, động viên <br /> các em tự trả lời các câu hỏi trong phần hướng dẫn theo cách hiểu của mình, tránh  <br /> viêc ghi lại, chép lại theo sách giải một cách đối phó, thụ  động. Trong quá trình  <br /> 9<br /> soạn bài chỗ  nào các em chưa hiểu hay còn thắc mắc, giáo viên yêu cầu các em  <br /> chú ý ghi lại hoặc gạch chân, đánh dấu để có thể trao đổi trong quá trình đọc hiểu  <br /> văn bản trên lớp. Một điều nữa không kém phần quan trọng là khi hướng dẫn học  <br /> sinh trả  lời các câu hỏi trong Sách giáo khoa, giáo viên cần hướng các em vào <br /> những ý trọng tâm, câu hỏi trọng tâm, điều này rất có ích cho việc đọc hiểu văn <br /> bản ở trên lớp. Muốn làm được điều này giáo viên phải có đầu tư  suy nghĩ trước  <br /> một bước. Và như  vậy, việc hướng dẫn học sinh chuẩn bị bài ở  nhà sẽ  mang lại <br /> hiệu quả hơn. Chẳng hạn khi soạn bài Mùa xuân nho nhỏ (Thanh Hải) giáo viên <br /> yêu cầu các em chú ý và trả lời kỹ những vấn đề sau:  Cảm xúc của tác giả trước  <br /> vẻ đẹp và sức sống về mùa xuân của thiên nhiên và mùa xuân của đất nước như  <br /> thế  nào? Đoạn thơ  “Ta làm con chim hót…Dù là khi tóc bạc” gợi cho em những  <br /> cảm nghĩ gì về ý nghĩa cuộc sống của mỗi con người? (Với câu hỏi 1 giáo viên đã  <br /> giúp học sinh tìm hiểu nội dung đoạn thơ  1 và 2 của bài thơ, câu hỏi 2 giúp  <br /> học sinh tìm hiểu nội dung khổ  thơ  thứ  3 trong bài; Nếu học sinh về  nhà  <br /> chuẩn bị tốt theo các câu hỏi mà giáo viên đã cho khi lên lớp các em sẽ tiếp thu  <br /> bài rất nhanh)<br />      Như vậy, việc hướng dẫn học sinh đọc Sách giáo khoa và trả lời câu hỏi là <br /> việc làm vô cùng quan trọng, bởi đây là một bước chuẩn bị  trước làm cơ  sở  cho  <br /> việc đọc tác phẩm trên lớp. Nếu giáo viên làm tốt bước này thì khâu lên lớp sẽ <br /> nhẹ nhàng hơn, giờ học sôi nổi hơn và tất nhiên hiệu quả giờ học sẽ cao hơn. <br /> ­ Hướng dẫn học sinh lập dàn ý khái quát sơ đồ tư duy cho bài học. <br /> Từ những hiểu biết của bản thân, học sinh tự lập thành sơ đồ, thành những <br /> dàn ý theo suy nghĩ của mình. Điều  ấy có nghĩa rằng sau khi đọc phân tích, học <br /> sinh cần phải tổng hợp, tái tạo lại cấu trúc của bài học. Ghi chép tóm tắt những gì  <br /> và như  thế  nào là phụ  thuộc vào hiểu biết và kinh nghiệm của từng người. Điều <br /> quan trọng là người học phải tự mình nêu lại được các thông tin quan trọng đã tiếp  <br /> nhận bằng từ ngữ riêng theo cách của mình. <br /> ­ Tổ chức phân công từng vấn đề cụ thể cho từng nhóm học sinh. <br /> Sau khi kết thúc một giờ học công việc thường thấy từ trước tới nay là giáo<br /> viên dặn dò học sinh về  nhà học bài và chuẩn bị  bài mới cho giờ  học tiếp theo.  <br /> Đây thường là việc làm lấy lệ  máy móc, qua loa, làm cho xong. Vì thế  tính hiệu  <br /> quả thấp. Kinh nghiệm cho thấy đối với học sinh THCS giao việc càng cụ thể thì <br /> 10<br /> tính hiệu quả càng cao. Vì vậy, tổ  chức phân công vấn đề  cho học sinh chuẩn bị <br /> trước là bước đệm rất quan trọng cho bài học mới đạt kết quả. Để  việc làm này  <br /> có chất lượng giáo viên phải thực hiện những bước sau: <br /> + Chuẩn bị trước các vấn đề. <br /> + Chia nhóm.<br /> +  Phân công vấn đề cụ thể cho từng nhóm. <br /> Chẳng hạn khi dạy văn bản “Đồng chí” (Ngữ văn 9) của Chính Hữu ngoài <br /> việc học sinh chuẩn bài theo phần hướng dẫn học bài trong sách giáo khoa, giáo <br /> viên có thể  chuẩn bị  trước các vấn đề  sau để  giao cho học sinh và yêu cầu mỗi  <br /> nhóm phải chuẩn bị kĩ phần việc của nhóm mình. Giáo viên chia lớp làm ba nhóm <br /> mỗi nhóm phải có nhóm trưởng, nhóm phó để đôn đốc các thành viên và chịu trách  <br /> nhiệm chung cho cả nhóm. Phần việc giao cho mỗi nhóm như sau:  Nhận xét về cơ  <br /> sở  của tình đồng chí.  (Nhóm 1)  Tìm những hiện biểu hiện của tình đồng chí.  <br /> (Nhóm 2)   Tình đồng chí có những vẻ  đẹp  tiêu biểu nào?(Nhóm 3). Khi đã phân <br /> công học sinh về nhà chuẩn bị như trên thì khi lên lớp, giáo viên giảng bài học sinh <br /> sẽ dễ tiếp thu và sau tiết học các em sẽ dễ dàng thành lập được sơ đồ tư duy như <br /> sau:             <br />   Sơ đồ tư duy về bài thơ “Đồng chí”:<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Có thể  khẳng định rằng, nếu công việc này được giáo viên làm một cách  <br /> đều đặn và tâm huyết thì giờ học văn bản sẽ đạt được kết quả như mong đợi. Ưu  <br /> điểm của cách làm này là tiết kiệm được thời gian khi lên lớp, phát huy được cách  <br /> học hợp tác, vấn đề trọng tâm của bài học sẽ được mổ xẻ một cách sâu sắc hơn.. <br /> <br /> 11<br />  ­ Hướng dẫn học sinh chuẩn bị bài ở một số tiết học tác phẩm văn chương  <br /> cụ thể:<br />  Bài 1 :   Chuyện người con gái Nam Xương. <br /> + Giáo viên lưu ý học sinh khi chuẩn bị  bài cần soan kỹ  câu số  2,3,4 và 5  <br /> trong phần hướng dẫn học bài để cùng thảo luận, tranh luận ở trên lớp.<br /> + Tưởng tượng cảnh Vũ Nương sau khi chết xuống thủy cung và được giải  <br /> oan…<br /> + Tìm một số bài thơ, truyện viết về số phận người phụ nữ trong xã hôi cũ.<br /> Bài 2:   Mùa xuân nho nhỏ (Thanh Hải) Giáo viên hướng dẫn HS chuẩn bị <br /> kĩ  vấn đề sau khi soạn bài này để trao đổi trên lớp: <br /> + Suy nghĩ về quan niệm sống của nhà thơ được thể hiện trong bài thơ.<br /> + Mỗi người bày tỏ quan niệm sống của mình trong thời đại hiện nay. <br /> 3. Biện pháp tăng cường học tập cá thể, phối hợp với học tập hợp tác.<br /> *  Đối với giáo viên: <br /> ­ Phải nắm vững nội dung bài giảng và trọng tâm bài dạy để  đặt câu hỏi  <br /> hướng vào nội dung bài học. Việc đặt câu hỏi phải phù hợp với từng đối tượng <br /> học sinh cụ  thể, từng lớp học, từng điều kiện có thể  có. Tránh đặt câu hỏi máy  <br /> móc, hỏi cho có, tránh lạm dụng trong việc đặt câu hỏi để  rơi vào tình trạng dạy  <br /> học hỏi đáp máy mọc đơn điệu. <br /> ­ Việc đặt câu hỏi phải phù hợp với phương pháp giảng dạy mà mình đã lựa <br /> chọn: Nêu vấn đề, đàm thoại, giảng bình…và lượng câu hỏi phải hết sức hợp lí. <br /> Nội dung câu hỏi phải đảm bảo các yêu cầu về cung cấp kiến thức; rèn luyện kĩ  <br /> năng; giáo dục tư tưởng, nhân cách ở học sinh. <br /> ­ Điều quan trọng nhất đối với giáo viên là khâu soạn giáo án. Để giáo án có  <br /> chất lượng phải có hệ thống câu hỏi chuẩn, hợp lí. Các câu hỏi trọng tâm của bài <br /> giảng phải cho học sinh nắm trước trong câu hỏi chuẩn bị bài ở nhà. <br /> * Đối với học sinh: <br /> ­ Khâu soạn bài: Học sinh đọc văn bản, chuẩn bị  bài theo câu hỏi mà giáo <br /> viên <br /> đã cho, đã hướng dẫn. Tuỳ loại câu hỏi giáo viên phân công học sinh chuẩn bị theo  <br /> tổ, nhóm, hoặc theo cá nhân.<br /> <br /> 12<br />  ­ Tham gia xây dựng bài: Động viên khích lệ học sinh bằng điểm số khi các  <br /> em tham gia xây dựng bài. Tạo không khí đối thoại thoải mái trong tiết học giữa  <br /> thầy và trò, giữa học sinh với học sinh, tranh luận giữa các nhóm học sinh với nhau <br /> để  phát huy tư  duy sáng tạo của học sinh, tránh việc áp đặt kiến thức mang tính  <br /> chủ  quan của người dạy, cần trân trọng khen ngợi, động viên những khám phá  <br /> phát hiện độc đáo mới lạ của các em trong quá trình tìm hiểu tác phẩm văn học.<br /> Hứng thú học tập là ngọn nguồn giúp cho học sinh cảm thụ  sâu sắc giá trị <br /> của đời sống văn hoá nhân loại. Phát huy trí lực, chú trọng tới hứng thú học tập <br /> của học sinh là hướng đi tích cực của phương pháp dạy học văn hiện nay. Tuy <br /> nhiên, để biến những lý luận trên thành hiện thực đòi hỏi người thầy ngoài tri thức <br /> khoa học cần phải có lòng yêu nghề, tâm huyết với sự nghiệp giáo dục và đào tạo  <br /> và phải có thêm niềm tin vào học sinh, những chủ nhân tương lai của đất nước.<br /> Từ mục tiêu trên, chúng tôi mạnh dạn đưa ra những biện pháp trong việc lựa <br /> chọn hệ thống câu hỏi nhằm tăng cường học tập cá thể, phối hợp với học tập  <br /> hợp tác, phát huy tư duy, sáng tạo của học sinh như sau: <br /> a. Yêu cầu của các loại câu hỏi: <br /> ­ Câu hỏi phải gợi mở để  tìm tòi vấn đề, phải đạt được mục đích kích  <br /> thích sự cảm thụ của học sinh với tác phẩm, phải gây được những phản ứng  <br /> bên trong của học sinh. <br /> Không nên đưa những dạng câu hỏi mà chỉ yêu cầu học sinh trả lời có hoặc <br /> không. Ví dụ: Khi giảng văn bản Bố của Xi­mông (Ngữ văn 9) chúng ta không nên <br /> đặt những câu hỏi như: Đọc xong văn bản, em thấy chị Blăng­ sốt có phải là một  <br /> người phụ nữ hư hỏng không? Mà chúng ta phải đặt những câu hỏi nhằm giúp các <br /> em tìm kiếm, phát hiện: Qua hình ảnh ngôi nhà của chị Blăng ­sốt, thái độ của chị <br /> đối với khách và nỗi lòng của chị khi nghe con nói em cảm nhận chị là người như  <br /> thế nào?(Chị Blăng –sốt là người phụ nữ một thời lầm lỡ khiến Xi – mông trở  <br /> thành đứa con không có bố. Nhưng thực ra chị  là người phụ  nữ  đức hạnh,  <br /> đứng đắn, nghiêm túc)<br /> ­ Câu hỏi phải tác động đến cảm xúc và rung động thẩm mỹ, đặc biệt là  <br /> tác động đến trực giác của học sinh. <br />     Ở dạng câu hỏi này giáo viên phải biết chọn lựa những chi tiết nghệ thuật  <br /> đặc sắc, có tác dụng thẫm mỹ cao. Ví dụ: Cách sử dụng các từ “Ta làm” ở 3 câu  <br /> <br /> 13<br /> thơ  trong khổ  thơ  thứ  3 trong bài “Mùa xuân nho nhỏ” của Thanh Hải gợi tả  <br /> được điều gì?  (Điệp ngữ  “ta làm”diễn tả  một cách tha thiết khát vọng được  <br /> hòa nhập vào cuộc sống của đất nước, được cống hiến phần tốt đẹp – dù  <br /> nhỏ bé­ của mình cho cuộc đời chung, cho đất nước.)<br />   Hình ảnh “con chim, cành hoa, nốt trầm” trong đoạn thơ có ý nghĩa gì? <br /> (Hình  ảnh con chim, nhành hoa, nốt trầm đó là những hình  ảnh đẹp, giản dị  <br /> nhưng có một ý nghĩa lớn lao: Tác giả  muốn nói lên  ước nguyện  phải đóng  <br /> góp những gì tươi đẹp nhất cho cuộc đời, cho đất nước, dù đó là sự cống hiến  <br /> khiêm nhường, giản dị. Điều đó không chỉ   ước muốn của riêng tác giả  mà là  <br /> của tất cả mọi người, tất cả chúng ta. Thông qua việc chuyển đổi đại từ “tôi’  <br /> sang “ta”, nguyện ước riêng đã trở thành nguyện ước chung)<br /> ­ Câu hỏi phải hướng vào thao tác tư duy: Phân tích, tổng hợp, khái quát.  <br />        Chẳng hạn khi củng cố bài hay kiểm tra bài cũ học sinh cần tránh những câu <br /> hỏi như sau: Em hãy đọc thuộc lòng bài thơ và cho biết nội dung, nghệ  thuật của <br /> bài. Dạng câu hỏi này không có tác dụng phát huy sự  sáng tạo, tính tích cực của <br /> học sinh vì chỉ  cần chăm chỉ  học thuộc phần ghi nhớ  cuối sách giáo khoa chứ <br /> không cần tư duy nhiều là học sinh trả lời được. Hơn nữa, câu hỏi này sẽ gây cho <br /> học sinh thói quen có hại đó là thói quen học thuộc một cách máy móc.<br />        Có thể thay dạng câu hỏi này bằng một câu hỏi có sức gợi hơn.  Ví dụ: Để <br /> kiểm tra kiến thức cũ bài thơ “Đồng chí” của Chính Hữu trong chương trình Ngữ <br /> văn lớp 9 thì giáo viên có thể hỏi như sau:<br />        1. Qua bài thơ “Nói với con”, em thích nhất đoạn thơ nào? Vì sao? Hãy đọc  <br /> đoạn thơ đó với ngữ điệu sao cho phù hợp với những điều mà em vừa giải thích?<br /> ( Học sinh có thể trả lời em thích khổ thơ nào trong bài thơ cũng được. Miễn  <br /> là các em giải thích được lí do mình thích và đọc thuộc lòng đúng đoạn thơ đó)<br />      2. Em có nhận xét gì về cách sử dụng ngôn ngữ, hình ảnh của tác giả trong  <br /> bài thơ? Cách viết đó có tác dụng gì trong việc thể hiện nội dung bài? Từ đó, em  <br /> hãy khái quát tư tưởng  chủ đề của bài thơ. (Qua bài thơ “Nói với con”, bằng từ  <br /> ngữ, hình ảnh giàu sức gợi cảm, Y Phương đã thể hiện tình cảm gia đình ấm  <br /> cúng, ca ngợi truyền thống cần cù, sức sống mạnh mẽ của quê hương và dân  <br /> tộc mình. Bài thơ  giúp ta hiểu thêm về  sức sống và vẻ  đẹp tâm hồn của một  <br /> <br /> 14<br /> dân tộc miền núi, gợi nhắc tình cảm gắn bó với truyền thống, với quê hương  <br /> và ý chí vươn lên trong cuộc sống)<br />    Với những câu hỏi này, đòi hỏi học sinh phải có sự  hiểu biết, cảm thụ sâu <br /> sắc<br />  về tác phẩm đồng thời phải có cách trả lời sao cho đáp ứng được yêu cầu của câu <br /> hỏi. Loại câu hỏi này vừa giúp giáo viên đánh giá được kiến thức, sự cảm thụ vừa  <br /> rèn luyện kĩ năng diễn đạt trong môn Ngữ  văn đồng thời cũng phát huy được tư <br /> duy sáng tạo, tính tích cực, chủ động của học sinh. Sở dĩ như vậy vì học sinh phải  <br /> dựa vào quá trình phân tích tác phẩm để  nhận biết những chi tiết nghệ  thuật mà <br /> tác giả sử dụng (đây là yêu cầu nhận biết). Sau khi nhận biết, học sinh phải lí giải <br /> được tác dụng của những chi tiết nghệ  thuật  ấy tức là phải lí giải được câu hỏi  <br /> viết để làm gì? (đây là yêu cầu tư  duy, cảm thụ). Cuối cùng học sinh phải chủ <br /> động tổng hợp khái quát những vấn đề do chính học sinh đã phân tích ở trên.<br />   ­ Phải có câu hỏi then chốt, trọng tâm với mục đích yêu cầu của bài,  <br /> tránh đưa ra những câu hỏi chung chung mơ hồ, vụn vặt không có sự  tư  duy,  <br /> sáng tạo. <br />              Ví dụ: Khi dạy bài “Cố Hương” (Ngữ văn  9­ Lỗ Tấn) chúng ta có thể đặt <br /> câu hỏi: Qua sự thay đổi của nhân vật Nhuận Thổ và hình ảnh Cố hương đã phản <br /> ánh điều gì?  Với câu hỏi này giáo viên giúp học sinh cảm nhận được bức tranh  <br /> hiện thực của xã hội Trung Quốc lúc bấy giờ thật thê lương ảm đạm; Con người  <br /> sa sút cả  về  tâm hồn lẫn tính cách. Đó chính là tinh thần phê phán xã hội phong  <br /> kiến một cách sâu sắc của Lỗ Tấn.<br />   ­ Hệ  thống câu hỏi phải được sắp đặt hợp lý, được xác định phù hợp  <br /> với đối tượng và phân loại đối tượng.<br />   Kiểm tra bài cũ ở các đối tượng học sinh giáo viên tổ chức như sau:<br />   Tổ chức trò chơi ai nhanh hơn:<br />   Giáo viên phổ biến luật chơi: Cô sẽ cho các em xem một số hình ảnh và sau <br /> đó chúng ta sẽ trả lời các câu hỏi phía dưới. Ai có câu trả lời đúng, nhanh nhất sẽ <br /> được cộng thêm điểm.<br />      Để tổ  chức kiểm tra bài cũ theo phương pháp này giáo viên sưu tầm những  <br /> hình  ảnh phục vụ tốt cho kiến thức cần kiểm tra, sau đó trình chiếu cho học sinh  <br /> <br /> <br /> 15<br /> xem rồi đặt câu hỏi. Ví dụ: Để kiểm tra bài “Những ngôi sao xa xôi” trong chương  <br /> trình Ngữ văn lớp 9, giáo viên cho các em xem hình ảnh sau:<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Đặt các câu hỏi:<br /> Hình  ảnh các em vừa xem đại diện cho thế  hệ nào trong cuộc kháng chiến  <br /> chống Mĩ cứu nước?<br />        Em biết về họ  qua văn bản nào đã được học trong chương trình Ngữ  văn  <br /> lớp 9? <br /> Từ đó hãy giới thiệu những phẩm chất đáng quý nhất về họ mà em biết. <br />           Qua những vẻ đẹp đó của họ em học tập được điều gì ?  <br /> (Hình  ảnh trên đại diện cho những cô gái thanh niên xung phong trên tuyến  <br /> đường Trường Sơn thời chống Mĩ, qua văn bản “Những ngôi sao xa xôi” của  <br /> nữ  nhà văn Lê Minh Khuê. Họ  là những cô gái xinh xắn, đáng yêu, tuổi đời  <br /> mười tám, đôi mươi. Họ  sống lạc quan, hồn nhiên, yêu đời, yêu quê hương,  <br /> đất nước sâu sắc. Giàu tình yêu thương đồng đội và rất dũng cảm. Họ  sẵn  <br /> 16<br /> sàng hy sinh cuộc đời mình để  cứu nước... Đó là những phẩm chất đáng quý  <br /> của các cô gái thanh niên xung phong thời chống Mĩ mà chúng ta phải học  <br /> tập).<br />   Với cách tổ chức và sử dụng các câu hỏi trên, giáo viên sẽ rất dễ dàng kiểm <br /> tra được các đối tượng học sinh. Hai câu đầu dành cho học sinh yếu, trung bình; <br /> hai câu sau dành cho đối tượng học sinh khá, giỏi. <br />    Tóm lại, yêu cầu của câu hỏi trong giờ  giảng văn phải vừa tạo ra sự  kích  <br /> thích, vừa tác động đến nhận thức, tư duy của học sinh. Việc đưa ra câu hỏi phải <br /> căn cứ vào nội dung bài học, vào đối tượng học sinh, vào điều kiện khách quan… <br /> để có cách đặt câu hỏi, cách lựa chọn hình thức câu hỏi và sử dụng lượng câu hỏi  <br /> thích hợp giúp các em lĩnh hội tác phẩm văn chương một cách hiệu quả nhất.<br /> 4.  Các dạng câu hỏi sử dụng trong giờ học văn bản. <br /> Căn cứ  vào tính chất hoạt động nhận thức của học sinh, kết hợp phương  <br /> pháp dạy học, có thể phân ra các loại câu hỏi sau: <br /> (1) Câu hỏi tái hiện : Giáo viên đặt ra những câu hỏi chỉ yêu cầu học sinh <br /> nhớ lại kiến thức đã biết và trả lời dựa vào trí nhớ, không cần suy luận. Loại câu  <br /> hỏi này giúp học sinh tái hiện thế  giới nghệ  thuật của tác phẩm như: Các hình <br /> ảnh, hình tượng, chi tiết nghệ  thuật, nhân vật, bức tranh đời sống qua sự  phản  <br /> ảnh…Các câu hỏi này có khả năng khơi dậy sự liên tưởng, tưởng tượng trong quá <br /> trình tiếp nhận  ở  học sinh. Đó là một biện pháp được sử  dụng khi cần đặt mối <br /> liên hệ giữa kiến thức đã học với kiến thức sắp học, hoặc củng cố kiến thức vừa  <br /> mới học. <br /> Ví dụ: Khi dạy văn bản Làng của Kim Lân (văn 9 tập 1), giáo viên có thể <br /> hỏi: Trước khi nghe tin làng Chợ  Dầu theo giặc, tâm trạng của ông Hai như  thế  <br /> nào? Tâm trạng đó được thể hiện qua những hành động nào ? <br /> + HS điểm qua một vài chi tiết như: <br /> ­ Ông khoe làng ông giàu đẹp <br /> ­ Không khí cách mạng của làng sôi nổi.<br /> ­ Ông buộc phải tản cư, ở nơi tản cư ông luôn khoe về làng mình. <br /> ­ Khi kể , ông kể say sưa, 2 con mắt sáng, cái mặt biến chuyển.<br /> ­ Khi đi tản cư ông nhớ làng, nhớ hoạt động kháng chiến.<br /> ­ Ông nghe được nhiều tin hay tin chiến thắng của quân ta, ruột gan ông  <br /> múa lên vui quá.<br /> 17<br />  + HS cảm nhận: Tất cả  thể  hiện tâm trạng vui  sướng, tự  hào, hãnh diện <br /> ông Hai về làng quê của mình khi tham gia hoạt động kháng chiến.<br /> (2)  Câu hỏi yêu cầu giải thích, minh hoạ: Loại câu hỏi này nhằm mục <br /> đích làm sáng tỏ một khái niệm, đề tài nào đó. Giáo viên lần lượt nêu ra những câu <br /> hỏi kèm theo những ví dụ  minh hoạ  để  giúp học sinh dễ  hiểu, dễ  nhớ. Phương  <br /> pháp này được áp dụng có hiệu quả  trong một số  trường hợp như  khi Giáo viên <br /> biểu diễn phương tiện trực quan (băng ghi hình, máy chiếu) <br /> Ví dụ: Em hãy quan sat cac b<br /> ́ ́ ưc tranh và đ<br /> ́ ọc lại bài thơ “Sang thu” của Hưũ  <br /> ̉<br /> Thinh?<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> (3) Câu hỏi tìm tòi (vấn đáp phát hiện) <br /> Đây là loại câu hỏi trọng tâm nhất trong một giờ  học văn. Sự  cảm thụ  tác <br /> phẩm của học sinh phải qua con đường của nhận thức. Để  học sinh nắm bắt  <br /> chính xác tác phẩm, người giáo viên phải đặt những câu hỏi khơi dậy tư duy ở các  <br /> em. Cần tổ  chức việc trao đổi ý kiến ­ kể  cả  tranh luận ­ giữa thầy với cả lớp,  <br /> giữa trò với trò, thông qua đó các em nắm được tri thức mới do chính mình tìm tòi <br /> phát hiện. Hệ  thống câu hỏi được sắp đặt hợp lý nhằm phát hiện, đặt ra và giải <br /> quyết một vấn đề  xác định, buộc học sinh phải liên tục cố  gắng, tìm tòi lời giải <br /> đáp. Trong vấn đáp tìm tòi, hệ  thống câu hỏi của người thầy giữ  vai trò chỉ  đạo, <br /> 18<br /> quyết định chất lượng lĩnh hội của lớp học.Trật tự  logic của các câu hỏi hướng  <br /> dẫn học sinh từng bước phát hiện ra bản chất của sự  vật, quy luật của hiện  <br /> tượng, kích thích tính tích cực tìm tòi, sự ham muốn hiểu biết ở các em. Ở đây giáo <br /> viên là người tổ chức sự tìm tòi còn học sinh là người tự lực phát hiện kiến thức  <br /> mới, vì vậy kết thúc cuộc đàm thoại học sinh có được niềm vui của sự khám phá,  <br /> vừa  nắm   được   kiến thức  mới,  vừa   nắm  được  cách  thức   đi  tới  kiến  thức   đó, <br /> trưởng thành thêm một bước về  trình độ  tư  duy. Cuối đoạn đàm thoại, Giáo viên <br /> cần biết vận dụng các ý kiến của học sinh để  kết luận vấn đề  đặt ra, dĩ nhiên là <br /> có bổ  sung, chỉnh lí khi cần thiết. Làm được như vậy, học sinh càng hứng thú, tự <br /> tin vì thấy trong kết luận của thầy có phần đóng góp ý kiến của mình. <br /> Để  học sinh tìm tòi được kiến thức trong giờ  học văn bản, có thể  đưa ra <br /> nhiều dạng câu hỏi khác nhau: <br /> * Câu hỏi nêu vấn đề: Câu hỏi nêu vấn đề  có liên quan chặt chẽ đến vấn <br /> đề  và tình huống có vấn đề. Loại câu hỏi này phải làm rõ được vấn đề  tiềm  ẩn <br /> trong tác phẩm, phải gây hứng thú nhận thức cho học sinh và phải động viên,  <br /> khuyến khích học sinh giải quyết vấn đề đã nêu. <br /> Ví dụ 1: Khi dạy  bài “Mùa xuân nho nhỏ” của Thanh Hải (Ngữ Văn 9 tập <br /> 2), Giáo viên có thể hỏi: hình ảnh: Từng giọt long lanh rơi <br />                                                   Tôi đưa tay tôi hứng .<br /> Có người cho rằng đây là giọt mưa mùa xuân, giọt sương xuân. Có người lại <br /> cho rằng đó là giọt âm thanh của tiếng chim. Em tán thành ý kiến nào? Vì sao?<br /> Câu hỏi này đặt ra khi phân tích phần đầu của bài thơ. Để  giúp HS giải <br /> quyết được vấn đề  trên, GV có thể  gợi mở  giúp cho HS thấy được mối liên hệ <br /> giữa 2 câu thơ này với 2 câu thơ trước. Với cum từ “Tôi đưa tay tôi hứng” HS cảm <br /> nhận đượctiếng chim đang vang xa bỗng gần lại, rõ ràng, tròn trịa như  kết thành  <br /> những giọt sương óng ánh sắc màu thật tuyệt. Ở đây có sự chuyển đổi cảm giác: <br /> từ  thính giác sang thị  giác rồi xúc giác­ đưa tay hứng. Thể  hiện niềm say mê, sự <br /> nâng niu trân trọng của tác giả trước vẻ đẹp mùa xuân. Tuy nhiên dù hiểu thế nào  <br /> (giọt mưa mùa xuân, sương xuân hay giọt âm thanh của tiếng chim) thì đó cũng  là <br /> sự cảm nhận vô cùng tài hoa, tinh tế của nhà thơ.<br /> Ví dụ  2: Nói về chi tiết chiếc bóng trong tác phẩm "Chuyện người con gái <br /> Nam Xương" của Nguyễn Dữ, có ý kiến cho rằng: "Chi tiết nhỏ làm nên nhà văn <br /> lớn". Em có ý kiến gì về vấn đề trên?<br /> 19<br />  Câu hỏi này đặt ra khi phân tích hình ảnh chiếc bóng. Giáo viên giúp HS giải  <br /> quyết vấn đề bằng những câu hỏi gợi mở để tìm ra giá trị nội dung và nghệ  thuật  <br /> của chi tiết chiếc bóng. HS có thể nêu được một số ý như sau:<br />  a. Giá trị nội dung:<br /> ­ "Chiếc bóng" tô đậm thêm nét đẹp phẩm chất của Vũ Nương trong vai trò ng­<br /> ười vợ, người mẹ. Đó là nỗi nhớ thương, sự thuỷ chung, ước muốn đồng nhất "xa <br /> mặt nhưng không cách lòng" với người chồng nơi chiến trận; đó là tấm lòng người <br /> mẹ muốn khoả lấp sự trống vắng, thiếu hụt tình cảm người cha trong lòng đứa con <br /> thơ bé bỏng.<br /> ­ "Chiế