Thực trạng phát triển năng lực nghề nghiệp giáo viên theo phương thức tổ chức cộng đồng học tập trong các trường trung học phổ thông

HNUE JOURNAL OF SCIENCE<br /> DOI: 10.18173/2354-1075.2019-0027<br /> Educational Sciences, 2019, Volume 64, Issue 2A, pp. 94-106<br /> This paper is available online at http://stdb.hnue.edu.vn<br /> <br /> THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NGHỀ NGHIỆP GIÁO VIÊN<br /> THEO PHƯƠNG THỨC TỔ CHỨC CỘNG ĐỒNG HỌC TẬP<br /> TRONG CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG<br /> <br /> Nguyễn Thị Hằng<br /> Viện Nghiên cứu Sư phạm, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội<br /> Tóm tắt. Nghiên cứu được thực hiện trên 252 giáo viên và cán bộ quản lí ở các<br /> trường trung học phổ thông (THPT) thuộc địa bàn 8 tỉnh: Điện Biên, Bắc Ninh, Hà<br /> Nội, Thanh Hóa, Huế, TP. Hồ Chí Minh, Cần Thơ và Trà Vinh, nhằm phát hiện thực<br /> trạng phát triển năng lực nghề nghiệp cho giáo viên THPT theo phương thức tổ chức<br /> cộng đồng học tập trong nhà trường. Kết quả cho thấy: (1)Về nội dung: Các nội dung<br /> phát triển năng lực nghề nghiệp giáo viên theo phương thức tổ chức cộng đồng học<br /> tập trong nhà trường được triển khai chưa đồng đều; (2)Về hình thức: Các hình thức<br /> phát triển nghề nghiệp theo phương thức tổ chức cộng đồng học tập có tỉ lệ cao hơn,<br /> nhưng chưa đồng đều và vẫn thấp dưới trung bình; (3) Về đánh giá tác động: Các<br /> hình thức có tác động mạnh đến việc phát triển năng lực nghề nghiệp giáo viên theo<br /> phương thức tổ chức cộng đồng học tập trong nhà trường như: Tự đọc tài liệu, tự<br /> nghiên cứu; Dự giờ, quan sát đồng nghiệp trong trường; Giáo viên cốt cán hướng dẫn<br /> đồng nghiệp; Sinh hoạt chuyên môn trong nhà trường; Chia sẻ, trao đổi kinh nghiệm<br /> chuyên môn với đồng nghiệp. Trong đó, đánh giá của giáo viên và cán bộ quản lí<br /> không tương đồng.<br /> Từ khóa: Phát triển năng lực nghề nghiệp giáo viên, phương thức thổ chức cộng<br /> đồng học tập, năng lực nghề nghiệp, cộng đồng học tập chuyên môn, năng lực nghề<br /> nghiệp giáo viên.<br /> <br /> 1.<br /> <br /> Mở đầu<br /> <br /> Phát triển năng lực nghề nghiệp giáo viên (teacher professional development)<br /> (PTNLGV) và cộng đồng học tập chuyên môn trong nhà trường (Professional Learning<br /> Community) là vấn đề đã được thế giới quan tâm nghiên cứu; nó được biết đến qua các<br /> nghiên cứu của các tác giả tiêu biểu như: Hayes Mizell, 2010; Villegas-Reimers, 2003;<br /> Mitchell & Sackney, 2000; Toole & Louis, 2002; Richard DuFour và Robert E. Eaker,<br /> 1998; Hord (2004) và Louis (1995)… và nhiều tác giả khác.<br /> Nghiên cứu của Hayes Mizell, 2010; Villegas-Reimers, 2003 và các tác giả trên đã<br /> chỉ ra rằng: Phát triển năng lực nghề nghiệp (PTNLNN) có nghĩa là tăng cường kĩ năng và<br /> Ngày nhận bài: 1/2/2019. Ngày sửa bài: 19/2/2019. Ngày nhận đăng: 2/3/2019.<br /> Tác giả liên hệ: Nguyễn Thị Hằng. Địa chỉ e-mail: hangnguyenthi0039@gmail.com.<br /> 94<br /> <br /> Thực trạng phát triển năng lực nghề nghiệp giáo viên theo phương thức tổ chức cộng đồng…<br /> <br /> kiến thức cho các thành viên của một tổ chức nhằm phát triển phẩm chất cá nhân và năng<br /> lực làm việc của họ. Hoạt động PTNLNN được thực hiện thông qua nhiều loại hình học<br /> tập khác nhau, từ việc tham gia các chương trình đào tạo được cấp bằng đến các hoạt<br /> động học thuật tham dự hội thảo, hội nghị hay các khóa tập huấn [9]; chất lượng giảng<br /> dạy và lãnh đạo nhà trường là những yếu tố quan trọng nhất trong việc nâng cao kết quả<br /> của học sinh. Đối với giáo viên (GV) và cán bộ quản lí (CBQL) để làm việc có hiệu quả<br /> nhất có thể, họ phải liên tục mở rộng kiến thức và kĩ năng của mình để thực hiện các công<br /> việc thực tiễn được tốt nhất. PTNNGV là chiến lược duy nhất để các nhà trường có thể<br /> nâng cao mức độ thực hiện nhiệm vụ của GV. PTNNGV cũng là cách thức duy nhất các<br /> GV có thể học tập để thực hiện nhiệm vụ được tốt hơn và nâng cao kết quả của HS [3].<br /> Cộng đồng học tập chuyên môn là khái niệm dùng để chỉ một nhóm người cùng chia<br /> sẻ và phân tích, phản ánh một cách nghiêm túc công việc chuyên môn của họ theo cách<br /> thức liên tục phản chiếu, cộng tác, học hỏi và trên tinh thần xây dựng để cùng nhau phát<br /> triển (Mitchell & Sackney, 2000; Toole & Louis, 2002); họ hoạt động theo tập thể (King<br /> & Newmann, 2001) [10].<br /> Tại Việt Nam, bồi dưỡng thường xuyên cho giáo viên là một trong nhiều mô hình<br /> nhằm phát triển nghề nghiệp liên tục cho giáo viên và được xem là mô hình phổ biến về<br /> PTNNGV, có ưu thế giúp số đông giáo viên được tiếp cận với các chương trình phát triển<br /> nghề nghiệp. Phương thức để triển khai công tác bồi dưỡng giáo viên theo chu kỳ được<br /> thực hiện theo các bước: (1) Tập huấn giáo viên cốt cán tại trung ương; (2) Giáo viên cốt<br /> cán tập huấn đại trà cho giáo viên ở cơ sở Mô hình này đang bộ lộ nhiều hạn chế, bất<br /> cập, nhất là về chất lượng bồi dưỡng. Một trong những nguyên nhân có tác động trực<br /> tiếp đến chất lượng bồi dưỡng giáo viên chính là chất lượng tác nghiệp dạy học trong<br /> quá trình thực hiện chương trình bồi dưỡng giáo viên từ các lớp tập huấn giáo viên cốt<br /> cán ở trung ương đến các lớp bồi dưỡng đại trà cho giáo viên tại các địa phương [8]; bên<br /> cạnh đó tình trạng "tam sao thất bản" cũng thường diễn ra khi GV cốt cán tập huấn đại<br /> trà cho GV địa phương.<br /> Có nhiều điểm khác biệt về cách lựa chọn mô hình PTNNGV giữa Việt Nam và thế<br /> giới. Nghiên cứu của Guskey, T. R. (2000); Gaible, Edmond and Mary Burns (2005) đã<br /> chỉ ra có 7 mô hình PTNNGV nổi bật, trong đó phân tích rõ những ưu điểm của<br /> PTNNGV theo phương thức cộng đồng học tập trong nhà trường, điều chưa được chú<br /> trọng ở Việt Nam [2, 11].<br /> Nghiên cứu này được thực hiện nhằm phát hiện thực trạng phát triển năng lực nghề<br /> nghiệp cho giáo viên THPT theo phương thức tổ chức cộng đồng học tập trong nhà<br /> trường; làm cơ sở để đề xuất biện pháp phát triển năng lực nghề nghiệp cho giáo viên<br /> THPT theo phương thức tổ chức cộng đồng học tập trong nhà trường.<br /> <br /> 2. Nội dung nghiên cứu<br /> 2.1. Phát triển năng lực nghề nghiệp theo phương thức tổ chức cộng đồng học<br /> tập trong nhà trường<br /> 2.1.1 Khái niệm phát triển năng lực nghề nghiệp<br /> Phát triển năng lực nghề nghiệp có nghĩa là tăng cường kĩ năng và kiến thức cho các<br /> thành viên của một tổ chức nhằm phát triển phẩm chất cá nhân và năng lực làm việc của<br /> 95<br /> <br /> Nguyễn Thị Hằng<br /> <br /> họ. Hoạt động phát triển năng lực nghề nghiệp được thực hiện thông qua nhiều loại hình<br /> học tập khác nhau, từ việc tham gia các chương trình đào tạo được cấp bằng đến các hoạt<br /> động học thuật tham dự hội thảo, hội nghị hay các khóa tập huấn (Villegas-Reimers,<br /> 2003). Nhiều phương pháp đã được sử dụng để phát triển năng lực nghề nghiệp, ví dụ như<br /> tư vấn, hướng dẫn trực tiếp hay phân tích hành động. Trong lĩnh vực giáo dục, việc<br /> nghiên cứu bài giảng, việc hợp tác trong việc soạn bài, dự giờ, đánh giá hiệu quả bài<br /> giảng là những phương pháp phổ biến được sử dụng để phát triển năng lực nghề nghiệp<br /> trong những thập kỷ vừa qua. Những nhà quản lý giáo dục cấp tiến và những nhà nghiên<br /> cứu hiệu quả của các phương pháp phát triển năng lực nghề nghiệp cho rằng việc phát<br /> triển một cộng đồng học tập sẽ tạo nhiều cơ hội cho các cá nhân và tập thể phát triển năng<br /> lực nghề nghiệp của mình [9].<br /> Cộng đồng học tập chuyên môn là một khái niệm dùng để chỉ một nhóm người cùng<br /> chia sẻ và phân tích, phản ánh một cách nghiêm túc công việc chuyên môn của họ theo<br /> cách thức liên tục phản chiếu, cộng tác, học hỏi và trên tinh thần xây dựng để cùng nhau<br /> phát triển (Mitchell & Sackney, 2000; Toole & Louis, 2002); họ hoạt động theo tập thể<br /> (King & Newmann, 2001) [10].<br /> Có nhiều cách gọi khác nhau về PTNNGV, ví dụ như phát triển đội ngũ, bồi dưỡng,<br /> học tại chức, học tập chuyên môn hoặc giáo dục liên tục. Dù tên gọi khác nhau nhưng<br /> mục đích giống nhau – để nâng cao việc học của GV và HS. Hayes Mizell cho rằng, phát<br /> triển nghề nghiệp GV được hiểu là việc giảng dạy được cung cấp cho GV để thúc đẩy sự<br /> phát triển của họ ở một số khía cạnh nhất định như: công nghệ, các phương pháp giảng<br /> dạy mới, nội dung môn học… PTNN là công cụ mà theo đó tầm nhìn của các nhà hoạch<br /> định chính sách về sự thay đổi được phổ biến và truyền đạt tới các GV [3].<br /> UNESCO cho rằng, PTNN theo nghĩa rộng liên quan đến sự phát triển con người ở<br /> khía cạnh vai trò nghề nghiệp. Cụ thể hơn: PTNN GV là sự lớn mạnh về nghề nghiệp mà<br /> GV đạt được như là kết quả của sự gia tăng trải nghiệm và kiểm soát việc giảng dạy của<br /> mình một cách hệ thống” [4].<br /> Như vậy, hiểu theo nghĩa rộng, PTNN GV bao gồm các quá trình chính quy/chính<br /> thức như hội nghị, hội thảo, seminar, học tập hợp tác giữa các thành viên trong nhóm;<br /> hoặc các khóa học ngắn hạn ở các cơ sở đào tạo và các quá trình không chính thức như<br /> những cuộc tranh luận/thảo luận giữa các đồng nghiệp, tự đọc tài liệu hoặc tự nghiên cứu,<br /> quan sát hoạt động của đồng nghiệp hoặc những học tập khác từ bạn bè.<br /> Tác giả Nguyễn Thị Kim Dung (2018) cho rằng: phát triển nghề nghiệp GV theo tiếp<br /> cận năng lực được hiểu là các hoạt động phát triển các kĩ năng, kiến thức, thái độ và các<br /> đặc điểm khác của một cá nhân với tư cách là một GV để họ giải quyết được những thách<br /> thức trong dạy học – giáo dục HS cũng như những yêu cầu của thực tiễn đa dạng ở nhà<br /> trường phổ thông. Nó bao gồm các hoạt động chính thức và không chính thức với mục<br /> đích chung là phát triển năng lực nghề nghiệp GV và từ đó nâng cao kết quả giáo dục HS<br /> (theo nghĩa rộng) [1].<br /> 2.1.2. Đặc trưng của phát triển nghề nghiệp giáo viên<br /> Phát triển nghề nghiệp GV sẽ làm cho GV phát triển các kiến thức và kĩ năng cần thiết<br /> để họ giải quyết được những thách thức trong học tập của HS. Để hiệu quả, PTNN GV cần<br /> được lập kế hoạch khoa học, cẩn thận cùng với việc thực hiện nghiêm túc, có phản hồi để<br /> 96<br /> <br /> Thực trạng phát triển năng lực nghề nghiệp giáo viên theo phương thức tổ chức cộng đồng…<br /> <br /> đảm bảo chúng đáp ứng nhu cầu học tập của GV. Các GV tham gia vào PTNN của mình<br /> phải áp dụng các kiến thức, kĩ năng học được vào công việc của mình…[6].<br /> Những đặc trưng của phát triển nghề nghiệp GV [1, 5]:<br /> (1) GV là những người học tích cực, những người được gắn kết với các nhiệm vụ<br /> giảng dạy, đánh giá, quan sát và phản ánh cụ thể. Điều đó có nghĩa là GV được tham gia<br /> tích cực vào việc phát triển năng lực của mình thông qua một kế hoạch cụ thể.<br /> (2) Đó là quá trình lâu dài vì GV học liên tục, xuyên suốt thời gian để giúp GV có<br /> được một loại những trải nghiệm có liên quan với nhau cho phép họ liên hệ kiến thức với<br /> trải nghiệm mới trong thực tiễn.<br /> (3) Đó là quá trình diễn ra trong từng ngữ cảnh cụ thể. PTNN hiệu quả nhất khi<br /> chúng dựa vào nhà trường và liên hệ với các hoạt động thường ngày của GV và người học.<br /> Nhà trường phải trở thành cộng đồng học tập, cộng đồng khám phá, cộng đồng nghề<br /> nghiệp và cộng đồng chia sẻ. Cơ hội PTNN tốt nhất là các hoạt động “học tại chỗ”.<br /> (4) GV được nhìn nhận như là những nhà thực tiễn phản ánh (Reflective<br /> Practitioner).. Kiến thức về giảng dạy được phát triển bởi chính GV, khi họ sử dụng lý<br /> thuyết và nghiên cứu để phản ánh trong lúc thực hành hoặc bằng thực hành của họ trong<br /> cộng đồng học tập nghề nghiệp.<br /> (5) PTNN là quá trình cộng tác. Cũng có những lúc GV tự PTNN nhưng PTNN hiệu<br /> quả nhất khi có những tương tác có ý nghĩa giữa GV với nhau, với cán bộ quản lý, với cha<br /> mẹ và các thành viên cộng đồng khác. Nghiên cứu cho thấy việc học tập của GV hiệu quả<br /> là dựa vào nhà trường và sự cộng tác. Sự phát triển chuyên môn liên tục mang tính hợp<br /> tác có hiệu quả hơn việc học cá nhân trong việc mang lại những thay đổi tích cực trong<br /> thực tiễn, thái độ hoặc niềm tin của GV, trong việc nâng cao kết quả học tập, hành vi hoặc<br /> thái độ của HS. Bên cạnh đó, để GV trở thành những người học tích cực rất cần tạo ra<br /> nhu cầu, động cơ PTNN cho GV. Nghiên cứu của Fuller và đồng nghiệp (2006) cho thấy<br /> niềm tin, sự hiểu biết, các kĩ năng và thái độ với cuộc sống, với công việc cũng như nhu<br /> cầu và quan niệm về việc học của GV tác động đến việc học tập của họ [7].<br /> 2.1.3. Các mô hình phát triển nghề nghiệp điển hình:<br /> Để tạo ra nhiều cơ hội phát triển nghề nghiệp khác nhau, các nhà khoa học và nhà<br /> quản lí giáo dục đã đề xuất, triển khai, đánh giá, và nghiên cứu hoàn thiện nhiều mô hình<br /> bồi dưỡng giáo viên. Guskey (2000) đã đưa ra, phân tích ưu, nhược điểm và nguyên tắc<br /> đảm bảo hiệu quả của 07 mô hình bồi dưỡng giáo viên sau:<br /> - Mô hình tập huấn giáo viên (Training);<br /> - Mô hình quan sát và đánh giá (Observation/assessment);<br /> - Mô hình tham gia vào quá trình đổi mới (Involvement in a evelopment/improvement<br /> process);<br /> - Mô hình nhóm học tập (Study groups);<br /> - Mô hình nghiên cứu tìm tòi/tác động (Inquiry/action research);<br /> - Mô hình hoạt động được hướng dẫn riêng (Individually guided activities);<br /> - Mô hình cố vấn (Mentoring).<br /> - Các mô hình này không thực sự mới vì đã xuất hiện rải rác ở nơi này hoặc nơi khác<br /> trong nhiều năm như những kinh nghiệm thành công. Công sức của Guskey (2000) là ở<br /> 97<br /> <br /> Nguyễn Thị Hằng<br /> <br /> chỗ: phân tích cơ sở lí luận, khái quát hoá những kinh nghiệm thành công, và qua đó, hệ<br /> thống hoá các phương thức bồi dưỡng giáo viên như những mô hình đáng tin cậy và có<br /> hiệu quả cao tương ứng với những loại mục đích PTNLGV cụ thể [2, 11].<br /> <br /> 2.2. Thực trạng phát triển năng lực nghề nghiệp cho giáo viên trung học phổ<br /> thông theo phương thức tổ chức cộng đồng học tập trong nhà trường<br /> 2.2.1. Tổ chức khảo sát thực trạng<br /> 2.2.1.1 Mục tiêu<br /> Nghiên cứu thực trạng phát triển năng lực nghề nghiệp cho giáo viên THPT theo<br /> phương thức tổ chức cộng đồng học tập trong nhà trường.<br /> 2.2.1.2. Nội dung khảo sát<br /> Nội dung được khảo sát bao gồm 3 khía cạnh: nội dung, hình thức phát triển năng lực<br /> nghề nghiệp cho giáo viên THPT theo phương thức tổ chức cộng đồng học tập trong nhà<br /> trường và đánh giá tác động của các hình thức phát triển năng lực nghề nghiệp giáo viên.<br /> 2.2.1.3. Phương pháp nghiên cứu<br /> Phương pháp nghiên cứu chủ yếu là bảng hỏi. Trong đó, nội dung phát triển năng lực<br /> nghề nghiệp cho giáo viên THPT theo phương thức tổ chức cộng đồng học tập trong nhà<br /> trường gồm 14 tiêu chí, mỗi tiêu chí được GV lựa chọn được đánh giá theo mức điểm từ 0<br /> đến 4, trong đó: 0 – không đáp ứng; 4 - hoàn toàn đáp ứng.<br /> Hình thức phát triển năng lực nghề nghiệp cho giáo viên THPT theo phương thức tổ<br /> chức cộng đồng học tập trong nhà trường gồm 14 tiêu chí về nội dung, tương ứng với nó<br /> là 12 hình thức phát triển năng lực nghề nghiệp cho giáo viên THPT theo phương thức tổ<br /> chức cộng đồng học tập để giáo viên lựa chọn.<br /> Đánh giá tác động của các hình thức phát triển năng lực nghề nghiệp mà GV đã tham<br /> gia theo các mức độ từ 0 đến 4, trong đó mức độ 0 – chưa có tác động; đến 4 - tác động<br /> mạnh nhất.<br /> Phương pháp thống kê: Các mẫu phiếu sau khi hoàn thành được nhập và xử lí bằng<br /> phần mềm SPSS. Kết quả khảo sát năng lực quản lí lớp học của giáo viên mới vào nghề<br /> được xét theo các tham số thống kê mô tả: tần suất; điểm trung bình cộng (Mean), độ lệch<br /> chuẩn (Std. Deviation).<br /> 2.2.1.4 Mẫu nghiên cứu<br /> Nghiên cứu được thực hiện trên tổng số 252 GV và CBQL, trong đó GV 78.6%;<br /> CBQL 21.4% thuộc 8 tỉnh: Điện Biên, Bắc Ninh, Hà Nội, Thanh Hóa, Huế, TP. Hồ Chí<br /> Minh, Cần Thơ và Trà Vinh.<br /> 2.2.2 Thực trạng phát triển năng lực nghề nghiệp cho giáo viên THPT theo phương<br /> thức tổ chức cộng đồng học tập trong nhà trường<br /> 2.2.2.1 Thực trạng nội dung phát triển năng lực nghề nghiệp cho giáo viên THPT theo<br /> phương thức tổ chức cộng đồng học tập trong nhà trường<br /> Kết quả nghiên cứu thực trạng nội dung PTNNGV cho GV THPT theo phương thức<br /> tổ chức cộng đồng học tập trong nhà trường được thể hiện ở bảng sau:<br /> <br /> 98<br /> <br />