Tài liệu Xã hội học đại cương

Chia sẻ: Duong Thi Hoai | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:0

Thêm vào BST

Báo xấu

461
lượt xem 88
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

xét về mặt thuật ngữ, nhiều nhà nghcứu cho rằng XH học bằng SocietaS ( gốc la tinh) và LogoS( gốc hi laS) có nghĩa là học thuyết trên n/c . Như vậy xhh được hiểu là học thuyết về XH, nghcứu XH. - Xét về mặt ls, Auguste Conte (1798-1857-pháp) đã công khai sinh ra môn KH về các qluật cùa xh với tên gọi là “XHH”. Theo đó xxh được mô tả như 1 hệ thống hoàI chỉnh có cấu trúc xđ (các tập hợp, nhóm, tổng hợp..) được tổ chức và vận hành theo các thiết chế, luôn...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tài liệu Xã hội học đại cương

1.XH häc lµ g×? Tr×nh bµy ®èi tîng nghiªn cøu cña XH häc vµ mqhÖ gi÷a XH häc víi c¸c KH XH kh¸c. A. x∙ héi häc lµ g×? #Kh¸I niÖm: xÐt vÒ mÆt thuËt ng÷, nhiÒu nhµ nghcøu cho r»ng XH häc b»ng SocietaS ( gèc la tinh) vµ LogoS( gèc hi laS) cã nghÜa lµ häc thuyÕt trªn n/c . Nh vËy xhh ®îc hiÓu lµ häc thuyÕt vÒ XH, nghcøu XH. XÐt vÒ mÆt ls, Auguste Conte (17981857ph¸p) ®∙ c«ng khai sinh ra m«n KH vÒ c¸c qluËt cïa xh víi tªn gäi lµ “XHH”. Theo ®ã xxh ®îc m« t¶ nh 1 hÖ thèng hoµI chØnh cã cÊu tróc x® (c¸c tËp hîp, nhãm, tæng hîp..) ®îc tæ chøc vµ vËn hµnh theo c¸c thiÕt chÕ, lu«n vËn ®g, biÕn ®æi cã tÝnh ql. Sao ®ã c¸c nhµ xhh kh¸c ®∙ p/triÓn, n/cøu c¸c vÊn ®Ò trong ®/s xh lµm cho xhh ngµy cµng p/tr vµ phong phó h¬n. Ngµy nay, xhh ®îc ®inh nghÜa nh sau: xhh lµ 1 KH thuéc c¸c KH xh chuyªn n/c c¸c ql ,tinh ql ,c¸c ®/®IÓm, c¸c tÝnh chÊt, c¸c c¬ chÕ n¶y sinh, vËn/®, biÕn ®æi vµ mqhÖ gi÷a con ng êi vµ con ng êi. Theo 1sè nhµ xhh X« ViÕt tríc ®©y th× xhh M¸c XÝt lµ KH vÒ c¸c ql phæ biÕn vµ ®Æc thï cïa sù v/®g vµ p/triÓn cïa c¸c hÖ thèng xh x/®Þnh; lµ KH vÒ c¸c c¬ chÕ h/® vµ c¸c h/thøc biÓu hiÖn cïa ql ®ã trong h/® cïa c¸c c¸ nh©n, tËp ®oµn xh, g/c,d/téc. B. ®èi tîng n/cøu cïa xhh. §TNC cïa xhh lµ xh loµI ngêi trong ®ã c¸c QHXH (ttxh) ®îc biÓu hiÖn th«ng qua c¸c hµnh vi xh gi÷a ngêi vµ ngêi hay nãi 1 c¸ch kh¸c lµ n/c mqh h÷u c¬, sù a/h lÉn nhau, qhÖ biÖn chøng gi÷ 1 bªn lµ con ngêi víi t c¸ch c¸ nh©n, nhãm…vµ 1 bªn lµ xh víi t c¸ch lµ hÖ thèng xh, c¬ cÊu xh. Nãi 1 c¸ch h×nh ¶nh ,vÊn ®Ó k ph¶I lµ ë chç lµm cho con ngêi vµ xh ngµy cµng xa nhau hay nhËp l¹I lµm 1 vÒ mÆt lÝ luËn vµ p/p luËn xhh vÊn ®Ò lµ lµm sao chØ ra ql, tÝnh ql, thuéc tÝnh, ®/®IÓm còng
nh c¬ chÕ ,h×nh thøc,®k cïa sù h×nh thµnh ,v/® vµ p/triÓn mqh t¾c ®éng qua l¹I gi÷a con ngêi vµ xh. XÐt trong tiÕn tr×nh p/ triÓn cïa xhh, c¸c vÊn ®Ò kÐp: “con ngêixh”, “hµnh ®éng xhc¬ cÊu xh”, “vÜ m«vi m«”, “chñ quankquan”, “chñ thÓkh¸ch thÓ”, “tù nhiªnxh”…lµ träng t©m trong n/c xhh. Cã thÓ nãi §TNC cña xh nãi 1 c¸ch kh¸I qu¸t lµ hµnh vi xh cña con ngêi . chóng ta chØ cã thÓ hiÓu râ h/vi xh trªn c¬ së lµm râ ®îc mèi tû quan gi÷a ngêingêi trong c¸c nhãm trong céng ®ång xh dùa trªn c¸c dÊu hiÖu ®Æc trng. ®ång thêi xhh n/c sù t¬ng t¾c gi÷a c¸c nhãm vµ c¸c céng ®ång xh kh¸c nhau ®Ó ph¸t hiÖn ra tÝnh ql chi phèi c¸c qhÖ, c¸c mèi liªn hÖ t¹o thµnh hÖ thèng tæng thÓ, hoµn chØnh cña xh. c. Quan hÖ gi÷a xhh víi c¸c KH kh¸c. # Quan hÖ gi÷a xhh vµ triÕt häc. TriÕt häc lµ KH n/c ql quan träng nhÊt cña tù nhiªn, xh vµ t duy. QhÖ gi÷a xhh & triÕt häc lµ qh gi÷a KH cô thÓ víi thÕ giíi quan KH.TriÕt häc MLN lµ nÒn t¶ng thÕ giíi quan, lµ c¬ së p/ph¸p luËn n/ c cña xhh m¸c xÝt. Xhh m¸c xÝt vdông CNDVLS & phÐp BCDV lµm c«ng cô lÝ luËn s¾c bÐn ®Ó n/c & c¶I thiÖn mqh gi÷a con ngêi & xh. Trong qh nµy cÇn tr¸nh 2 quan niÖm cña trî p/tr cña xhh: + Quan ®IÓm 1: xhh lµ 1 bé phËn cña triÕt häc: ch¼ng h¹n quan ®IÓm nµy ®∙ ®ång nhÊt n/c lÝ luËn xhh víi CNDVLS trong viÖc gi¶I thÝch ®/s xh. Lµm gi¸n ®o¹n viÖc kÕ thõa, vdông & p/tr 1 c¸ch s¸ng t¹o c¸c t tëng , k/n & p/p luËn xh cã Cac M¸c & Angghen, Lªnin ®∙ nªu ra tõ thÕ kû 19nay. + Quan ®IÓm 2: ®Æt xhh biÖt lËp hay ®èi lËp víi triÕt häc .xhh kh«ng cã mlhÖ ®¸ng kÓ g× víi triÕt häc . thùc chÊt cña quan niÖm nµy cè t×nh lµm ng¬ tríc 1 thùc tÕ lµ xhh bao giê còng cã tÝnh triÕt häc. Nã ®îc thÓ hiÖn ë chç xhh t×m hiÓu b¶n chÊt cña c¸c sù vËt hiÖn tîng trong triÕt häc & xh & nhËn thøc ql chung cña vËn/®g p/tr con ngêi & xh ,
lý thuyÕt xhh cña M¸c lµ 1sv. TÝnh triÕt häc trong xhh g¾n liÒn víi thÕ giíi quan , tù t tëng vµ tÝnh g/c. MqhÖ xhhtriÕt häc b»ng biÖn chøng. C¸c n/c xhh cung cÊp nh÷ng th«ng tin vµ ph¸t hiÖn c¸c vÊn ®Ò, bÇng chøng míi lµm phong phó kho tµng tri thøc vµ p/p luËn triÕt häc. Trªn c¬ së n¾m v÷ng tri thøc xhh ta cã thÓ vdông 1 c¸ch s¸ng t¹o tri thøc triÕt häc vµo h® thùc tiÕn CM. # Quan hÖ xhht©m lý häc vµ lÞch sö häc. XHH kh«ng bÞ TL häc lÊn ¸p v× xhh kh«ng tËp trung n/c vÒ c¸ nh©n , hµnh vi xh vµ vÒ ho¹t ®g TL cña con ngêi. Xhh kh«ng bÞ lÞch sö häc bao hµm v× xh kh«ng tËp trung n/c c¸c sù kiÖn LSXH cô thÓ. Xhh còng kh«ng ph¶I lµ “KH nöa nä, nöa kia.(tøc võa n/c con ngêi, võa nghiªn cøu XH mét c¸ch biÖt lËp). XH häc cã mèi liªn chÆt chÏ víi tÊm lý häc vµ lÞch sö häc. C¸c nhµ x∙ héi häc cã thÓ vËn dông c¸ch tiÕp cËn t©m lý häc ®Ó xem xÐt hµnh ®éng x∙ héi víi t c¸ch lµ ho¹t ®éng c¶m tÝnh, cã ®èi tîng vµ môc ®Ých. XH häc cã thÓ qu¸n triÖt quan ®IÓm lÞch sö trong viÖc ®¸nh gÝa t¸c ®éng cña hoµn c¶nh, ®IÒu kiÖn XH ®èi víi con ngêi. ( ph©n tÝch yÕu tè “ thêi gian XH ”) khi gi¶I thÝch nh÷ng thay ®æi XH trong ®êi sèng con ngêi. # Quan hÖ XH häc – kt häc. Kinh tÕ häc nghiªn cøu qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, ph©n phèi vµ tiªu dïng hµng ho¸ vµ dÞch vô. XH häc nghiªn cøu hoµn c¶nh v¨n ho¸, c¸ch tæ chøc XH 2 quan hÖ XH cña c¸c hiÖn tîng, qóa tr×nh KT. 2 khoa häc nµy cïng vËn dông nh÷ng kh¸I niÖm ph¹m trï hai lý thuyÕt thichs hîp víi ®èi tîng nghiªn cøu cña m×nh. VÝ dô: lý thuyÕt trao ®æi, kh¸I niÖm thÞ trêng trong kinh tÕ häc ®îc sö dông trong nghiªn cøu XH häc. Kh¸I niÖm m¹ng líi XH, vÞ thÕ XH, hµnh ®éng XH trong XH häc ®îc c¸c nhµ kinh tÕ häc quan t©m. Mèi
quan hÖ XH häc vµ kinh tÕ häc ph¸t triÓn theo 3 xu híng t¹o nªn 3 lÜnh vùc khoa häc liªn ngµnh. KT hoch XH rÊt gÇn víi KT häc CT. XH häc – KT LÜnh vùc nghiªn cøu KT vµ XH. XHh KT lµ chuyªn ngµnh Xhh nghiªn cøu mèi quan hÖ gi÷a x∙ héi häc kinh tÕ gi÷a con ngêi vµ KT. KT häc gióp cho XH häc c¸ch thùc tiÕp nhËn, m« h×nh ho¸, t duy râ rµng, logic, chÆt chÏ vµ ®Þnh lîng. # Quan hÖ XH häc – nh©n chóng häc. Nh©n chóng häc nghiªn cøu so s¸nh XH loµI ngêi tõ lóc xuÊt hiÖn ®Õn giai ®o¹ ph¸t triÓn hiÖn nay. NhÊt lµ nh©n chóng hoch XH ( nh©n chóng häc v¨n hoa ) nghiªn cøu ®êi sèng XH cña c¸c céng ®ång, d©n téc ( v¨n ho¸ vµ c¬ cÊu XH cña c¸c XH ) dÉn ®Õn cã mèc liªn quan gÇn, chÆt chÏ nhÊt víiXH häc. Nh©n chóng häc t×m hiÓu c¸c x∙ héi s¬ khai hoÆc tiÒn hiÖn ®¹I; XH häc chñ yÕu quan t©m ®Õn XH hiÖn ®¹I dÉn ®Õn nhiÒu kh¸I niÖm vµ ph¬ng thøc nghiªn cøu quan träng cña XH häc b¾t nguån vµ ph¸t triÓn trong nh©n chñng häc. VÝ dô: Kh¸I niÖm v¨n ho¸ ®îc sö dông lÇn ®Çu tiªn tong c«ng tr×nh nghiªn cøu cña nhµ nh©n chñng häc ng¬× Anh. Edöad Tylor. XH häc còng cã t¸c ®éng trö l¹I ®èi víi nh©n chñng häc vÒ mÆt ph¬ng ph¸p luËn nghiªn cøu. VÝ dô: vËn dông lý thuyÕt cña Durkhiem vÒ vai trß cña c¬ cÊu XH, chøc n¨ng cña c¸c thiÕt chÕ XH, nhµ nh©n chñng häc ngêi Anh Radcliffe – Brown ®∙ lý gi¶I sù gièng vµ kh¸c nhau gi÷a c¸c XH cô thÓ ®Æc thï. # Quan hÖ XH häc va luËt. LuËt lµ hÖ thèng c¸c chuÈn mùc vµ quy t¾c hµnh ®éng do c¬ quan cã thÇm quyÒn chÝnh thøc ®a ra. C¸c nhµ XHH rÊt quan t©m nghiªn cøu luËt v× nã cã t¸c dông quuy ®Þnh vµ kiÓm so¸t XH ®èi víi hµnh ®éng vµ quan hÖ XH.
VD: Durkheim cho r»ng hÖ thèng thiÕt chÕ luËt ph¸p ph¸t triÓn víi sù tiÕn ho¸ tõ XH ®oµn kÕt cã häc tíi XH ®oµn kÕt h÷u c¬. Cã thÓ vËn dông lÝ thuyÕt XHH ®Ó ph©n tÝch sù ph¸t triÓn cña hÖ thèng ph¸p luËt còng nh mèi quan hÖ gi÷a ph¸p luËt vµ c¬ cÊu XH. VD: Theo Marx, hÖ thèng ph¸p luËt T S¶n lµ mét bé phËn cña nhµ níc T S¶n , lµ c«ng cô ¸p bøc giai cÊp c¸c nhµ XHH rÊt quan t©m tíi vai trß cña ph¸p luËt ®èi víi XH còng nhu xem xÐt, ®¸nh gi¸ ¶nh h ëng qua l¹I gi÷a hÖ thèng luËt ph¸p vµ hÖ thèng XH. VD: Weber cho r»ng luËt ph¸p lµ 1 lùc lîng ®oµn kÕt, tËp hîp vµ biÕn ®æi XH. # Quan hÖ XHH Khoa häc chÝnh trÞ : Khoa häc chÝnh trÞ chñ yÕu nghiªn cøu quyÒn lùc vµ sù ph©n chia quyÒn lùc trong XH. Trong khi chÝnh trÞ häc chó träng ph©n tÝch c¬ chÕ ho¹t ®éng vµ bé m¸y quyÒn lùc th× XHH tËp trung nghiªn cøu mèi liªn hÖ gi÷a c¸c tæ chøc , thiÕt chÕ chÝnh trÞ vµ c¬ cÊu XH. XHH vµ chÝnh trÞ häc cã mèi quan hÖ chÆt chÏ trong viÖc cïng vËn dông c¸c lÝ thuyÕt , kh¸I niÖm vµ ph¬ng ph¸p chung. Ph¬ng ph¸p pháng vÊn, ®IÒu tra d luËn XH vµ ph©n tÝch néi dung ®îc ¸p dông cho hai khoa häc. Khi c¸c nhµ XH häc nghiªn cøu lÜnh vùc chÝnh trÞ nªn ®∙ gióp h×nh thµnh ngµnh XH häc chÝnh trÞ kh¸ ph¸t triÓn trªn thÕ giíi. Víi t c¸ch lµ mét khoa häc t¬ng ®èi ®éc lËp trong hÖ thèng c¸c KH, XH häc nghiªn cøu qui luËt h×nh thµnh, vËn ®éng vµ ph¸t triÓn mèi quan hÖ gi÷a con ngêi vµ XH. XH häc kh«ng ngõng tiÕp thu c¸c thµnh tùu cña c¸c KH kh¸c. Trªn c¬ së ®ã, XH häc cã nhiÖm vô ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn hÖ thèng kh¸I niÖm, ph¹m trï vµ ph¬ng ph¸p luËn nghiªn cøu cña m×nh. 1.C¬ cÊu XH häc – c¸c cÊp ®é nghiªn cøu cña c¬ cÊu XH häc.
• C¬ cÊu XH häc. C¨n cøvµo ®èi tîng nghiªn cøu cña XH häc, th× c¸c qui luËn chung vÒ sù ph¸t triÓn vµ sù ho¹t ®éng cña XH, sù t¸c ®éng qua l¹I gi÷a c¸c thµnh phÇn cña c¬ cÊu XH chÝnh lµ c¸I mµ XH häc híng vµo ®ã ®Ó nghiªn cøu. C¸c nhµ XH häc kh¸c nhau còng cã nh÷ng c¸ch nh×n c¬ cÊu XH häc kh¸c nhau. Tõ quan ®IÓm t¬ng quan, ngêi ta quan niÖm cã 3 møc ®é nghiªn cøu kh¸c nhau: Nghiªn cøu c¬ cÊu tæng thÓ XH. Tõ tÝnh chÊt, ®Æc ®IÓm cña c¸c h×nh th¸I XH mµ chia thµnh XH n« lÖ, XH ph«ng kiÕn, XHTB ( nghiªn cøu ë cÊp ®é nµy lµ nhiÖm vô cña XH häc vÜ m« ). Nghiªn cøu sù vËn hµnh cña c¸cc¬ chÕ XH, c¸c tîp hîp XH( nhãm, héi, ®oµn, céng ®ång … ) trong qu¸ tr×nh qu¶n lý XH. Nghiªn cøu c¶ ngêi víi t c¸ch lµ con ngêi XH trong c¸c mèi t¬ng quan ®ã lµ XH häc vi m«. C¸c nhµXH häc MacxÝt lÊy chñ nghÜa duy v¹t lÞch sö lµm oh¬ng ph¸p luËn khoa häc, ¸p dông vµo qu¸ tr×nh nghiªn cøu; lÊy CNXHKH lµm môc tiªu vµ néi dung nghiªn cøu. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, XH häc lu«n lu«n cã mèi liªn hÖ bÒn v÷ng c¸c ngµnh KHXH kh¸c vµ tiÕp thu nh÷ng thµnh tùu míi cña c¸c khoa häc kh¸c lµm phong phó thªm néi dung vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu cña m×nh. • CÊp ®é nghiªn cøu: C¨n cø vµo møc ®ä trõu tîng, kh¸I qu¸t cña tri thøc XH häc ®Ó ph©n chia c¬ cÊu XH häc thµnh: + XH häc trõu tîng – lý thuyÕt. + XH häc cô thÓ – thùc nghiÖm. + XH häc triÓn khai – øng dông. . XH häc trõu tîng – lý thuyÕt ( Ferdinand Tonnies – nhµ XH häc nmgêi §øc 1855 – 1936 cßngäi lµ XH häc thuÇn tuý) lµ mét bé phËn XH häc nghiªn cøu mét c¸ch kh¸ch quan, Kh vÒ hiÖn tîng, qu¸ tr×nh XH nh»m ph¸t hiÖn tri thøc míi; x©y dùng lý thuyÕt kh¸I niÖm vµ ph¹m trï XH.
. XH häc cô thÓ – thùc nghiÖm: bé phËn XH häc nghiªn cøu c¸c hiÖn tîng qu¸ tr×nh XH b»ng c¸ch vËn dông lý thuyÕt, kh¸I niÖm XH häc, c¸c ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm ( c©n, ®o, ®ong, ®Õm … ) nh»m kiÓm tra hoÆc chøng minh gi¶ thuyÕt XH häc. . XH häc triÓn khai, øng dông: bé phËn cña XH häc, cã nhiÖm vô vËn dông c¸c nguyªn lý vµ ý tëng XH häc vµo viÖc ph©n tÝch, t×m hiÓu vµ gi¶I quyÕt c¸c t×nh huèng, sù kiÖn hiÖn thùc cña ®êi sèng XH; nghiªn cøu c¬ chÕ ho¹t ®éng, ®IÒu kiÖn, h×nh thøc biÓu hiÖn cña c¸c qui luËt Xh häc nhµem chØ ra c¸c gi¶I ph¸p ®a tri thøc Xh häc vµo cuéc sèng. Ba bé phËn nµy cã mèi quan hÖ biÖn chøng víi nhau. XH häc lý thuyÕt v¹ch ®êng, x¸c ®Þnh ph¹m vi nghiªn cøu, ®Þnh híng lý luËn cho XH thùc nghiÖm XH häc thùc nghiÖm cung cÊp b»ng chøng, sù kiÖn ®Ó kiÒm chøng gi¶ thuyÕt ®îc rót ra tõ XH häc lý thuyÕt ( tÝnh ®óng, sai ). XH häc thùc nghiÖm lµ trung gi÷a XH häc thuÇn tuý vµ XH häc øng dông. Tøc lµ chØ nh÷ng tri thøc XH häc ®∙ ®îc kiÒm chøng míi nªu ¸p dông vµo cuéc sèng. MÆc dï vËy, cßn ph¶I tiÕn hµnh nghiªn cøu øng dông, triÓn khai tr íc khi ®a kÕt qu¶ nghiªn cíu lý luËn vµ thùc nghiÖm vµo thùc tiÔn ®Ó sö dông. C¨n cø vµo cÊp ®é chung – riªng, bé phËn chÝnh thÓ cña tri thøc vµ lÜnh vùc nghiªn cøu cña XH häc, ph©n chia c¬ cÊu hµng ho¸ thµnh 2 bé ph©n. + XH häc ®¹I c¬ng. + XH häc chuyªn nghµnh ( chuyªn biÖt ) . XH häc ®¹I c¬ng: nghiªn cøu c¸c qui luËt, tÝnh qui luËt, thuéc tÝnh vµ ®¹c ®IÓm chung nhÊt cña c¸chiÖn tîng hai qu¸ tr×nh XH dÉn ®Õn XH häc ®¹I c ¬ng cã néi dung nghiªn cøu g¾n víi XH häc vÜ m« vµ XH häc lý thuyÕt. . XH häc chuyªn ngµnh lµ bé phËn cña XH häc g¾n lý luËn XH häc ®¹I c¬ng nghiªn cøu c¸c hiªn tîng cña tõng lÜnh vùc, ho¹t ®éng, khÝa c¹nh, c¸c mÆt cô thÓ cña ®êi sèng XH con ngêi. Hai bé phËn nµy cã mèi quan hÖ biÖn chøng víi nhau.
XH häc ®¹I c¬ng lµ c¬ së lý luËn, ph¸p luËn cho XH häc chuyªn nghµnh. XH häc chuyªn ngµnh cung cÊp b»ng chøng, sè liÖu cô thÓ, th«ng tin míi cho c«ng t¸c nghiªn cøu cña XH häc ®¹I c¬ng, gãp phÇn bæ xung vµ ph¸t triÓn cho XH häc ®¹I c¬ng. C¨n cø vµo qui m«, kÝch cì ( lín, nhá ) cña hÖ thèng XH, chia c¬ cÊu XH häc thµnh 2 bé phËn: + XH häc vÜ m«. + XH häc vi m«. . XH häc vÜ m« nghiªn cøu c¬ cÊu Xh, thiÕt chÕ XH, t¬ng t¸c Xh gi÷a c¸c hÖ thèng Xhvµ cña Xh cã qui m« lín. Mét Xh ®Æc thï, mét quèc gia, mét d©n téc, mét chÕ ®é Xh, mét khu vùc trªn thÕ giíi … XH häc vÜ m« nghiªn cøu hiÖn tîng, qua trïnh Xh víi t c¸ch lµ chÝnh thÓ toµn vÑn. . Xh häc vi m«: nghiªn cøu c¸c qui luËt ph¸t sinh, vËn ®éng vµ oh¸t triÓn cña nhãm Xh cã qui m« nhá. NgoµI ra cßn nghiªn cøu c¸c qu¸ tr×nh, hiÖn tîng x¶y ra trong nhãm nhá, còng nh hµnh ®éng vµ t¬ng t¸c Xh gi÷a c¸c c¸ nh©n. Hai bé phËn nµy cã mèi quan hÖ h÷u c¬ víi nhau. Xh häc vi m« cung cÊp c¸c th«ng tin c¬ b¶n, chi tiÕt cho kh¸I qu¸t nghiªn cøu cña Xh häc vÜ m«. Xh häc vÜ m« lµ nguån ký luËn ®Ó kÝch thÝch, vËn dông XH häc vi m«. NgoµI ra cßn cã thÓ xem c¬ cÊu Xh häc víi t c¸ch lµ mét hÖ thèng c¸c ngµnh XH häc. C¨n cø vµo lo¹I h×nh ho¹t ®éng hay lÜnh vùc c¬ b¶n cña ®êi sèng Xh chia ra Xh häc kü thuËt, Xh häc chÝnh trÞ, Xh häc v¨n ho¸, Xh häc c«ng nghiÖp … C¨n cø vµo khu vùc ®Þa lý – hµnh chÝnh kü thuËt cã Xh häc thµnh thÞ hai Xh häc n«ng th«n nghiªn cøu céng ®ång vµ lèi sèng ë thµnh thÞ hoÆc n«ng th«n. 2.Ph©n tÝch chøc n¨ng chñ yÕu XH häc – nhiÖm vô cña XH häc ë VN hiÖn nay. • Chøc n¨ng cña XH häc:
Xh häc nh c¸c khoa häc kh¸c ®Òu cã 3 chøc n¨ng c¬ b¶n Chøc n¨ng nhËn thøc. Chøc n©ng thùc tiÔn. Chøc n¨ng t tëng. a.Chøc n¨ng nhËn thøc. ThÓ hiÖn ë 3 ®IÓm: Thø 1: Xh häc cung cÊp tri høc khoa häc vÒ b¶n chÊt cña hiÖn thùc Xh vµ con ngêi . Thø 2: Xh häc ph¸t hiÖn c¸c qui luËt, tÝnh qui luËt vµ qui chÕ n¶y sinh vµ vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña c¸c hiÖn tîng, qu¸ tr×nh XH; cña mçi t¸c ®éng qua l¹I gi÷a con vµ Xh. Thø 3: Xh häc x©y dùng vµ ph¸t triÓn hÖ thèng c¸c ph¹m trï, kh¸I niÖm, lý thuyÕt vµ ph¬ng ph¸p luËn nghiªn cøu. C¸c quan niÖm vÒ chøc n¨ng nhËn thøc cña Xh häc cã thÓ chia thµnh 3 lo¹I: Quan niÖm 1: Xh häc cã chøc n¨ng chñ yÕu lµ nhËn thøc Xh thuÇn tuý. Quan niÖm nµy b¾t nguån tõ Xh cña A. Comte & E. Durheim, tõ KH tù nhiªn vµ chñ nghÜa thùc chøng. Cho r»ng Xh häc ph¶I trë thµnh mét m«n khoa häc thuÇn tuý ®Ó ph¸t hiÖn t thøc kh¸ch quan, KH, chÝnh x¸c, c«ng b»ng … Xh häc cÇn t×m ra c¸c qui luËt, ®a ra lý thuyÕt vµ x©y dùng c¸c kh¸I niÖm, ph¹m trï; ®ång thõi c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu cña Xh häc ph¶I ®îc kiÒm chøng b»ng thùc hiÖn. Quan niÖm 2: chøc n¨ng nhËn thøc cña Xh häc thÓ hiÖn ë viÖc gi¶I nghÜa, ®éng c¬, ý nghÜa cña c¸c hiÖn tîng, qu¸ tr×nh 2 hµnh ®éng XH. Quan niÖm nµy b¾t nguån t KH nh©n vËt, triÕt häc, lÞch sö, nghÖ thuËt, vµ c¸c nghiªn cøu vÒ t«n gi¸o, v¨n ho¸, … mµ ®¹I diÖn lµ M. Weber. Cho r»ng mäi hiÖn tîng, qu¸ tr×nh vµ hµnh ®éng Xh lµ ®Òu cã môc ®Ých, ý nghÜa vµ gi¸ trÞ nµo ®ã ®èi víi con ngêi vµ Xh. Ph¬ng ph¸p nhËn thøc c¬ b¶n lµ quan s¸t trùc tiÕp vµ tham dù vµo sù kiÖn Xh råi m« t¶ l¹I; KÕt qu¶ quan s¸t ph¶I phï hîp vµ ®óng víi g× ®∙ tr¶I
nghiÖm. Quan niÖm nµy cho r»ng Xh häc kh«ng hoµn toµn trung tÝnh vµ tuyÖt ®èi kh¸ch quan v× nã phô thuéc nhiÒu vµo ý trÝ chñ quan ( lùa chän c©u hái, vÝ dô nghiªn cøu ) vµ yªu cÇu cña Xh hoµn c¶nh lÞch sö cô thÓ. Quan niÖm 3: b¾t nguån tõ CNDVLS , tõ Xh häc MacxÝt ®ßi hái nhËn thøc Xh häc ph¶I v¹ch ra ®îc c¬ cÊu thùc cña c¸c qu¸ tr×nh, hiÖn tîng cña thÕ giíi vËt chÊt cña tån t¹I XH. Cho r»ng nhËn thøc KH ph¶I dùa trªn lËp trêng t tëng vµ thÕ giíi quan Khcña CN M¸c – Lª nin. Tri thøc Xh häc ph¶I gióp con ngêi nhËn thøc ®îc ph¶I tr¸I, ®óng sai gãp phÇn c¶I t¹o ®êi sèng con ngêi. Tøc lµ c/n¨ng nhËn thøc g¾n liÒn víi c/n¨ng thùc tiÔn vµ t tëng B. chøc n¨ng thùc tiÔn. C/n¨ng nµy cã mqhÖ biÖn chøng víi c/n nhËn thøc. ®©y lµ 1 trong nh÷ng môc tiªu cao c¶ cña xhh, thÓ hiÖn ë sù nç lùc c¶I thiÖn xh vµ cuéc sèng cña con ngêi. ®©y kh«ng chØ lµ viÖc vËn dông ql xhh trong ho¹t ®éng nhËn thøc hiÖn thùc, mµ cßn lµ viÖc gi¶I quyÕt ®óng ®¾n, kÞp thêi nh÷ng vÊn ®Ò n¶y sinh trong xh ®Ó c¶I thiÖn thùc tr¹ng xh. ®ång thêi cßn ph¶I híng tíi dù b¸o nh÷ng g× sÏ xÈy ra vµ ®Ó xuÊt kiÕn nghÞ, gi¶I ph¸p ®Ó kiÓm so¸t c¸c hiÖn tîng, qu¸ tr×nh xh. Lªnin nãi vÒ c/n¨ng cña xhh: “kh«ng ph¶I chØ ®Ó gi¶I thÝch qu¸ khø mµ cßn dù kiÕn t¬ng lai 1 c¸ch m¹nh d¹n vµ thùc hiÖn dù kiÕn Êy b¼ng 1 hµnh ®éng dòng c¶m”. VD : c¸c c«ng tr×nh KH sö dông c¸c p/p¸p, thuËt ng÷, k/niÖm xhh ®Ó n/c c¸c v®Ò xh trong thêi k× ®æi míi ë níc ta. C¸c n/c nµy ®∙ cung cÊp th«ng tin, b»ng chøng lµm luËn chøng KH cho viÖc tiÕp tôc ®æi míi vµ hoµn thiÖn c¸c chÝnh s¸ch KTXH. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn c/n¨ng thùc tiÔn, c¸c k/ niÖm, lý thuyÕt vµ p/p n/c cña xh còng ®îc kiÓm nghiÖm ®Ó söa ®æn vµ dÇn dÇn hoµn chØnh. C. Chøc n¨ng t tëng. (rÊt quan träng ®èi víi KHXH).
C/n nµy thÓ hiÖn ë chç xhh m¸c xÝt trang bÞ thÕ giíi quan KH cña CN M¸cLªnin, CNDVLS, gi¸o dôc t tëng Hå ChÝ Minh, n©ng cao, lý tîng XHCN vµ tinh thÇn c¸ch m¹ng phÊn ®Êu ®Õn cïng cho CNXH .xhh m¸c xÝt kh«ng chØ trau dêi thÕ giíi qua vµ t tëng MLn mµ cßn h×nh thµnh vµ p/tr p/p t duy ng/c KH vµ kh¶ n¨ng suy xÐt phª ph¸n.(phª ph¸n c¸c trµo lu, t t ëng sai tr¸I, kh«ng lµnh m¹nh trong xh; c«ng khai b¶o vÖ lîi Ých vµ sù nghiÖp c¶I t¹o, x©y dùng xh theo ®Þnh híng XHCN). C/n¨ng t tëng cã qhÖ h÷u c¬ víi c/n nhËn thøc vµ thùc tiÔn. C¸c q/luËt tri thøc xh chØ cã ý nghÜa KH vµ nh©n v¨n ch©n chÝnh khi híng tíi phôc vô lîi Ých vµ sù nghiÖp cña nh©n d©n trong qu¸ tr×nh x©y dùng 1 xh c«ng b»ng, v¨n minh. TÝnh t tëng, tÝnh ®¶ng, triÕt häc cña xhh M¸cLªnin trë nªn thuyÕt phôc, hiÖn thùc h¬n khi ®îc h×nh thµnh vµ p/tr trªn c¬ së c¸c qluËt vµ ph¹m trï KH. Tãm l¹I, c/n t tëng cña xhh ML ®ãng vai trß kim chØ nam ®Þnh híng nhËn thøc vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn cho n/c xhh. #NhiÖm vô xhh ë VN hiÖn nay: xhh cã 3 nhiÖm vô chÝnh : ng/c lý luËn, ng/c thùc nghiÖm, ng/c øng dông. Nghiªn cøu lý luËn: f¶I XD & p/tr hÖ thèng c¸c k/ niÖm, f¹m trï lý thuyÕt KH riªng, ®Æc thï of KHXHH ë VN. NhiÖm vô h×nh thµnh vµ p/tr c«ng t¸c n/c lý luËn ®Ó cñng cè bé m¸y kh¸I niÖm võa t×m & tÝch luü trÝ thøc tÝn tíi p/tr nh¶y vät vÒ chÊt trong lý luËn & p/tr n/c, trong hÖ thèng k/niÖm & tri thøc KH. Cßn híng tíi h×nh thµnh & p/tr hÖ th«ng lý luËn ,p/p luËn n/c & tæ chøc n/c 1c¸ch c¬ b¶n, hÖ thèng vÒ nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn & thùc tiÔn nh»m ®¸p øng yªu cÇu p/tr KT, XH of ®Êt níc ta. Nghiªn cøu thùc nghiÖm: tiÕn hµnh nghiªn cøu thùc nghiÖm ®Ó: KiÓm nghiÖm, chøng minh gi¶ thuyÕt KH. Ph¸t hiÖn b»ng chøng vµ vÊn ®Ò míi lµm c¬ së choviÖc söa ®æi, p/tr vµ hoµn thiÖn k/niÖm, lý thuyÕt vµ p/p luËn n/c. kÝch thÝch & h×nh thµnh t duy xhh. NgoµI ra cßn híng tíi v¹ch ra c¬ chÕ ®IÒu kiÖn ho¹t ®éng vµ h×nh thøc biÓu hiÖn of c¸c quy
luËt xhh lµm c¬ së ®Ó ®a tri thøc KH vµo cuéc sèng. Nghiªn cøu thùc nghiÖm lµ cÇu nèi gi÷a lý luËn vµ thùc tiÔn. Thùc hiÖn nhiÖm vô nµy, tr×nh ®é lý luËn vµ kÜ n¨ng n/c of c¸c nhµ xhh còng ®îc n©ng lªn. #Nghiªn cøu øng dông: n/c øng dông híng tíi viÖc ®Ó ra c¸c gi¶I ph¸p vËn dông nh÷ng ph¸t hiÖn of ng/c lý luËn vµ thùc nghiÖm p/tr ho¹t ®éng thùc tiÔn .®Ó theo kÞp tr×nh ®é of thÕ giíi, môc tiªu cña chung ta lµ ®I t¾t ®ãn ®Çu , do ®ã c¸c nhµ xhh cÇn ®Èy m¹nh n/c øng dông ®Ó rót ng¾n kho¶ng c¸ch gi÷a 1 bªn lµ trÝ thøc lý luËn, thùc nghiÖm vµ 1 bªn lµ ho¹t ®éng thùc tiÔn vµ cuéc sèng of coc ng êi. C¨c cø vµo ®êng lèi, chÝnh s¸ch p/tr KTXH of ®¶ng vµ nhµ níc, nhÊt lµ chiÕn lîc ®×nh híng p/tr KHc«ng nghÖ , gi¸o dôc trong thêi kú c«ng nghÖp ho¸, hiÖn ®¹I ho¸ ®Êt níc, xhh cÇn n/c vµ tham gia gi¶I quyÕt c¸c khÝa c¹nh of c¸c vÊn ®Ò liªn quan tíi. chñ nghÜa ML, t tëng Hå ChÝ Minh vµ con ®êng ®I lªn CNXH ofVN. Sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹I ho¸ ®Êt n íc. BiÕn ®æi c¸c giai cÊp, tÇng líp XH. C¸c chÝnh s¸ch b¶o ®¶m tiÕn bé xh vµ c«ng b»ng xh. x©y dùng nÒn v¨n ho¸ tiªn tiÕn ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc. T¨ng cêng vai trß l∙nh ®¹o vµ søc chiÕn ®Êu of ®¶ng. x©y dùng nhµ níc ph¸p quyÒn cña d©n, do d©n, v× d©n. P/tr nÒn KT hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng, cã sù qu¶n lý of nhµ níc ,theo con ®êng XHCN. 6. Nªu nh÷ng ®ãng gãp cña Karl Marx (18181883) ®èi víi sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña xhh nãi chung vµ xhh MacxÝt nãi riªng.
“c¸c nhµ triÕt häc cho tíi nay míi chØ gi¶I thÝch thÕ giíi, vÊn ®Ò lµ biÕn ®æi thÕ giíi”. #T¸c gi¶: KMarx. Nhµ tiÕt häc vµ nhµ KT häc ngêi §øc, nhµ lý luËn cña phong trao c«ng nh©n thÕ giíi, nhµ s¸ng lËp chñ nghÜa céng s¶n KH. ¤ng sinh n¨m 1818 t¹I Treves vµ mÊt n¨m 1883 ë London. ¤ng lµ b¶n cña Friedrich Engels, 2 ngêi lµ b¹n chiÕn ®Êu th©n thiÕt cña nhau cïng viÕt “Tuyªn ng«n cña §CS” vµ cïng hoµn thiÖn häc thuyÕt Mary. Hä thÊy quan ®IÓm of «ng ph¶n ¸nh s©u s¾c nh÷ng biÕn ®éng of thÕ kØ 19 víi c¸c cuéc CMCT, c«ng nghiÖp ho¸ vµ CNTB ®ang lµm tan r∙ chÕ ®é PK, trËt tù xh tån t¹I ngµn n¼m t¬cs ®ã. Víi t c¸ch lµ nhµ KHXH, «ng ®∙ ph©n tÝch sù vËn ®éng of xh vµ CNTB vÒ mÆt lý luËn vµ chØ ra qluËt p/tr lÞch sö of xh trªn thÕ giíi. Vµ ph¸t kiÕn lý luËn qun träng nhÊt cña Marx nh Engels ®¸nh gi¸ lµ lý luËn vÒ gi¸ trÞ thÆng d vµ CNDVLS «ng chuyÓn h¼n tõ CNDuy t©m sang CNDVËt, ngêi d©n chñ sang ngêi céng s¶n. c¸c t¸c phÈm vÜ dô: bé t b¶n, tuyªn ng«n cña §CS, b¶n t¶o KTtriÕt häc,hÖ t tëng §øc, gia ®×nh thÇn thµnh. #CNDVLS, lý luËn vµ ph¬ng ph¸p luËn XHH Marx: CNDVLS ®ùc c¸c nha xhh macxits coi lµ xhh ®ai c¬ng macxits, trong ®ã thÓ hiÖn ë lý luËn xhh vµ p/p luËn xhh of Marx. C¸c t¸c phÈm of «ng chøa ®ùng hÖ thèng lý luËn xhh hoµn chØnh, cho phÐp vËn dông ®Ó n/c bÊt k× xh nµo. cïng víi H. Spencer, E. Durkheim, M. Weber… «ng lµ ngêi ®Æt nÒn mãng p/tr xhh hiÖn ®¹I. XuÊt ph¸t ®IÓm of CNDVLS lµ viÖc ph©n tÝch c¸c qu¸ tr×nh LSXH tõ gãc ®é ho¹t ®éng vËt chÊt of con ngêi, tõ gãi ®é c¬ së KT of XH, tõ qua ®IÓm “tån t¹I xh quyÕt ®Þnh ý thøc xh” khi n/c xh, CNDVLS xem xÐt xh víi t c¸ch lµ c¬ cÊu xh (hÖ thèng xh). Xh ®îc hiÓu lµ 1 chÝnh thÓ gåm c¸c bé phËn cã mèi liªn hÖ qua l¹I víi nhau, ( giai cÊp, thiÕt chÕ, c¸c chuÈn mùc gi¸ trÞ, v¨n ho¸, … ). NhÊt c¶ khi nghiªn cøu XHTB Marx ®Æc biÖt chó träng tíi c¬ cÊu giai cÊp vµ chØ ra ®èi kh¸ng víi nhau vÒ mÆt lîi Ých lµ giai cÊp t s¶n vµ v« s¶n.
CNDVLS xem biÕn ®æi Xh lµ thuéc tÝnh vèn cã cña mäi XH bëi v× con ngêi kh«ng ngõng lµm ra lÞch sö trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng nh»m tho¶ m∙n c¸c nhu cÇu ngµy cµng t¨ng lªn cña m×nh. §IÒu nµy ®ßi hái nghiªn cøu XH ph¶I híng vµo viÖc chØ ra ®îc nguån gèc biÕn ®æi Xh trong lßng Xh ®ã. Theo «ng,chÝnh sh t¸c ®éng qua l¹I, m©u thuÉn hai ®èi kh¸nggi÷a c¸c bé phËn cña XH chÝnh lµ nguån gèc cña ph¸t triÓn XH. VÝ dô: Marx chØ rs r»ng C§PK mang trong m×nh, c¸c quan hÖ XH tÊt yÕu dÉn ®Õn sù ra ®êi cña CNTB. Trong luËn ®IÓm cña CNDV biÖn chøng, Marx cho r»ng sù vËn ®éng, biÕn ®æi XH tu©n theo c¸c qui luËt mµ con ngêi cã thÓ nhËn thøc ®îc. Vµ do ®ã con ngêi còng cã kh¶ n¨ng vËn d¹ng c¸c qui luËt ®∙ nhËn thøc ®îc ®Ó c¶I t¹o XH phï h¬pj víi lîi Ých cña m×nh. Theo qui luËt lÞch sö, XH ph¸t triÓn tõ c¬ cÊu XH ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p; nhiÖm vô cña lý luËn vµ ph¸p luËn khoa häc XH lµ chØ ra nh÷ng ®IÒu kiÖn gióp con ngêi nhËn thøc ®îc lîi Ých giai cÊp cña m×nh, ®Ó tõ ®ã ®oµn kÕt vµ tæ chøc ®Êu tranh c¸ch m¹ng nh»m xo¸ bá trËt tù XH cò, XD trËt tù XH míi v¨n minh, tiÕn bé,c«ng b»ng h¬n cho XH. ViÖc vËn dông CNDVLS víi t c¸ch lµ c¬ së lý luËn vµ phên ph¸p luËn trong XH häc ®ßi hái nghiªn cøu XH häc ph¶I tËp trung ph©n tÝch mèi quan hÖ gi÷a con ngêi vµ XH. Con ngêi bÞ qui ®Þnh bëi c¸c ®IÒu kiÖn sèng vËt chÊt vµ con ngêi t¸c ®éng trë l¹I ra sao … # Quan niÖm vÒ b¶n chÊt cña XH häc con ngêi. B¶n chÊt cña XH häc con ngêi b¾t nguån tõ trong qu¸ tr×nh SX thùc cña XH, tõ trong ho¹t ®éng SX ra cña c¶I, vËt chÊt ( tiÒn ®Ò kinh tÕ ). ThÓ hiÖn: +§èi víi ®éng vËt: con ngêi ph¶I tù SX ra c¸c ph ¬ng tiÖn ®Ó tån t¹I µ ®Ó sèng. Do vËy b¶n chÊt cña con ngêi vµ XH ®Òu bÞ qui ®Þnh bëi ho¹t ®éng SX ra cña c¶I, vËt chÊt. Nghiªn cøu XH häc cÇn ph©n tÝch c¸c c¸ch tæ chøc mèi quan hÖ gi÷a con ngêi víi con ngêi, con ngêi víi XH tßn viÖc SX ra ph¬ng tiÖn gióp con ngêi vµ XH sinh tån vµ ph¸t triÓn.
+ Cao hn thÕ, con ngêi kh«ng ngõng t¹o ra c¸c nhu cÇu míi, cao h¬n. Trong “ B¶n th¶o KT häc vµ triÕt häc ” ( 1844 ), Marx cho r»ng L§SX lµ mét qu¸ tr×nh kÐp nh»m: Tho¶ m∙n c¸c nhu cµu vËt chÊt. Béc lé n¨ng lùc s¸ng t¹o ®Æc thï cña con ngêi. Nhng trong XH cã giai cÊp, chÕ ®é bãc lét vµ sù tha ho¸ vèn cã cña ph©n c«ng lao ®éng kh«ng cho phÐp con ngêi tù do biÓu hiÖn c¸c n©ng lùc ngêi cña m×nh. Ph©n tÝch nµy ®a ra ý tëng cho XH häc: cÇn v¹ch ra nh÷ng c¬ chÕ, ®IÒu kiÖn XH c¶n trë hay thóc ®Èy ph¸t triÓn nh÷ng n¨ng lùc phÈm chÊt cña con ngêi trong qu¸ tr×nh lao ®éng XH. S¶n xuÊt phô thuéc vµo ph©n c«ng L§. Theo «ng, ë mäi xh, ph©n c«ng L§ ®Òu dùa vµo h×nh thøc së h÷u t nh©n vÒ TLSX (®Êt ®ai, m¸y mãc, t b¶n…), chÝnh së h÷u t nh©n vÒ TLSX s¶n sinh ra c¬ cÊu phËn tÇng xh gåm: g/c hay nhãm ngêi lµm chñ së h÷u TLSX thèng trÞ vµ bãc lét. C¸c nhãm hay g/c cßn l¹I trong xh. Trong XHTBCN, g/c TS n¾m gi÷ TLSX nªn kiÓm so¸t L§ & s¶n phÈm L§; ¸p bøc vµ bãc lét g/c cong nh©n v« s¶n kh«ng cã TLSX ph¶I b¸n søc L§. tõ ®ã chØ ra r»ng, vÒ mÆt thùc tiÔn, cÇn xo¸ bá vµ thay thÕ chÕ ®é së h÷u t nh©n b»ng chÕ ®é së h÷u xh (toµn d©n, tËp thÓ) ®Ó x©y dùng 1 xh míi c«ng b»ng, v¨n minh, p/tr vÒ mÆt lý luËn, n/c xhhcÇn tËp trung ph©n tÝch c¬ cÊu xh ë mÆt bÊt b×nh ®¼ng xh. ë mäi xh, ý thøc xh (CT, luËt ph¸p, VH, T«n gi¸o, ®¹o ®øc…) bÞ quy ®Þnh bë tån t¹I xh. Tøc lµ hÖ t tëng, VH vµ c¸c chuÈn mùc gi¸ trÞ …xuÊt hiÖn trªn nÒn t¶ng s¶n xuÊt vËt chÊt (ph©n c«ng L§XH). Lý luËn xhh cÇn tËp trung n/c mqhÖ gi÷a c¬ cÊu vËt chÊt lµm nÒn t¶ng of ý thíc xh vµ c¬ cÊu tinh thÇn ý thøc xh. VD: xhh quan t©m lµm s¸ng tá c¸ch tæ chøc xh ¶nh hëng thÕ nµo tíi hÖ t tëng, hÖ gi¸ trÞ VH cña xh vµ sù t¸c ®éng ngîc trë l¹I of ý thøc xh ®èi víi cuéc sèng xh, ho¹t ®äng cña con ngêi.
#Quy lu©t. ph¸t triÓn LSXH. LÇn ®Çu tiªn trong LS, Marx ®a ra lý thuyÕt vÒ c¸c h×nh th¸I KTXH trong ®ã chØ ra r»ng LS p/re of xh toµn thÕ giíi lµ sù thay thÕ kÕ tiÕp c¸c h×nh th¸I KTXH mµ thùc chÊt lµ c¸c ph¬ng thøc xh. Marx lËp luËn r»ng, LSXH loµI ngêi tr¶I qua 5 PTSX t¬ng øng víi 5 h×nh th¸I KTXH vµ 5 thêi ®¹I LS ; CS nguyªn tuû, n« lÖ, PK, TBCN vµ CSCN. ®©y lµ quan ®IÓm cã tÝnh bíc ngoÆt CM trong nhËn thøc cña con ngêi vÒ ph©n chia c¸c giai ®o¹n LS sù biÕn ®æi xh vµ p/tr LS b¾t nguån tõ hÖ thèng SX, c¬ cÊu KT of XH. Quy luËt p/tr LSXH còng lµm s¸ng tá 1 hÖ thèng c¸c k/niÖm quan träng nhÊt of CNDVLS. TLSX, QHSX, LLSX, PTSX, h×nh th¸I KTXH … TLSX: bao gåm tÊt c¶ nh÷ng g× ß thÕ giíi bªn ngoµI ®îc ®a vµo sö dông ®Ó SX ra of c¶I vËt chÊt nh»m duy tr× cuéc sèng cña con ngêi . PTSX: sù thèng nhÊt gi÷a LLSX & QHSX; quy ®Þnh c¸ch thøc tiÕn hµnh SX ra of c¶I vËt chÊt trong 1 giai ®o¹n p/tr nhÊt ®Þnh of LSXH. LLSX: bao gåm TLSX & ngêi L§, cã quan hÖ biÖn chøng víi QHSX. H×nh th¸I KTXH: ph¹m trï of CNDVLS, chØ xh ë tõng giai ®o¹n p/tr LS nhÊt ®Þnh víi QHSX phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é of LLSX vµ kiÕn tróc thîng tÇng ®îc x©y dùng trªn c¬ së h¹ tÇng. Marx còng chØ ra r»ng, LS thay thÕ kÕ tiÕp c¸c PTSX (h×nh th¸I KTXH) ph¶I tu©n theo quy luËt “QHSX ph¶I phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña LLSX”. §¸nh gi¸: CNDVLS nãi chung vµ quy luËt p/tr LS mµ Marx ®a ra míi riªng cã phÇn quan träng to lín trong xhh hiÖn ®¹I trong c¸c níc p/tr teo ®Þnh h íng XHCN. Xhh Marx ®îc coi lµ c¬ së lý luËn vµ p/p luËn KH ®Ó p/tr nÒn xhh macxits. C¸c qua ®IÓm of «ng t¹o thµnh bé khung lý luËn vµ p/p luËn n/c xhh theo nhiÒu híng kh¸c nhau. XH Marx ¶nh hëng tíi trµo lu lý luËn phª ph¸n, lý luËn vÒ m©u thuÉn xh, lý luËn vÒ nhµ níc…c¸c nhµ xhh marxits cÇn vËn dông phÐp DVBC ®Ó n/c c¬ cÊu xh, m©u thuÊn xh vµ
sù ph©n tÇng xh ; vËn dông CNDVLS ®Ó ph©n tÝch sù biÕn ®æi xh. Dùa vµo quan ®IÓm DVBC, xhh hiÖn ®¹I cÇn n/c mèi t¸c ®éng qua l¹I gi÷a 1 bªn lµ c¸c hiÖn tëng, qu¸ tr×nh, qhÖ xh vµ hµnh vi ho¹t ®éng of con ngêi; 1bªn lµ PTSX , ph©n c«ng L§XH vµ c¬ cÊu KT . tøc lµ xhh cÇn n/c xh víi t c¸ch hÖ thèng xh bao gåm c¸c bé phËn, thµnh phÇn qhÖ qua l¹I víi nhau. ViÖc Marx nhÊn m¹nh c¬ cÊu g/c of Xh ®∙ më ra híng n/c Xh ho¸ c¬ cÊu g/c. XH ho¸ n/c cøu ¶nh hëng cña ®Þa vÞ tíi hµnh vi. C¸c n/c cña Marx ®∙ ®Æt nÒn mãng ®Ó x©y dùng triÕt häc M – L, v¹ch ra ®îc cÊu tróc XH. G/c vµ vai trß cña ®Êu tranh g/c trong sù ph¸t triÓn cña Xh ( qui luËt chung cña sù ph¸t triÓn Xh lµ cuéc ®Êu tranh cña hai g/c ®èi kh¸ng nhau vÒ mÆt lîi Ých lµ g/c thèng trÞ vµ bÞ trÞ ). Trong XH häc hiÖn ®¹I cã mét luång tri thøc lµ “ thuyÕt Xh häc m©u thuÉn ” ( sung ®éi ). Lµm theo Marx, c¸c nhµ XH häc tiÕn bé kh«ng nh÷ng gthÝch thÕ giíi mµ cßn gãp phÇn vµo c«ng viÖc ®ái míi XH ®Ó x©y dùng XH c«ng = v¨n minh. 8. §ãng gãp cña Marx Weber ( 1864 – 1920 ). “ XH häc … lµ KH cè g¾ng gi¶I nghÜa hµnh ®éng XH vµ … tiÕn tíi c¸ch gi¶I thÝch nh©n qu¶ vÒ ®êng lèi vµ hÖ qu¶ cña hµnh ®éng XH ”. # T¸c gi¶I: M. Weber sinh n¨m 1864 trong mét gia ®×nh ®¹o tin lµnh ë ERFURT thuéc miÒn ®«ng nam níc §øc vµ mÊt n¨m 1920. Tèt nghiÖp ®¹I häc vµ lÊy b»ng tiÔn sÜ t¹I §HTH Berlin víi luËn ¸n: “ LS c¸c h∙ng th¬ng mai trong thêi trung cæ ” 1896 ®îc bæ nhiÖm lµm gi¸o s §HTH Freiburg, gØng d¹y t¹I §HTH Heidolburg m«n KT häc CT vµ KT häc. C¸c t¸c phÈm: tÝnh kh¸ch quan trong KHXH vµ chÝnh s¸ch c«ng céng ( 1903 ). §¹o ®øc tin lµnh vµ tinh thÇn CNTB ( 1904 ). KT vµ XH 1909. XH häc vÒ t«n gi¸o ( 1912 ). # Bèi c¶nh lÞch sö Xh vµ ph¬ng ph¸p luËn. §ãng gãp to lín of Weber vÒ mÆt ph¬ng ph¸p luËn ®èi víi XH häc hiÖn ®¹I g¾n liÒn víi bèi c¶nh LSXH
vµ triÕt häc §øc cuèi TK 19 ( nhìng thµnh tùu vÒ KH vµ KT ®∙ t¹o nªn vai trß ®éc t«n cña ph¬ng ph¸p luËn KHTN ). Bèi c¶nh LS lý luËn of XH häc Weber thÓ hiÖn râ nhÊt qua cuéc tranh luËn vÒ ph¬ng ph¸p luËn ë §øc cuèi TK 19 chñ yÕu xoay quanh 3 chñ ®Ò: §èi tîng of KHXH. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu of KHXH. Môc tiªu cña KHXH. Trêng f¸I sö häc cho r»ng kh«ng thÓ ¸p dông ph¬ng ph¸p luËn kh¸I qu¸t kiÓu KHTN ®Ó gi¶I thÝch b¶n chÊt føc t¹p cña ®êi sèng XH con ngêi v× f¬ng f¸p luËn ®ã kh«ng ph©n biÖt sù kh¸c nhau gi÷a giíi TN vµ XH. ý kiÕn kh¸c l¹I cho r»ng cÇn ¸p dông f¬ng f¸p luËn KHTN ®Ó nghiªn cøu hµnh vi con ngêi v× con ngêi ho¹t ®éng cã lý trÝ ®Ó tho¶ m∙n nh÷ng nhu cÇu vËt chÊt. Tøc lµ c¸c ý kiÕn tranh luËn chia lµm 2 phe: 1 phe cho r»ng KHXh lµ Kh kh¸ch quan, tù nhiªn cã nhiÖm vô ph¸t hiÖn c¸c qui luËn cña hiÖn tîng, sù kiÖn XH quan s¸t ®îc. 1 phe l¹I cjo r»ng KHXH lµ KH®Æc biÖt v× ®èi tîng nghiªn cøu cã c¸c yÕu tè chñ quan nh hÖ gi¸ trÞ, niÒm tin, ®¹o ®øc,… # Quan ®IÓm ph¬ng ph¸p luËn of XH häc Weber. Weber cho r»ng ®èi tîng nghiªn cøu cña KHTN lµ c¸c sù kiÖn vËt lý of giíi tù nhiªn trong khi ®ã ®èi tîng of KHXH lag ho¹t ®äng XH of con ngê. Tri thøc KHTNlµ hiÓu biÕt vµ gi¶I thÝch vÒ giíi tù nhiªn = c¸c qui luËt kh¸ch quan, chÝnh x¸c. Cßn tri thøc KHXH lµ hiÓu biÕt vÒ XH ( thÕ giíi chñ quan do con ngêi t¹o ra ) dÉn ®Õn cÇn hiÓu b¶n chÊt of hµnh ®éng c¶m tÝnh of con ngêi tríc khi gi¶I thÝch c¸c ho¹t ®éng XH ë bªn ngoµi. VÒ mÆt ph¬ng ph¸p nghiªn cøu th× KHTN chØ cÇn quan s¸t c¸c sù kiÖn cña giíi tù nhiªn vµ têng thuËt l¹I kÕt qu¶ quan s¸t lµ ®ñ. Cßn KHXH cÇn vît ra noµI ph¹m vi quan s¸t ®Ó ®I s©u lý gi¶I quan niÖm, th¸I ®é cña c¸c c¸ nh©n. Theo quan ®IÓm of Weber, KHXH cÇn ph¶I thùc sù KH, trung lËp, kh¸ch quan kh«ng bÞ rµng buéc bëi hÖ thèng chuÈn mùc gi¸ trÞ trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu. Nhng «ng còng thõa nhËn r»ng KHXH còng cã thÓ
phi KH, chñ quan trong viÖc l÷a chän môc tiªu nghiªn cøu. ( ý thÝch, nhu cÇu, kh¶ n¨ng c¸ nh©n, … ). Nhng khi khi ®∙ x¸c ®Þnh ®îc ®èi tîng vµ nhiÖm vô n/c th× ph¶I tu©n thñ c¸c tiªu chuÈn, thñ tôc ph©n tÝch KH dÉn ®Õn quan niÖm nµy gièng quan niÖm cu¶ Hurkhiem: cjo r»ng qu¸ tr×nh nghiªn cøu ph¶I cã tÝnh hÖ thèng vµ kh¸ch quan víi nghÜa lµ x¸c ®Þnh râ kh¸I niÖm, chØ b¸o n/c, qui t¾c lËp luËn, … Weber cho r»ng XH häc cÇn tiÕn tíi h×nh thµnh nh÷ng ph¬ng ph¸p kÕt hîp n/c ®îc c¸I chung vµ c¸I riªng cña hiÖn thùc XH mµ ®Ión h×nh lµ ph ¬ng ph¸p luËn “ lo¹I h×nh lý tëng ”. §©y lµ ph¬ng ph¸p luËn n/c ®¹ec biÖt nh»m lµm næi bËt khÝa c¹nh, ®Æc ®IÓm, tÝnh chÊt nhÊt ®Þnh thuéc vÒ b¶n chÊt cña hiÖn thùc LSXH. ( lý tëng ë ®©y cã nghÜa lµ lý luËn, ý tëng, kh¸I niÖmkh¸I qu¸t trõu t îng ). §èi víi «ng ®©y lµ c«ng cô kh¸I niÖm kh«ng ph¶I ®Ó miªu t¶ mµ ®Ó ph©n tÝch vµ nh¸n m¹nh nh÷ng ®Æc trng chung, c¬ b¶n, quan träng nhÊt cña hiÖn tîng sù kiÖn LSXH. Weber ph©n biÖt 3 d¹ng lo¹I h×nh lý tëng: +D¹ng 1: lo¹I h×nh lý tëng b¾t nguån t tëng XH, bèi c¶nh v¨n ho¸ vµ thêi kú LS cô thÓ. C¸c kh¸I niÖm ®¹o ®øc Tin lµnh, tinh thÇn cña CNTB, CNTB hiÖn ®¹I … +D¹ng 2: lo¹I h×nh lý tëng víi t c¸ch lµ kÕt qu¶ cña sù kh¸I qu¸t ho¸, trõu tîng ho¸ vÒ nh÷ng ®Æc ®IÓm, tÝnh chÊt cña 1 lo¹I hiÖn thùc XH. Trong thùc tÕ, chØ quan s¸t ®îc mét sè ®Æc ®IÓm cña lo¹I h×nh lý tëng nµy. Tæ chøc quan liªu, CN phong kiÕn, … +D¹ng 3: lo¹I h×nh lý tëng ®îc x©y dùng víi t c¸ch lµ c«ng cô lý luËn, c«ng cô kh¸I niÖm nh»m môc ®Ých n/c 1 d¹ng nhÊt ®Þnh cña hµnh ®éng XH. ViÖc gi¶I thÝch hµnh vi con ngêi lµ nh»m n©ng cao lîi Ých KT, con ngêi lµ 1 thùc thÓ KT. # Quan niÖm cña Weber vÒ XH häc. Theo «ng, XH häc lµ khoa häc cã nhiÖm vô lý gi¶I, th«ng hiÓu ®éng c¬, ý nghÜa cña hµnh ®éng XH. Tøc
lµ XH häc kh«ng gièng nh KHTN v× ®èi tîng n/c lµ hµnh ®éng XH vµ ph¬ng ph¸p n/c lµ lý gi¶i. Nhng «ng còng kh¶ng ®Þnh, gièng nh c¸c khoa häc kh¸c, Xh häc tiÕn tíi c¸ch gi¶I thÝch nh©n qu¶ vÒ ®êng lèi vµ hÖ qu¶ cña ho¹t ®éng XH dÉn ®Õn võa kh¼ng ®Þnh XH häc lµ KH nh KHTN, võa chØ ra b¶n s¾c cña XH häc víi t c¸ch 1 KHXH. ¤ng cho r»ng XH häc cÇn vËn dông ph¬ng ph¸p lý gi¶I ®Ó n/c hµnh ®éng XH ( gi¶I nghÜa, hiÓu ) vµ ph©n biÖt 2 lo¹I lý gi¶I: Trùc tiÕp. Gi¸n tiÕp. Lý gi¶I trùc tiÕp thÓ hiÖn trong qu¸ tr×nh n¾m b¾t nghÜa cña hµnh ®éng qua quan s¸t trùc tiÕp nhngx ®Æc ®IÓm, biÓu hiÖn cña nã. Lý gi¶I gi¸n tiÕp cã nghÜa lµ gi¶I thÝch, gi¶ng gi¶I ®éng c¬, ý nghÜa s©u xa c¶u hµnh ®éng qua viÖc h×nh dung ra t×nh huèng, bèi c¶nh cña hµnh ®éng. Hµnh ®éng bæ cñi cña 1 ngêi. Lý gi¶ = quan s¸t trùc tiÕp : cho biÕt ngêi ®ã ®ang lµm ®éng t¸c g×?. Lý gi¶I = gi¶I thÝch gióp chØ ra ®éng c¬ cña hµnh ®éng bæ cñi. ( bæ cñi thuª lÊy tiÒn, bæ cñi ®Ó lÊy cñi ®un, … ). . ¤ng còng ph©n biÖt 2 lo¹I ý nghÜa cña hµnh ®éng Xh. NghÜa ®ang cã thùc cña hµnh ®éng cô thÓ do 1 chñ thÓ, nhãm chñ thÓ g¸n cho hµnh ®éng ®ã. NghÜa ®îc g¸n 1 c¸ch lý thuyÕt cho chñ thÓ, nhãm chñ thÓ cña 1 lo¹I hµnh ®éng ®∙ cho. Thùc chÊt n/c Xh häc theo liÓu Weber cã nhiÖm vô tr¶ lêi nh÷ng cÇu hái vÒ ®éng c¬, ý nghÜa cña hµnh ®éng XH. VÝ dô: nh÷ng hµnh ®éng cña c¸ nh©n cã ý nghÜa g× víi hä vµ nh÷ng ngêi kh¸c, … ¤ng cho r»ng môc tiªu cña XH häc lµ ®a ra nh÷ng kh¸I niÖm chung, cã tÝnh chÊt kh¸I qu¸t, trõu tîng vÒ hiÖn thùc LSXH. So víi sö häc, c¸c lý gi¶I cña XH häc kh«ng phong phó, sinh ®éng vµ cô thÓ. C¸ch gi¶I thÝch cña sö häc nh»m chØ ra: “ A tÊt yÕu dÉn ®Õn B ”. Cßn XH häc chñ yÕu v¹ch ra nh÷ng khu«n mÉu, h×nh thøc, mèi liªn hÖ cã kh¶ n¨ng x¶y ra nh: “ A lµ yÕu tè cã nhiÒu kh¶ n¨ng lµm cho B xuÊt