SKKN: Hướng dẫn học sinh làm bài văn nghị luận về chi tiết, hình ảnh tiêu biểu trong truyện ngắn trong chương trình THPT

TRƯỜNG(TÊN CƠ QUAN, ĐƠN VỊ CHỦ QUẢN)<br /> SỞ GIÁO DỤC­ ĐÀO TẠO NAM ĐỊNH<br /> (TÊN CƠ QUAN ÁP DỤNG SÁNG KIẾN)<br /> TRƯỜNG THPTC NGHĨA HƯNG<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> BÁO CÁO SÁNG KIẾN<br /> BÁO CÁO SÁNG KI<br /> (DỰ THI CẤP TỈNH) ẾN<br />     <br /> HƯỚNG DẪ       (Tên sáng ki<br /> N HỌC SINH LÀM BÀI VĂN NGH<br /> ến) Ị LUẬN <br /> VỀ CHI TIẾT, HÌNH ẢNH TIÊU BIỂU TRONG <br /> TRUYỆN NGẮN TRONG CHƯƠNG TRÌNH THPT<br /> <br /> <br /> <br /> <br />                    Tác giả: Phạm Thị Thanh Nhàn.<br /> Tác giả:...................................................................<br /> Trình độ chuyên môn: Cử nhân môn Văn<br /> Trình độ chuyên môn:...........................................<br /> Chức vụ: Giáo viên dạy Văn; Tổ trưởng tổ <br /> Chức vụ:.................................................................<br /> Văn.<br /> <br /> NN<br /> ơơ i công tác: Tr<br /> i công tác ường THPT C Nghĩa Hưng.<br /> :...................................................................<br /> <br /> <br /> <br /> <br />  1<br />   <br /> THÔNG TIN CHUNG VỀ SÁNG KIẾN<br /> 1. Tên sáng kiến: Hướng dẫn học sinh làm bài văn nghị luận về chi tiết, <br /> hình ảnh tiêu biểu trong truyện ngắn trong chương trình THPT.<br /> <br /> 2. Lĩnh vực áp dụng sáng kiến:Trong dạy học môn Văn (Truyện ngắn) <br /> trong chương trình THPT.<br /> 3. Thời gian áp dụng sáng kiến:   Từ tháng 2 năm 2015 đến tháng 4 năm 2016<br /> 4. Tác giả: <br /> Tác giả: Phạm Thị Thanh Nhàn.<br /> Trình độ chuyên môn: Cử nhân môn Văn<br /> Chức vụ: Giáo viên dạy Văn; Tổ trưởng tổ Văn.<br /> Nơi công tác: Trường THPT C Nghĩa Hưng.<br /> Điện thoại: 01654121617<br /> Tỷ lệ đóng góp tạo ra sáng kiến: 90 %<br /> 5. Đơn vị áp dụng sáng kiến: <br /> Tên đơn vị: Trường THPT C Nghĩa Hưng<br /> Địa chỉ: Khu Đông Bình – Thị trấn Rạng Đông­ Nghĩa Hưng­ Nam Định. <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 2<br />  A. ĐIỀU KIỆN, HOÀN CẢNH TẠO RA SÁNG KIẾN.<br /> I, LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI:<br /> 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN <br /> ­Tác phẩm văn học là một chỉnh thể nghệ thuật, mỗi tác phẩm là sự  hợp  <br /> thành của nhiều chi tiết. Những chi tiết có vai trò quan trọng để  làm nên giá trị <br /> của  một   tác  phẩm   nhất  là  với  truyện  ngắn. Các   chi tiết  trong  truyện  ngắn  <br /> thường được chọn lựa một cách kĩ càng hơn. Theo nhà văn  Nguyễn Công Hoan <br /> “Truyện ngắn và truyện dài phải khác nhau  ở  tính chất. Truyện ngắn không  <br /> phải là truyện mà là một vấn đề được xây dựng bằng chi tiết với sự bố trí chặt  <br /> chẽ  và bằng thái độ  với cách đặt câu dùng tiếng có cân nhắc.....Không có chi  <br /> tiết thừa, rườm rà, miên man”.  (Kinh nghiệm viết truyện ngắn – Vương Trí <br /> Nhàn­ NXB Tác phẩm mới). Khác với truyện dài, truyện ngắn tuy nhỏ  bé hơn  <br /> nhiều về số lượng trang, chữ, về đối tượng phản ánh nhưng lại đòi hỏi cao về <br /> nghệ  thuật diễn đạt.  Ở  truyện ngắn nhất là những truyện ngắn hay không có <br /> những yếu tố thừa. Vì vậy để tìm hiểu được cái hay cái đẹp của một tác phẩm <br /> văn chương (truyện ngắn)   học sinh cần hiểu thấu đáo và cảm nhận sâu sắc <br /> được các chi tiết nhất là các chi tiết đặc sắc. Bỏ  qua hoặc quên đi một số  chi  <br /> tiết dù chỉ bé nhỏ nhưng lại có ý nghĩa quan trọng và sẽ làm hạn chế giá trị biểu  <br /> hiện của tác  phẩm.<br /> ­Đọc – hiểu tác phẩm văn học nhất là tác phẩm tự sự trong nhà trường là <br /> công việc thường xuyên của thầy và trò. Người thầy phải hướng dẫn học sinh  <br /> tìm hiểu rõ, cụ  thể  các chi tiết. Khi đó học sinh sẽ  có cái nhìn thấu đáo về  tác <br /> phẩm, sẽ  hiểu chiều sâu của các chi tiết cũng như  hiểu rộng hơn ý nghĩa của <br /> tác phẩm, hiểu sâu sắc hơn về  giá trị  nội dung cũng như  ý nghĩa tư  tưởng của  <br /> mỗi tác phẩm  mang lại.<br /> 2. CƠ SỞ THỰC TIỄN.<br /> ­ Một thói quen của nhiều người nhất là với học sinh là khi tìm hiểu các <br /> văn bản tự sự chỉ quan tâm nhiều đến cốt truyện, nhân vật, tình huống và các đề <br /> <br /> 3<br /> kiểm tra cũng thường chỉ xoay quanh các vấn đề ấy. Đó là nguyên nhân làm cho <br /> các bài làm văn của học sinh chung chung, mờ nhạt, thiếu điểm nhấn. Học sinh <br /> thường chỉ  lướt qua các vấn đề  mà không đi vào việc tìm hiểu sâu các chi tiết  <br /> cụ thể nhất là các chi tiết đắt giá trong tác phẩm.<br /> ­Trong  nhà trường việc tìm hiểu sâu về các chi tiết trong tác phẩm tự sự <br /> không phải là điều đơn giản nhất là với việc hướng dẫn học sinh làm bài văn  <br /> nghị  luận về  chi tiết văn học. Về  thực tế, học sinh đến với môn Văn không <br /> nhiều, rất nhiều em coi môn Văn chỉ là môn điều kiện trong các kì thi. Học sinh  <br /> xác định văn chương trở thành một môn học  để  xét Đại học, Cao đẳng không  <br /> nhiều và học sinh xác định văn chương trở thành một niềm đam mê, hứng thú và  <br /> gắn bó cuộc đời mình với sự  nghiệp văn chương thì quả  thực rất ít. Thực tế <br /> của cuộc sống hiện đại ngày  nay làm cho nhiều em xa rời với văn chương. Với  <br /> xu hướng đó, học sinh thường tiếp cận văn học một cách qua loa, hời hợt chỉ <br /> lướt qua tác phẩm để nắm được cốt truyện cơ bản và cố gắng nắm được một ít <br /> những diễn biến quan trọng trong cuộc đời của nhân vật. Từ việc tiếp cận tác <br /> phẩm qua loa, học sinh thường làm các dạng đề làm văn chung chung. Điều này <br /> các thầy cô đã găp nhiều khi chấm kiểm tra và  thi cử: Đề  về tác phẩm thì học <br /> sinh kể lại tác phẩm, đề về nhân vật, học sinh sẽ kể về cuộc đời nhân vật đơn <br /> thuần.<br /> Thực sự  tôi nhận thấy đây là một vấn đề  khó với học sinh đại trà. Nếu  <br /> không  hướng dẫn kĩ, học sinh không thể  có kĩ năng làm bài và không thể  giải  <br /> quyết được kiểu bài đó bởi dung lượng kiến thức nhỏ mà yêu cầu các em giải <br /> quết trong một khoảng thời gian dài, học sinh sẽ  khó có đủ  kiến thức để  viết.  <br /> Vậy khi học sinh thi kì thi THPT Quốc gia như hiện nay nếu phải đối mặt với  <br /> dạng đề này thực sự sẽ là vấn đề rất khó khăn. Và với mỗi giáo viên cũng cần  <br /> nhận thấy đấy là công việc mà mình phải chú ý.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 4<br />  B. MÔ TẢ GIẢI PHÁP<br /> I. MÔ TẢ GIẢI PHÁP TRƯỚC KHI TẠO RA SÁNG KIẾN. <br />    ­  Những năm vừa qua, trong các đề thi của Đại học của Bộ  Giáo dục – Đào  <br /> tạ o<br /> hay trong đề  thi của Sở GD­ Nam Định đã có ra dạng đề  về  chi tiết với những  <br /> yêu cầu cụ thể khác nhau.<br /> + Đề tái hiện kiến thức cơ bản như:<br /> Đề 1(Đề thi Tốt nghiệp năm 2010­2011).<br /> Trong   đoạn   cuối   truyện   “Chiếc   thuyền   ngoài   xa”     của   Nguyễn   Minh <br /> Châu, nhân vật nghệ sĩ Phùng mỗi khi ngắm kĩ và nhìn lâu hơn tấm ảnh do mình  <br /> chụp thường thấy hiện lên những hình  ảnh nào? Những hình  ảnh đó nói lên  <br /> điều gì?<br /> Đề 2 (Đề thi Đại học khối C 2011­ 2012).<br /> Trong tác phẩm “Vợ chồng A Phủ” của Tô Hoài, việc Mị nhìn thấy “dòng <br /> nước mắt lấp lánh bò xuống hai hõm má đã xám đen lại”  của A Phủ  diễn ra <br /> trong <br /> hoàn cảnh nào? sự việc ấy có ý nghĩa gì đối với tâm lí của nhân vật Mị?<br /> + Đề làm văn nghị luận như:<br /> Đề 1: (Đề thi Đại học khối D năm 2010)<br /> Cảm nhận của anh/chị về chi tiết bát cháo hành mà nhân vật Thị Nở mang <br /> cho Chí Phèo (Chí Phèo­ Nam Cao) và chi tiết “ấm nước đầy và nước hãy còn  <br /> ấm” mà nhân vật Từ dành sẵn cho Hộ (Đời thừa – Nam Cao).<br /> Đề 2: (Đề thi Đại học khối C năm 2012)<br /> <br /> <br /> <br /> 5<br />  Truyện ngắn “Chí  Phèo” của Nam Cao kết thúc bằng hình  ảnh  “Đột  <br /> nhiên thị thấy thoáng hiện ra một cái lò gạch cũ bỏ không, xa nhà cửa và vắng  <br /> người lại qua”.<br />                                        (Ngữ văn 11. Tập 1, NXB GDVN 2011. Tr 115.)<br /> Truyện ngắn “Vợ nhặt” của Kim Lân kết thúc bằng hình ảnh  “Trong óc <br /> Tràng vẫn thấy đám người đói và lá cờ đỏ bay phấp phới”.<br />                                        (Ngữ văn 11. Tập 2, NXB GDVN 2011. Tr 32.)<br />   Cảm nhận của anh/ chị về ý nghĩa của những hình ảnh kết thúc trên.<br /> Đề 3: (Đề thi thử THPT Quốc gia SGD Nam Định năm 2015)<br /> Truyện ngắn “Vợ  chồng A Phủ” của Tô Hoài kết thúc bằng hình  ảnh  <br /> “Hai người lẳng lặng đỡ nhau lao chạy xuống dốc núi.”<br /> Truyện ngắn “Vợ nhặt” của Kim Lân kết thúc bằng hình ảnh  “Trong óc <br /> Tràng vẫn thấy đám người đói và lá cờ đỏ bay phấp phới”.<br />            Cảm nhận của anh/ chị về ý nghĩa của những hình ảnh kết thúc trên.<br /> Đề 4: (Đề thi thử THPT Quốc gia – Tham khảo trên mạng)<br /> Trong tác phẩm “Chí Phèo” (Nam Cao), sau khi đến với Thị Nở, sáng mai <br /> ra, Chí Phèo nghe thấy “Tiếng chim hót ngoài kia vui vẻ quá! Có tiếng người nói  <br /> của những người đi chợ, anh thuyền chài gõ mái chèo đuổi cá. Những tiếng  <br /> quen thuộc  ấy hôm nào chả có. Nhưng hôm nay hắn mới nghe thấy...Chao ôi là  <br /> buồn”.<br />                                (Trích “Chí Phèo”­ Nam Cao. Ngữ văn 11 Tập 1, NXBGDVN. <br /> 2014. Tr 149)<br /> Trong tác phẩm “Vợ nhặt” (Kim Lân), sau khi có vợ, sáng hôm sau, Tràng <br /> “...Bỗng vừa chợt nhận ra xung quanh mình có cái gì vừa mới thay đổi mới mẻ  <br /> khác lạ  (......). Một nguồn vui sướng phấn chấn đột ngột tràn ngập trong lòng.  <br /> Bây giờ  hắn mới thấy hắn nên người, hắn thấy hắn có bổn phận phải lo lắng  <br /> cho vợ con sau này”. <br />                                (Trích “Vợ nhặt”­ Kim Lân.  Ngữ văn 12 Tập 2, NXBGDVN. <br /> 2014. Tr 30)<br /> 6<br />            Cảm nhận của anh/ chị về tâm trạng của hai nhân vật qua hai đoạn trên.<br /> Đề 5: <br /> Cảm nhận về  chi tiết “bát cháo hành” (Chí Phèo­ Nam Cao) và chi tiết  <br /> “nồi chè cám” (Vợ nhặt­ Kim Lân) để thấy được giá trị củ những chi tiết nghệ <br /> thuật này.<br />                            (Tài liệu 90 đề thi Quốc gia  THPT môn Ngữ Văn (Tập 2). NXB  <br /> Quốc gia Hà nội 2015).<br /> Đề 6.<br /> Sau khi nhận được bát cháo hành từ tay Thị Nở, Chí Phèo bảo với thị: <br /> ­ Hay mình sang đây  ở  với tớ  một nhà cho vui. (Chí Phèo, Nam Cao, <br /> Ngữ văn 11).<br /> Trong truyện ngắn Vợ  nhặt của nhà văn Kim Lân (Ngữ  văn 12), sau khi <br /> đãi người đàn bà bốn bát bánh đúc, Tràng cười và nói với thị:<br /> ­ Này nói đùa chứ có về với tớ thì ra khuân hàng lên xe rồi cùng về.<br /> Cảm nhận của anh/ chị về ý nghĩa của những câu nói trên.<br />        Tài liệu 90 đề thi Quốc gia  THPT môn Ngữ Văn (Tập 2). NXB Quốc  <br /> gia Hà nội 2015).<br /> <br /> <br /> Như vậy có rất nhiều câu hỏi liên quan đến việc tìm hiểu cụ  thể các chi <br /> tiết tiêu biểu đòi hỏi học sinh phải cảm nhận sâu sắc, hiểu kĩ các vấn đề.  Ở <br /> đây tôi tập trung vào việc học sinh phải làm những câu làm văn về chi tiết. Điều <br /> này sẽ càng khó khăn hơn.<br /> ­ Thực tế, trong chương trình THCS và THPT không có bài học nào hướng  <br /> dẫn học sinh làm bài văn nghị  luận về  chi tiết, hình  ảnh trong tác phẩm văn <br /> chương. Trong giảng dạy những năm gần đây không phải giáo viên nào cũng <br /> chú ý đến công việc này nhất là với giáo viên chưa ôn thi Đại học (nay là THPT  <br /> Quốc gia). Vì thế  để  học sinh làm tốt được những bài làm văn dạng như  trên <br /> quả thực là điều rất khó khăn.<br /> <br /> <br /> 7<br />  ­ Cũng có nhiều bài viết đưa ra cách tiếp cận tác phẩm từ  việc giải mã <br /> các chi tiết  nghệ thuật như: Vấn đề  giảng dạy tác phẩm theo loại thể (Nhiều <br /> tác giả­ NXB GD 1978), Những bài giảng văn  ở  Đại học ( Lê Trí Viễn ­ NXB <br /> GD 1982)...Ngoài ra cũng có nhiều bài nghiên cứu về  vấn đề  này nhưng chủ <br /> yếu tiến hành theo cách thức tìm hiểu chi tiết như  một câu hỏi nhỏ. Trong tài <br /> liệu “Những ấn tượng văn chương” của nhà giáo Vũ Dương Quỹ cũng có những <br /> bài rất hay về  chi tiết, hình  ảnh nhưng là những bài làm văn mà không định <br /> hướng về phương pháp. Như vậy với học sinh THPT nói chung nhất là với học <br /> sinh Trường THPTC Nghĩa Hưng nói riêng đây vẫn còn là một vấn đề khó.<br /> ­Tôi đã tiến hành cuộc khảo sát với những câu hỏi dành cho giáo viên và  <br /> học sinh trường THPT NHC.<br /> Câu hỏi 1 (Với giáo viên): Đồng chí đã thường xuyên hướng dẫn học <br /> sinh dạng đề làm văn về chi tiết trong tác phẩm tự sự chưa? <br /> Câu hỏi 2 (Với giáo viên): Khi hướng dẫn dạng đề  này thường gặp  <br /> những khó khăn gì?<br /> Câu hỏi 3 (Với học sinh): Em có thường xuyên được giáo viên hướng  <br /> dẫn hoặc tham khảo tài liệu về dạng đề này không?<br /> Câu hỏi 4 ( Với học sinh): Em có suy nghĩ gì khi bắt gặp dạng đề này?<br /> Câu hỏi 5 (Với học sinh): Làm thế nào để em có thể giải quyết dạng <br /> đề làm văn  về chi tiết một cách dễ dàng.<br /> * Sau khi đưa ra các câu hỏi trên với một số  giáo viên và học sinh, tôi <br /> thường nhận được  những câu trả lời sau:<br /> ­Với câu hỏi 1: Nhiều giáo viên trả  lời rất ít khi hướng dẫn cho học sinh <br /> vì dạng đề  này thường rất khó và thi cử  thường ít hỏi đến.  Nếu có nhắc đến  <br /> cũng chỉ  đưa ra lí thuyết một cách chung chung mà chưa định hướng thành các <br /> đề cụ thể.<br /> ­Với câu hỏi 2: Hầu hết giáo viên đều thấy khó khăn vì  không có thời gian  <br /> để  giáo viên phân tích kĩ và học sinh cũng không có điều kiện để  tìm hiểu kĩ <br /> nhất là học sinh không có niềm đam mê để tìm hiểu sâu vấn đề.  <br /> 8<br />  ­Với câu hỏi 3: Với học sinh khối 10, 11 hầu hết chưa được làm quen, với  <br /> học sinh lớp 12, nhiều học sinh chưa được biết đến, khoảng 40 % học sinh <br /> được giáo viên hướng dẫn, 10% học sinh biết đến qua các tài liệu tham khảo.<br /> ­Với câu hỏi 4: Hầu hết học sinh đều trả lời đây là đề  quá khó đòi hỏi kiến  <br /> thức thật sâu và đều thấy rất lo khi vào dạng đề  này. Chỉ  có khoảng 5% học  <br /> sinh thấy đây là đề  hay  phát huy được khả năng cảm thụ văn chương và thấy  <br /> hứng thú.<br /> ­Với câu hỏi 5: Học sinh đều muốn được giáo viên hướng dẫn một cách cụ <br /> thể  để  có được cách làm. Học sinh cũng nhận thấy cần phải tìm hiểu kĩ tác <br /> phẩm, phải tự mình có khả năng cảm nhận hình ảnh văn chương một cách sâu  <br /> sắc.<br /> * Từ những thực tế đó cho thấy dạng đề văn cảm nhận về chi tiết, hình ảnh <br /> trong tác phẩm là rất khó đối với học sinh và giáo viên cũng thường né tránh bởi  <br /> nhiều lí do. Điều này, theo tôi nghĩ là điều thật đáng tiếc. Với hầu hết giáo viên <br /> thường quan niệm dạng đề đó thường ít thi nên không hướng dẫn ôn kĩ. Nhưng  <br /> tôi nghĩ, bên cạnh việc dạy cho học sinh để  đạt kết quả  thi tốt thì người thầy  <br /> cũng   cần   giúp   các   em   khám   phá   được   cái   hay,   cái   đẹp   trong   tác   phẩm   văn <br /> chương từ đó mà thắp lên cho các em ngọn lửa của niềm đam mê. Nếu giáo viên <br /> có tâm lí qua loa thì chính mình đang làm các em rời xa văn chương và rời xa <br /> chính mình. Vì thế mà việc giảng dạy của mình sẽ gặp nhiều khó khăn. Chỉ khi <br /> học sinh hiểu sâu được ý nghĩa của những hình  ảnh, chi tiết tiêu biểu để  hiểu  <br /> sâu tác phẩm văn chương mới giúp các em có niềm đam mê để  khám phá, tìm <br /> tòi. Từ  đó mới thấy được ý nghĩa   sâu sắc của tác phẩm trong đời sống con <br /> người, các em sẽ  đem văn chương vào cuộc đời để  cuộc đời trở  nên ý nghĩa  <br /> hơn. Và chỉ khi đó người dạy Văn mới thực sự có niềm hạnh phúc của mình.<br /> * Từ  thực tế  đó, bên cạnh các dạng đề  khác, tôi cũng rất chú ý hướng dẫn <br /> các em giải quyết dạng đề văn nghị luận về hình ảnh, chi tiết trong tác phẩm tự <br /> sự. Và tôi đi tìm giải pháp để “Hướng dẫn học sinh làm bài văn nghị luận về <br /> chi tiết, hình ảnh trong tác phẩm truyện ngắn trong chương trình THPT”<br /> 9<br />  II. MÔ TẢ GIẢI PHÁP SAU KHI CÓ SÁNG KIẾN.<br />  II.1. CÁC  BƯỚC HƯỚNG DẪN HỌC SINH.<br /> 1, Bước 1: Tìm hiểu về chi tiết và chi tiết văn học.<br /> ­Theo “Từ  điển Tiếng Việt” (NXB khoa học xã hội Hà Nội năm 1988) thì <br /> “Chi tiết là: Phần rất nhỏ, điểm nhỏ trong nội dung sự việc hoặc hiện tượng”.<br /> ­ Trong văn học, chi tiết theo định nghĩa của nhóm tác giả  Lê Bá Hán, Trần <br /> Đình Sử, Nguyễ Khắc Phi ( Từ điển thuật ngữ văn học, NXB Đại học Quốc gia <br /> Hà Nội, 1977) là : Các tiểu tiết của tác phẩm mang sức chứa lớn về cảm xúc và  <br /> tư tưởng và họ gọi chung là chi tiết nghệ thuật. <br /> ­>Từ những quan niệm trên có thể rút ra nhận xét: Chi tiết văn học là những <br /> tiểu tiết trong tác phẩm nhưng nó có ý nghĩa lớn góp phần làm nổi bật nội dung  <br /> tư tưởng của tác phẩm và phong cách nghệ thuật của nhà văn.<br /> Chi tiết văn học rất phong phú: Chi tiết có thể xuất hiện trong thơ hoặc văn <br /> xuôi bao gồm chi tiết miêu tả  thiên nhiên, miêu tả  không gian, chi tiết miêu tả <br /> tính cách, diễn biến nội tâm của nhân vật...Chi tiết nghệ thuật có tính tạo hình,  <br /> chi tiết gắn liền với quan niệm nghệ thuật về con người, chi tiết có vai trò biểu  <br /> lộ tư tưởng, chủ đề tác phẩm. Chi tiết đóng vai trò làm tiền đề cho sự phát triển  <br /> của cốt truyện.<br /> Trong tác phẩm tự  sự, các nhà văn đều dụng công xây dựng những chi tiết <br /> nghệ thuật quan trọng (chi tiết đắt). Những chi tiết ấy có sức nặng làm sáng tỏ <br /> mạch truyện. Mỗi chi tiết đắt thường làm lóe sáng  ở  người đọc những cảm <br /> nhận có chiều sâu và phát huy được trí tưởng tượng phong phú  ở  người đọc.  <br /> Tác phẩm có thể  thêm bớt chi tiết này hoặc chi tiết khác song những “chi tiết  <br /> đắt” thì không thể thay thế. Và ngay cả  vị trí của nó nữa, phải đặt vào đúng vị <br /> trí đó thì thì mới bật lên những cảm xúc và sáng lên chủ  đề  tư  tưởng của tác <br /> phẩm. Đọc xong tác phẩm, học sinh có thể  quên đi điều này điều kia nhưng  <br /> những điểm sáng nghệ thuật ấy khiến học sinh nhớ mãi và nó trở thành ám ảnh <br /> trong tâm trí. Người ta thấy bâng khuâng trước bát cháo hành của Thị  Nở  (Chí <br /> <br /> 10<br /> Phèo), hay ấm lòng trước ấm nước đầy của Từ (Đời thừa)....thấy bồi hồi, thổn <br /> thức với tiếng sáo đêm xuân (Vợ chồng A Phủ).<br /> Có những chi tiết tưởng như  đơn giản nhưng lại mang ý nghĩa quan trọng <br /> tạo bước ngoặt trong cuộc đời nhân vật. Ví như  chi tiết nói vê cuốn “Đường  <br /> về” được dịch sang tiếng Anh mà Hộ  (Đời thừa) đã nghe thấy người bạn của  <br /> mình nói đến. Hộ  đang định mua thức ăn cho vợ  con và anh đã gần thực hiện  <br /> được ý nguyện đó nhưng khi nghe tin một cuốn sách (với Hộ  chỉ  có giá trị  địa  <br /> phương thôi) lại được dịch sang tiếng Anh với bản quyền rất cao thì Hộ  đã <br /> quên ngay mọi dự định, quyết tâm của mình. Đó là chi tiết tưởng như đơn giản <br /> nhưng làm thay đổi hẳn suy nghĩ và hành động của Hộ. <br /> 2. Bước 2:   Trong phần đọc – hiểu văn bản, tôi thường chú ý đến việc  <br /> hướng dẫn cho học sinh phát hiện các chi tiết nổi bật có ý nghĩa  quan trọng với <br /> tác phẩm (Đây là việc mỗi giáo viên thường hay làm và cũng có nhiều tài liệu <br /> đề cập).<br /> 3. Bước 3: Sau khi học xong mỗi tác phẩm, tôi thường yêu cầu học sinh hệ <br /> thống lại các chi tiết quan trọng  Công việc này với mục đích một lần nữa các <br /> em đọc lại tác phẩm để khắc sâu hơn những vấn đề chủ yếu của tác phẩm.<br /> 4. Bước 4: Sau khi học xong một chùm bài (một chuyên đề) tôi hướng dẫn <br /> học sinh phân loại các chi tiết quan trọng (Tham khảo cách phân loại của đc <br /> Trần Xuân Trà trong tài liệu tập huấn ôn thi Tốt nghiệp năm 2013).<br /> 5. Bước 5: Trong số  những chi tiết đã hệ  thống đó tôi hướng dẫn học sinh  <br /> xác định những chi tiết, hình ảnh đặc biệt có ý nghĩa then chốt với mạch truyện  <br /> và góp phần quan trọng trong việc thể hiện chủ đề  tư tưởng của tác phẩm. Đó <br /> là những chi tiết, hình ảnh có thể bàn luận dưới dạng bài văn nghị luận.<br /> VD: <br /> Tác phẩm “Hai đứa trẻ”­ Thạch Lam cần lưu ý đặc biệt các chi tiết,  hình  <br /> ảnh: ngọn đèn con của chị Tí, đoàn tàu đi qua phố huyện vào mỗi đêm.<br /> Tác phẩm “Chí Phèo” ­ Nam Cao cần chú ý chi tiết, hình ảnh: Bát cháo hành <br /> của Thị Nở, giọt nước mắt của Chí Phèo, cái lò gạch bỏ không....<br /> 11<br />  Tác phẩm “Vợ chồng A Phủ” – Tô Hoài cần chú ý chi tiết, hình ảnh : Tiếng <br /> sáo đêm xuân, giọt nước mắt của A Phủ......<br /> Tác phẩm “Vợ  nhặt”­ Kim Lân cần chú ý chi tiết, hình  ảnh: Bát bánh đúc, <br /> nồi cháo cám (chè khoán), đoàn người phá kho thóc Nhật và lá cờ đỏ .......<br /> Tác phẩm “Rừng xà nu”­ Nguyễn Trung Thành cần chú ý chi tiết, hình  ảnh:  <br /> Lời nói của cụ Mết “Chúng nó đã cầm súng, mình phải cầm giáo”, bàn tay Tnú, <br /> rừng xà nu bạt ngàn (cuối tác phẩm).........<br /> Tác phẩm “Những đứa con trong gia đình”­ Nguyễn Thi cần chú ý chi tiết, <br /> hình  ảnh: cuốn sổ  gia đình, lời khen của chú Năm với Việt và Chiến, chị  em  <br /> Việt và Chiến khiêng bàn thờ ba má sang gửi chú Năm......<br />    Đồng thời tôi cũng yêu cầu học sinh về nhà tìm hiểu kĩ những tài liệu viết  <br /> về  chi tiết, hình  ảnh đó (Trong tài liệu nhiều bài viết về  một số  chi tiết, hình  <br /> ảnh như:  Tiếng sáo đêm xuân  trong “Vợ  chồng A Phủ” của Tô Hoài hay hình <br /> ảnh “Bàn tay Tnu” trong tác phẩm “Rừng xà nu” của Nguyễn Trung Thành.  Từ <br /> đó hướng dẫn học sinh cách làm bài văn nghị luận về hình ảnh, chi tiết đó.<br /> 6. Bước 6: Phân loại các dạng đề về chi tiết: <br /> ­ Dạng đề nghị luận về chi tiết xuất hiện một lần trong tác phẩm. <br /> ­ Dạng đề nghị luận về những ý kiến bình luận chi tiết, hình ảnh.<br /> ­ Dạng đề nghị luận về chi tiết xuất hiện nhiều lần trong tác phẩm.<br /> ­ Dạng đề nghị luận về các chi tiết, hình ảnh có liên quan xuất hiện trong các  <br /> tác phẩm. <br /> * Những năm gần đây tôi có chú ý về  dạng đề  bàn luận những ý kiến đánh  <br /> giá về các chi tiết, hình ảnh.<br /> *  Ở  các dạng đề  đều có những các bước (các thao tác) chung của dạng đề <br /> về chi tiết và cũng có những lưu ý riêng (có liên quan đến các dạng đề nghị luận  <br /> khác như  dạng đề  so sánh, dạng đề  bình luận ý kiến). Các dạng đề  so sánh, <br /> dạng đề  bình luận ý kiến, tôi đã thường hướng dẫn học sinh rất kĩ. Ở  đây tôi <br /> yêu cầu học sinh vận dụng linh hoạt (vận dụng kết hợp các phương pháp ở các  <br /> dạng  đề trên) để làm đề về chi tiết, hình ảnh.<br /> 12<br />  II.2. HƯỚNG DẪN HỌC SINH LÀM BÀI VĂN NGHỊ  LUẬN VỀ  CHI  <br /> TIẾT, HÌNH ẢNH TRONG TÁC PHẨM TỰ SỰ.<br /> 1. DẠNG ĐỀ VỀ MỘT CHI TIẾT HÌNH ẢNH TIÊU BIỂU TRONG TÁC <br /> PHẨM.<br /> (I). Đặt vấn đề: Yêu cầu học sinh có cách dẫn dắt phù hợp . Với dạng đề <br /> về  chi tiết có thể  dẫn dắt từ    sự  thành công của tác phẩm được làm nên từ <br /> những chi tiết “đắt”, từ đó mà dẫn dắt đến chi tiết cần bàn luận.<br /> (II). Giải quyết vấn đề:<br /> 1. Giới thiệu khái quát về tác giả tác phẩm (giống như các dạng  đề khác <br /> về tác phẩm).<br /> 2.   Khái   quát   về   chi   tiết   và   vai   trò   của   chi   tiết   trong   tác   phẩm   văn <br /> chương (trong truyện ngắn)<br /> ­ Chi tiết văn học (Dẫn dắt từ phần bước 1 (I))<br /> ­ Vai trò của chi tiết trong tác phẩm văn học: Chi tiết nghệ thuật có tính tạo  <br /> hình, chi tiết gắn liền với quan niệm nghệ thuật về con người, chi tiết có vai trò  <br /> biểu lộ tư tưởng, chủ đề tác phẩm. Chi tiết đóng vai trò làm tiền đề cho sự phát  <br /> triển của cốt truyện.<br /> 3. Dẫn dắt cụ  thể  hoàn cảnh dẫn đến chi tiết. Tất cả  các chi tiết đều <br /> được xuất hiện trong hoàn cảnh cụ  thể  nhất là các chi tiết quan trọng thường  <br /> xuất hiện trong một hoàn cảnh (tình huống đặc biệt)­ Tóm tắt các sự việc phần <br /> trước đó để dẫn đến chi tiết cần bàn luận bằng một đoạn văn ngắn khoảng 7­ <br /> 10 dòng (Chú ý dẫn dắt ngắn gọn, chọn những sự  việc then chốt có liên quan <br /> chặt chẽ đến mạch vận động của tác phẩm và có ý nghĩa trực tiếp đến chi tiết <br /> bàn luận. Tránh lan man). Cụ thể:<br /> ­Chi tiết ấy thuộc phần nào của tác phẩm.<br /> ­Tình huống dẫn đến chi tiết.<br /> ­Đưa ra cụ thể hình ảnh, chi tiết cần phân tích.<br /> 4. Phân tích cụ thể nội dung, nghệ thuật để rút ra nghĩa của chi tiết.<br /> <br /> 13<br />  * Đây là phần quan trọng nhất và thường rất khó bởi dung lượng chi tiết thì  <br /> thật ít lại đòi hỏi các em phải suy luận, phân tích có chiều sâu. Học sinh phải có <br /> kiến thức và kĩ năng thật tốt. Muốn vậy, giáo viên phải định hướng cho học sinh <br /> biết cách khai thác vấn đề, phải biết phát huy trí tưởng tượng phong phú, phát <br /> huy trường liên tưởng. Bản chất của văn chương là sự  sáng tạo nên cần có sự <br /> cảm nhận phong phú sáng tạo của học sinh song cũng cần phải bám vào mạch  <br /> truyện, vào các yếu tố liên quan để hiểu về chi tiết cũng như hiểu được chủ đề <br /> tư  tưởng của tác phẩm. Phải gắn chi tiết  ấy vào chỉnh thể  của tác phẩm và  <br /> phong cách của nhà văn.<br /> a. Phân tích nội dung<br /> a1. Phải thấy rõ chi tiết ấy nói về điều gì?<br /> Cần cắt nghĩa rành rọt về chi tiết đó. Phải đặt trong từng tình huống cụ thể <br /> để hiểu sâu nội dung, ý nghĩa. Như chi tiết “giọt nước mắt của A Phủ” phải đặt <br /> vào hoàn cảnh A Phủ là một chàng trai rất gan bướng không dễ  gì anh sẽ  khóc <br /> nên chi tiết này có thể  thấy nó đã thể  hiện nỗi đau đớn, tủi cực đến tận cùng  <br /> của nhân vật. hay phải đặt vào hoàn cảnh xã hội để  hiểu ý nghĩa của chi tiết.  <br /> Cũng với chi tiết “giọt nước mắt của A Phủ”  phải thấy được hoàn cảnh của <br /> người nông dân miền núi dưới ách thống trị của bọn địa chủ phong kiến lúc bấy  <br /> giờ. Bọn địa chủ, phong kiến luôn đè nén con người khiến họ  phải chịu bao <br /> cảnh ngang trái, bất công.<br /> a2. Bình sâu các từ ngữ quan trọng.<br /> Trong cách “chi tiết đắt”, các nhà văn thường đặc tả qua một số từ ngữ then <br /> chốt để làm nổi bật tư tưởng. Có những từ ngữ gợi giá trị  tạo hình như  từ ngữ <br /> trong chi tiết về giọt nước mắt của bà cụ Tứ “ Trong kẽ mắt kèm nhèm của bà  <br /> rỉ xuống hai dòng nước mắt” (Vợ nhặt­ Kim Lân) hay hình ảnh mười đầu ngón <br /> tay Tnú bị  bốc cháy “Một ngón tay Tnu bốc cháy. hai ngón. Không có gì đượm  <br /> bằng nhựa xà nu. Lửa bắt rất nhanh, mười ngón tay bây giờ đã trở thành mười  <br /> ngọn đuốc”. Có những từ  ngữ  làm nổi bật những xúc cảm như  trong truyện <br /> <br /> 14<br /> ngắn “Đôi mắt” của Nam Cao khi nhà văn nói về thái độ của Hoàng với người  <br /> nông dân “Nỗi khinh bỉ  của anh phì ra cả  ngoài nét mặt theo cái bĩu môi dài  <br /> thườn thượt, mũi anh nhăn lại như  ngửi thấy mùi xác thối”. Chỉ  khi học sinh <br /> biết chú ý vào các từ ngữ then chốt có sức gợi thì mới làm nổi bật nội dung cụ <br /> thể của chi tiết và cảm xúc của người viết.<br /> a3. Phân tích sâu ý nghĩa gợi ra từ chi tiết đó (cho phép học sinh có những <br /> cảm nhận, liên tưởng phong phú sao cho vẫn phù hợp với mạch truyện và góp <br /> phần thể hiện chủ đề tư tưởng của tác phẩm).<br /> Khi phân tích hình ảnh ngọn lửa trên mười đầu ngón tay của Tnú, học sinh có <br /> những cảm nhận và liên tưởng:<br /> ­Ngọn lửa bốc cháy trên mười đầu ngón tay của Tnú như  thể hiện nỗi đau <br /> đớn tận cùng của Tnú và cũng là nỗi đau của toàn dân tộc khi kẻ  thù sang xâm  <br /> lược. Nhà văn đã miêu tả  “Một ngón tay Tnu bốc cháy, hai ngón, ba ngón...”. <br /> Ngôn ngữ giàu sức tạo hình để ta hình dung ra hình ảnh những ngón tay Tnú cứ <br /> bén dẫn, bén dần lần lần một ngón, hai ngón...Nhà văn lại nói thêm:  Không có gì  <br /> đượm bằng cây xà nu. Lửa bắt rất nhanh, mười ngón tay đã trở  thành mười  <br /> ngọn đuốc. Ngọn lửa ấy lan thật nhanh và ngay trong chốc lát mười ngón tay ấy  <br /> đã bùng lên bốc cháy...Nỗi đau như  đến tận cùng. Đau đớn cực độ  khi Tnú  <br /> không cảm thấy lửa ở mười đầu ngón tay mà anh cảm thấy lửa cháy trong lồng  <br /> ngực, cháy ở bụng, máu anh mặn chát ở đầu lưỡi, răng anh đã cắn nát môi anh  <br /> rồi. Lúc này nỗi đau  ấy không chỉ   ở  mười đầu ngón tay nữa mà ngọn lửa  ấy <br /> như thiêu đốt toàn cơ thể anh, anh đang cố kìm nén nỗi đau. Đó còn là hình ảnh <br /> tố cáo tội ác tày trời của giặc Mĩ, chúng đã tàn sát hủy diệt cuộc sống của nhân <br /> dân ta. Chúng còn giết bà Nhan, anh Xút, anh Quyết và bao nhiêu người dân vô  <br /> tội khác nữa. Chúng đã biến cây xà nu vốn thân thuộc gần gũi, vốn là bạn của <br /> mọi nhà giờ  đây lại thiêu đốt nhân dân. Dưới sự  tàn bạo của chúng tất cả  đều <br /> trở nên đáng sợ (Liên hệ với tội ác của giặc Minh ở thế kỉ XV): <br /> “Nướng dân đen trên ngọn lửa hung tàn <br /> Vùi con đỏ xuống dưới hầm tai vạ”<br /> 15<br />                                    “Bình Ngô đại cáo”­ Nguyễn Trãi<br /> ­Ngọn lửa ngùn ngụt bốc cháy cũng là ngọn lửa của  lòng căm thù trong <br /> mỗi người dân Việt Nam. Bọn thằng Dục thiêu đốt mười đầu ngón tay của Tnú  <br /> là để uy hiếp tinh thần của nhân dân. Chúng đe dọa người dân “xem hãy coi bàn <br /> tay thằng Tnú”, chúng muốn người dân Tây Nguyên nhìn vào đó mà sợ, mà <br /> không dám đấu tranh nhưng ngược lại nhìn vào đó họ không sợ hãi bọn giặc mà <br /> chỉ  thấy thương cho Tnú và căm giận sục sôi với quân thù và họ  sẽ  đứng lên  <br /> đấu tranh chống lại kẻ  thù tàn ác, trả  thù cho những người dân đã chịu đau <br /> thương và đã hi sinh.<br /> ­Mười ngón tay đã trở  thành mười ngọn đuốc. Không phải ngẫu nhiên mà <br /> nhà văn Nguyễn Trung Thành ví ngọn lửa  ấy như  những ngọn đuốc bởi ngọn  <br /> đuốc vốn thật gần gũi với buôn làng Tây Nguyên, nó soi sáng trong đêm tối nơi <br /> núi rừng. Và ngọn đuốc thường có ý nghĩa nói về  ý nghĩa soi đường, tinh thần <br /> đấu tranh. Lúc này mười ngọn đuốc  ấy kết thành một bó đuốc rực sáng để <br /> khích lệ  và cổ  vũ tinh thần đấu tranh. Đặc biệt bó đuốc  ấy như  ánh sáng soi  <br /> đường cho cả dân làng đứng lên đấu tranh (Liên hệ vơi trái tim Đan cô).<br /> Ngọn lửa  ấy cũng đã báo hiệu cuộc Đồng Khởi của người dân Tây Nguyên,  <br /> họ cùng nhất loạt đứng lên đấu tranh và chiến thắng. <br />  a4. Phải có sự so sánh, mở rộng liên hệ với các chi tiết khác ở tác phẩm  <br /> cũng như các chi tiết có liên quan ở các tác phẩm khác.<br /> Các chi tiết trong tác phẩm bao giờ cũng có mối quan hệ chặt chẽ với các chi <br /> tiết khác. Khi tìm hiểu chi tiết, hình ảnh nào đó ta đặt nó trong mối liên hệ  với  <br /> các chi tiết khác trong tác phẩm để thấy một mạch thống nhất. Hay khi liên hệ <br /> với các chi tiết trong các tác phẩm khác thì lại để  thấy được sự  kế  thừa cũng <br /> như sự sáng tạo trong sáng tác văn chương. Như khi phân tích về giọt nước mắt  <br /> của A Phủ có thể liên hệ với giọt nước mắt của Hộ trong “Đời thừa”. Nam Cao  <br /> đã miêu tả  giọt nước mắt của nhân vật Hộ  “Nước mắt hắn bật ra như  nước  <br /> một quả  chanh người ta bóp mạnh”. “Hắn khóc. Hắn khóc nức nở, khóc như  <br /> thể không ra tiếng khóc”. Hay nước mắt của Chí Phèo trong tác phẩm cùng tên  <br /> 16<br /> “Hắn thấy mắt mình hình như   ươn  ướt”.  Ở  đây đều là giọt nước mắt của <br /> những người đàn ông đau khổ  nhưng có hoàn cảnh và số  phận khác nhau. Nếu  <br /> như  giọt nước mắt của Chí Phèo là sự  cảm động khi được Thị  Nở  chăm sóc,  <br /> giọt nước mắt của Hộ là ân hận khi nhận ra hành động thô bạo của mình với vợ <br /> con thì giọt nước mắt của A Phủ lại là nỗi đau đớn, tủi cực của người nông dân  <br /> khi bị áp bức. Cũng cùng cách thức so sánh liên hệ ấy khi nói về giọt nước mắt  <br /> của bà cụ Tứ trong tác phẩm “Vợ nhặt” của Kim Lân ta có thể liên hệ đến câu  <br /> thơ:<br />  “Tuổi già hạt lệ như sươnng<br /> Hơi đâu ép lấy hai hàng chứa chan”<br />                                                 “Khóc Dương khuê”­ Nguyễn khuyến.<br /> b. Phân tích nghệ  thuật xây dựng chi tiết  (gắn với nét đặc trưng trong <br /> phong cách của nhà văn)<br /> ­Bút pháp miêu tả như bút pháp hiện thực (chi tiết kết thúc truyện Chí Phèo), <br /> bút pháp lãng mạn cách mạng (chi tiết kết thúc truyện “Vợ nhặt”), bút pháp của  <br /> khuynh hướng sử thi (chi tiết về hình ảnh rừng xà nu cuối tác phẩm “Rừng xà  <br /> nu”)<br /> ­Nét đặc trưng trong ngôn ngữ: Ngôn ngữ  giản dị  như  trong tác phẩm của  <br /> Kim Lân, ngôn ngữ  hào hùng tráng lệ  như  trong “Rừng xà nu”, ngôn ngữ  đậm <br /> màu sắc triết lí như trong tác phẩm của Nam Cao..., ngôn ngữ đậm sắc thái Nam  <br /> Bộ trong “Những đứa con trong gia đinh” Nguyễn Thi...<br /> 5. Đánh giá ý nghĩa của chi tiết đó trong hệ thống toàn bộ tác phẩm.<br /> Chi tiết quan trọng ấy làm cho mạch truyện trở nên thống nhất và giữ vai trò <br /> chủ đạo làm nên ý nghĩa tư tưởng của tác phẩm. <br /> Thể hiện rõ phong cách của tác giả.<br />  VÍ DỤ CHỨNG MINH<br /> Cảm nhận của anh/ chị về chi tiết bát bánh đúc trong truyện ngắn“Vợ <br /> nhặt” của Kim Lân.<br /> <br /> 17<br />  (I). ĐVĐ: (Giới thiệu từ quan niệm của nhà văn Nguyễn Minh Châu)<br /> (Nhà văn Nguyễn Minh Châu có lần nói đại ý rằng : Người cầm bút có <br /> biệt tài là có thể  chọn trong cái dòng đời xuôi chảy  một khoảnh khắc với một <br /> vài sự diễn biến sơ sài nhưng đó có khi lại là cái khoảnh khắc chứa cả một đời  <br /> người, một đời nhân loại. Đúng như  vậy, trong cái dòng đời xuôi chảy  ấy các <br /> nhà văn sẽ  tìm được một khoảnh khắc – một điểm sáng nghệ  thuật có ý nghĩa <br /> làm nổi bật tính cách của nhân vật và góp phần quan trọng trong việc thể hiện <br /> chủ đề tư tưởng của tác phẩm. Chi tiết  bát bánh đúc trong tác phẩm “Vợ nhặt” <br /> của Kim Lân mang ý nghĩa như thế).<br /> (II). GQVĐ:<br /> 1. Khái quát về tác giả, tác phẩm.<br /> ­Tác giả  Kim Lân: Kim Lân là nhà văn được coi là “con đẻ  của đồng  <br /> ruộng”. Ông “một lòng đi về với đất, với người với thuần hậu nguyên thủy của  <br /> cuộc sống nông thôn” (Nguyên Hồng).  Kim Lân có những trang viết chân thực  <br /> về đời sống làng quê với những thú vui tao nhã của người nông dân quê mình mà <br /> ông gọi đó là “thú đồng quê” hay “phong lưu đồng ruộng”. Ông cũng viết chân <br /> thực về những người nông dân quê mình chất phác, hóm hỉnh mà rất tài hoa.<br /> ­ Hoàn cảnh sáng tác: Tác phẩm có tiền thân là tiểu thuyết “Xóm ngụ cư”  <br /> được viết ngay sau khi cách mạng Tháng Tám thành công nhưng còn dang dở và <br /> bị mất bản thảo. Sau khi hòa bình lập lại ở miền Bắc (1954), Kim Lân dựa vào <br /> một phần của cốt truyện cũ để  viết tác phẩm “Vợ  nhặt”. Tác phẩm được đưa <br /> vào tập “Con chó xấu xí” (Xuất bản 1962).<br /> ­Nội dung chính: Tác phẩm phản ánh chân thực cuộc sống của người dân  <br /> vùng đồng bằng Bắc Bộ trong nạn đói kinh hoàng năm 1945. Nhưng trong hoàn <br /> cảnh đó người nông dân vẫn đùm bọc yêu thương, vẫn khao khát mái  ấm gia <br /> đình và luôn có một niềm hi vọng vào tương lai.<br /> 2. Dẫn dắt để  dẫn đến chi tiết  (hoàn cảnh, tình huống xuất hiện chi <br /> tiết)<br /> <br /> 18<br />  (Tràng là một anh nông dân nghèo sống ở xóm ngự cư. Trong nạn đói, anh  <br /> làm thuê, kéo xe bò thóc cho liên đoàn lên tỉnh.Tràng gặp thị   ở  chợ  tỉnh, cũng  <br /> đang trong nạn đói. Lần thứ hai gặp lại, Tràng thấy thị “gầy sọp đi, trên khuôn  <br /> mặt lưỡi cày xám xịt chỉ còn thấy hai con mắt”.  Sau những câu nói tầm phơ tầm <br /> phào, Tràng đã mời thị ăn. Tràng vỗ vỗ vào Túi: Rích bố cu. Thế là thị sà xuống <br /> ăn thật. Thị  ăn một chặp bốn bát bánh đúc. Ăn xong, thị  cầm dọc đôi đũa quệt <br /> ngang miệng...”).<br /> 3. Phân tích chi tiết: Thể hiện số phận, phẩm chất của nhân vật.<br /> ­Thể hiện số phận thảm thương, khốn cùng của nhân vật trong nạn đói<br /> khủng khiếp năm 1945.<br /> +Vì cái đói cái nghèo nên khi được Tràng mời ăn giầu, thị đã nói  “Ăn gì thì  <br /> ăn, chả ăn giầu”. Thị đã “gợi ý” để được ăn, Lúc này cái đói cái nghèo đang bám <br /> riết lấy thị  nên cái điều đơn giản nhất và cũng lớn lao nhất với thị  là có được <br /> miếng ăn.<br /> + Vì miếng ăn mà thị mất đi nữ tính của người con gái, thị đánh đổi cái sĩ  <br /> diện, cái duyên của người con gái. Khi thị “sà xuống ăn một chặp bốn bát bánh  <br /> đúc” thì ta thấy thị  thật đáng thương, tội nghiệp. Có người nói thị  trở  nên trơ <br /> trẽn vì miếng ăn, cái đói đã làm thị  mất đi nhân phẩm, lòng tự  trọng. Có sống <br /> trong hoàn cảnh   ấy con người ta mới thấm thía và hiểu cho hoàn cảnh của thi. <br /> Nhà văn Nam Cao cũng hay viết về cái đói, về miếng ăn, về chuyện vì miếng ăn <br /> mà con người ta đánh mất đi nhân phẩm, lương tri. Trong truyện “Một bữa no”,  <br /> Nam Cao cũng đã nói về người bà vì đói quá mà ăn cho đến no và chết vì “một <br /> bữa no”, hay trong “Trẻ con không được ăn thịt chó”, nhà văn cũng viết về hình <br /> ảnh của người cha vì miếng ăn mà trở nên độc ác với những đứa con.<br /> +Thị theo không Tràng về  làm vợ cũng chỉ vì cái đói, muốn chạy trốn cái <br /> đói.<br /> ­Hình ảnh bắt bánh đúc ấy cũng thể hiện niềm ham sống, khát khao cuộc <br /> sống của người nông dân: Vì sự sinh tồn nên thị “ăn liền một chặp bốn bát bánh <br /> đúc chẳng chuyện trò gì”, ăn để sống. Và thị  bám theo câu nói của Tràng “rích <br /> 19<br /> bố cu” “có về với tớ thì ra khuân hàng lên xe rồi cùng về, rồi thị đã theo không <br /> về làm vợ. <br /> ­ Thể hiện vẻ đẹp của tình người hào hiệp ở  người cho ăn­ Tràng nghèo <br /> không dư dật gì nhưng lại có tấm lòng nhân hậu, biết cưu mang đồng loại.<br /> + Trong buổi đói khát, miếng ăn là cả vấn đề sinh mệnh, Tràng cho thị ăn <br /> trong hoàn cảnh lúc bấy giờ một nghĩa cử rất cao đẹp.<br /> + Tràng đã cứu sống thị.<br /> ­Bánh đúc nên duyên vợ chồng. Trong văn học ta thường thấy những hình <br /> ảnh mang đậm chất thơ  để  nói về  tín hiệu giao duyên nào là cái áo “ yêu nhau <br /> cởi áo cho nhau”, nào là chiếc khăn “khăn thương nhớ ai” còn ở đây lại là một <br /> hình ảnh rất thực của cuộc sống đời thường. <br /> + Từ bát bát bánh đúc ấy mà thị thành vợ Tràng và sau này thị trở nên hiền  <br /> thục, nữ tính sau khi làm vợ Tràng.<br /> + Từ  đó Tràng cũng có được hạnh phúc bất ngờ, sung sướng khi có vợ. <br /> Sau này tâm tính Tràng thay đổi, thấy mình nên người gắn bó và có trách nhiệm <br /> với gia đình.<br /> 4. Đánh giá về ý nghĩa tư tưởng: <br /> ­Chi tiết bát bánh đúc trong tác phẩm đã phản ánh hiện thực về  nạn đói  <br /> trong đó con người bị coi như cọng rơm cái rác, giá trị cả con người trở nên rẻ <br /> mạt.<br /> ­Thể hiện giá trị nhân đạo sâu sắc: Cảm thông với nỗi khổ của con người  <br /> qua đó cũng tố cáo, lên án những những chính sách tàn bạo của thực dân Pháp  <br /> và phát xít Nhật đã đẩy nhân dân ta vào thảm cảnh nạn đói thảm khốc. Đồng <br /> thời Kim Lân cũng ca ngợi vẻ đẹp của tình người ở người lao động trong hoàn  <br /> cảnh còn nhiều khó khăn. <br /> 5. Đánh giá về chi tiết:<br /> ­Là chi tiết quan trọng góp phần thúc đẩy cốt truyện, khắc họa số  phận,  <br /> phẩm chất, tính cách của nhân vật.<br /> <br /> <br /> 20<br />  + Thể hiện được nét đặc sắc trong phong cách sáng tác của Kim Lân. Nhà <br /> văn thường viết về  cuộc sống giản dị của người nông dân với tâm lí rất đời <br /> thường. Ông sử dụng ngôn ngữ nôm na, gần gũi trong cuộc sống đời thường.<br /> (III). KTVĐ<br /> ­Khẳng định ý nghĩa của chi tiết.<br /> ­Khẳng định ý nghĩa của tác phẩm.<br /> <br /> <br /> 2. DẠNG ĐỀ  NGHỊ  LUẬN VỀ  NHỮNG  Ý KIẾN BÌNH LUẬN VỀ <br /> CHI TIẾT.<br /> (Học sinh vận dụng kĩ năng nghị luận về những ý kiến bàn về văn học)<br /> I). Đặt vấn đề: Yêu cầu học sinh có cách dẫn dắt phù hợp. Cần đưa ra được <br /> những ý kiến bàn về chi tiết.<br /> (II). Giải quyết vấn đề:<br /> 1. Giới thiệu khái quát về  tác giả và  tác phẩm <br /> 2.   Khái   quát   về   chi   tiết   và   vai   trò   của   chi   tiết   trong   tác   phẩm   văn <br /> chương (trong truyện ngắn)<br /> ­ Chi tiết văn học (Dẫn dắt từ phần bước 1 (I))<br /> ­ Vai trò của chi tiết trong tác phẩm văn học: Chi tiết nghệ thuật có tính tạo  <br /> hình, chi tiết gắn liền với quan niệm nghệ thuật về con người, chi tiết có vai trò  <br /> biểu lộ tư tưởng, chủ đề tác phẩm. Chi tiết đóng vai trò làm tiền đề cho sự phát  <br /> triển của cốt truyện.<br /> 3. Bình luận các ý kiến về chi tiết. <br /> 3.1: Bàn luận về ý kiến thứ nhất.<br /> ­Đưa ra ý kiến của cá nhân.<br /> ­Giải thích, chứng minh cho ý kiến của mình.<br /> 3.2: Bàn luận về ý kiến thứ hai.<br /> ­Đưa ra ý kiến của cá nhân.<br /> ­Giải thích, chứng minh cho ý kiến của mình.<br /> 21<br />  4. Bàn luận về mối quan hệ giữa hai ý kiến.<br /> (III). KTVĐ.<br /> ­Khẳng định lại ý kiến của bản thân.<br /> ­ Đánh giá về ý nghĩa của chi tiết:<br /> ­Đánh giá về sự thành công của tác phẩm.<br /> <br /> <br /> VÍ DỤ CHỨNG MINH<br /> Đề bài: Về cách kết thúc truyện ngắn “Vợ nhặt”, có ý kiến cho rằng <br /> “Đó là một cái kết  mở, tự nhiên và sáng”, lại có ý kiến cho “Đó chưa phải  <br /> là một cái kết thực sự tự nhiên, gượng ép về nghệ thuật”. <br />  Ý kiến của anh (chị).<br /> (I). ĐVĐ: <br /> Đặc điểm của văn chương là sự sáng tạo, mỗi nhà văn có quyền chọn cho  <br /> mình một con đường riêng và bản thân mỗi tác phẩm cũng có sự  phong phú về <br /> các tầng  nghĩa. Vì thế  quá trình tiếp nhận văn học cũng là một quá trình đầy <br /> sáng tạo tùy thuộc vào vốn sống, năng lực bản thân, ý kiến, hoàn cảnh chủ quan  <br /> của mỗi cá nhân. Đứng trước một hình tượng văn học có thể có những luồng ý <br /> kiến khác nhau như khi đánh  giá về  cách kết thúc của truyện ngắn “Vợ  nhặt”  <br /> có ý kiến cho rằng <br /> “Đó là một cái kết  mở, tự nhiên và sáng”, lại có ý kiến cho “Đó chưa phải là  <br /> một cái kết thực sự tự nhiên,gượng ép về nghệ thuật”. <br /> (II). GQVĐ<br /> 1. Khái quát về tác giả, tác phẩm.<br /> ­Tác giả  Kim Lân: Kim Lân là nhà văn được coi là “con đẻ  của đồng  <br /> ruộng”. Ông “một lòng đi về với đất, với người với thuần hậu nguyên thủy của  <br /> cuộc sống nông thôn” (Nguyên Hồng).  Kim Lân có những trang việt chân thực  <br /> về đời sống làng quê với những thú vui tao nhã của người nông dân quê mình mà <br /> <br /> <br /> 22<br /> ông gọi đó là “thú đồng quê” hay “phong lưu đồng ruộng”. Ông cũng viết chân <br /> thực về những người nông dân quê mình chất phác, hóm hỉnh mà rất tài hoa.<br /> ­ Hoàn cảnh sáng tác: Tác phẩm có tiền thân là tiểu thuyết “Xóm ngụ cư”  <br /> được viết ngay sau khi cách mạng Tháng Tám thành công nhưng còn dang dở và <br /> bị mất bản thảo. Sau khi hòa bình lập lại ở miền Bắc (1954), Kim Lân dựa vào <br /> một phần của cốt truyện cũ để  viết tác phẩm “Vợ  nhặt”. Tác phẩm được đưa <br /> vào tập “Con chó xấu xí” (Xuất bản 1962).<br /> ­Nội dung chính: Tác phẩm phản ánh chân thực cuộc sống của người dân  <br /> vùng đồng bằng Bắc Bộ trong nạn đói kinh hoàng năm 1945. Nhưng trong hoàn <br /> cảnh đó người nông dân vẫn đùm bọc yêu thương, vẫn khao khát mái  ấm gia <br /> đình và luôn có một niềm hi vọng vào tương lai.<br /> 2. Khái quát về  chi tiết trong tác phẩm văn học. (Tham khảo phần <br /> trên).<br /> 3. Tóm tắt dẫn dắt đến chi tiết.<br /> Truyện viết về cuộc sống của những người dân ở xóm ngụ cư trong nạn  <br /> đói mà tiêu biểu là cuộc sống của gia đình Tràng. Vì cái đói cái nghèo nên Tràng <br /> không thể có một đám cưới đàng hoàng và bữa cơm đón nàng dâu mới của nhà <br /> Tràng cũng rất thảm hại “Giữa cái mẹt rách chỉ có độc một lùm rau chuối thái  <br /> rối và một đĩa muối ăn với cháo”. Trong bữa ăn họ  nghe thấy tiếng trống thúc <br /> thuế, qua lời của người vợ, Tràng đã nhớ  lại có lần mình gặp Việt Minh và <br /> “Trong óc Tràng bỗng hiện lên đám người đói và lá cờ đỏ bay phấp phới”,<br /> 4.Trình bày ý kiến của bản thân về cách kết thúc truyện.<br /> 4.1: Bàn luận về ý kiến: “Đó là một cái kết  mở, tự nhiên và sáng”<br /> ­ Đó là cách kết truyện tự nhiên phù hợp.<br /> + Kết thúc ấy có cơ sở từ thực tiễn đời sống. Câu chuyện có bối cảnh là <br /> nạn đói năm 1945­ một thời điểm lịch sử  có thật trong đất nước ta vào những <br /> năm tháng chuẩn bị cho cuộc cách mạng và đó là những ngày tiền khởi nghĩa với  <br /> phong trào phá kho thóc Nhật chia cho dân nghèo. Vậy nên trong hoàn cảnh đói <br /> <br /> 23<br /> khát cùng cực  ấy người nông dân nhận ra kẻ  thù gây đau khổ  cho mình là bọn <br /> Pháp và Nhật. Thực dân Pháp thi hành những “ luật pháp dã man’, vơ vét của cải <br /> còn phát xít Nhật thì bắt nhân dân ta nhổ lúa trồng đay, trồng thầu dầu rồi cùng <br /> với thiên tai, lũ lụt...Tất cả đều là căn nguyên dẫn đến thảm cảnh nạn đói năm <br /> 1945. Những người dân sống trong hoàn cảnh đó họ  sẽ  ý thức được mình phải <br /> đứng lên đấu tranh tìm con đường cho mình. Họ sẽ tìm đến với cách mạng như <br /> một điều tất yếu.<br /> + Sự hợp lí ở đây là họ chỉ mới bắt đầu nhận thức về cách mạng, đó mới <br /> chỉ là ánh sáng le lói ở cuối đường hầm. Nhà văn không kết thúc câu chuyện ở <br /> việc Tràng đi làm cách mạng rồi kêu gọi quần chúng nhân dân cùng đứng lên <br /> đấu tranh. Nếu như vậy e rằng có phần gượng ép và ảo tưởng. Ở đây mới dừng  <br /> lại  ở  việc qua lời người vợ  mà Tràng đã nhớ  lại có lần anh đã nhìn thấy đoàn <br /> người đi phá kho thóc và  được nghe nói họ  là Việt Minh. Quá trình nhận thức <br /> ấy được diễn tiến từ từ. Cách kết truyện như thế là phù hợp.<br /> ­Đó còn là cách kết truyện mở và sáng.<br /> +   Truyện   kết   thúc   nhưng   đã   mở   ra   cho   người   đọc   nhiều   suy   ngẫm. <br /> Truyện không nói cụ  thể  rõ ràng là cuộc sống của Tràng, bà cụ  Tứ, người vợ <br /> nhặt sẽ đi đến đâu, cuộc sống của họ tiếp theo sẽ như thế nào để gượng ép trói <br /> buộc suy nghĩ của bạn đọc thiên về  một hướng và nhiều khi chỉ  suy nghĩ theo  <br /> chiều hướng  ấy. Và thật khéo léo khi Kim Lân để  “lửng”. Kết thúc “lửng”  ấy <br /> chứa đựng bao suy nghĩ của tác giả. Phải chăng nhà văn  Kim Lân