TIỂU LUẬN: Xã hội hóa cá nhân

Chia sẻ: Tulip_12 Tulip_12 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:21

Thêm vào BST

Báo xấu

1.042
lượt xem 125
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo luận văn - đề án 'tiểu luận: xã hội hóa cá nhân', luận văn - báo cáo, khoa học xã hội phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: TIỂU LUẬN: Xã hội hóa cá nhân

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG …………….. ---------- TIỂU LUẬN Xã hội hóa cá nhân
PHAÀN I XAÕ HOÄI HOÙA CAÙ NHAÂN LAØ GÌ? VAI TROØ CUÛA TRUYEÀN THOÂNG ÑAÏI CHUÙNG? I. Xaõ hoäi hoùa caù nhaân laø gì? Con ngöôøi khi môùi sinh ra khoâng mang baûn chaát xaõ hoäi maø chæ mang baûn chaát töï nhieân voán coù cuûa ñoäng vaät. Trong quaù trình soáng moâi tröôøng xaõ hoäi, bò aûnh höôûng cuûa caùc yeáu toá xaõ hoäi, daàn daàn baûn chaát xaõ hoäi ñöôïc hình thaønh trong con ngöôøi ñoù, hoï hoïc ñöôïc caùch öùng xöû, caùch sinh hoïat cuûa cuûa nhöõng ngöôøi xung quanh. Quaù rình hình thaønh yù thöùc trong caùch öùng xöû, ñoù laø quaù trình xaõ hoäi hoùa. Vaäy xaõ hoäi hoùa laø gì? Xaõ hoäi hoùa caù nhaân laø gì? Thöïc ra hai khaùi nieäm naøy laø söï giao thoa giöõa caùc khaùi nieäm khoa hoïc. Trong thöïc teá ngöôøi ta chæ noùi “xaõ hoäi hoùa” laø ñuû neáu ñöôïc hieåu raèng “xaõ hoäi hoùa” ôû ñaây laø xaõ hoäi hoùa caù nhaân vaø caù theå hoùa nhö moät phaïm truø khoâng chia caét, khoâng taùch rôøi. Thuaät ngöõ xaõ hoäi hoùa coù nhieàu caùch ñònh nghóa khaùc nhau nhö sau: Neil Smelser (nhaø xaõ hoäi hoïc ngöôøi Myõ) ñònh nghóa: “Xaõ hoäi hoùa laø quaù trình, maø trong ñoù caù nhaân hoïc caùch thöùc haønh ñoäng töông öùng vôùi vai troø cuûa mình ñeå phuïc vuï toát cho vieäc thöïc hieän caùc moâ hình haønh vi töông öùng vôùi heä thoáng vai troø maø caù nhaân phaûi ñoùng trong cuoäc ñôøi mình.”1 1 TS. Vuõ Quang Haø: Xaõ hoäi hoïc ñaïi cöông. Nxb. Ñaïi hoïc Quoác gia Haø Noäi, Ha Noäi, 2002, tr.132 -1-
Trong ñònh nghóa naøy, vai troø caù nhaân trong xaõ hoäi hoùa chæ giôùi haïn trong vieäc tieáp nhaän caùc kinh nghieäm, giaù trò chuaån möïc. Neil Smelser chöa ñeà caäp khaû naêng saùng taïo cuûa caù nhaân maø lòch söû ñaõ chöùng minh. Nhöõng nhaø tö töôûng ñaõ taïo ra haøng loïat caùc chuaån möïc, giaù trò… coù nhöõng giaù trò theå hieän trong quoác gia, coù nhöõng giaù trò theå hieän treân theá giôùi, ñoù chính laø nhöõng nhaø chính trò, nhaø giaùo duïc nhaø vaên hoùa noåi tieáng. Fichter (nhaø nghieân cöùu xaõ hoäi hoïc ngöôøi Myõ) cho raèng: “Xaõ hoäi laø quaù trình töông taùc giöõa ngöôøi naøy vôùi ngöôøi khaùc, keát quaû laø moät söï chaáp nhaän nhöõng khuoân maãu haønh ñoäng vaø söï thích nghi vôùi caùc khuoân maãu”. 1 Nhaø xaõ hoäi hoïc ngöôøi Nga, G.Andreeva, ñaõ neâu ñöôïc caû hai maët cuûa quaù trình xaõ hoäi hoùa. Theo baø, xaõ hoäi hoùa laø quaù trình hai maët. Moät maët, caù nhaân tieáp nhaän kinh nghieäm xaõ hoäi baèng caùch thaâm nhaäp vaøo xaõ hoäi, vaøo heä thoáng xaõ hoäi; maët khaùc, caù nhaân taùi saûn xuaát moät caùch chuû ñoäng baèng caùc moái quan heä thoâng qua vieäc hoï tham gia vaøo caùc hoïat ñoäng vaø thaâm nhaäp vaøo caùc quan heä xaõ hoäi. Hay coù theà hieåu moät caùch khaùc, xaõ hoäi hoùa laø quaù trình quaù ñoä, maø theo ñoù chuùng ta coù theå tieáp nhaän ñöôïc neàn vaên hoùa cuûa xaõ hoäi maø trong ñoù chuùng ta ñöôïc sinh ra, quaù trình nhôø ñoù chuùng ta ñaït ñöôïc nhöõng ñaëc tröng xaõ hoäi cuûa baûn thaân, hoïc ñöôïc caùch suy nghó vaø öùng xöû hôïp vôùi xaõ hoäi chuùng ta. Ñoù cuõng goïi laø quaù trình hoïc hoûi xaõ hoäi, tieáp thu xaõ hoäi, thích öùng xaõ hoäi. Xaõ hoäi hoùa laø quaù trình dieãn ra lieän tuïc, dieãn ra suoát ñôøi. Trong quaù trình xaõ hoäi hoùa caù nhaân thu nhaän 1 Sññ, tr.132 -2-
nhöõng kinh nghieäm töø xaõ hoäi vaø hoïc caùc chuaån möïc, caùc khuoân maãu moät caùch töï nhieân maø khoâng theå choáng ñoái laïi ñöôïc. Neáu hieåu theo quan nieäm Trieát hoïc thì xaõ hoäi hoùa caù nhaân laø quaù trình bieán ñoåi töø thöïc theå sinh hoïc thaønh thöïc theå xaõ hoäi. Ñoù laø quaù trình ngöôøi hoùa. Quaù trình ngöôøi hoùa aáy chæ coù trong xaõ hoäi loaøi ngöôøi neáu taùch khoûi coäng ñoàng xaõ hoäi thì khoâng theå thaønh ngöôøi. Quaù trình hình thaønh ngöôøi naøy dieãn ra trong suoát cuoäc ñôøi khoâng phaûi rieâng moät giai ñoïan naøo. Nhö vaäy, caù nhaân trong xaõ hoäi hoùa khoâng chæ laø kinh nghieäm xaõ hoäi, maø coøn chuyeån hoùa noù thaønh nhöõng giaù trò, xu höôùng cuûa caù nhaân ñeå tham gia taùi taïo saûn xuaát chuùng trong xaõ hoäi. Quaù trình xaõ hoäi hoùa goàm 2 maët: maët thöù nhaát laø thu thaäp nhöõng kinh nghieäm xaõ hoäi, maët coøn laïi laø theå hieän söï taùc ñoäng cuûa con ngöôøi trôû laïi moâi tröôøng thoâng qua hoïat ñoäng cuûa mình. Giaùo duïc laø moät boä phaän cuûa quaù trình xaõ hoäi hình thaønh vaø phaùt trieån nhaân caùch, noù nhaán maïnh nhöõng nhaân toá taùc ñoäng coù muïc ñích, coù toå chöùc. Vieäc toå chöùc quaù trình ñoù chuû yeáu do nhöõng ngöôøi coù kinh nghieäm, coù chuyeân moân goïi laø nhaø giaùo duïc, nhaø sö phaïm ñaûm nhieäm. Nôi toå chöùc quaù trình ñoù moät caùch coù heä thoáng, coù keá hoïach nhaát ñoù laø nhaø tröôøng. Nhö vaäy, xaõ hoäi hoùa ñöôïc hieåu vôùi nghóa roäïng nhaát, noù bao haøm caû nhöõng yeáu toá ngaãu nhieân vaø töï phaùt veà maët xaõ hoäi, veà maët giaùo duïc. Vôùi nhöõng khaùi nieäm nhö treân ta coù theå thaáy ñöôïc nhöõng thuoäc tính cô baûn cuûa xaõ hoäi hoùa caù nhaân nhö sau: - Laø quaù trình tieáp thu vaên hoùa xaõ hoäi, nhaán maïnh kinh nghieäm xaõ hoäi. -3-
- Laø quaù trình tieáp thu nhöõng giaù trò xaõ hoäi, nhöõng chuaån möïc xaõ hoäi. - Laø söï luyeän taäp, hoïc hoûi, laøm toát caùc vai troø xaõ hoäi, thöïc hieän söï hoøa hôïp vaøo ñôøi soáng coäng ñoàng. - Laø quaù trình caù theå hoùa. Nhö ñaõ ñeà caäp ôû phaàn treân quaù trình xaõ hoäi hoùa laø quaù trình dieãn ra trong suoát cuoäc ñôøi vaø ñöôïc caùc nhaø xaõ hoäi hoïc thoáng nhaát chia thaønh 3 giai ñoïan chính ñoù laø: - Giai ñoïan xaõ hoäi hoùa ban ñaàu cuûa ñöùa treû trong gia ñình; - Giai ñoïan xaõ hoäi hoùa dieãn ra trong nhaø tröôøng; - Giai ñoïan con ngöôøi thöïc söï böôùc vaøo ñôøi ñeå ñaûm nhaän vai troø maø hai giai ñoïan tröôùc ñaõ chuaån bò ñaày ñuû. Söï phaân chia naøy chæ mang tính chaát töông ñoái maø thoâi. Taàm quan troïng cuûa töøng giai ñoïan phuï thuoäc vaøo söï ñaùnh giaù cuûa caùc tröôøng phaùi khaùc nhau. Ranh giôùi giöõa caùc giai ñoïan naøy khoâng phaûi luùc naøo cuõng roõ raøng maø chæ mang tính chaát öôùc leä. Töùc laø khoâng ñöôïc phaân chia raïch roøi theo kieåu giai ñoïan naøy keát thuc thì gai ñoïan khaùc môùi baét ñaàu. Vì nhö trong thöïc teá caù nhaân coù theå ñaõ ñi laøm, ñaõ coù gia ñình, nhöng vaãn tieáp tuïc hoïc taäp vaø coù nhieàu vaán ñeà phöùc taïp naûy sinh ôû cô quan hay trong quan heä vôï choàng, hoï vaãn coù theå tìm cha meï ñeå tìm moät lôøi khuyeân. Nhö vaäy, quaù trình xaõ hoäi hoùa chaám döùt khi cuoäc soáng cuûa chuùng ta chaám döùt maø thoâi. II. Vai troø cuûa truyeàn thoâng ñaïi chuùng Truyeàn thoâng ñaïi chuùng bao goàm caùc phöông tieän truyeàn thoâng nhö: nhaät baùo, taïp chí, nhöõng loaïi saùch xuaát baûn ñöôïc löu haønh roäng raõi, radio, tivi, caùc tranh aûnh pano quaûng caùo, maïng maùy tính…. Moãi loaïi -4-
phöông tieän coù moät soá chöùc naêng khaùc nhau. Chaúng haïn nhö Tivi ñem ñeán cho chuùng ta thoâng tin töùc thôøi vôùi hình aûnh trung thöïc soáng ñoäng, baùo chí cung caáp nhöõng thoâng tin chi tieát hôn, caùc loaïi saùch tuy söï caäp nhaät thoâng tin khoâng cao laém nhöng noù coù moät noäi dung saâu saéc hôn, heä thoáng hôn. Tuy coù söï khaùc nhau ñoù nhöng caùc phöông tieän naøy coù raát nhieàu vai troø. Moät trong soáø nhöõng vai troø chuû yeáu ñoù laø 1. Vai troø cung caáp thoâng tin cho xaõ hoäi Phaûi noùi raèng ngoøai nhöõng phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng thì khoâng coù caùch naøo truyeàn taûi thoâng tin nhanh vaø roäng raõi ñeán nhieàu ngöôøi nhö theá. Noù coù theå cung caáp thoâng tin ñeán moïi ngöôøi maø khoâng caàn ñoái thoaïi tröïc tieáp. Duø ngheøo nhaát hay giaøu, ngöôøi ôû thaønh phoá hay ôû mieàn haûi ñaûo xa xoâi ñeàu coù cô hoäi ñeå nhaän ñöôïc thoâng tin. Ta coù theå töôûng töôïng raèng chæ ôû nhaø ngoài tröôùc maøn hình tivi chuùng ta coù theå bieát ngay laäp töùc nhöõng ñieàu ñang xaûy ra caùch xa hoï haøng traêm ngaøn km. Ví duï nhö, hieän nay vaøo muøa World Cup 2006, haèng ñeâm moïi ngöôøi ôû nöôùc ta chæ caàn ôû nhaø môû tivi leân laø coù theå theo doõi taát caû caùc traän ñaáu ñang dieãn ra ôû caùc saân vaän ñoäng khaùc nhau treân nöôùc Ñöùc. Hay trong chieán tranh, sau khi Baùc Hoà veà nöôùc, nhôø baùo chí, caùc tuyeân truyeàn vieân… maø tö töôûng vaø nhöõng lôøi keâu goïi cuûa Ngöôøi ñöôïc lan truyeàn cho moïi ngöôøi daân klhaép ñaát nöôùc. Töø ñoù taïo loøng tin cho hoï ñeå cuøng nhau ñöùng daäy ñeå ñuoåi quaân xaâm löôïc ra khoûi ñaát nöôùc giaønh laïi quyeàn ñoäc laäp töï do. Neáu khoâng coù phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng thì caùc quan ñieåm, caùc ñöôøng loái chính saùch cuûa Ñaûng ban haønh khoù coù theå truyeàn -5-
ñeán nhöõng ngöôøi caáp döôùi vaø nhaân daân ñeå hoï coù theå thöïc hieän chuû tröông chính saùch ñaõ ñeà ra. Vai troø thoâng tin naøy caøng theå hieän roõ khi moät tin töùc naøo gaây aán töôïng, gaây kích ñoäng hoaëc traùi vôùi chuaån möïc xaõ hoäi thì laäp töùc taïo ra döï luaän trong xaõ hoäi. (Ví duï nhö, vuï tieâm chuûng cho treû em ôû Quaän 5 laøm cho 5 beù bò töû vong taïo ra taâm lyù loù aâu cho taát caû caùc baø meï, hoï khoâng muoán ñem con mình ñi tieâm chuûng nöõa.) Töø ñoù moïi ngöôøi truyeàn thoâng tin cho nhau laøm cho ñoái töôïng nhaän thoâng tin caøng lan roäng. Cuøng moät thoâng tin ñoù nhöng moãi ngöôøi coù moät caùch suy nghó khaùc caùch haønh ñoäng khaùc taïo neân söï ña daïng vaø phong phuù cho xaõ hoäi. 2. Vai troø giaùo duïc, tuyeân truyeàn Thoâng tin ñaïi chuùng höôùng daãn cho ngöôøi ta voâ soá nhöõng söï kieän xaõ hoäi ñang xaûy ra, thoâng baùo vaø bình luaän, giaûi thích thuyeát phuïc vaø keâu goïi, thuùc ñaåy vaø toå chöùc quaàn chuùng, khaúng ñònh nhöõng giaù trò xaõ hoäi, nhöõng khuoân maãu haønh vi. Thoâng qua truyeàn thanh, truyeàn hình, caùc loaïi saùch baùo caùc chöông trình höôùng daãn hoïc taäp, caùc caâu chuyeän, caùc taùc phaåm ngheä thuaät, phim truyeän…. coù tính giaùo duïc cao ñöôïc truyeàn ñeán cho moïi ngöôøi, laøm cho con ngöôøi nhaän thöùc ñuùng vaán ñeà. Neáu chuùng ta chòu khoù choïn loïc nhöõng saùch baùo, nhöõng chöông trình hay treân tivi thì kieán thöùc cuûa ta seõ taêng leân raát nhieàu. Chuùng ta coù theå bieát neàn vaên hoaù, kieán truùc, caùc coâng trình ngheä thuaät, caùc loaøi ñoäng vaät quí hieám .v.v. treân theá giôùi. Thoâng qua caùc phöông tieän naøy maø nhöõng vaán ñeà nhö luaät leä giao thoâng, phoå bieán chöông trình tieâm chuûng môû roäng cho taát caû caùc treû em, taàm quan troïng cuûa vieäc aên saùng, hay cho con buù söõa meï hoøan -6-
toøan trong voøng 6 thaùng ñaàu .v.v.. khoâng coøn laø nhöõng kieán thöùc xa laï ñoái vôùi moãi ngöôøi daân. Trong khoa hoïc truyeàn thoâng coù moät soá lyù thuyeát chuyeân nghieân cöùu veà phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng naøy. Moät trong soá nhöõng thuyeát ñoù laø Thuyeát trau doài (Cultivation Theory) cuûa Gerbner chuyeân nghieân cöùu veà nhöõng aûnh höôûng vaø vai troø cuûa tivi . OÂâng cho raèng tivi coù vai troø tuyeân truyeàn vaø taïo cho theá giôùi naøy thaønh theá giôùi trung bình (muoán moïi ngöôøi ñeàu gioáng nhau). Tivi gôûi ñeán ngöôøi xem nhöõng hình aûnh vaø söï kieän gioáng nhau vaø ñieàu naøy seõ taïo neân moät traøo löu hay moät nhaän thöùc chung veà theá giôùi thöïc. Nhö vaäy, con ngöôøi ñöôïc ñoàng nhaát nhaän thöùc veà xaõ hoäi duø ôû caùc nöôùc khaùc nhau, coù neàn vaên hoùa khaùc nhau, tính caùch khaùc nhau… Ngoøai ra thuyeát naøy cuõng cho raèng tivi gaây ra hieäu öùng gaáp ñoâi lieàu löôïng. Caùc chöông trình treân tivi gaây aûnh höôûng gaáp ñoâi so vôiù caùc phöông tieän truyeàn thoâng khaùc, noù seõ cuûng coá theâm nieàm tin cuûa khaùn giaû veà nhöõng hình aûnh ñöôïc chieáu treân tivi. Do ñoù, neáu chuùng ta bieát caùch tuyeân truyeàn, bieát caùch giaùo duïc treân tivi noùi rieâng, vaø phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng noùi chung thì seõ ñem laïi hieäu quaû raát cao. Hoaëc ngöôïc laïi, neáu chuùng ta quaù laïm duïng caùc phöông tieän naøy ñöa nhöõng thoâng tin baïo löïc, hay nhöõng thoâng tin traùi vôùi haønh vi cuûa xaõ hoäi thì laäp töùc coù 2 khuynh höôùng xaûy ra. Moät laø, taïo ra dö luaän xaõ hoäi ñeå choáng ñoái laïi ñieàu ñoù. Hai laø, seõ taïo ra traøo löu xaõ hoäi theo nhöõng gì maø khaùn giaû ñöôïc xem. Ñieàu naøy ñöôïc caùc nhaø quaûng caùo aùp duïng raát laø trieät ñeå. Hoï tìm ra nhöõng ñaëc ñieåm maø coù theå ñaùnh ñuùng taâm lyù cuûa khaùch haøng ñeå cho khaùch haøng söû -7-
duïng caùc saûn phaåm cuûa mình nhieàu hôn maëc duø ngöôøi mua vaãn bieát raèng quaûng caùo thoâng thöôøng laø noùi quaù söï thaät. Vì coù vai troø thoâng tin vaø tuyeân truyeàn neân phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng ñoùng vai troø raát lôùn trong vieäc khaéc phuïc nhöõng hieän töôïng tieâu cöïc, nhöõng taøn dö cuûa quaù khöù trong yù thöùc vaø haønh vi con ngöôøi, nhöõng khuyeát ñieåm trong caùc lónh vöïc. Chuùng laø nôi dieãn ra pheâ bình vaø töï pheâ bình – moät trong nhöõng ñoäng löïc quan troïng cuûa söï phaùt trieån xaõ hoäi. 3. Vai troø giaûi trí Sau moät thôøi gian laøm vieäc caêng thaúng thì con ngöôøi caàn phaûi coù thôøi gian nghæ ngôi, thö giaûn. Ngoaøi ngoaøi vieäc vaøo caùc quaùn cafe, caùc khu vui chôi giaûi trí thì coù moät caùch ñeå moïi ngöôøi thö giaûn moät caùch hieäu quaû ñoù laø ñoïc saùch, xem baùo, hay xem caùc chöông trình maø mình yeâu thích treân maøn aûnh nhoû. Vôùi treû con tivi laø nguoàn giaûi trí, laø nôi trình chieáu nhöõng caâu chuyeän coå tích haáp daãn hôn laø do cha meïï chuùng keå, vaø ñoâi khi tivi coøn ñoùng vai troø laø ngöôøi giöõ treû. Ngoaøi ra thì phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng coøn coù chöùc naêng giaûi thích nhöõng vaán ñeà, nhöõng hieän töôïng, nhöõng tin ñoàn trong xaõ hoäi raát hieäu quaû. Nhö quy luaät, baát kyø vieäc gì ta bieát caùch söû duïng hôïp lyù thì seõ ñem laïi hieäu quaû raát cao nhöng neáu chuùng ta laïm duïng, hoaëc haønh ñoäng vôùi moät muïc ñích khaùc thì seõ coù taùc haïi ngöôïc trôû laïi. Phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng naøy cuõng khoâng naèm ngoaøi quy luaät ñoù. Neáu chuùng ta laïm duïng noù, söû duïng noù quaù lieàu löôïng, duøng quaù möùc caàn thieát, tröôùc tieân laø noù taïo ra söï meät moûi chaùn naûn, con ngöôøi khoâng muoán laøm vieäc gì caû, boû bôùt vieäc hoaït ñoäng xaõ hoäi, gia ñình vaø coâng vieäc ñeå -8-
söû duïng noù. Theo cuoäc ñieàu tra tieán haønh gaàn ñaây cho thaáy coù 10% ngöôøi tröôûng thaønh ôû Myõ bò nghieän Tivi. Traùi vôùi quan nieäm phoå bieán, ngöôøi thöôøng xuyeân xem tivi luoân meät moûi vaø tinh thaàn keùm phaán chaán. Kieåm tra baèng caùc thieát bò ñieän töû cho thaáy löu löôïng maùu leân naõo chaäm, tim ñaäp “giaät luøi”, maïch bò co thaét nheï.. tình traïng naøy xaûy ra bôûi gaàn nhö chæ coù naõo hoaït ñoäng ñeå xöû lyù thoâng tin trong khi phaàn coøn laïi cuûa cô theå chìm vaøo im laëng. Beân caïnh ñoù, neáu xem caùc chöông trình maø khoâng coù söï choïn loïc thì noù seõ ñeå laïi aán töôïng khoâng toát. Aûnh höôûng naøy thöôøng gaëp nhaát laø ôû treû em. Giai ñoaïn tuoåi thô, treû em thöôøng ngoài tröôùc tivi ñeå xem taát caû nhöõng gì chieáu treân maøn aûnh, nhöng chuùng chæ coù theå nhôù nhöõng caûnh gaây aán töôïng maø thoâi. Neáu chuùng ta ñeå yù thì nhöõng caûnh gaây aán töôïng cao ñoù laø nhöõng caûnh baïo löïc, nhöõng caûnh haønh ñoäng coù caûm giaùc maïnh chöù khoâng phaûi laø nhöõng caûnh mang tính giaùo duïc. Vaøi naêm sau, khi treû ñi ñeán tröôøng, nhöõng tieâu ñeà cuûa caùc trang baùo ñaäp vaøo chuùng. Sau moät thôøi gian nhöõng hình aûnh ñöôïc löu laïi trong naõo chæ laø nhöõng hình aûnh veà chieán tranh, baïo löïc, nhöõng pha theå thao maïo hieåm, göông maët cuûa nhöõng ngoâi sao…. Chuùng khoâng bao giôø nhôù ñöôïc hình aûnh cuûa nhöõng ngöôøi toát. Khi taàng lôùp naøy lôùn leân neáu khoâng coù söï giaùo duïc ñuùng höôùng thì raát coù theå seõ trôû thaønh toäi phaïm cuûa xaõ hoäi. Vaäy, khi tieáp nhaän thoâng tin phaûi xem xeùt vaøo nguoàn goác vaø phöông tieän vaø truyeàn tin. Chæ coù nhöõng nguoàn tin ñaùng tin caäy, trung thöïc, am hieåu môùi coù theå ñaûm baûo hieäu quaû taùc ñoäng cuûa thoâng tin, môùi laøm cho noù trôû thaønh vuõ khí maïnh meõ ñeå quaûn lyù caùc quaù trình xaõ hoäi. Doøng thoâng tin ñöa ñeán quaàn chuùng thöôøng raát lôùn nhöng khaû -9-
naêng xöû lyù thoâng tin cuûa con ngöôøi thöôøng coù giôùi haïn. Do ñoù, nhöõng ngöôøi coù traùch nhieäm trong vieäc ñöa tin töùc leân caùc phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng caàn phaûi xaùc ñònh noäi dung thoâng tin, lieàu löôïng thoâng tin, caùch truyeàn taûi thoâng tin, theo caùc ñoái töôïng khaùc nhau. Khoâng theå coi laø hôïp lyù khi nhöõng phöông tieän thoâng tin khaùc nhau laïi thoâng tin truøng laép nhau, nhaéc ñi nhaéc laïi nhieàu laàn caùi ñaõ ñöôïc thoâng baùo. - 10 -
PHAÀN II NHOÙM BAÏN LAØ GÌ? PHAÂN TÍCH AÛNH HÖÔÛNG CUÛA NHOÙM BAÏN TREÂN TINH THAÀN AÛNH HÖÔÛNG NHAÂN CAÙCH Daân gian ta coù caâu: “Gaàn möïc thì ñen, gaàn ñeøn thì saùng”. Ñoù laø caâu noùi maø ngöôøi lôùn thöôøng söû duïng ñeå khuyeân con chaùu mình phaûi bieát choïn baïn maø chôi vì chôi vôùi baïn nhö theá naøo thì ta seõ bò aûnh höôûng theo nhö theá aáy. Neáu choïn ñöôïc baïn toát chôi thì ta seõ hoïc hoûi ñöôïc nhöõng ñöùc tính toát cuûa baïn, neáu chaúng may ta chôi nhaèm nhoùm baïn xaáu thì daàn daàn ta cuõng seõ bò nhieãm nhöõng ñöùc tính khoâng toát ñoù. Nhöng ngöôïc laïi vôùi caâu noùi ñoù Baùc Hoà ñaõ coù baøi thô noåi tieáng vieát veà hoa sen: “ Trong ñaàm gì ñeïp baèng sen Laù xanh boâng traéng laïi chen nhuïy vaøng Nhuïy vaøng boâng traéng laù xanh Gaàn buøn maø chaúng hoâi tanh muøi buøn”. Qua baøi thô naøy cuõng nguï yù raèng khoâng phaûi taát caû moïi tröôøng hôïp con ngöôøi ñeàu ñeàu bò aûnh höôûng töø moâi tröôøng beân ngoøai. Trong moät soá tröôøng hôïp neáu ta kieân ñònh, neáu ta bieát giöõ mình thì khoâng gì coù theå aûnh höôûng ñeán baûn chaát voán coù cuûa ta. Moät con ngöôøi soáng ñuùng vôùi yù nghóa con ngöôøi thì khoâng theå taùch rôøi khoûi moâi tröôøng xaõ hoäi, khoâng theå khoâng chòu aûnh höôûng cuûa theá giôùi xung quanh, nhöõng con ngöôøi ôû xung quanh. Luùc coøn nhoû thì treû thöôøng chòu aûnh höôûng nhieàu töø taùnh caùch cuûa cha meï, nhöng khi treû daàn daàn lôùn leân thì quan heä xaõ hoäi, quan heä baïn beø ngaøy caøng ñöôïc môû roäng. Luùc naøy aûnh höôûng nhaân caùch cuûa cha meï ñeán con caùi ít daàn - 11 -
nhöng aûnh höôûng cuûa nhoùm baïn beø, cuûa xaõ hoäi beân ngoøai laïi taêng leân. Coù raát nhieàu tröôøng hôïp thöông taâm xaûy ra khi con caùi luùc nhoû raát ngoan, nhöng khi lôùn leân noù trôû thaønh nhöõng ngöôøi hö hoûng, laø toäi phaïm cuûa xaõ hoäi. Taïi sao coù tröôøng hôïp naøy xaûy ra? Coù theå nguyeân nhaân chuû yeáu laø do ñöùa treû ñoù bò aûnh höôûng xaáu cuûa nhoùm baïn maø noù chôi chung. Vaäy nhoùm baïn laø gì? Noù coù aûnh höôûng nhö theá naøo ñeán nhaân caùch cuûa con ngöôøi? I. Ñònh nghóa nhoùm 1. Nhoùm xaõ hoäi Trong xaõ hoäi hoïc, khaùi nieäm “nhoùm” hay “nhoùm xaõ hoäi” ñöôïc hieåu laø moät taäp hôïp ngöôøi, trong ñoù caùc caù nhaân coù moái lieân heä töông taùc vaø trong ñoù toàn taïi moät kieåu caáu truùc nhaát ñònh1. Hay coù theå hieåu nhö sau: nhoùm xaõ hoäi laø moät taäp hôïp cuûa nhöõng caù nhaân trong ñoù coù moái lieân heä khaù roõ raøng giöõa caùc thaønh vieân hôïp thaønh; trong moãi thaønh vieân coù yù thöùc veà nhoùm mình nhö noù voán coù vaø veà nhöõng bieåu töôïng cuûa noù. Noùi caùch khaùc, nhoùm phaûi coù rieâng giaù trò cuûa noù(nhöõng taâm ñieåm hôïp quaàn, kyù hieäu, khaåu hieäu, yù nieäm, ñoái töôïng vaät chaát…)2. 2. Phaân loaïi nhoùm xaõ hoäi Nhoùm xaõ hoäi laø moät khaùi nieäm raát roäng, coù theå coù nhöõng daïng khaùc nhau ñi töø gia ñình ñeán löùa tuoåi, giôùi tính, giai caáp .v.v.. vôùi quy moâ lôùn nhoû khaùc nhau töø 2 ngöôøi trôû leân . Cho neân nhöõng nhaø nghieân cöùu xaõ hoäi hoïc phaân ra thaønh 2 loïai laø nhoùm lôùn vaø nhoùm nhoû. 1 PGS.TS. Voõ Taán Quang, PGS.TS. Leâ Sôn: Xaõ hoäi hoïc giaùo duïc (taøi lieäu daønh cho hoïc vieân Cao hoïc Giaùo duïc hoïc), vieän khoa hoïc giaùo duïc, tr. 38. 2 Thanh Leâ, Xaõ hoäi hoïc, Nxb. Khoa hoïc xaõ hoäi, 2004, tr. 371. - 12 -
- Nhoùm lôùn laø nhoùm xaõ hoäi vôùi quy moâ lôùn, soá löôïng lôùn, quan heä giöõa hoï mang tính chaát giaùn tieáp nghóa laø moïi ngöôøi quan heä vôùi nhau thoâng qua caùc quy ñònh, phaùp cheá, luaät leä…. Ví duï caùc daân toäc, caùc giai caáp. - Nhoùm nhoû laø nhoùm xaõ hoäi maø caùc thaønh vieân coù quan heä tröïc tieáp vaø thöôøng xuyeân trong moät thôøi gian, khoâng gian xaùc ñònh. Caùc thaønh vieân cuûa nhoùm coù yù thöùc thuoäc veà nhoùm. Ví duï: gia ñình, lôùp hoïc, toå chuyeân moân. Nhoùm nhoû taïo ra cô caáu xaõ hoäi cuûa moät xaõ hoäi. Nhoùm nhoû bao giôø cuûng coù cô caáu chính thöùc vaø cô caáu khoâng chính thöùc + Cô caáu chính thöùc laø nhoùm chính thöùc, caùc quan heä, vai troø vò trí cuûa nhoùm vieân ñöôïc quy ñònh thaønh vaên baûn. Moái quan heä trong cô caáu chính thöùc coøn goïi laø moái quan heä coâng vieäc. Ví duï: lôùp hoïc, toå hoïc taäp, toå coâng ñoøan… + Cô caáu khoâng chính thöùc ñöôïc naèm ngay trong cô caáu chính thöùc vaø toàn taïi treân cô sôû caùc quan heä taâm lyù giöõa caùc nhoùm vieân – nhoùm khoâng chính thöùc coøn ñöôïc goïi laø nhoùm baïn beø, nhoùm töï phaùt, hay nhoùm taâm lyù. Nhö vaäy, nhoùm baïn beø laø nhoùm khoâng chính thöùc ñöôïc thaønh laäp döïa treân cô sôû taâm lyù, do söï yeâu thích laãn nhau. Nhoùm baïn coù nhieàu aûnh höôûng ñeán tình caûm caù nhaân vaø hình thaønh phaåm chaát nhaân caùch cuûa caùc thaønh vieân trong nhoùm. II. Caùc giai ñoïan vaø söï aûnh höôûng cuûa nhoùm baïn ñeán nhaân caùch Neáu caên cöù theo söï phaân loaïi treân thì coù raát nhieàu loaïi nhoùm. Tuy nhieân, trong baøi vieát naøy chæ giôùi haïn söï aûnh höôûng cuûa nhoùm baïn (khoaûng 5-7 thaønh vieân) qua nhöõng giai ñoaïn phaùt trieån khaùc nhau. - 13 -
1. Giai ñoïan 3-6 tuoåi Luùc nhoû treû ôû vôùi gia ñình, khi ñeán tuoåi maãu giaùo treû baét ñaàu keát nhoùm. Ñaây laø moâi tröôøng xaõ hoäi ñaàu tieân maø treû laøm quen. Coù baïn beø, treû em bôùt lo sôï, an taâm hôn, vui hôn, thích thuù hôn khi phaûi xa gia ñình. Coù baïn, treû caân baèng hôn veà taâm lyù, treû ñöôïc cô hoäi ñeå theå hieän mình hôn, treû ñöôïc töï do vui chôi maø khoâng bò sö eùp buoäc cuûa cha meï. Giai ñoïan naøy treû baét chöôùc raát nhanh, khi thaáy baïn laøm vieäc gì thì caùc baïn khaùc baét ñaàu laøm theo, khi moät baïn coù ñoà chôi môùi thì caùc baïn khaùc cuõng giaønh nhau chôi hoaëc laø yeâu caàu cha meï phaûi mua ñoà chôi gioáng cuûa baïn. Caùc baäc cha meï thöôøng ngaïc nhieân khi con mình ñi hoïc veà coù nhöõng haønh ñoäng, nhöõng lôøi noùi, nhöõng vieäc laøm vaø caû nhöõng yeâu caàu raát laï. Ñoù laø do treû bò aûnh höôûng cuûa nhoùm baïn maø mình chôi chung. Tuy coù nhieàu aûnh höôûng ñeán nhau, song caùc nhoùm baïn naøy, ít oån ñònh, khoâng beàn vöõng. Tính duy kyû (chæ bieát mình, mình laø trung taâm) ñaõ laøm raïng vôõ caùc quan heä cuûa nhoùm. 2. Giai ñoïan 6 – 9 tuoåi Giai ñoïan naøy treû baét ñaàu ñeán tröôøng, treû coù moät cuoäc soáng môû, vôùi nhoùm baïn ñoàng trang löùa ngang haøng veà theå löïc, taâm trí, veà quyeàn haønh. Khi trong nhoùm baïn, treû khoâng phuï thuoäc vaøo ngöôøi lôùn, khoâng coøn caûnh ngöôøi lôùn vuoát ve. Trong nhoùm treû phaûi töï öùng xöû, töï löïa söùc mình, cho pheùp treû thieát laäp nhöõng quan heä qua laïi vôùi baïn beø gioáng mình, xaây döïng baûn thaân mình. Trong nhoùm, tính duy kyû cuûa treû chòu nhöõng thaát baïi gay gaét vaø ñoå vôõ. Vaøo cuoäc chôi treû phaûi chòu “luaät chôi”, tuaân thuû quy taéc, chaáp nhaän söï thaéng, thua. Söï coäng taùc, tình caûm vò tha daàn daàn naûy nôû. - 14 -
Song theo caùc nhaø taâm lyù hoïc nghieân cöùu haønh vi nhoùm cuûa treû, thì coù khoûang 70% treû vaøo ñoä tuoåi 5 – 7, vaãn soáng rieâng leõ, caùc hoïat ñoäng nhoùm chæ mang tính chaát nhaát thôøi. Ñeán 7 tuoåi, khuynh höôùng töï nhieân taäp hôïp nhau laïi cuøng chôi cuøng hoïc vôùi nhau môùi roõ. Ñaây laø cô hoäi ñeå treû töï ñaùnh giaù vaø khaúng ñònh caùi toâi cuûa mình. Noù hieåu ra raèng, noù chæ laø moät ñöùa treû vôùi söï haïn cheá vaø nhoû beù vôùi theá giôùi ngöôøi lôùn; noù khoâng phaûi laø trung taâm cuûa ngöôøi lôùn. Noù hieåu khoûang caùch cuûa noù vôùi ngöôøi lôùn maø noù phaûi phuïc tuøng. Töø ñoù, treû chuyeån höôùng tieáp xuùc vôùi baïn beø cuøng löùa, maø caùc nhaø taâm lyù goïi laø “nôi aån naùo” – nôi coù nhieàu cô hoäi toû ra mình lôùn vaø ñöôïc chaáp nhaän. Mong muoán cuûa treû trôû thaønh ngöôøi lôùn luoân ñoäng vieân, khuyeán khích treû. Caùch duy nhaát ñeå treû caûm thaáy khoâng coøn laø con nít nöõa laø tìm caùch baét chöôùc ñaøn anh, baét chöôùc baïn beø. Treû thöôøng trao ñoåi vôùi baïn beø nhöõng ñieåu maø thöôøng caùc em khoâng muoán chia seõ vôùi ngöôøi lôùn, nhö mode quaàn aùo, sôû thích veà aâm nhaïc, giaûi trí, … Do söï bieán ñoåi nhanh cuûa xaõ hoäi söï quan taâm cuûa cha meï ñoái vôùi con caùi trong nhieàu tröôøng hôïp coù phaàn hôi lô laø. Trong khi ñoù aùp löïc cuûa nhoùm baïn thaân cuøng tuoåi raát maïnh vaø treû em thöôøng tuaân thuû nhöõng chuaån möïc cuûa nhoùm. Nhaân caùch cuûa treû cuõng daàn daàn bieán ñoåi theo cho phuø hôïp vôùi nhöõng chuaån möïc vaø tính caùch cuûa thuû lónh nhoùm. 3. Giai ñoaïn töø 9 – 18 tuoåi Ñeán 9 tuoåi, söï baét ñaàu nhoùm ñaõ ñöôïc xaây döïng chaéc chaén hôn. Treû thoaû maõn mong muoán cuûa mình trong khi daøn xeáp theo chieàu höôùng traùi ngöôïc, ñaûm baûo söï duy trì keát caáu cuûa nhoùm. Tuy nhieân tính oån ñònh cuûa nhoùm vaãn chöa cao, phaûi ñeán tuoåi 10 -11 thì nhoùm baïn - 15 -
thaân môùi hình thaønh, daàn daàn ñi vaøo oån ñònh, kheùp kín, loaïi tröø söï aûnh höôûng cuûa ngöôøi lôùn. Giai ñoaïn naøy laø giai ñoaïn treû vöøa phaùt trieån, taâm lyù raát deã thay ñoåi, raát deã bò söï aûnh höôûng töø caùc taùc ñoäng beân ngoaøi. Ñaây laø giai ñoaïn treû khoâng coøn phaûi laø “treû” nöõa, nhöng cuõng chöa phaûi laø ngöôøi lôùn, treû coù söï phaùt trieån veà giôùi tính, chuùng baét ñaàu hoïc caùch laøm ngöôøi lôùn, baét chöôùc nhöõng haønh vi cuûa ngöôøi lôùn. Chuùng coù nhöõng taâm söï thaàm kín maø khoâng bao giôø tieát loä vôùi cha meï. Luùc naøy nhoùm baïn thaân chính laø nôi chia seõ nhöõng caûm xuùc vui buoàn, laø nôi taâm söï nhöõng vaán ñeà veà chuyeän hoïc haønh, chuyeän gia ñình…. Töø nhöõng taâm söï ñoù chuùng nhaän ñöôïc lôøi khuyeân töø baïn beø, chuùng haønh ñoäng theo caùch maø baïn beø chuùng ñaõ chæ cho. Coù theå noùi ñaây laø giai ñoaïn maø söï aûnh höôûng cuûa baïn beø vaø xaõ hoäi ñeán nhaân caùch cuûa caùc em nhieàu nhaát. Neáu gia ñình chæ caàn hôi lô laø trong vieäc ñònh höôùng cho caùc em trong vieäc choïn baïn, vieäc hoïc haønh, vui chôi …. Thì chæ trong moät thôøi gian ngaén caùc em coù theå töø nhöõng ñöùa con ngoan, troø gioûi bieán thaønh nhöõng ñöùa con khoâng vaâng lôøi cha meï, boû hoïc, cuõng coù theå trôû thaønh nhöõng toäi phaïm ôû tuoåi vò thaønh nieân, hay laø nhöõng ñöùa treû nghieän ngaäp. Hieän töôïng naøy coù theå ñöôïc giaûi thích laø do caùc em chôi nhaèm nhoùm baïn khoâng toát. Thoaït ñaàu khi tröôûng nhoùm ra leänh cho caùc em laøm ñieàu gì ñoù coù theå caùc em thaáy ñieàu ñoù laø sai khoâng chòu laøm, nhöng döôùi söùc eùp vaø caùc chieâu “duï” cuûa caùc baïn trong nhoùm caùc em baét ñaàu laøm thöû moät vaøi laàn, vaø töø ñoù taïo thaønh thoùi quen maø caùc em khoù coù theå quay laïi ñöôïc. Khi ñaõ phaïm sai laàm caùc em thöôøng giaáu khoâng noùi cho gia ñình mình bieát, neân - 16 -
khoâng coù ngöôøi ñònh höôùng cho caùc em quay laïi. Do ñoù, sai laàm cöù noái tieáp sai laàm cho ñeán khi gia ñình phaùt hieän ra thì coù theå ñaõ quaù muoän. May maén hôn nhöõng tröôøng hôïp treân, neáu caùc em ñöôïc chôi vôùi nhoùm baïn toát chaêm chæ sieâng naêng hoïc hoûi, tìm toøi, chuyeân laøm nhöõng vieäc thieän, giuùp ñôõ baïn beø, thì caùc thaønh vieân trong nhoùm chuõng sôùm trôû thaønh nhöõng ñöùa con ngon troø gioûi, nhöõng ngöôøi höõu ích cho xaõ hoäi. 4. Giai ñoaïn tröôûng thaønh Giai ñoaïn naøy thì caùc em ñaõ tröôûng thaønh, ñaõ ñöôïc phaùp luaät coâng nhaän mình laø ngöôøi lôùn, coù theå töï laøm vaø töï chòu traùch nhieäm. Nhìn chung trong giai ñoïan naøy aûnh höôûng cuûa nhoùm baïn khoâng coøn nhieàu nhö giai ñoaïn tröôùc nöõa nhöng khoâng coù nghóa laø khoâng aûnh höôûng. Trong nhöõng naêm ñaàu cuûa giai ñoaïn naøy caùc em chöa thöïc söï tröôûng thaønh neân laäp tröôøng caù nhaân chöa ñöôïc vöõng vaøng laém. Do ñoù, söï taùc ñoäng deã daøng cuûa nhoùm baïn ñeán nhaân caùch cuûa nhau laø taát yeáu. Ñeán tuoåi ñi laøm, moïi ngöôøi thöôøng bò leä thuoäc vaøo moät cô caáu chính thöùc, nhöng beân caïnh ñoù cô caáu khoâng chính thöùc cuõng ñöôïc thaønh laäp treân cô sôû caùc quan heä cuûa nhoùm baïn beø, nhoùm töï phaùt, nhoùm taâm lyù. Luùc naøy quan heä cuûa caùc thaønh vieân trong nhoùm aûnh höôûng ñeán nhau laøm cho naêng xuaát lao ñoäng taêng leân hoaëc giaûm xuoáng. Giai ñoaïn naøy coù söï söï aûnh höôûng theo caùch khaùc laø söï aûnh höûông giöõa nhoùm chính thöùc vaø nhoùm khoâng chính thöùc. Khi nhoùm chính thöùc coù toå chöùc chaët cheõ, ñoaøn keát nhaát trí thì noù aûnh höôûng quyeát ñònh tinh thaàn, thaùi ñoä cuûa moïi nhoùm vieân vaø ñeán khuynh höôùng cuûa caùc nhoùm khoâng chính thöùc, laøm cho hoï tích cöïc hôn, caùc thaønh vieân trong nhoùm ñöôïc tieáp theâm söùc maïnh laøm cho naêng suaát lao ñoäng - 17 -
seõ taêng leân. Ngöôïc laïi, khi nhoùm chính thöùc reäu raõ veà toå chöùc thì caùc thaønh vieân trong nhoùm khoâng chính thöùc seõ coù vai troø ñaùng keå ñoái vôùi yù thöùc vaø haønh vi cuûa nhieàu ngöôøi trong nhoùm ñoù. Neáu chuaån möïc cuûa caùc nhoùm khoâng chính thöùc ngöôïc vôùi chuaån möïc cuûa nhoùm chính thöùc thì noù seõ gaây ra nhöõng haønh vi tieâu cöïc ñoái vôùi nhoùm chính thöùc. Neáu chuaån möïc cuûa caùc nhoùm khoâng chính thöùc gaàn vôùi chuaån möïc cuûa caùc nhoùm chính thöùc thì chuùng seõ goùp phaàn taïo neân söï thoáng nhaát cuûa caùc nhoùm chính thöùc. Toùm laïi, duø ôû löùa tuoåi naøo thì vai troø cuûa nhoùm goùp phaàn khoâng nhoû taïo neân nhaân caùch cuûa moät caù nhaân. Caùc thaønh vieân trong nhoùm coù söï taùc ñoäng qua laïi hoå töông, goùp phaàn ñeå boài ñaép nhöõng maët khieám khuyeát cuûa moät caù nhaân, ñoàng thôøi cuõng goùp phaàn laøm cho caù nhaân ñoù thay ñoåi mình theo xu höôùng chung cuûa caû nhoùm. Ngöôïc laïi, vai troø cuûa moãi caù nhaân trong nhoùm ñöôïc phaùt trieån theå hieän ôû caù tính cuûa mình khi thöïc hieän nhieäm vuï, noù taùc ñoäng trôû ngöôïc laïi ñoái vôùi nhoùm laøm cho nhoùm phaùt trieån theo chieàu höôùng cuûa caù nhaân ñoù. Vì nhoùm noù coù aûnh höôûng raát lôùn ñôøi soáng cuûa moãi caù nhaân neân caùc baäc cha meï phaûi ñònh höôùng cho con mình caùch choïn baïn chôi chung töø luùc tuoåi coøn thô. Ñeán khi tröôûng thaønh thì moãi caù nhaân cuõng phaûi bieát choïn nhoùm ñeå tham gia, vaø cuõng phaûi bieát duøng nhaân caùch, caù tính cuûa mình ñeå coù theå ñöa nhoùm phaùt trieån theo chieàu höùông tích cöïc hôn. - 18 -
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 1. Bernadette J. Saunders, the role of mass media in facilitating community educaton and child abuse prevention strategies: http://www.aifs.gov.au/nch/issues/issues16.html 2. Vieät Bình, Nghieän truyeàn hình, Tuoåi treû chuû nhaät, soá 11 – 2002, ngaøy 24/3/2002. 3. Dr. Farag Moussa. Role of mass media and communication in improving the general environment for inventive and creative activity: http://www.invention- ifia.ch/byFaragMoussa_Role_of_Mass_media.htm. 4. TS. Vuõ Quang Haø (chuû bieân), Xaõ hoäi hoïc ñaïi cöông, Nxb. Ñaïi hoïc Quoác gia Haø Noäi, Haø Noäi, 2002. 5. ThS. Thanh Leâ, Xaõ hoäi hoïc, Nxb. Khoa hoïc Xaõ hoäi, 2004. 6. Nguyeãn Xuaân Nghóa, Xaõ hoäi hoïc Khaùi nieäm – Khuynh höôùng – Vaán ñeà, taùi baûn laàn thöù 2, Ñaïi hoïc Môû – Baùn coâng TP.HCM. 7. PGS.TS. Leâ Sôn, Treû em giöõa nhoùm baïn beø. 8. PGS.TS. Leâ Sôn, PGS. Voõ Taán Quang, Xaõ hoäi hoïc giaùo duïc (taøi lieäu duøng cho hoïc vieân Cao hoïc Giaùo duïc hoïc), Vieän Khoa hoïc Giaùo duïc. 9. TS. Hoaøng Taâm Sôn, baøi giaûng Taâm lyù hoïc xaõ hoäi, Tröôøng Caùn boä Quaûn lyù Giaùo duïc – Ñaøo taïo II, Tp.HCM, 1993. - 19 -