Sự thay đổi về không gian đô thị ở thành phố Vinh trong quá trình đô thị hóa (1974-2008)

Trường Đại học Vinh Tạp chí khoa học, Tập 48 - Số 3B/2019, tr. 69-76<br /> <br /> SỰ THAY ĐỔI VỀ KHÔNG GIAN ĐÔ THỊ Ở THÀNH PHỐ VINH<br /> TRONG QUÁ TRÌNH ĐÔ THỊ HÓA (1974 - 2008)<br /> Nguyễn Thị Kim Sang<br /> Phòng An ninh hồ sơ, Tổng cục An ninh, Bộ Công An<br /> Ngày nhận bài 25/6/2019, ngày nhận đăng 07/9/2019<br /> <br /> Tóm tắt: Bài viết tập trung làm rõ sự thay đổi về không gian đô thị ở thành phố<br /> Vinh trong quá trình đô thị hóa từ khi công cuộc tái thiết, xây dựng lại thành phố Vinh<br /> được khởi động vào ngày 01/5/1974 đến ngày thành phố Vinh được công nhận là đô<br /> thị loại I trực thuộc tỉnh Nghệ An 05/9/2008, từ đó hy vọng góp phần thiết thực vào<br /> việc nghiên cứu về quá trình đô thị hóa ở thành phố Vinh suốt hơn hai thế kỷ qua.<br /> Từ khóa: Không gian đô thị; đô thị; đô thị hóa; sáp nhập.<br /> <br /> 1. Đặt vấn đề<br /> Ngày 27/01/1973, Hiệp định Pari về chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở<br /> Việt Nam được ký kết. Vấn đề khôi phục, hàn gắn vết thương chiến tranh, xây dựng lại<br /> hậu phương miền Bắc từ đổ nát hoang tàn của chiến tranh trở thành một trong những<br /> nhiệm vụ cấp thiết. Trong bối cảnh chung đó, ngày 01/5/1974, đồng chí Đỗ Mười - Phó<br /> Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng kiêm Bộ trưởng Bộ Xây dựng, thay mặt Đảng, Chính phủ<br /> nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa cùng ngài Đại sứ Đặc mệnh toàn quyền nước Cộng<br /> hòa Dân chủ Đức tại Việt Nam là Đitơ Đuêring và đồng chí Nguyễn Sĩ Quế - Bí thư Tỉnh<br /> ủy Nghệ An dự lễ khởi công, đặt viên gạch đầu tiên xây dựng lại thành phố Vinh (Ban<br /> Chấp hành Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam thành phố Vinh, 2010, tr. 399). Từ đó cho<br /> đến năm 2008, khi thành phố Vinh được công nhận là đô thị loại I, quá trình đô thị hóa<br /> diễn ra liên tục, toàn diện, làm thay đổi không gian đô thị và toàn bộ bức tranh kinh tế,<br /> chính trị, văn hóa, xã hội trên địa bàn thành phố Vinh. Tùy thuộc góc độ tiếp cận của các<br /> ngành khoa học khác nhau mà có cách hiểu, cách định nghĩa về không gian đô thị khác<br /> nhau. Từ góc độ tiếp cận sử học, có thể hiểu một cách chung nhất nội hàm của không<br /> gian đô thị bao gồm không gian sống của toàn bộ cư dân một đô thị với không gian kiến<br /> trúc, không gian cộng đồng, không gian mặt nước, không gian cây xanh… Trong phạm<br /> vi bài viết này chúng tôi không có tham vọng đi sâu nghiên cứu toàn bộ những tác động<br /> của quá trình đô thị hóa đối với toàn bộ những thay đổi về không gian đô thị theo cách<br /> hiểu trên mà chỉ tập trung làm rõ những thay đổi về không gian đô thị ở thành phố Vinh<br /> trong khoảng thời gian đã xác định dưới ảnh hưởng của quá trình đô thị hóa trên hai<br /> phương diện chính yếu sau đây:<br /> - Thứ nhất, việc sáp nhập một số làng, xã thuộc địa giới hành chính huyện Hưng<br /> Nguyên và huyện Nghi Lộc vào địa bàn thành phố Vinh, biến vùng nông thôn và dân cư<br /> làng xã từ nhiều thế kỷ trước thành không gian đô thị và cư dân đô thị Vinh. Hơn thế<br /> nữa, chính trong không gian đô thị mới được hình thành đó, chỉ trong một khoảng thời<br /> gian ngắn, cư dân từ nhiều nơi, nhiều địa phương về định cư, đẩy mật độ dân cư tăng<br /> theo cấp số nhân, khác xa với tăng trưởng dân cư tự nhiên truyền thống. Đây vừa là yếu<br /> tố để mở rộng không gian đô thị vừa là yếu tố làm thay đổi không gian kiến trúc, không<br /> gian cây xanh, không gian cộng đồng… Chẳng hạn, việc di dời dân cư để xây dựng công<br /> <br /> Email: dekimsang@gmail.com<br /> <br /> <br /> <br /> 69<br />  N. T. K. Sang / Sự thay đổi về không gian đô thị ở thành phố Vinh trong quá trình đô thị hóa…<br /> <br /> viên trung tâm thành phố, việc sáp nhập toàn bộ xã Vinh Tân và một phần xã Hưng<br /> Thịnh (Hưng Nguyên), xã Nghi Phú, xã Nghi Đức, Nghi Ân, Nghi Liên (Nghi Lộc) vào<br /> địa bàn thành phố tạo cơ hội xây dựng các tuyến đường giao thông, khu chung cư, các<br /> công trình công cộng; việc mở tuyến đường 3/2 (Đại lộ Lê Nin), mở rộng sân bay Vinh<br /> góp phần làm thay đổi không gian đô thị Vinh.<br /> - Thứ hai, những thay đổi ngay trên phần không gian đô thị của thành phố Vinh -<br /> Bến Thủy được thành lập từ ngày 10/12/1927 trên cơ sở sáp nhập 03 trung tâm đô thị là<br /> Vinh, Bến Thủy, Trường Thi với diện tích 20km2 và 2 vạn dân nội thành, với 10 khu phố<br /> (Nghị định thành lập thành phố Vinh - Bến Thủy của Toàn quyền Đông Dương). Thành<br /> phố Vinh được thành lập vào ngày 10/10/1963 theo Quyết định số 148/CP của Hội đồng<br /> Chính phủ nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Đây chính là quá trình đô thị hóa theo<br /> chiều sâu, tức là củng cố, gia tăng các yếu tố đô thị trong các đô thị đã được thiết lập từ<br /> trước trên các phương diện chính yếu như: giảm tỷ lệ cư dân nông nghiệp trên địa bàn<br /> thành phố Vinh, đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng, mở đường cho nhiều ngành nghề kinh tế<br /> mới hình thành, phát triển, từng bước xây dựng văn hóa, văn minh đô thị…<br /> <br /> 2. Sự thay đổi về không gian đô thị ở thành phố Vinh (1974 - 2008)<br /> Trải qua hai cuộc chiến tranh phá hoại thảm khốc của không quân và hải quân Mỹ<br /> từ ngày 05/8/1964 đến ngày 29/12/1972, toàn bộ cơ sở hạ tầng trên địa bàn thành phố Vinh<br /> đã bị bom đạn Mỹ san phẳng hoàn toàn. Thực tế này đã đưa quá trình tái thiết, xây dựng lại<br /> thành phố Vinh từ ngày 01/5/1974 giống như biến một vùng đất chưa từng là đô thị thành<br /> đô thị, xây dựng lại một thành phố hiện đại trên ngàn vạn hố đạn bom lớn nhỏ, giao thông<br /> hào và ụ pháo phòng không. Hơn nữa, trong suốt thời gian đó, đại bộ phận nhân dân trên<br /> địa bàn thành phố phải sơ tán về các huyện trung du, miền núi trong tỉnh. Hành trang văn<br /> hóa - văn minh của những tháng ngày sống trên địa bàn thành phố Vinh, xa hơn là thị xã<br /> Vinh kể từ sau Cách mạng tháng Tám năm 1945 mà họ mang theo khi đi tản cư đã phần<br /> nào gửi lại và họ chịu ảnh hưởng bởi văn hoá nông thôn, làng xã. Đại bộ phận cán bộ, đảng<br /> viên, nhân dân tham gia công cuộc xây dựng lại thành phố từng sống nhiều năm ở trung<br /> du, miền núi hay tham gia chiến đấu và phục vụ chiến đấu khắp các chiến trường miền<br /> Nam, Lào, Campuchia. Bên cạnh đó, quá trình đô thị hoá giai đoạn này diễn ra trong bối<br /> cảnh Nghệ An có nền kinh tế chậm phát triển, thu không đủ chi trong suốt gần nửa thế kỷ<br /> qua. Cho đến năm 2008 số liệu thống kê cho thấy Nghệ An vẫn chưa cân đối được ngân<br /> sách thu chi mà phải dựa vào sự hỗ trợ của Trung ương. Đây thực sự là những thách thức<br /> không hề nhỏ trên bước đường đô thị hóa của thành phố Vinh.<br /> Công cuộc xây dựng lại thành phố Vinh diễn ra trong bối cảnh toàn Đảng, toàn<br /> quân, toàn dân dồn tất cả tinh thần và lực lượng cho công cuộc giải phóng hoàn toàn<br /> miền Nam, thống nhất đất nước (từ cuối năm 1974 đến đầu năm 1975). Hơn thế nữa, chỉ<br /> 5 tháng sau ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng, trong hai ngày 24 - 25/10/1975, tại<br /> thành phố Vinh, Ban Thường vụ Tỉnh ủy Nghệ An, Hà Tĩnh đã thống nhất việc sáp nhập<br /> hai tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh thành tỉnh Nghệ Tĩnh theo Nghị quyết số 425/QĐBCT của<br /> Bộ Chính trị Ban chấp hành Trung ương Đảng. Kết cấu kinh tế và cơ sở hạ tầng trên địa<br /> bàn thành phố Vinh lúc bấy giờ thực sự chưa tương xứng với vai trò trung tâm chính trị<br /> hành chính, kinh tế xã hội của tỉnh Nghệ Tĩnh - tỉnh có diện tích tự nhiên lớn và dân số<br /> đông vào loại bậc nhất so với các tỉnh thành khác của cả nước lúc bấy giờ. Thêm một<br /> thách thức lớn là hai cuộc chiến tranh biên giới Tây Nam diễn ra từ năm 1978 và biên<br /> <br /> <br /> 70<br /> Trường Đại học Vinh Tạp chí khoa học, Tập 48 - Số 3B/2019, tr. 69-76<br /> <br /> giới phía Bắc năm 1979, cộng với những yếu kém, bất cập trong điều hành, quản lý kinh<br /> tế làm cho nguồn lực đầu tư xây dựng thành phố Vinh gặp muôn vàn khó khăn.<br /> Với quyết tâm cao độ của Đảng bộ, nhân dân thành phố và sự giúp đỡ đầy hiệu<br /> quả của nước Cộng hòa Dân chủ Đức, trực tiếp là các chuyên gia, kỹ sư trong công cuộc<br /> khảo sát, quy hoạch, xây dựng lại thành phố Vinh, diện mạo đô thị Vinh ngày càng đổi<br /> mới. Sau 10 năm xây dựng (1974 - 1984), tại phường Quang Trung có 12 dãy nhà cao 5<br /> tầng với hơn 3000 căn hộ được đưa vào sử dụng. Các công trình văn hoá như Rạp chiếu<br /> phim 12-9, Nhà Văn hóa thiếu nhi Tenlơman thực sự tạo nên một sự khác biệt trên bước<br /> đường phát triển của đô thị Vinh. Theo số liệu lưu trữ tại Văn phòng UBND tỉnh Nghệ<br /> An và Văn phòng Sở Xây dựng Nghệ An, đến tháng 12/1979, có 05 ngôi nhà cao tầng là<br /> A1, A2, B1, B2, C1 được đưa vào sử dụng, đến tháng 12/1982, thêm nhà A3, B2, C2, D1<br /> được đưa vào sử dụng, đến tháng 12/1984 có tổng cộng 12 ngôi nhà 5 tầng được đưa vào<br /> sử dụng với hơn 3000 hộ gia đình, chưa kể một số cơ quan như Nhà xuất bản Nghệ Tĩnh,<br /> Báo Nghệ Tĩnh, Hội Liên hiệp phụ nữ tỉnh Nghệ Tĩnh… cũng có trụ sở làm việc tại khu<br /> phố Quang Trung.<br /> Không gian đô thị Vinh có nhiều thay đổi cả về chiều rộng (diện tích đô thị tăng)<br /> lẫn chiều sâu và kết cấu ngành nghề kinh tế. Ngày 02/3/1979, Hội đồng Chính phủ ban<br /> hành Quyết định số 73/CP điều chỉnh lại địa giới hành chính của một số xã, tiểu khu phố<br /> cho phù hợp với việc quy hoạch tổng thể thành phố Vinh. Cụ thể:<br /> - Chuyển các xã Hưng Bình, Hưng Thủy, Vinh Hưng thành các tiểu khu lấy tên là<br /> Cửa Bắc, Tân Vinh, Hưng Bình, Lê Lợi, Cầu Cảng, Bến Thủy, Trường Thi, Đội Cung và<br /> Cửa Nam.<br /> - Hợp nhất xã Hưng Vĩnh và xã Hưng Đông thành xã Đông Vĩnh.<br /> - Sáp nhập xóm Yên Giang của xã Vinh Hưng và xóm Vĩnh Mỹ của xã Hưng<br /> Vĩnh vào xã Vinh Tân (Quyết định số 73/CP của Hội đồng Chính phủ, 1979).<br /> Không gian thành phố Vinh bắt đầu được mở rộng thông qua con đường sáp nhập<br /> các làng xã vào địa bàn thành phố cả về hướng Nam và hướng Tây Bắc. Phương thức<br /> thay đổi diện mạo đô thị theo chiều sâu thông qua con đường đầu tư, xây dựng nhiều<br /> hạng mục công trình như: Bến xe Vinh, Cảng Bến Thủy, Nhà máy điện Vinh, khu phố<br /> Quang Trung với các tòa nhà 5 tầng hiện đại, các tuyến đường nội đô, công sở của Tỉnh<br /> ủy, HĐND, UBND, UBMTTQ tỉnh, thành phố, Bệnh viện hữu nghị Việt Nam - Ba Lan,<br /> chợ Vinh, Trường Đại học Sư phạm Vinh, Trường Cao đẳng Sư phạm Nghệ Tĩnh,<br /> Trường Trung cấp Xây dựng Việt - Đức, Rạp chiếu phim Cửa Đông, Nhà hát nhân dân,<br /> Cửa hàng ăn uống Trà Bồng, Cửa hàng ăn uống Bến Thủy, v.v… Tuyến đường sắt Vinh<br /> - Hà Nội, Vinh - Sài Gòn được khai thông và ga Vinh trở thành một mắt xích quan trọng<br /> trong tuyến đường sắt Bắc - Nam. Những đổi thay theo chiều sâu trên bước đường đô thị<br /> hóa ở thành phố Vinh trong 6 năm (1974 - 1980) đã khoác lên mình thành phố Vinh một<br /> vóc dáng mới, ngang tầm với chức năng địa chính trị - địa đô thị mà Vinh đảm nhận<br /> trong bối cảnh lịch sử đầy khó khăn, thử thách của cả nước lúc bấy giờ.<br /> Vì nhiều nguyên nhân, trong vòng một thập kỷ (1975 -1985), viện trợ của Trung<br /> Quốc, Liên Xô, Ba Lan, Cộng hòa dân chủ Đức cho công cuộc tái thiết thành phố Vinh<br /> bị cắt giảm liên tục và chấm dứt vào cuối năm 1986, các chuyên gia, kỹ sư nước ngoài<br /> tham gia xây dựng thành phố Vinh lần lượt về nước. Theo tài liệu của Văn phòng UBND<br /> tỉnh Nghệ An, đến năm 1976, các chuyên gia Trung Quốc ở thành phố Vinh đã về nước;<br /> ngày 30/02/1978, hầu hết các gia đình người Việt gốc Hoa ở Nghệ Tĩnh nói chung và<br /> <br /> <br /> 71<br />  N. T. K. Sang / Sự thay đổi về không gian đô thị ở thành phố Vinh trong quá trình đô thị hóa…<br /> <br /> thành phố Vinh nói riêng về nước. Các chuyên gia Ba Lan sang giúp xây dựng Bệnh viện<br /> hữu nghị Việt Nam - Ba Lan về nước vào những năm 1980. Trên địa bàn thành phố Vinh<br /> chỉ còn lại các chuyên gia, kỹ sư đến từ Cộng hòa dân chủ Đức ở lại xây dựng thành phố<br /> đến năm 1990. Nguồn lực ủng hộ từ bên ngoài để xây dựng thành phố giảm nhưng phát<br /> huy nội lực, quá trình tái thiết lại thành phố vẫn tiếp tục được đẩy mạnh. Trên địa bàn<br /> thành phố Vinh, các HTX, các cửa hàng mua bán, cửa hàng lương thực, thực phẩm, bách<br /> hóa, ăn uống, may mặc, giày da…đến các nhà máy, xí nghiệp do trung ương, địa phương<br /> đầu tư, quản lý tiếp tục ra đời như: xi măng Cầu Đước, xí nghiệp mộc Thống Nhất, Diêm<br /> Nghệ Tĩnh, Dệt Hoàng Thị Loan, Dệt Minh Khai,v.v… Cùng với sự gia tăng mạnh mẽ<br /> dân cư trên địa bàn thành phố là việc đầu tư xây dựng các trường học từ cấp 1 đến cấp 3,<br /> các trường trung cấp, cao đẳng, bệnh viện, trạm xá,… hệ thống đường nội đô giữa các<br /> phường, xã cũng được đầu tư xây dựng khá đồng bộ.<br /> Nhằm đáp ứng quy mô, tốc độ đô thị hóa ngày càng nhanh trên địa bàn thành phố<br /> Vinh, ngày 18/8/1982, Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng ký Quyết định số 137/HĐBT với nội<br /> dung sáp nhập, chia tách, phân định lại địa giới hành chính của một số phường trên địa bàn<br /> thành phố Vinh (Quyết định số 137/HĐBT của Hội đồng Bộ trưởng, 1982). Cụ thể:<br /> - Sáp nhập phường Quang Trung I vào phường Quang Trung II lấy tên là phường<br /> Quang Trung.<br /> - Sáp nhập phường Vinh Tân vào phường Lê Mao lấy tên là phường Lê Mao.<br /> - Tách phường Hưng Bình thành hai phường lấy tên là phường Hưng Bình và<br /> phường Hà Huy Tập.<br /> Nằm trong bối cảnh kinh tế chung của cả nước, từ năm 1975 đến năm 1991, kinh<br /> tế nông nghiệp vẫn đóng một vai trò quan trọng trong cơ cấu kinh tế của thành phố Vinh.<br /> Các HTX nông nghiệp ở phường Lê Mao, Hưng Bình, Vinh Tân, Hưng Dũng, Bến Thủy,<br /> Trung Đô, Cửa Nam, Đông Vĩnh… ngoài sản xuất lúa, còn đẩy mạnh trồng rau (Vinh<br /> Tân), trồng hoa (Cửa Nam), trồng ớt cay, vừng, lạc, đậu… để xuất khẩu. Theo số liệu của<br /> Hội Nông dân thành phố Vinh, tổng sản lượng lương thực quy thóc của thành phố Vinh<br /> năm 1990 đạt 6864 tấn, năm 1991 đạt 6.913 tấn, bình quân lương thực đầu người đạt trên<br /> 350kg/1 người/1 năm (Hội nông dân thành phố Vinh, 2016, tr. 182-185). Theo số liệu<br /> của Chi cục thống kê tỉnh Nghệ Tĩnh năm 1976, dân số thành phố Vinh là 101.810 người<br /> trong tổng dân số toàn tỉnh là 2.689.451 người, chiếm tỷ lệ 3,79% dân số toàn tỉnh.<br /> Trong đó, số nông dân trên địa bàn thành phố Vinh lên tới 57.674 người, chiếm tỷ lệ<br /> 56,64% dân cư toàn thành phố. Năm 1990, dân cư thành phố Vinh là 180.245 người,<br /> trong đó nông dân 78.895 người, chiếm tỷ lệ 43,77% dân cư toàn thành phố (Chi cục<br /> thống kê Nghệ Tĩnh, 1990). Đây là nguyên nhân sâu xa dẫn đến một thực tế là số hộ gia<br /> đình nông dân trên địa bàn thành phố Vinh vẫn chiếm một tỷ lệ lớn so với dân cư toàn<br /> thành phố.<br /> Sau gần 20 năm xây dựng, phát triển, thành phố Vinh đã hội đủ những yếu tố cần<br /> thiết để được công nhận là một đô thị loại II theo các văn bản pháp lý của Nhà nước hiện<br /> hành. Ngày 13/8/1993, Thủ tướng chính phủ ban hành Quyết định công nhận thành phố<br /> Vinh là đô thị loại II. Nhằm tạo tiền đề cho việc đầu tư xây dựng, phát triển một thành<br /> phố Vinh hiện đại ở Bắc Trung Bộ và cả nước, ngày 20/12/1993, Thủ tướng chính phủ<br /> ký Quyết định 603/TTg phê duyệt bản quy hoạch tổng thể thành phố Vinh. Quyết định<br /> khẳng định rõ chức năng, vị thế của thành phố Vinh trước mắt, lẫn lâu dài: “Thành phố<br /> Vinh là trung tâm kinh tế, chính trị, văn hóa của tỉnh Nghệ An, đầu mối giao thông của<br /> <br /> <br /> 72<br /> Trường Đại học Vinh Tạp chí khoa học, Tập 48 - Số 3B/2019, tr. 69-76<br /> <br /> khu vực Bắc miền Trung và quốc tế là thành phố quê hương Bác Hồ. Cần chủ động tiến<br /> hành các biện pháp thu hút vốn đầu tư phát triển các cơ sở kinh tế, kỹ thuật, hạ tầng đô<br /> thị nhằm đảm bảo cho Vinh phát triển, xứng đáng là đô thị loại II và là trung tâm tăng<br /> trưởng quan trọng của khu vực Bắc Trung bộ”.<br /> Quyết định 603/TTg của Thủ tướng Chính phủ là một dấu mốc quan trọng trên<br /> bước đường phát triển của đô thị Vinh. Vị thế, tầm ảnh hưởng của đô thị Vinh không còn<br /> bó hẹp trong không gian địa giới hành chính của tỉnh Nghệ An mà hướng tới là đô thị của<br /> cả vùng Bắc Trung bộ. Do đó, việc quy hoạch, xây dựng cơ sở hạ tầng, kết cấu ngành<br /> nghề kinh tế, dân cư … phải có những thay đổi tích cực để tương xứng với vị thế của một<br /> đô thị hiện đại của cả vùng Bắc Trung bộ. Khi điều đó trở thành hiện thực, thành phố<br /> Vinh sẽ khai thác triệt để nguồn tài nguyên vị thế - vốn được xem là một trong những lợi<br /> thế cạnh tranh trong bước đường hội nhập vào khu vực và thế giới.<br /> Ngày 28/6/1994, Chính phủ ban hành Nghị định số 54/NĐ-CP, quyết định chia xã<br /> Đông Vĩnh thành phường Đông Vĩnh và xã Hưng Đông. Đến ngày 23/8/1994, Chính phủ<br /> có Nghị định số 93/NĐ- CP thành lập phường Hưng Dũng trên cơ sở xã Hưng Dũng.<br /> Sau 30 năm tái thiết, xây dựng lại thành phố (1974 - 1994) quá trình đô thị hóa đã<br /> làm thay đổi căn bản, toàn diện từ không gian đô thị đến kiến trúc đô thị đến kết cấu kinh<br /> tế, cơ cấu ngành nghề, việc làm của người lao động, cho đến văn hóa, giáo dục, dân cư,<br /> v.v… trên địa bàn thành phố Vinh. Bước vào công cuộc công nghiệp hóa - hiện đại hóa đất<br /> nước, việc đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng và mở rộng không gian đô thị theo cả hai hình<br /> thức chiều rộng và chiều sâu diễn ra với quy mô lớn, toàn diện theo hướng phát triển đô thị<br /> hiện đại và bền vững để Vinh sớm trở thành trung tâm kinh tế, văn hóa, giáo dục của cả<br /> vùng Bắc Trung bộ. Cầu Bến Thủy 1 được đầu tư, xây dựng, đưa vào sử dụng năm 1990<br /> tạo điều kiện thuận lợi cho việc giao thương, vận chuyển hàng hóa, hành khách… giữa<br /> Nghệ An nói chung, thành phố Vinh nói riêng với tất cả các tỉnh thành phía Nam thông qua<br /> quốc lộ 1. Tuyến đường du lịch sinh thái từ Cửa Lò - Cửa Hội đi theo bờ tả sông Lam lên<br /> đến thành phố Vinh, chạy qua Hưng Nguyên lên Nam Đàn mở ra hướng phát triển du lịch<br /> sinh thái. Tuyến đường 3/2 (còn gọi là Đại lộ Lê Nin), nối trung tâm thành phố với sân bay<br /> Vinh - tạo điều kiện thuận lợi để các công ty, tập đoàn lớn trong và ngoài nước đầu tư vào<br /> xây dựng, phát triển thành phố Vinh nhờ phát triển dịch vụ vận tải hàng không. Đó là chưa<br /> kể việc đầu tư xây dựng công viên trung tâm thành phố, xây dựng, mở rộng các trường đại<br /> học, cao đẳng, dạy nghề, bệnh viện công, bệnh viện tư, v.v… Các ngành nghề mới như du<br /> lịch, dịch vụ thu hút hàng vạn lao động nông nghiệp ngay trên các phường, xã của thành<br /> phố hay các huyện ngoại thành tham gia, làm thay đổi nhanh chóng kết cấu kinh tế, ngành<br /> nghề, lao động…Theo đó, đất sản xuất nông nghiệp ngày càng bị thu hẹp, các ngành công<br /> nghiệp, giao thông vận tải, thương mại, du lịch, dịch vụ thay thế dần kinh tế nông nghiệp<br /> (UBND thành phố Vinh, 2015, tr. 295-303).<br /> Quá trình đô thị hóa tiếp tục làm thay đổi một cách toàn diện, sâu sắc toàn bộ đời<br /> sống kinh tế vật chất và tinh thần của nhân dân thành phố Vinh nói chung và không gian<br /> đô thị Vinh nói riêng. Một trong những thay đổi đáng chú ý là: từ năm 1994 đến năm<br /> 2008, việc sáp nhập thêm nhiều làng xã thuộc huyện Hưng Nguyên và huyện Nghi Lộc<br /> vào địa bàn thành phố Vinh diễn ra nhiều lần, nhưng diện tích đất trồng lúa, hoa màu<br /> ngày càng giảm kéo theo sự mất dần vị thế độc tôn của ngành nông nghiệp truyền thống.<br /> Cùng với sự thay đổi đó là sự chuyển dịch lao động từ nông nghiệp sang các ngành, nghề<br /> dịch vụ, du lịch mang lại thu nhập cao hơn cho người lao động. Các nhân tố để thành phố<br /> <br /> <br /> 73<br />  N. T. K. Sang / Sự thay đổi về không gian đô thị ở thành phố Vinh trong quá trình đô thị hóa…<br /> <br /> Vinh vững bước trên con đường trở thành trung tâm kinh tế, văn hóa vùng Bắc Trung Bộ<br /> đã, đang chuyển biến toàn diện, mạnh mẽ. Từ thực tiễn đó, năm 2005, Thủ tướng chính<br /> phủ ban hành Quyết định số 239/2005/QĐTTg phê duyệt Đề án phát triển thành phố<br /> Vinh, tỉnh Nghệ An trở thành trung tâm kinh tế, văn hóa vùng Bắc Trung bộ. Đây là mốc<br /> lịch sử đặc biệt quan trọng trên bước đường đô thị hóa kéo dài ở thành phố Vinh từ đầu<br /> thế kỷ XIX cho đến thế kỷ XXI, qua các hình thái kinh tế, chính trị - xã hội khác nhau,<br /> gắn với bao biến cố thăng trầm của lịch sử dân tộc.<br /> Một điểm nhấn rất đáng được quan tâm là tốc độ đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng<br /> trên địa bàn thành phố từ năm 2005 đến năm 2008 tăng gấp 3,5 lần so với thời kỳ từ năm<br /> 2000 - 2005, với nhiều hạng mục công trình được đưa vào sử dụng như khu công nghiệp<br /> Bắc Vinh, khu công nghiệp Đông Nam thành phố, khu chung cư Vinh Tân, khu chung cư<br /> Trung Đô,v.v… Đây chính là cơ sở để ngày 05/9/2008, Thủ tướng Chính phủ ban hành<br /> Quyết định số 1210/QĐ-TTg, công nhận thành phố Vinh là Đô thị loại I trực thuộc tỉnh<br /> Nghệ An.<br /> <br /> 3. Kết luận<br /> Quá trình tái thiết, xây dựng lại thành phố Vinh từ đổ nát, hoang tàn của chiến<br /> tranh từ ngày 1/5/1974 đến ngày 5/9/2008 đã làm thay đổi toàn bộ bức tranh kinh tế, văn<br /> hóa, xã hội, môi trường, môi sinh ở đô thị Vinh. Xét về diện tích, không gian đô thị thì<br /> thành phố Vinh hiện nay có ranh giới phía bắc và đông bắc giáp với huyện Nghi Lộc với<br /> chiều dài lên tới 30.327km, phía tây giáp với huyện Hưng Nguyên với chiều dài<br /> 21.193km; phía đông và đông nam giáp huyện Nghi Xuân (Hà Tĩnh) với chiều dài<br /> 15.307km (Số liệu do Phòng Tài nguyên và Môi trường thành phố Vinh cung cấp).<br /> Không gian đó được phân chia thành 16 phường và 9 xã. Ngoại trừ phía nam bị sông<br /> Lam chia cắt chỉ sáp nhập một phần đất xã Hưng Thịnh, huyện Hưng Nguyên vào Vinh,<br /> còn phía tây, tây nam, bắc, tây bắc, đông, đông bắc, không gian đô thị Vinh đều được mở<br /> rộng theo hình thức sáp nhập một phần đất đai làng xã vào địa bàn thành phố, sau đó, đầu<br /> tư xây dựng cơ sở hạ tầng theo quy luật biến một vùng nông thôn thành đô thị.<br /> Sau khi thành phố Vinh được công nhận là đô thị loại I trực thuộc tỉnh Nghệ An,<br /> quá trình mở rộng không gian đô thị theo hình thức sáp nhập đất đai và cư dân làng xã<br /> vào địa bàn thành phố và đầu tư xây dựng đô thị theo chiều sâu tiếp tục diễn ra. Theo đề<br /> án xây dựng và phát triển thành phố Vinh trở thành trung tâm kinh tế văn hóa vùng Bắc<br /> Trung bộ, không gian thành phố Vinh được mở rộng cả về phía nam, phía tây, phía đông<br /> và phía bắc, với diện tích rộng gấp 2,7 lần so với diện tích thành phố Vinh được thành<br /> lập vào ngày 10/10/1963, với quy mô dự kiến dân số vào năm 2030 sẽ đạt trên trên 50<br /> vạn người và khoảng 80 - 85 vạn dân vào năm 2050.<br /> Nhưng xét một cách tổng thể, khách quan dưới góc độ khoa học lịch sử thì quy<br /> mô, tốc độ, số dự án đầu tư… đưa vào sử dụng phát huy hiệu quả chưa tương xứng với<br /> những tiềm năng vốn có của thành phố Vinh. Đây cũng là nguyên nhân sâu xa để Bộ<br /> Chính trị Ban chấp hành Trung ương Đảng ban hành Nghị quyết sớm xây dựng, phát<br /> triển đô thị Vinh trở thành trung tâm kinh tế, văn hóa vùng Bắc Trung Bộ trong tương lai<br /> gần. Đây là một dấu mốc lịch sử khẳng định vị thế của đô thị Vinh đối với vùng Bắc<br /> Trung Bộ nói riêng, đối với cả nước nói chung.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 74<br /> Trường Đại học Vinh Tạp chí khoa học, Tập 48 - Số 3B/2019, tr. 69-76<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> <br /> Ban chấp hành Đảng bộ Đảng cộng sản Việt Nam Thành phố Vinh (2010). Lịch sử Đảng<br /> bộ Thành phố Vinh (1930 - 2005) Sơ thảo. NXB Chính trị Quốc gia.<br /> Phạm Xuân Cần (2008). Văn hóa đô thị với thực tiễn Thành phố Vinh. NXB Nghệ An.<br /> Chi cục thống kê Nghệ Tĩnh (1990). Số liệu thống kê dân số tỉnh Nghệ Tĩnh năm 1976.<br /> Tài liệu lưu tại Chi cục thống kê Nghệ An.<br /> Đỗ Hậu (2001). Xã hội học đô thị. Hà Nội: NXB Xây dựng.<br /> Nguyễn Quang Hồng (2003). Thành phố Vinh quá trình hình thành và phát triển (từ năm<br /> 1804 đến trước Cách mạng tháng Tám năm 1945). NXB Nghệ An.<br /> Hội nông dân thành phố Vinh (2016). Lịch sử phong trào nông dân và hội nông dân<br /> thành phố Vinh (1930 - 2015). NXB Nghệ An.<br /> Nghị định thành lập thành phố Vinh - Bến Thủy của Toàn quyền Đông Dương ngày<br /> 10/12/1927. Tài liệu lưu tại Văn phòng UBND thành phố Vinh.<br /> Quyết định số 148/CP của Hội đồng Chính phủ nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa năm<br /> 1963. Tài liệu lưu tại Văn phòng UBND thành phố Vinh<br /> Quyết định số 73/CP của Hội đồng chính phủ ngày 02/3/1979 về việc điều chỉnh địa giới<br /> hành chính một số xã, tiểu khu của thành phố Vinh. Tài liệu lưu tại Văn phòng<br /> UBND thành phố Vinh.<br /> Quyết định số 137/HĐBT của Hội đồng Bộ trưởng ngày 18/8/1982 về phân định lại ranh<br /> giới, một số phường, xã, thành phố Vinh. Tài liệu lưu tại Văn phòng UBND thành<br /> phố Vinh.<br /> Quyết định 603/TTg của Thủ tướng Chính phủ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt<br /> Nam phê duyệt tổng thể quy hoạch thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An. Tài liệu lưu tại<br /> Văn phòng UBND thành phố Vinh<br /> Quyết định số 1210/QĐTTg, của Thủ tướng Chính phủ công nhận thành phố Vinh là Đô<br /> thị loại I, thuộc tỉnh Nghệ An. Tài liệu lưu tại Văn phòng UBND thành phố Vinh<br /> Quyết định số 239/2005/QĐTTg của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt: Đề án phát triển<br /> thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An trở thành trung tâm kinh tế, văn hóa vùng Bắc Trung<br /> bộ. Tài liệu lưu tại Văn phòng UBND thành phố Vinh.<br /> Tỉnh ủy - Hội đồng nhân dân tỉnh Nghệ An (2012). Lịch sử Nghệ An Tập 2, từ năm 1945<br /> đến năm 2005. NXB Chính trị Quốc gia.<br /> UBND Thành phố Vinh (1982). Phụ lục số liệu về tình hình phát triền kinh tế - văn hóa<br /> 1975 - 1981 của Thành phố Vinh.<br /> UBND Thành phố Vinh (1992). Phụ lục số liệu về tình hình phát triền kinh tế - văn hóa<br /> 1982 -1991 của Thành phố Vinh.<br /> UBND Thành phố Vinh (2002). Phụ lục số liệu về tình hình phát triền kinh tế - văn hóa<br /> 1992 -2001 của Thành phố Vinh.<br /> UBND Thành phố Vinh (2015). Địa chí Thành phố Vinh. NXB Thông tin và truyền<br /> thông.<br /> <br /> <br /> <br /> 75<br />  N. T. K. Sang / Sự thay đổi về không gian đô thị ở thành phố Vinh trong quá trình đô thị hóa…<br /> <br /> SUMMARY<br /> <br /> CHANGES IN URBAN SPACE IN VINH CITY<br /> IN THE URBANIZATION PROCESS (1974 - 2008)<br /> <br /> The article focuses on clarifying changes in urban space in Vinh City in the<br /> process of urbanization since the reconstruction and rebuilding of Vinh City were started<br /> on May 1, 1974, until Vinh was recognized as a first-class city under the direction of<br /> Nghe An Province on September 5, 2008. The research results of the article hopefully<br /> make effective contributions to the research of the urbanization process in Vinh City<br /> during the last two centuries.<br /> Keywords: Urban space; urbanization; urban(city); merger.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 76<br />