Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Khoa học Giáo dục: Giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo cho học sinh trong dạy học lịch sử Việt Nam ở trường Trung học phổ thông (thực nghiệm tại các tỉnh Duyên hải Nam Trung Bộ)

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:54

Thêm vào BST

Báo xấu

16
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của Luận án nhằm giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo cho học sinh. Qua đó góp phần nâng cao chất lượng dạy học bộ môn lịch sử ở trường THPT trước yêu cầu đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Khoa học Giáo dục: Giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo cho học sinh trong dạy học lịch sử Việt Nam ở trường Trung học phổ thông (thực nghiệm tại các tỉnh Duyên hải Nam Trung Bộ)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI HỒ VĂN TOÀN GIÁO DỤC Ý THỨC CHỦ QUYỀN BIỂN, ĐẢO CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG (Thực nghiệm tại các tỉnh Duyên hải Nam Trung Bộ) Chuyên ngành: LL&PPDH bộ môn Lịch sử Mã số: 9.14.01.11 TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC HÀ NỘI - 2020
CÔNG TRÌNH ĐƯỢC HOÀN THÀNH TẠI TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. PGS.TS. TRỊNH ĐÌNH TÙNG 2. TS. ĐOÀN VĂN HƯNG Phản biện 1: PGS.TS. Trần Đức Minh – Trường CĐSP Nam Định Phản biện 2: PGS.TS. Hà Thị Thu Thủy - Trường ĐHSP – ĐH Thái Nguyên Phản biện 3: TS. Vũ Thị Ngọc Anh – Viện KHGD - VN Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Trường họp tại Trường Đại học Sư phạm Hà Nội vào hồi …..giờ … ngày … tháng… năm 2020 Có thể tìm hiểu luận án tại thư viện: Thư viện Quốc Gia, Hà Nội hoặc Thư viện Trường Đại học Sư phạm Hà Nội
CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐỀ TÀI 1. Hồ Văn Toàn (2015), Giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo cho học sinh Trung học phổ thông tỉnh Bình Định qua dạy học Lịch sử Việt Nam từ năm 1954 đến năm 2000, Tạp chí Giáo dục, số Đặc biệt, tháng 6/2015, trang 94 - 97. 2. Hồ Văn Toàn (2015), Một số biện pháp nâng cao hiệu quả hoạt động ngoại khóa lịch sử ở trường Trung học phổ thông, Tạp chí khoa học, Đại học Quy Nhơn, số 3, Tập IX, tháng 11/2015, trang 77 - 84. 3. Hồ Văn Toàn (2016), Các biện pháp nâng cao hiệu quả hoạt động ngoại khóa lịch sử ở trường Trung học phổ thông, Mã số: T2015.482.27, Đề tài khoa học - công nghệ cấp Trường, nghiệm thu tại Đại học Quy Nhơn, tháng 6/2016. 4. Hồ Văn Toàn (2016), Giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường Trung học phổ thông, Tạp chí Thiết bị Giáo dục, số Đặc biệt, tháng 11/2016, trang 53 - 56. 5. Hồ Văn Toàn (2017), Giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường Trung học phổ thông đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình, sách giáo khoa, Kỷ yếu Hội thảo khoa học Quốc tế “Đào tạo và bồi dưỡng giáo viên lịch sử đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình, sách giáo khoa”, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, trang 227 - 236. 6. Hồ Văn Toàn (2019), Sử dụng tư liệu về biển, đảo Tổ quốc trong dạy học bài lịch sử nội khóa ở trường Trung học phổ thông, Tạp chí Thiết bị Giáo dục, số 187, tháng 2/2019, trang 114 - 117. 7. Hồ Văn Toàn (2019), Sử dụng tài liệu về biển, đảo trong dạy học lịch sử ở trường Trung học phổ thông, Mã số: T2018.586.35, Đề tài khoa học - công nghệ cấp Trường, nghiệm thu tại Đại học Quy Nhơn, tháng 3/2019. 8. Hồ Văn Toàn (2019), Hoạt động ngoại khóa về chủ quyền biển, đảo Tổ quốc trong dạy học lịch sử ở trường Trung học phổ thông, Tạp chí Thiết bị Giáo dục, số 197, tháng 7/2019, trang 86 - 88.
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài 1.1. Bước sang thế kỉ XXI, nhân loại chứng kiến sự chuyển biến mạnh mẽ trên mọi lĩnh vực đời sống do tác động của cuộc cách mạng khoa học - công nghệ và xu thế toàn cầu hóa. Các nước đang phát triển như Việt Nam đứng trước những thời cơ, nhưng đồng thời cũng đối mặt với nhiều thách thức to lớn. Do đó, nâng cao khả năng thích ứng và hội nhập của đất nước nói chung, chất lượng nguồn nhân lực nói riêng là một yêu cầu cấp thiết. Trong chiến lược phát triển nguồn nhân lực của đất nước, vấn đề giáo dục tư tưởng, phẩm chất, đạo đức và ý thức trách nhiệm công dân là một nội dung rất được coi trọng trong mục tiêu giáo dục và đào tạo, nhất là đối với học sinh ở các trường phổ thông. 1.2. Việt Nam là một quốc gia biển với đường bờ biển dài 3260 km. Các vùng biển, đảo của Việt Nam giữ vị thế địa - chính trị, địa - kinh tế và địa - văn hóa hết sức đặc biệt, gắn liền với đời sống các thế hệ người Việt từ xưa đến nay. Tuy nhiên, những tranh chấp về chủ quyền biển, đảo trên Biển Đông, trong đó có hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa của Việt Nam đã và đang trở thành điểm nóng chính trị ở khu vực. Do vậy, bảo vệ chủ quyền biển, đảo Tổ quốc là một yêu cầu cấp thiết, thể hiện trách nhiệm và nghĩa vụ của mỗi công dân Việt Nam. Đối với thế hệ trẻ, trong đó có lực lượng học sinh THPT, việc nâng cao ý thức, từ đó có thái độ và hành vi đúng đắn trong việc chung tay bảo vệ chủ quyền biển, đảo Tổ quốc là một nhiệm vụ chính trị quan trọng ở các trường THPT hiện nay. 1.3. Ở trường THPT, Lịch sử là môn học có ưu thế trong việc giáo dục học sinh nói chung và giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo nói riêng. Thông qua những tri thức lịch sử được trình bày có hệ thống, phù hợp với quy luật phát triển của thế giới và dân tộc, bộ môn lịch sử khẳng định vị thế của môn học góp phần đáng kể vào việc giáo dục học sinh. Đặc biệt, phần Lịch sử Việt Nam trong chương trình THPT được trình bày một cách
2 có hệ thống, xuyên suốt qua các thời kì lịch sử không những giúp học sinh nhận thức đúng đắn về tiến trình lịch sử dân tộc, mà còn tạo xúc cảm lịch sử, thái độ đúng đắn với những trang sử vẻ vang của dân tộc, qua đó rút ra bài học kinh nghiệm cho mình trong học tập và cuộc sống thực tiễn. 1.4. Dưới sự chỉ đạo của Đảng và Nhà nước, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã tích cực triển khai công tác tuyên truyền, giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo trong hệ thống giáo dục trên toàn quốc và bước đầu tạo sự chuyển biến rõ nét về nhận thức, thái độ và hành vi của học sinh. Tuy nhiên, thực trạng của việc giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo cho học sinh trong dạy học lịch sử trên cả nước nói chung và các trường THPT thuộc Duyên hải Nam Trung Bộ nói riêng còn nhiều hạn chế. Vì vậy, đã đến lúc cần nghiên cứu kỹ lưỡng lý luận, đánh giá đúng thực tiễn, xây dựng thống nhất nội dung và đưa ra các biện pháp phù hợp nhằm giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo cho HS trong DHLS ở trường THPT, góp phần nâng cao chất lượng dạy học bộ môn trước yêu cầu đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục. Xuất phát từ những lí do trên, chúng tôi chọn vấn đề “Giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo cho học sinh trong dạy học lịch sử Việt Nam ở trường Trung học phổ thông (thực nghiệm tại các tỉnh Duyên hải Nam Trung Bộ)” làm đề tài luận án Tiến sĩ chuyên ngành Lý luận và Phương pháp dạy học bộ môn Lịch sử. 2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 2.1. Đối tượng nghiên cứu là quá trình giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường THPT. 2.2. Phạm vi nghiên cứu - Đề tập trung nghiên cứu việc giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo cho học sinh trong dạy học phần Lịch sử Việt Nam ở trường THPT (chương trình chuẩn) qua dạy học nội khóa và ngoại khóa, vận dụng chủ yếu ở các tỉnh Duyên hải Nam Trung Bộ.
3 - Không gian khảo sát, điều tra thực tiễn bao gồm các trường THPT được lựa chọn theo đặc điểm địa lí và loại hình trên phạm vi cả nước, trong đó, các tỉnh Duyên hải Nam Trung Bộ là chủ yếu. - Địa bàn thực nghiệm chủ yếu ở các trường THPT thuộc Duyên hải Nam Trung Bộ, bao gồm: Đà Nẵng, Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên, Khánh Hòa, Ninh Thuận, Bình Thuận. - Nội dung nghiên cứu được giới hạn trong việc tìm hiểu lý luận, thực tiễn, nội dung và biện pháp giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo trong dạy học phần Lịch sử Việt Nam ở trường THPT. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở khẳng định vai trò và ý nghĩa của vấn đề giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường THPT, Luận án không chỉ xác định nội dung lịch sử Việt Nam có khả năng giáo dục và những nội dung giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo, mà còn đề xuất các biện pháp nhằm giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo cho học sinh. Qua đó góp phần nâng cao chất lượng dạy học bộ môn lịch sử ở trường THPT trước yêu cầu đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Tìm hiểu những vấn đề lý luận về giáo dục tư tưởng, thái độ, ý thức cho HS nói chung và giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo nói riêng trên cơ sở tài liệu trong và ngoài nước. - Tiến hành điều tra và khảo sát thực tiễn việc giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo cho HS trong DHLS ở trường THPT để tìm ra nguyên nhân của thực trạng và những vấn đề cần giải quyết. - Tìm hiểu chương trình, sách giáo khoa bộ môn lịch sử và các tài liệu liên quan đến chủ quyền biển, đảo để xây dựng thống nhất những nội dung lịch sử cần giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo cho học sinh trong dạy học phần Lịch sử Việt Nam ở trường THPT.
4 - Xây dựng bộ tiêu chí để đánh giá sự chuyển biến về ý thức chủ quyền biển, đảo của học sinh. - Đề xuất các biện pháp giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo cho học sinh trong dạy học phần Lịch sử Việt Nam ở trường THPT. - Tiến hành thực nghiệm sư phạm để kiểm chứng tính khả thi của các biện pháp mà Luận án đưa ra tại một số trường THPT thuộc các tỉnh, thành phố Duyên hải Nam Trung Bộ. 4. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 4.1. Cơ sở phương pháp luận Cơ sở phương pháp luận của đề tài là dựa trên quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng, Nhà nước về giáo dục nói chung và giáo dục lịch sử nói riêng. 4.2. Phương pháp nghiên cứu 4.2.1. Nghiên cứu lý thuyết: - Sưu tầm, phân tích, tổng hợp tài liệu giáo dục học, tâm lí học, giáo dục lịch sử về giáo dục tư tưởng, thái độ, ý thức cho HS. - Tìm hiểu các Nghị quyết của Đảng và Nhà nước, các văn bản chỉ đạo của các cấp quản lý giáo dục; các tài liệu lịch sử, sách, báo, tạp chí,… có liên quan đến chủ quyền biển, đảo; các văn bản pháp luật quốc tế và Việt Nam về chủ quyền biển, đảo. - Nghiên cứu chương trình, sách giáo khoa Lịch sử THPT và bước đầu tìm hiểu chương trình phổ thông mới để xác định nội dung, đề xuất hình thức và biện pháp giáo dục phù hợp. 4.2.2. Nghiên cứu thực tiễn: - Điều tra, khảo sát, thu thập thông tin tại các trường THPT thông qua phiếu điều tra, dự giờ, quan sát trực tiếp, phỏng vấn, hội thảo…và xử lý thông tin để nắm rõ thực trạng. - Thực nghiệm từng phần và toàn phần để xem xét tính khả thi của các biện pháp giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo trong dạy học phần Lịch sử Việt Nam ở trường THPT mà Luận án đề xuất.
5 4.2.3. Sử dụng phương pháp toán học thống kê: Sử dụng phần mềm thống kê trong việc tập hợp và xử lý số liệu điều tra thực tiễn, thực nghiệm sư phạm để phân tích, so sánh, từ đó rút ra nhận xét và kết luận. 5. Giả thuyết khoa học Vấn đề giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo cho HS trong dạy học lịch sử ở trường THPT nếu đảm bảo những nguyên tắc giáo dục, được tiến hành với những nội dung và biện pháp phù hợp sẽ nâng cao chất lượng giáo dục học sinh, góp phần nâng cao chất lượng dạy học bộ môn. 6. Đóng góp của luận án - Tiếp tục khẳng định vai trò và ý nghĩa của việc giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo cho học sinh trong DHLS ở trường THPT. - Phác họa bức tranh toàn cảnh về thực trạng giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo cho HS ở các trường THPT. - Xác định nội dung giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo trong DHLS; bộ tiêu chí đánh giá HS về ý thức chủ quyền biển, đảo. - Đề xuất các biện pháp giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường THPT. 7. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài - Về mặt khoa học: Kết quả nghiên cứu của đề tài góp phần làm phong phú thêm hệ thống lý luận phương pháp về giáo dục tư tưởng, đạo đức, thái độ, ý thức cho HS nói chung, giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo trong DHLS ở trường THPT nói riêng. Từ đó, xác định nội dung, đề xuất các biện pháp phù hợp nhằm giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo cho học sinh trong dạy học lịch sử hiệu quả và thiết thực hơn, nhất là trong dạy học phần Lịch sử Việt Nam. - Về mặt thực tiễn: Kết quả nghiên cứu của đề tài là cơ sở tư liệu quý giá nhằm khẳng định thêm chủ quyền biển, đảo của Việt Nam; là tài
6 liệu để GV các trường THPT hiểu rõ về vấn đề giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo và biết cách vận dụng vào quá trình DHLS, góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục nhân cách và kĩ năng cho HS; là tài liệu tham khảo cho sinh viên, học viên cao học, nghiên cứu sinh và những người quan tâm tìm hiểu một vấn đề giáo dục quan trọng và cấp bách hiện nay. 8. Cấu trúc của luận án Ngoài Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, Luận án được kết cấu thành bốn chương: Chương 1: Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài Chương 2: Vấn đề giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường THPT - Lý luận và thực tiễn Chương 3: Các biện pháp giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo cho học sinh trong dạy học lịch sử Việt Nam ở trường THPT Chương 4: Thực nghiệm sư phạm Chương 1 TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI Chủ quyền biển, đảo nói chung, giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo nói riêng là vấn đề được nhiều nhà khoa học và giáo dục quan tâm nghiên cứu. Trên cơ sở các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước liên quan đề tài, chúng tôi tiếp cận theo hai hướng sau: 1.1. Những nghiên cứu về chủ quyền biển, đảo Đó là các công trình của tác giả trong và ngoài nước nghiên cứu về những minh chứng lịch sử, cơ sở pháp lý về quá trình xác lập, thực thi và bảo vệ chủ quyền biển, đảo của Việt Nam trên Biển Đông. Đây là cơ sở tư liệu đáng tin cậy để chúng tôi xác định nội dung giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo cho HS trong DHLS ở trường THPT.
7 1.2. Những nghiên cứu về giáo dục học sinh nói chung, giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo nói riêng Nhiều nghiên cứu của các nhà tâm lý học, giáo dục học và giáo dục lịch sử về giáo dục tư tưởng, đạo đức, ý thức trách nhiệm công dân cho HS, làm cơ sở cho tác giả luận án thiết kế hình thức và đề xuất biện pháp giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo cho HS trong DHLS ở trường THPT. 1.3. Nhận xét các công trình đã công bố, những vấn đề luận án kế thừa và tiếp tục nghiên cứu 1.3.2. Nhận xét các công trình đã công bố Qua nghiên cứu của các nhà khoa học và giáo dục đã công bố, giá trị khoa học và thực tiễn được thể hiện trên các khía cạnh sau: - Cung cấp đầy đủ và toàn diện những tư liệu về cơ sở lịch sử và pháp lý khẳng định chủ quyền biển, đảo của Việt Nam trên Biển Đông, trong đó có hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa. - Khẳng định tầm quan trọng của công tác giáo dục tư tưởng, đạo đức, thái độ cho học sinh nói chung, giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo cho học sinh trong DHLS ở trường phổ thông nói riêng. - Một số tài liệu trực tiếp hoặc gián tiếp định hướng nội dung, hình thức và biện pháp giáo dục tư tưởng, thái độ cho HS nói chung, giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo nói riêng. Tuy vậy, hiện chưa có công trình nào đi sâu nghiên cứu vấn đề giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo cho HS trong DHLS một cách có hệ thống trên cơ sở lý luận khoa học và bám sát thực tiễn. 1.3.2. Những vấn đề luận án kế thừa - Quan điểm của Đảng, Nhà nước, ngành GD&ĐT về vấn đề giáo dục nói chung, giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo nói riêng. - Chứng cứ lịch sử và cơ sở pháp lý về chủ quyền biển, đảo của Việt Nam, trong đó có hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa.
8 - Những tư liệu, số liệu về tiềm năng to lớn của biển, đảo Việt Nam trên các lĩnh vực kinh tế, xã hội, an ninh - quốc phòng… - Những bản đồ, tranh ảnh thể hiện chủ quyền biển, đảo Việt Nam, trong đó có hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa; những mẫu chuyện về các anh hùng, chiến sĩ bảo vệ biển, đảo Tổ quốc. - Cơ sở lý luận của các nhà giáo dục học, tâm lí học và giáo dục lịch sử về giáo dục HS nói chung, trong DHLS nói riêng. 1.3.3. Những vấn đề đặt ra tiếp tục nghiên cứu - Cần hệ thống lí luận và đánh giá thực tiễn vấn đề giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo cho HS trong DHLS ở trường THPT. - Nghiên cứu và xây dựng thống nhất những nội dung giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo để vận dụng vào công tác giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo cho HS trong DHLS ở trường THPT. - Xác định những căn cứ và tiêu chí đánh giá ý thức chủ quyền biển, đảo của học sinh cả về mặt định lượng và định tính. - Đề xuất các biện pháp giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo khả thi và hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng dạy học bộ môn. Quá trình tiếp cận nguồn tài liệu nghiên cứu liên quan đến đề tài, chúng tôi khẳng định, các công trình đã công bố là khá phong phú, có giá trị khoa học và thực tiễn cao. Đây là cơ sở quan trọng để hệ thống lý luận, xây dựng nội dung và đề xuất các biện pháp giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo trong DHLS ở trường THPT.
9 Chương 2 VẤN ĐỀ GIÁO DỤC Ý THỨC CHỦ QUYỀN BIỂN, ĐẢO CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG - LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 2.1. Cơ sở lý luận 2.1.1. Quan niệm về giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo cho HS 2.1.1.1. Giáo dục ý thức - Giáo dục: là sự dạy dỗ, tác động vào đối tượng giáo dục một cách có tổ chức, có mục đích, có hệ thống toàn diện về cả đức dục, trí dục, thể dục, mĩ dục, để đối tượng đó dần thay đổi, tích lũy nên những phẩm chất, năng lực như yêu cầu đặt ra. - Ý thức: là một phạm trù chỉ có ở con người, đề cập đến khả năng tiếp thu, phản ánh và tái hiện hiện thực khách quan vào trong tư duy, là sự nhận thức đúng đắn được biểu hiện bằng thái độ và hành động phù hợp với thực tiễn. - Giáo dục ý thức là sự phản ánh hiện thực khách quan vào trong bộ óc của con người thông qua quá trình giáo dục toàn diện, lâu dài, hệ thống, qua đó, con người sẽ tiếp thu, hiểu biết sâu sắc, vận dụng những tri thức vào thực tiễn có hiệu quả, góp phần hình thành những phẩm chất, năng lực cần thiết cho công việc và cuộc sống. 2.1.1.2. Chủ quyền biển, đảo Chủ quyền biển, đảo là một bộ phận của chủ quyền lãnh thổ quốc gia, là quyền tối cao của quốc gia ven biển được thực hiện trong phạm vi vùng biển, đảo của quốc gia đó. 2.1.1.3. Giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo cho học sinh là sự phản ánh hiện thực khách quan về chủ quyền biển, đảo thông qua hoạt động giáo dục mang tính hệ thống, khoa học, đa dạng nhằm trang bị cho học sinh những hiểu biết cơ bản về biển, đảo và chủ quyền biển, đảo một cách đúng đắn, phù hợp với lịch sử, luật pháp Việt Nam và quốc tế. Từ đó, học
10 sinh Việt Nam sẽ có những hành động phù hợp để khẳng định và bảo vệ chủ quyền biển, đảo Tổ quốc. 2.1.2. Định hướng của Đảng, Nhà nước, Bộ GD&ĐT về giáo dục nói chung, giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo nói riêng Bảo vệ chủ quyền lãnh thổ quốc gia nói chung, chủ quyền biển, đảo nói riêng là vấn đề quan trọng được Đảng và Nhà nước đặc biệt quan tâm. Trước những tranh chấp chủ quyền biển, đảo trong khu vực, vấn đề này càng được coi trọng, trong đó, lực lượng HS cần được giáo dục đúng mức, thể hiện trách nhiệm trước yêu cầu bảo vệ chủ quyền biển, đảo hiện nay. 2.1.3. Bộ môn lịch sử với việc giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo cho học sinh ở trường THPT 2.1.3.1. Mục tiêu của bộ môn lịch sử ở trường THPT - Về kiến thức: hướng dẫn HS lĩnh hội được những kiến thức cơ bản của lịch sử thế giới cũng như lịch sử dân tộc, bao gồm: sự kiện cơ bản, niên đại, các khái niệm, thuật ngữ, tên người, tên đất… Trên cơ sở đó giúp HS nắm vững kiến thức cơ bản và toàn diện về tiến trình phát triển của lịch sử dân tộc cũng như lịch sử thế giới. - Về kĩ năng: giúp HS có kĩ năng làm việc với SGK và các nguồn tư liệu, thành thạo các kĩ năng bộ môn như: phân tích, so sánh, tổng hợp, khái quát… Phát huy năng lực tự học, tự phát hiện, đề xuất, giải quyết các vấn đề độc lập; làm và sử dụng hiệu quả đồ dùng trực quan, ứng dụng thành thạo công nghệ thông tin vào học tập; vận dụng các kiến thức lịch sử đã học vào học tập và cuộc sống thực tiễn. - Về thái độ: phải giáo dục HS những quan điểm tư tưởng, lập trường, phẩm chất đạo đức, nhân cách, tình cảm, góp phần đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn diện. Đồng thời, thông qua kiến thức của bộ môn giáo dục cho các em tinh thần lao động, có ý thức trách nhiệm và thực hiện nghĩa vụ của công dân cũng như nghĩa vụ đối với quốc tế.
11 2.1.3.2. Những nội dung lịch sử Việt Nam ở trường THPT có liên quan đến chủ quyền biển, đảo Trong chương trình lịch sử THPT hiện hành, phần Lịch sử Việt Nam có những nội dung liên quan trực tiếp hoặc gián tiếp đến vấn đề chủ quyền biển, đảo cần khai thác. Còn chương trình lịch sử phổ thông được Bộ GD&ĐT ban hành ngày 27/12/2018, chủ đề về biển, đảo được đưa vào chính thức với 16 tiết, trong đó có 6/13 tiết ở cấp THPT. Do đó, việc giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo trong DHLS là có ưu thế và hoàn toàn khả thi. 2.1.4. Nội dung giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường THPT 2.1.4.1. Giáo dục HS nhận thức đúng đắn về chủ quyền biển, đảo Việt Nam - Các vùng biển, đảo thuộc chủ quyền Việt Nam - Vai trò, vị trí của biển, đảo trong lịch sử dân tộc Việt Nam 2.1.4.2. Giáo dục HS hiểu rõ quá trình xác lập và thực thi liên tục chủ quyền biển, đảo của Việt Nam trên Biển Đông: Quá trình xác lập, thực thi và khẳng định chủ quyền biển, đảo của Việt Nam qua các thời kỳ. 2.1.4.3. Giáo dục HS biết đánh giá về giá trị, tiềm năng kinh tế biển, đảo và thực trạng tài nguyên, môi trường biển, đảo Việt Nam - Giá trị, tiềm năng kinh tế biển, đảo Việt Nam hết sức to lớn. - Thực trạng tài nguyên và môi trường biển, đảo Việt Nam. 2.1.4.4. Giáo dục HS trách nhiệm bảo vệ chủ quyền biển, đảo Tổ quốc, nhất là bảo vệ hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa. 2.1.5. Vai trò, ý nghĩa của việc giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo cho học sinh trong DHLS ở trường THPT Thứ nhất, dạy học lịch sử phải cung cấp cho HS những kiến thức cơ bản và hệ thống về các vùng biển, đảo Việt Nam. Thứ hai, giáo dục lòng yêu nước, biết ơn đối với các thế hệ cha ông
12 đã chiến đấu vì độc lập, tự do, bảo vệ toàn vẹn lãnh thổ quốc gia, trong đó có chủ quyền biển, đảo. Từ đó, HS xác định rõ trách nhiệm của bản thân trong công tác bảo vệ chủ quyền biển, đảo. Thứ ba, hình thành và phát triển kỹ năng, năng lực cho HS, nhất là năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn bằng những hành động thiết thực, góp phần bảo vệ chủ quyền biển, đảo Tổ quốc. 2.2. Cơ sở thực tiễn 2.2.1. Thực tiễn việc giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường THPT Từ năm học 2011 - 2012, Bộ GD & ĐT phát hành “Tài liệu hướng dẫn dạy học nội dung giáo dục về tài nguyên và môi trường biển, đảo cho học sinh THPT” để phục vụ cho công tác giảng dạy của GV và học tập của HS. Từ đó, các tỉnh và thành phố trong cả nước đã tổ chức các hoạt động giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo cho HS trong cả bài nội khóa lẫn ngoại khóa. Tuy nhiên, hình thức và biện pháp tổ chức thực hiện còn nhiều bất cập, hiệu quả chưa cao. Chúng tôi đã tiến hành điều tra, khảo sát đối với GV và HS tại 24 trường THPT và thu được kết quả như sau: - Về phía GV lịch sử: hầu hết GV đều nhận thức được vai trò, ý nghĩa của việc giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo trong DHLS; nhiều GV đã cố gắng lồng ghép nội dung chủ quyền biển, đảo vào trong bài học lịch sử, song hiệu quả chưa cao. - Về phía HS: hầu hết HS đều quan tâm đến vấn đề chủ quyền biển, đảo Tổ quốc, nhưng mức độ hiểu biết khác nhau tùy theo các vùng miền. Đa số HS cho rằng, GV cần đổi mới phương pháp để nội dung chủ quyền biển, đảo trở nên hấp dẫn, gần gũi hơn. Về nguyên nhân của thực trạng, chúng tôi nhận định: Một là, cấu trúc chương trình bộ môn chưa hợp lý, còn nặng nề; nội dung, hình thức và biện pháp giáo dục chủ quyền biển, đảo chưa thống nhất, thiếu đồng bộ giữa các trường, các địa phương.
13 Hai là, cơ sở vật chất phục vụ cho việc dạy và học lịch sử nói chung, dạy học về chủ quyền biển, đảo nói riêng còn thiếu thốn. Ba là, trong việc tổ chức kiểm tra - đánh giá ít có phần kiến thức vận dụng, liên hệ vấn đề chủ quyền biển, đảo. Bốn là, nhiều GV bộ môn chưa thường xuyên cập nhật kiến thức; thiếu tài liệu tham khảo có liên quan đến chủ quyền biển, đảo. 2.2.2. Những vấn đề cần giải quyết Thứ nhất, cần có sự thống nhất nội dung, hình thức và biện pháp giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo cho các trường THPT. Thứ hai, xây dựng chương trình, SGK có nội dung chủ quyền biển, đảo; cung cấp tài liệu, phương tiện phục vụ giáo dục. Thứ ba, cần nâng cao nhận thức về lý luận, trình độ chuyên môn và kĩ năng nghiệp vụ sư phạm, thực hành bộ môn cho GV. Thứ tư, cần nhận thức đúng đắn vai trò và vị trí của bộ môn, qua đó phát huy được giá trị là môn học có ưu thế trong việc giáo dục ý thức và trách nhiệm bảo vệ chủ quyền biển, đảo Tổ quốc. Thứ năm, biên soạn và phát hành tài liệu chính thức về giáo dục chủ quyền biển, đảo để làm cơ sở tư liệu giáo dục ở nhà trường. Chương 3 CÁC BIỆN PHÁP GIÁO DỤC Ý THỨC CHỦ QUYỀN BIỂN, ĐẢO CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 3.1. Một số yêu cầu khi tiến hành giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo cho học sinh trong DHLS ở trường THPT 3.1.1. Phải xuất phát từ kiến thức cơ bản của bộ môn 3.1.2. Đảm bảo tính khoa học và tính tư tưởng 3.1.3. Đảm bảo tính cụ thể, tính sinh động, giàu cảm xúc 3.1.4. Đảm bảo tính vừa sức, phù hợp đối tượng HS 3.1.5. Đảm bảo tính thường xuyên và tính cập nhật
14 3.1.6. Cần các biện pháp linh hoạt, sáng tạo, tôn trọng đối tượng, tránh áp đặt, công thức, giáo điều 3.2. Các biện pháp giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo cho học sinh trong dạy học bài lịch sử nội khóa 3.2.1. Hướng dẫn HS khai thác những kiến thức lịch sử phản ánh về chủ quyền biển, đảo trong sách giáo khoa Trong SGK Lịch sử THPT có nhiều sự kiện đề cập trực tiếp hoặc gián tiếp đến vấn đề biển, đảo, do đó, GV cần hướng dẫn HS khai thác để giáo dục. Ví dụ: Khi dạy bài 25, lớp 10: Tình hình chính trị, kinh tế, văn hóa dưới triều Nguyễn (nửa đầu thế kỉ XIX), mục 1: Xây dựng và củng cố bộ máy nhà nước - chính sách ngoại giao, GV hướng dẫn HS khai thác Lược đồ hình 49 để hiểu rõ hơn về cuộc cải cách của vua Minh Mạng, đồng thời xác định vị trí hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa thể hiện trên bản đồ hành chính và là một phần lãnh thổ thống nhất của quốc gia. 3.2.2. Hướng dẫn HS khai thác và sử dụng các nguồn tư liệu gốc phản ánh về chủ quyền biển, đảo Sử dụng tư liệu gốc là biện pháp hữu hiệu để cung cấp những bằng chứng lịch sử khẳng định chủ quyền biển, đảo Việt Nam trên Biển Đông, trong đó có hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa. Ví dụ: Khi dạy bài 25, lớp 10: Tình hình chính trị, kinh tế, văn hóa dưới triều Nguyễn (Nửa đầu thế kỉ XIX), GV sử dụng một số tư liệu gốc về biển, đảo như: bản đồ cổ, châu bản triều Nguyễn, các đoạn ghi chép trong sách của các tác giả Việt Nam dưới thời phong kiến hoặc tư liệu của các nhà truyền giáo, thương nhân nước ngoài… Đây là những minh chứng lịch sử cụ thể, xác thực về sự xác lập và thực thi chủ quyền Việt Nam ở hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa dưới các triều đại phong kiến, nhất là triều Nguyễn. 3.2.3. Hướng dẫn HS khai thác đồ dùng trực quan để lĩnh hội kiến thức về chủ quyền biển, đảo Các loại đồ dùng trực quan liên quan đến vấn đề chủ quyền biển, đảo
15 khá phong phú, GV hướng dẫn HS khai thác nội dung để nâng cao nhận thức, giáo dục tư tưởng, thái độ cho HS. Thứ nhất, hướng dẫn HS khai thác bản đồ, lược đồ, tranh ảnh lịch sử kết hợp với trao đổi, thảo luận về chủ quyền biển, đảo Thứ hai, hướng dẫn HS khai thác phim tư liệu kết hợp với trao đổi, thảo luận để nắm vững kiến thức về chủ quyền biển, đảo Thứ ba, hướng dẫn HS khai thác đồ dùng hiện vật kết hợp với tư liệu thành văn để mở rộng kiến thức về chủ quyền biển, đảo 3.2.4. Hướng dẫn HS khai thác các mẩu chuyện lịch sử để hiểu rõ ý chí bảo vệ chủ quyền biển, đảo của quân dân ta Sử dụng mẩu chuyện lịch sử là một biện pháp khá hấp dẫn, dễ làm và có tác dụng giáo dục cao trong DHLS nói chung, giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo nói riêng. Ví dụ: Khi dạy bài 22, lớp 12: Nhân dân hai miền trực tiếp chiến đấu chống đế quốc Mĩ xâm lược. Nhân dân miền Bắc vừa chiến đấu, vừa sản xuất (1965 - 1973), GV sử dụng mẩu chuyện “Anh hùng Thái Văn A trên đảo Cồn Cỏ” và hướng dẫn HS khai thác nội dung lịch sử được phản ánh. Tinh thần chiến đấu anh dũng của anh hùng Thái Văn A tạo cho HS xúc cảm, có ý thức trân trọng, biết ơn thế hệ cha ông, qua đó thể hiện trách nhiệm trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. 3.2.5. Khai thác và sử dụng kiến thức liên môn về chủ quyền biển, đảo Thứ nhất, khai thác và sử dụng kiến thức liên môn nhằm bổ sung kiến thức về biển, đảo cho bài học lịch sử, bao gồm: kiến thức Địa lý, GDCD, GDQP, văn học, âm nhạc,... Thứ hai, GV khai thác và sử dụng kiến thức liên môn xây dựng các chủ đề tích hợp về chủ quyền biển, đảo để giáo dục HS. Ngoài khai thác những bài dạy SGK, GV có thể xây dựng những chủ đề tích hợp về biển, đảo để giáo dục HS qua kiến thức từ các môn: Lịch sử, Văn học, Địa lí, Sinh học, GDCD, GDQP, Âm nhạc, … 3.2.6. Hướng dẫn HS tự học, tự nghiên cứu về chủ quyền biển, đảo
16 Tự học của HS là việc tự tìm hiểu và nắm vững kiến thức lịch sử nói chung, chủ quyền biển, đảo nói riêng thông qua sự định hướng có chủ đích của GV. Với việc tự tìm hiểu trước ở nhà thông qua các nguồn tài liệu, HS có thể trải nghiệm để nắm bắt những kiến thức phục vụ cho bài học một cách hiệu quả, đặc biệt là những kiến thức liên quan đến vấn đề chủ quyền biển, đảo. Thứ nhất, hướng dẫn HS tự học để củng cố và mở rộng kiến thức bài học (trong đó có kiến thức về chủ quyền biển, đảo) Thứ hai, hướng dẫn HS tự học để chuẩn bị cho việc học tập bài mới (trong đó có kiến thức về chủ quyền biển, đảo) 3.3. Các biện pháp giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo cho học sinh thông qua hoạt động ngoại khóa HĐNK là một trong hai hình thức tổ chức DHLS ở trường THPT, có quan hệ chặt chẽ với bài học lịch sử nội khóa. Vì vậy, tổ chức HĐNK về chủ quyền biển, đảo trong quá trình DHLS ở trường THPT có ý nghĩa cả về kiến thức, thái độ và phát triển kĩ năng HS. Căn cứ vào đặc điểm HS, loại hình trường và khu vực địa lí, GV có thể lựa chọn tổ chức HĐNK về chủ quyền biển, đảo qua một số hình thức và biện pháp: tổ chức đọc sách kết hợp với trao đổi, thảo luận về chủ đề biển, đảo; tổ chức cuộc gặp gỡ và nói chuyện với học sinh về chủ đề biển, đảo; tổ chức cuộc thi tìm hiểu về chủ quyền biển, đảo; tích hợp kiến thức liên môn để tổ chức dạ hội lịch sử với chủ đề biển, đảo quê hương; tham quan bảo tàng, nhà truyền thống biển, đảo; tổ chức diễn đàn với chủ đề biển, đảo Tổ quốc; tổ chức sưu tầm và triển lãm tư liệu, tranh ảnh về chủ quyền biển, đảo Tổ quốc; tổ chức cho HS thực hiện công tác công ích xã hội; hướng dẫn HS thành lập các câu lạc bộ, đội nhóm tìm hiểu và tuyên truyền về chủ đề biển, đảo Tổ quốc; hướng dẫn HS tạo lập các trang thông tin blog gắn với chủ đề biển, đảo Tổ quốc. Trong khuôn khổ luận án, chúng tôi tập trung trình bày 4 biện pháp HĐNK có tính kết hợp, cụ thể là:
17 3.3.1. Tổ chức diễn đàn kết hợp giao lưu, nói chuyện với học sinh về chủ quyền biển, đảo Tổ quốc 3.3.2. Sưu tầm tư liệu để triển lãm, kết hợp với tổ chức cuộc thi tìm hiểu về chủ quyền biển, đảo Tổ quốc 3.3.3. Sử dụng kiến thức liên môn để tổ chức dạ hội lịch sử về chủ đề biển, đảo Tổ quốc 3.3.4. Tổ chức tham quan, trải nghiệm tại di tích, bảo tàng, nhà truyền thống về biển, đảo kết hợp với hoạt động công ích Qua việc thiết kế hình thức, đề xuất các biện pháp giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo cho HS trong dạy học lịch sử Việt Nam ở trường THPT, có thể khẳng định đây là những biện pháp giáo dục vừa cụ thể về cách thức tiến hành, lại vừa đa dạng về hình thức tổ chức, do đó mang lại hiệu quả giáo dục cao đối với HS trên cả ba mục tiêu giáo dưỡng, giáo dục và phát triển. Chương 4 THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM Để kiểm chứng các biện pháp đề xuất trong đề tài, chúng tôi tiến hành TNSP ở nhiều trường THPT tại các tỉnh Duyên hải Nam Trung Bộ để xác định tính phù hợp, mức độ khả thi và hiệu quả, cũng như khả năng phổ biến rộng rãi các biện pháp giáo dục ý thức chủ quyền biển, đảo trong DHLS ở trường THPT. 4.1. Những tiêu chí đánh giá học sinh về ý thức chủ quyền biển, đảo 4.1.1. Các tiêu chí đánh giá định lượng Đánh giá định lượng nhằm kiểm tra kiến thức của HS về: - Các vùng biển, đảo thuộc chủ quyền Việt Nam. - Chứng cứ lịch sử và cơ sở pháp lý khẳng định chủ quyền biển, đảo của Việt Nam trên Biển Đông. - Vai trò của biển, đảo đối với kinh tế, xã hội, quốc phòng, an ninh của Việt Nam.