Thiết kế kế hoạch dạy học môn Toán trung học cơ sở theo định hướng phát triển phẩm chất năng lực học sinh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:13

Thêm vào BST

Báo xấu

8
lượt xem 0
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết đề xuất quy trình thiết kế kế hoạch dạy học môn Toán Trung học cơ sở theo hướng phát triển phẩm chất năng lực học sinh và đưa ra một ví dụ vận dụng quy trình Thiết kế kỹ thuật (Engineering Design Process – EDP) trong việc thiết kế các hoạt động dạy học nội dung Hình trụ – Hình nón để minh hoạ cho quy trình đã đề xuất.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Thiết kế kế hoạch dạy học môn Toán trung học cơ sở theo định hướng phát triển phẩm chất năng lực học sinh

THIẾT KẾ KẾ HOẠCH DẠY HỌC MÔN TOÁN TRUNG HỌC CƠ SỞ THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT NĂNG LỰC HỌC SINH Bùi Thị Ngọc Hân 1 1. Khoa Sư phạm, Trường Đại học Thủ Dâu Một TÓM TẮT Quan điểm xây dựng Chương trình phổ thông 2018 là dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực của học sinh. Để thực hiện tốt chương trình mới, giáo viên cần hiểu rõ về mô hình dạy học theo hướng phát triển phẩm chất năng lực và biết cách thiết kế bài dạy theo hướng phát triển phẩm chất năng lực học sinh. Tuy nhiên, trong bước đầu của quá trình triển khai thực hiện chương trình mới, giáo viên vẫn còn gặp khó khăn trong việc thiết kế bài dạy theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. Bài viết đề xuất quy trình thiết kế kế hoạch dạy học môn Toán Trung học cơ sở (THCS) theo hướng phát triển phẩm chất năng lực học sinh và đưa ra một ví dụ vận dụng quy trình Thiết kế kỹ thuật (Engineering Design Process – EDP) trong việc thiết kế các hoạt động dạy học nội dung Hình trụ – Hình nón để minh hoạ cho quy trình đã đề xuất. Từ khoá: dạy học phát triển phẩm chất năng lực, quy trình EDP, yếu tố địa phương, 1. ĐẶT VẤN ĐỀ Chương trình phổ thông 2018 được xây dựng, biên soạn theo định hướng phát triển năng lực và phẩm chất của học sinh. Các năng lực, phẩm chất này được cụ thể hóa bằng những yêu cầu cần đạt ở từng môn, từng cấp học. Mục tiêu của Chương trình phổ thông 2018 là giúp học sinh làm chủ kiến thức phổ thông, biết vận dụng hiệu quả kiến thức, kĩ năng đã học vào đời sống và tự học suốt đời, nhờ đó có được cuộc sống có ý nghĩa và đóng góp tích cực vào sự phát triển của đất nước và nhân loại. Môn Toán ở cấp THCS đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển các phẩm chất và năng lực của học sinh. Các nội dung dạy học của từng môn, từng khối lớp đã được viết theo hướng đi từ thực tế, từ phân tích thực tế để rút ra các bài học và đem bài học vào thực tiễn. Tuy nhiên, do tính mở của chương trình chương trình nên giáo viên phải tham gia xây dựng phân phối chương trình, cùng nhà trường và tổ chuyên môn xây dựng kế hoạch giáo dục, kế hoạch dạy học môn học. Thêm vào đó, có những yêu cầu về vận dụng kiến thức vào thực tiễn tại địa phương đòi hỏi giáo viên phải sáng tạo hơn so với những gì được viết trong sách giáo khoa. Vì vậy, nhiều giáo viên còn gặp khó khăn trong việc thiết kế kế hoạch bài dạy theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực cho học sinh. Do đó, trong khuôn khổ bài viết chúng tôi xin đề xuất quy trình để thiết kế bày dạy theo định hướng phát triển phẩm chất năng lực học sinh. 461
2. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN 2.1. Năng lực và phẩm chất Theo Chương trình tổng thể 2018: “Năng lực: là thuộc tính cá nhân được hình thành, phát triển nhờ tố chất sẵn có và quá trình học tập, rèn luyện, cho phép con người huy động tổng hợp các kiến thức, kĩ năng và các thuộc tính cá nhân khác như hứng thú, niềm tin, ý chí,... thực hiện thành công một loại hoạt động nhất định, đạt kết quả mong muốn trong những điều kiện cụ thể. Năng lực cốt lõi: là năng lực cơ bản, thiết yếu mà bất kì ai cũng cần phải có để sống, học tập và làm việc hiệu quả. Phẩm chất: là những tính tốt thể hiện ở thái độ, hành vi ứng xử của con người; cùng với năng lực tạo nên nhân cách con người.” (Bộ giáo dục đào tạo, 2018) Như vậy, có thể thấy năng lực chỉ có thể được hình thành và phát triển thông qua quá trình học tập rèn luyện và trải nghiệm thực tế; phẩm chất chỉ được rèn luyện và bộc lộ qua những hành động lời nói cụ thể của học sinh trong các hoạt động của quá trình học tập. “Môn Toán ngoài việc góp phần hình thành, phát triển ở học sinh các năng lực chung còn góp phần hình thành, phát triển cho học sinh năng lực toán học bao gồm các thành phần cốt lõi là: năng lực tư duy và lập luận toán học; năng lực mô hình hoá toán học; năng lực giải quyết vấn đề toán học; năng lực giao tiếp toán học; năng lực sử dụng công cụ, phương tiện học toán.” (Bộ giáo dục đào tạo, 2018) Do đó, để hình thành phát triển được năng lực phẩm chất nói chung và năng lực toán học nói riêng học sinh cần trải qua quá trình học tập môn Toán và nhiều môn học khác, trong đó khuyến khích các môn học tích hợp. Ngoài ra, Chương trình phổ thông 2018 cũng đề cập đến nội dung giáo dục địa phương như sau: “Nội dung giáo dục của địa phương: là những vấn đề cơ bản hoặc thời sự về văn hoá, lịch sử, địa lí, kinh tế, xã hội, môi trường, hướng nghiệp,... của địa phương bổ sung cho nội dung giáo dục bắt buộc chung thống nhất trong cả nước, nhằm trang bị cho học sinh những hiểu biết về nơi sinh sống, bồi dưỡng cho học sinh tình yêu quê hương, ý thức tìm hiểu và vận dụng những điều đã học để góp phần giải quyết những vấn đề của quê hương.” (Bộ giáo dục đào tạo, 2018) Theo Chương trình phổ thông 2018 thì nội dung giáo dục địa phương này được Uỷ ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương chỉ đạo tổ chức biên soạn thành tài liệu riêng. Tuy nhiên, nếu có thể lồng ghép đưa nội dung này vào các chủ đề dạy học các môn học riêng lẻ hay tích hợp thì sẽ đạt hiệu quả giáo dục cao hơn và mang lại hứng thú học tập tốt hơn cho học sinh. 2.2. Các bước của quy trình Thiết kế kỹ thuật (EDP) Có nhiều phương pháp và mô hình dạy học để phát triển năng lực phẩm chất cho học sinh như: dạy học giải quyết vấn đề, dạy học dự án, dạy học trải nghiệm, mô hình học tập trải nghiệm của D.A.Kolb, mô hình 5E,… Trong dạy học dựa trên trải nghiệm (learning by doing), giáo 462
viên cần tạo ra các tình huống gợi vấn đề để học sinh được trải nghiệm bằng cách huy động các kiến thức và kinh nghiệm thực tiễn để suy nghĩ, biến đổi đối tượng hoạt động, tìm ra hướng giải quyết vấn đề. Hoạt động trải nghiệm sẽ giúp học sinh có hứng thú trong học tập, khám phá, tìm hiểu kiến thức mới. Do đó, trong bài viết này chúng tôi vận dụng quy trình EDP để thiết kế các hoạt động dạy học cho bài dạy môn Toán theo hướng phát triển phẩm chất năng lực học sinh. Quy trình EDP là một quy trình gồm một loạt các bước mà các kỹ sư hoặc bất kỳ ai có thể sử dụng khi gặp những vấn đề cần giải quyết, những thách thức cần vượt qua. Quy trình này quan trọng vì cho phép các kỹ sư thử nghiệm, các kỹ sư thất bại, 2 điều này tạo cơ hội để các kỹ sư quay lại và cải thiện ý tưởng ban đầu, cung cấp cho họ bài học, kinh nghiệm quý giá hơn là chỉ là một kết quả. Trong quá trình thực hiện quy trình kĩ thuật, các nhóm học sinh thử nghiệm các ý tưởng dựa nghiên cứu của mình, sử dụng nhiều cách tiếp cận khác nhau, mắc sai lầm, chấp nhận và học từ sai lầm, và thử lại. Sự tập trung của học sinh là phát triển các giải pháp để giải quyết vấn đề đặt ra, nhờ đó học được và vận dụng được kiến thức mới trong chương trình giáo dục vào thực tiễn cuộc sống. Trong khuôn khổ bài viết chúng tôi chỉ trình bày lại 5 hoạt động chính của quy trình EDP theo công văn số 3089 của Bộ GDĐT sau đây: Nghiên cứu Chế tạo mẫu, Chia sẻ, thảo Xác định vấn kiến thức nền Lựa chọn giải thử nghiệm luận và điều đề và đề xuất pháp và đánh giá chỉnh giải pháp a) Hoạt động 1: Xác định vấn đề Giáo viên giao cho học sinh nhiệm vụ học tập chứa đựng vấn đề. Trong đó, học sinh phải hoàn thành một sản phẩm học tập hoặc giải quyết một vấn đề cụ thể với các tiêu chí đòi hỏi học sinh phải sử dụng kiến thức mới trong bài học để đề xuất, xây dựng giải pháp. Tiêu chí của sản phẩm là yêu cầu hết sức quan trọng, buộc học sinh phải nắm vững kiến thức mới thiết kế, giải thích được thiết kế cho sản phẩm cần làm. b) Hoạt động 2: Nghiên cứu kiến thức nền và đề xuất giải pháp Tổ chức cho học sinh thực hiện hoạt động học tích cực, tăng cường mức độ tự lực tuỳ thuộc từng đối tượng học sinh dưới sự hướng dẫn một cách linh hoạt của giáo viên. Khuyến khích học sinh hoạt động tự tìm tòi, chiếm lĩnh kiến thức để sử dụng vào việc đề xuất, thiết kế sản phẩm. c) Hoạt động 3: Lựa chọn giải pháp Tổ chức cho học sinh trình bày, giải thích và bảo vệ bản thiết kế kèm theo thuyết minh (sử dụng kiến thức mới học và kiến thức đã có); giáo viên tổ chức góp ý, chú trọng việc chỉnh sửa và xác thực các thuyết minh của học sinh để học sinh nắm vững kiến thức mới và tiếp tục hoàn thiện bản thiết kế trước khi tiến hành chế tạo, thử nghiệm. d) Hoạt động 4: Chế tạo mẫu, thử nghiệm và đánh giá 463
Tổ chức cho học sinh tiến hành chế tạo mẫu theo bản thiết kế, kết hợp tiến hành thử nghiệm trong quá trình chế tạo. Hướng dẫn học sinh đánh giá mẫu và điều chỉnh thiết kế ban đầu để bảo đảm mẫu chế tạo là khả thi. e) Hoạt động 5: Chia sẻ, thảo luận, điều chỉnh Tổ chức cho học sinh trình bày sản phẩm học tập đã hoàn thành; trao đổi, thảo luận, đánh giá để tiếp tục điều chỉnh, hoàn thiện. Trong quá trình thực hiện quy trình kĩ thuật, các nhóm học sinh thử nghiệm các ý tưởng dựa nghiên cứu của mình, sử dụng nhiều cách tiếp cận khác nhau, mắc sai lầm, chấp nhận và học từ sai lầm, và thử lại. Sự tập trung của học sinh là phát triển các giải pháp để giải quyết vấn đề đặt ra, nhờ đó học được và vận dụng được kiến thức mới trong chương trình giáo dục. 3. THIẾT KẾ KẾ HOẠCH DẠY HỌC MÔN TOÁN THEO MÔ HÌNH EDP THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT NĂNG LỰC HỌC SINH Chúng tôi xin đề xuất quy trình để thiết kế bày dạy theo định hướng phát triển phẩm chất năng lực học sinh như sau: Bước 1 Bước 2 Bước 3 Bước 4 Bước 5 Bước 6 • Xác định • Lựa chọn • Lựa chọn • Lựa chọn • Thiết kế • Thiết kế mục tiêu nội dung phương môi các hoạt kế hoạch bài học bài học pháp, trường động dạy dạy học hình thức học tập, học cụ thể và các kỹ tư liệu, thuật dạy học liệu học Bước 1: Xác định mục tiêu bài học Trong bước này, giáo viên cần xác định những điều mà mình mong muốn học sinh đạt được sau khi hoàn thành bài học. Những căn cứ để xác định mục tiêu bài học là: các năng lực phẩm chất cần phát triển cho học sinh; các yêu cầu cần đạt về phát triển năng lực phẩm chất của học sinh được quy định cụ thể trong Chương trình phổ thông 2018; đối tượng học sinh và điều kiện cụ thể để thực hiện bài học. Mục tiêu cần nêu rõ được những tiêu chí mà học sinh cần đạt được và mức độ hoàn thành tiêu chí đó. Để viết phần mục tiêu này được tốt thì giáo viên có thể tham khảo thang Bloom. Bước 2: Lựa chọn nội dung bài học Sau khi đã đưa ra được mục tiêu của bài học, giáo viên cần căn cứ vào đó để xác định và lựa chọn nội dung thích hợp. Những căn cứ để lựa chọn nội dung bài học là: mục tiêu bài học (nội dung phải phù hợp với mục tiêu đề ra); Chương trình phổ thông 2018, cụ thể là chương trình môn Toán và các môn học có liên quan (cần nghiên cứu chương trình ở cấp học trước và sau cấp học đang dạy); thực tiễn địa phương, thực tiễn xã hội. Bước 3: Lựa chọn phương pháp, hình thức và các kỹ thuật dạy học Lựa chọn các phương pháp dạy học tích cực, tích cực hóa hoạt động học tập; chú trọng sử dụng các hình thức dạy học nhằm hình thành và phát triển năng lực tự học cho học sinh; thực 464
hiện phương châm learning by doing (triết lý Học qua thực nghiệm do John Dewey khai sinh). Các phương pháp dạy học đảm bảo phù hợp với tiến trình nhận thức của học sinh, chú ý cách tiếp cận dựa trên kinh nghiệm và trải nghiệm của học sinh. Chú ý sử dụng hiệu quả các phương tiện, thiết bị dạy học tối thiểu theo quy định, tăng cường thiết bị dạy học tự làm. Bước 4: Lựa chọn môi trường học tập, tư liệu, học liệu Các hoạt động dạy học Toán học đa phần là diễn ra tại lớp học. Tuy nhiên, giáo viên có thể thay đổi hình thức tổ chức cho học sinh cảm thấy hứng thú như: thực hiện các dự án học tập về Toán; tổ chức trò chơi học Toán; tổ chứ câu lạc bộ Toán học, diễn đàn, hội thảo về Toán ,... Khi đó, môi trường học tập được mở rộng hơn, có thể làm ở nhà, làm ở thư viện, sân trường, bờ hồ, công viên, các khu di tích, danh lam thắng cảnh của địa phương, môi trường học trực tuyến,…Các tư liệu, học liệu học tập được chuẩn bị phù hợp với mục tiêu bài học và môi trường tổ chức dạy học và có hình thức không giới hạn, từ sách giáo khoa, sách tham khảo hay các kênh thông tin tuyền thông, mạng xã hội,… Bước 5: Thiết kế các hoạt động dạy học Trong bước này, giáo viên dự kiến trước các hoạt động học tập sẽ diễn ra khi triển khai bài học, các hoạt động thường là: Xác định vấn đề/nhiệm vụ học tập/Mở đầu; Hình thành kiến thức mới/giải quyết vấn đề/thực thi nhiệm vụ đặt ra từ hoạt động trước; Hoạt động thực hành luyện tập; Hoạt động củng cố, vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Đây cũng là các hoạt động được hướng dẫn theo mẫu giáo án kèm công văn 5512 của Bộ giáo dục đào tạo. Hoặc giáo viên có thể linh hoạt thay đổi các hoạt động cho phù hợp với mô hình hay quy trình dạy học mà mình lựa chọn. Bước 6: Thiết kế kế hoạch dạy học cụ thể Kế hoạch bài học (giáo án) là điểm tựa tiến hành bài dạy. Do đó, giáo viên chỉ cần phác họa được những điểm mốc then chốt trong tiến trình tổ chức các hoạt động học tập của HS và không nhất thiết tiết nào cũng phải nhất nhất theo đúng mẫu giáo án. Tuy nhiên, giáo viên có thể tham khảo mẫu giáo án kèm công văn 5512 của Bộ giáo dục đào tạo. 4. THIẾT KẾ BÀI HỌC CHỦ ĐỀ “HÌNH TRỤ - HÌNH NÓN” Bước 1: Xác định mục tiêu bài học Năng lực tư duy và lập luận toán học, năng lực mô hình hoá toán học, năng lực giải quyết vấn đề toán học, năng lực giao tiếp toán học và năng lực sử dụng công cụ, phương tiện học toán là các năng lực toán học đặc thù cần đạt. Tuy nhiên, để xây dựng bài học phát triển được các năng lực này không dễ, đặc biệt là năng lực mô hình hoá toán học, năng lực giải quyết vấn đề toán học và năng lực giao tiếp toán học. Nội dung giáo dục địa phương cũng là một nội dung được chú trọng trong chương trình phổ thông 2018. Do đó, tôi muốn xây dựng bài học đạt được các mục tiêu cụ thể như trong giáo án bên dưới. Bước 2: Lựa chọn nội dung bài học Trong yêu cầu cần đạt của nội dung Hình học trực quan, môn Toán 9 trong chương trình 2018 viết rõ: 465
“– Chỉ ra được đường sinh, chiều cao, bán kính đáy của hình trụ. – Chỉ ra được đỉnh, đường sinh, chiều cao, bán kính đáy của hình nón. – Chỉ ra được tâm, bán kính của hình cầu, mặt cầu. Nhận biết được phần chung của mặt phẳng và hình cầu. – Tính được diện tích xung quanh của hình trụ, hình nón, diện tích mặt cầu. – Tính được thể tích của hình trụ, hình nón, hình cầu. – Tính được thể tích hoặc diện tích xung quanh của một số đồ vật quen thuộc có dạng hình trụ, hình nón, hình cầu.” Trên địa bàn tỉnh Bình Dương có rất nhiều danh lam, thắng cảnh đẹp và các di tích lịch sử để đời. Trong đó, hồ Dầu Tiếng là một nơi được nhiều người dân tại Bình Dương và các khu vực lân cận đến để tham quan, dã ngoại. Trên hồ Dầu Tiếng có công trình Đài quan sát có kiến trúc khá độc đáo, tập hợp từ nhiều khối hình hình học (hình trụ, hình nón cụt và hình hộp chữ nhật) có thể tận dụng để giới thiệu nội dung hình khối cho học sinh. Bước 3: Lựa chọn phương pháp, hình thức và các kỹ thuật dạy học Tôi lựa chọn quy trình EDP để xây dựng các hoạt động cho bài học này vì trong quá trình thực hiện quy trình kĩ thuật, các nhóm học sinh thử nghiệm các ý tưởng dựa nghiên cứu của mình, sử dụng nhiều cách tiếp cận khác nhau, mắc sai lầm, chấp nhận và học từ sai lầm, và thử lại. Sự tập trung của học sinh là phát triển các giải pháp để giải quyết vấn đề đặt ra, nhờ đó học được và vận dụng được kiến thức mới trong chương trình giáo dục vào giải quyết vấn đề thực tiễn cuộc sống. Bước 4: Lựa chọn môi trường học tập, tư liệu, học liệu Tài liệu cho bài học này là sách giáo khoa Toán 9 (Phan Đức Chính và nnk), các trang web về nội dung hình trụ, hình nón. Môi trường học tập là lớp học, không gian mạng xã hội (để các nhóm trao đổi làm việc với nhau như Zalo, Messenger,…), hồ Dầu Tiếng (nếu nhóm nào có điều kiện và mong muốn đến tận nơi để đo số liệu cụ thể). Bước 5: Thiết kế các hoạt động dạy học Bài học được tiến hành theo 5 bước của quy trình EDP được đề cập ở mục 2. Nội dung cụ thể của các bước trong giáo án phía dưới. 466
Bước 6: Thiết kế kế hoạch dạy học cụ thể Xây dựng kế hoạch dạy học cụ thể theo mẫu giáo án 5512, trong đó tập trung làm rõ nội dung và cách tiến hành 5 hoạt động kể ở bước 6. Do khuôn khổ của bài viết có giới hạn nên chúng tôi chỉ giới thiệu một kế kế hoạch dạy học môn Toán 9 như sau: Người soạn: Bùi Thị Ngọc Hân Môn: Toán Đối tượng: học sinh lớp 9 Chủ đề: Hình trụ - Hình nón (diện tích xung quanh và thể tích) Số tiết: 4 tiết Sản phẩm: - Mô hình đài quan sát được tô màu đúng với màu sơn mà nhóm chọn. - Bài thuyết trình thuyết phục Ban quản lý hồ Dầu Tiếng về phương phán sơn lại đài quan sát trên hồ Dầu Tiếng. I. Mục tiêu 1. Về kiến thức: sau khi học xong chủ đề này học sinh sẽ đạt được những mục tiêu về kiến thức sau: - KT1: Hiểu được khái niệm về hình trụ (đáy, trục, mặt xung quanh, đường sinh, độ dài đường cao, mặt cắt…), hình nón (đáy, mặt xung quanh, đường sinh, đường cao, mặt cắt song song với đáy của hình nón) và hình nón cụt (2 đáy, mặt xung quanh, đường cao, đường sinh) - KT2: Hiểu được công thức tính diện tích xung quanh, diện tích toàn phần và thể tích của hình trụ, hình nón, hình nón cụt. - KT3: Vận dụng được công thức tính diện tích xung quanh, diện tích toàn phần và thể tích của hình trụ, hình nón, hình nón cụt để giải được một số bài toán thực tế. 2. Về năng lực: sau khi học xong chủ đề này học sinh sẽ có những năng lực sau: - Năng lực cốt lõi: + NL1: Năng lực tự học: Học sinh xác định đúng đắn động cơ thái độ học tập; tự đánh giá và điều chỉnh được kế hoạch học tập; tự nhận ra được sai sót và cách khắc phục sai sót. + NL2: Năng lực giao tiếp và hợp tác: Tiếp thu kiến thức trao đổi học hỏi bạn bè thông qua hoạt động nhóm; có thái độ tôn trọng, lắng nghe, có phản ứng tích cực trong giao tiếp. Xác định nhiệm vụ của nhóm, trách nhiệm của bản thân đưa ra ý kiến đóng góp hoàn thành nhiệm vụ của chủ đề. - Năng lực đặc thù: + NL3: Môn Toán: biết quan sát, so sánh và nhận ra hình hộp chữ nhật, hình nón cụt và hình trụ trong công trình ở tình huống thực tế; từ vấn đề thực tế xác định được bài toán cần giải quyết là tính diện tích xung quanh của hình nón cụt, hình trụ và hình hộp chữ nhật; sử dụng được các công cụ cần thiết để đo được các kích thước trong thực tế. + NL4: Sử dụng được ngôn ngữ toán học kết hợp với ngôn ngữ thông thường để biểu đạt các số đo, kích thước của các hình hình học và kích thước của vật thật; thể hiện được sự tự tin khi trình bày, diễn đạt, thảo luận, các nội dung toán học trong tình huống cụ thể trong 467
bài học. 3. Về phẩm chất: - PC1: Có ý thức tìm hiểu truyền thống và các di tích lịch sử của quê hương (hồ Dầu Tiếng, Bình Dương); tích cực học tập, rèn luyện để phát huy truyền thống quê hương, tích cực tham gia các hoạt động bảo vệ, phát huy giá trị của di sản văn hoá. - PC2: Có ý thức vận dụng kiến thức, kĩ năng học được ở nhà trường, trong sách báo và từ các nguồn tin cậy khác vào học tập và đời sống hằng ngày. II. Thiết bị dạy học và học liệu - Phương tiện, học liệu: Máy chiếu, máy tính bàn hoặc laptop - Giáo viên: Phấn màu, bảng phụ, thước thẳng, SGK, file trình chiếu - Học sinh: Đồ dùng học tập, giấy làm mô hình, màu vẽ, máy vi tính, đọc trước bài. III. Tiến trình dạy học 1. Hoạt động 1: Xác định vấn đề (20 phút, tại lớp) a) Mục tiêu của hoạt động: Tình huống xuất phát (mở đầu): - Làm cho học sinh hình thành ý tưởng dẫn đến vấn đề cần thiết phải nghiên cứu về diện tích xung quanh và thể tích của hình trụ và hình nón. - Bồi dưỡng cho học sinh các phẩm chất: + Có ý thức tìm hiểu truyền thống và các di tích lịch sử của quê hương (hồ Dầu Tiếng, Bình Dương); tích cực học tập, rèn luyện để phát huy truyền thống quê hương, tích cực tham gia các hoạt động bảo vệ, phát huy giá trị của di sản văn hoá. + Có ý thức vận dụng kiến thức, kĩ năng học được ở nhà trường, trong sách báo và từ các nguồn tin cậy khác vào học tập và đời sống hằng ngày. b) Nội dung của hoạt động: - Giáo viên chiếu một phần đoạn clip ngắn giới thiệu về hồ Dầu Tiếng https://www.youtube.com/watch?v=ErKxF97GqgU&t=312s và đặt các câu hỏi rồi giới thiệu 468
về đài quan sát trên hồ. Sau đó, giáo viên nêu tình huống. Tình huống: Ban quản lý hồ Dầu Tiếng muốn sơn lại đài quan sát trên hồ Dầu Tiếng. Đóng vai trò là đơn vị thiết kế và thi công, nhóm em hãy tạo ra một bản đề xuất kỹ thuật bao gồm màu sơn, lượng sơn, loại sơn và một mô hình bằng bìa carton và bản thuyết minh để thuyết phục ban quản lý hồ về phương án của nhóm. - Học sinh lắng nghe, xem video và cùng bàn bạc để xác định nhiệm vụ của nhóm. Một số câu hỏi gợi ý: - Để thuyết phục được ban quản lý thì bản đề xuất kỹ thuật của nhóm em cần có những yếu tố nào? c) Sản phẩm của hoạt động: - Xác định được sản phẩm chính của các hoạt động trong chủ đề này, cụ thể là: + Sản phẩm 1: Mô hình đài quan sát được tô màu đúng với màu sơn mà nhóm chọn. + Sản phẩm 2: Bài thuyết trình thuyết phục Ban quản lý hồ Dầu Tiếng về phương án sơn lại đài quan sát trên hồ Dầu Tiếng. - Bản kế hoạch cụ thể các công việc cần làm để hoàn thành sản phẩm và phân công công việc cụ thể cho từng thành viên. d) Cách thức tổ chức hoạt động: - GV giới thiệu clip và nêu tình huống sau đó tổ chức cho HS hoạt động nhóm - HS hoạt động theo nhóm để xác định sản phẩm cần đạt của chủ đề và lập bản kế hoạch xác định các công việc cần làm để hoàn thành sản phẩm và phân công công việc cụ thể cho từng thành viên. - HS trình bày trước lớp. 2. Hoạt động 2: Nghiên cứu kiến thức nền (30 phút, tại lớp) a) Mục tiêu: HS nắm được các khái niệm liên quan đến hình trụ, hình nón, hình nón cụt và biết cách diện tích xung quanh và thể tích của hình trụ, hình nón và hình nón cụt - Học sinh xác định được sự liên kết của các kiến thức trong việc giải quyết vấn đề đã đặt ra. - Rèn luyện cho học sinh: + Năng lực giải quyết vấn đề + Năng lực mô hình hoá toán học + Năng lực giao tiếp toán học + Năng lực tìm kiếm thông tin b) Nội dung của hoạt động: - HS nghiên cứu sách giáo khoa (bài 1, bài 2 của Chương 4, sách giáo khoa Toán 9, Phan Đức chính và nnk, trang 107 đến 120) tìm hiểu về khái niệm liên quan đến hình trụ, hình nón, hình nón cụt và cách diện tích xung quanh và thể tích của hình trụ, hình nón và hình nón cụt và trả lời các câu hỏi. Một số câu hỏi gợi ý: - Đài quan sát đó cấu tạo gồm những hình hình học nào? 469
- Để sơn được đài quan sát đó em cần thu thập những thông tin gì? - Để tính diện tích xung quanh của hình trụ, hình nón và hình nón cụt em cần những số đo nào? Công thức tính như thế nào? - Làm thế nào em có những số đo đó? c) Sản phẩm của hoạt động: Câu trả lời cho các câu hỏi và bảng kế hoạch cho việc tìm kiếm số liệu thực tế về các kích thước của đài quan sát (đến trực tiếp và dùng dụng cụ đo; xin số liệu từ ban quản lý hồ Dầu Tiếng; dùng các phần mềm hỗ trợ thiết kế công trình;…) d) Cách thức tổ chức hoạt động: - Học sinh làm việc theo nhóm nghiên cứu trong sách giáo khoa và trả lời các câu hỏi. Giáo viên hỗ trợ học sinh nếu gặp khó khăn. - Các nhóm trả lời câu hỏi trước lớp. - Giáo viên nhận xét và chốt kiến thức. 3. Hoạt động 3: Đề xuất và lựa chọn giải pháp (40 phút, tại lớp) a) Mục tiêu của hoạt động: - Vẽ ra được bản vẽ mô hình đài quan sát theo tỷ lệ kích thước gần chính xác với một vài thiết kế màu sắc trang trí khác nhau. - Viết nháp bản thuyết minh dự án để thuyết phục ban quản lý hồ Dầu Tiếng. - Chọn ra bản thiết kế phù hợp nhất. Rèn cho học sinh: - Kỹ năng động não. - Kỹ năng lựa chọn các giải pháp . - Kỹ năng chọn lọc, phân tích, phản biện. b) Nội dung hoạt động - Học sinh cùng thiết kế một số bản vẽ mô hình đài quan sát theo tỷ lệ kích thước gần chính xác với một vài thiết kế màu sắc trang trí khác nhau, sau đó cùng thảo luận để chọn mẫu thiết kế ưng ý nhất. - Sau đó, học sinh soạn nháp bản thuyết minh dự án để thuyết phục ban quản lý hồ Dầu Tiếng. Một số câu hỏi gợi ý: - Em sẽ sơn đài quan sát màu gì? 470
- Tại sao em lại dùng màu sơn đó? - Em sẽ chọn chất liệu sơn gì để sơn lại đài quan sát? - Tại sao em lại chọn chất liệu đó? c) Sản phẩm của hoạt động: Câu trả lời cho các câu hỏi; Bản thiết kế mô hình đài quan sát; Bản nháp bản thuyết minh dự án d) Cách thức tổ chức hoạt động: - Học sinh làm việc nhóm cùng thiết kế một số bản vẽ mô hình đài quan sát theo tỷ lệ kích thước gần chính xác với một vài thiết kế màu sắc trang trí khác nhau, sau đó cùng thảo luận để chọn mẫu thiết kế ưng ý nhất. - Sau đó, học sinh soạn nháp bản thuyết minh dự án để thuyết phục ban quản lý hồ Dầu Tiếng. - Giáo viên quan sát, hỗ trợ, đặt các câu hỏi gợi ý, đánh giá quá trình làm việc nhóm. 4. Hoạt động 4: Chế tạo mẫu, thử nghiệm và đánh giá (1 tuần, tại nhà) a) Mục đích của hoạt động: - Học sinh trải nghiệm hoạt động cắt, vẽ, làm mô hình đài quan sát. b) Nội dung hoạt động: - Học sinh thực hiện cắt, vẽ, sơn trang trí mô hình đài quan sát. - Học sinh hoàn thiện bản thuyết minh dự án (có thể làm file trình chiếu để tăng tính thuyết phục) c) Sản phẩm của hoạt động: - Mô hình đài quan sát được sơn trang trí đúng theo phương án đề xuất trong bản thuyết minh. - Bản thuyết minh dự án để thuyết phục ban quản lý, file trình chiếu (nếu có) d) Cách thức tổ chức hoạt động: - Học sinh cắt, vẽ, làm, sơn mô hình đài quan sát và hoàn thiện bản thuyết minh dự án tại nhà. - Giáo viên hỗ trợ qua các phương tiện liên lạc thuận tiện khi học sinh cần hỗ trợ. 471
5. Hoạt động 5: Chia sẻ, thảo luận và điều chỉnh (45 phút, tại lớp) a) Mục đích của hoạt động - Học sinh tiến hành thực hiện hoạt động triển lãm các mô hình và trình bày sản phẩm của nhóm. - Học sinh bổ trợ kiến thức và kinh nghiệm cho nhau để góp phần hoàn thiện vốn kiến thức của mỗi cá nhân. - Học sinh khắc phục các lỗi sai khi thực hành. b) Nội dung hoạt động - Học sinh tiến hành thực hiện hoạt động triển lãm các mô hình và trình bày bản thuyết minh để thuyết phục “ban quản lý hồ Dầu Tiếng”. - Học sinh rút kinh nghiệm cho sản phẩm của mình qua góp ý của giáo viên và “ban quản lý hồ Dầu Tiếng” cùng các thành viên khác trong lớp. c) Dự kiến sản phẩm Buổi triễn lãm các mô hình của các nhóm. d) Cách thức tổ chức hoạt động - Giáo viên tổ chức buổi triễn lãm ở lớp và mời một khách mời là giáo viên khác đóng vai người đại diện ban quản lý hồ Dầu Tiếng. - Các nhóm trưng bày sản phẩm và cử đại diện trình bày thuyết minh dự án để thuyết phục “ban quản lý hồ Dầu Tiếng”. - Các nhóm khác đặt câu hỏi và góp ý cho sản phẩm của nhóm bạn. - Giáo viên và khách mời góp ý cho các sản phẩm của các nhóm. - Tất cả cùng bình chọn để chọn ra sản phẩm phù hợp với tiêu chí được đưa ra nhất để trao giải. - Các nhóm ghi lại các góp ý của giáo viên, khách mời và các thành viên khác để hoàn thiện và điều chỉnh cho thiết kế và sản phẩm của nhóm mình. - Giáo viên chốt lại kiến thức, nhận xét quá trình làm việc và kết quả của dự án đồng thời cám ơn khách mời. 5. KẾT LUẬN Bài viết đã đề xuất quy trình thiết kế bày dạy theo định hướng phát triển phẩm chất năng lực học sinh gồm 6 bước: Xác định mục tiêu bài học; Lựa chọn nội dung bài học; Lựa chọn phương pháp, hình thức và các kỹ thuật dạy học; Lựa chọn môi trường học tập, tư liệu, học liệu; Thiết kế các hoạt động dạy học và Thiết kế kế hoạch dạy học cụ thể. Ngoài ra, bài viết cũng đã giới thiệu một ví dụ minh hoạ là Kế hoạch dạy học chủ đề Hình trụ - Hình nón của lớp 9. Trong đó, quy trình EDP được vận dụng để thiết kế các hoạt động dạy học chủ yếu. Chúng tôi hy vọng bài viết có thể cung cấp thêm thông tin hữu ích cho sinh viên sư phạm Toán và các giáo viên THCS trong quá trình thiết kế kế hoạch dạy học theo hướng phát triển phẩm chất năng lực cho học sinh, lồng ghép cả nội dung giáo dục địa phương. 472
TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2018). Chương trình Giáo dục phổ thông tổng thể (Thông tư 32/2018/TT- BGDĐT). 2. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2019). Tài liệu tập huấn xây dựng và thực hiện các chủ đề giáo dục STEM trong trường trung học. 3. Nguyễn Thành Hải (2019). Giáo dục STEM/STEAMTừ trải nghiệm thực hành đến tư duy sáng tạo, NXB Trẻ. 4. Công văn số 3089/BGDĐT-GDTrH (14/8/2020) về việc triển khai thực hiện giáo dục STEM trong giáo dục trung học 5. Phan Đức Chính và nnk (2011). Sách giáo khoa Toán 9, NXB Giáo dục Việt Nam 6. Kiều Thu Linh (2019). Dạy học phát triển năng lực Toán cho học sinh trung học cơ sở. Tạp chí Khoa học giáo dục Việt Nam, Số 23 tháng 11/2019, trang 63-67. 7. Đỗ Tiến Đạt và nnk (2019). Thiết kế kế hoạch bài học môn Toán ở tiểu học theo định hướng tiếp cận năng lực. Tạp chí Khoa học giáo dục Việt Nam, Số 15 tháng 03/2019, trang 81-85. 473