Tóm tắt luận án Tiến sĩ Kinh tế: Phát triển kinh tế nông thôn Ba Lan trong những thập niên đầu thế kỷ XXI và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:27

Thêm vào BST

Báo xấu

98
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của luận án nhằm hệ thống hóa các vấn đề lý luận về phát triển kinh tế nông thôn, phân tích và đánh giá thực trạng phát triển kinh tế nông thôn ở Ba Lan trong những thập niên đầu thế kỷ XXI, đánh giá những nét tương đồng, sự khác biệt và điều kiện có thể áp dụng vào Việt Nam. Trên cơ sở đó rút ra một số bài học kinh nghiệm và gợi ý chính sách cho Việt nam trong thời gian tới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt luận án Tiến sĩ Kinh tế: Phát triển kinh tế nông thôn Ba Lan trong những thập niên đầu thế kỷ XXI và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI -------------------- BÙI VIỆT HƯNG PHÁT TRIỂN KINH TẾ NÔNG THÔN BA LAN TRONG NHỮNG THẬP NIÊN ĐẦU THẾ KỶ XXI VÀ BÀI HỌC KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM NỘI ĐỊA Ở ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG Chuyên ngành: Kinh tế quốc tế Mã số: 9. 31. 01. 06 TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ HÀ NÔI - 2020 1
Công trình được hoàn thành tại: HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Nguyễn An Hà 2. PGS.TS. Đặng Minh Đức Phản biện 1: GS. TS. Đỗ Đức Bình Phản biện 2: PGS. TS. Trịnh Thị Hòa Mai Phản biện 3: PGS. TS. Trần Thị Lan Hương Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Học viện, tại: Học viện Khoa học xã hội, 477 Nguyễn Trãi, Thanh Xuân, Hà Nội Vào hồi …. giờ, ngày …. tháng …. năm 2020 Có thể tìm hiểu luận án tại: - Thư viện Quốc gia 2 - Thư viện Học viện Khoa học xã hội
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Sau khi trở thành thành viên của EU vào ngày 1/5/2004, Chính phủ Ba Lan đã thực hiện cải cách một cách sâu rộng và toàn diện, đáp ứng nghiêm ngặt các tiêu chuẩn gia nhập của EU trên tất cả các góc độ: Từ việc cải cách luật pháp, chính trị đến hoàn thiện khung thể chế kinh tế thị trường với mục tiêu tăng trưởng nhanh và bền vững, thu hẹp khoảng cách thu nhập đầu người với mức bình quân chung của EU... Với việc áp dụng lý thuyết mô hình nông thôn mới, khu vực nông thôn Ba Lan cũng đã từng bước đáp ứng các tiêu chuẩn chung của EU theo hướng cạnh tranh, hiện đại và phát triển bền vững. Những kết quả đạt được trong việc triển khai chính sách phát triển kinh tế nông thôn của Ba Lan trong thời gian qua đã tạo ra những chuyển đổi kinh tế, xã hội khu vực nông thôn hết sức ấn tượng: Quy mô trang trại nông nghiệp được mở rộng, sản lượng hàng nông sản ngày tăng, năng suất lao động tăng... Bên cạnh đó, những điều chỉnh trong chính sách của chính phủ đã thúc đẩy quá trình đa dạng hóa kinh tế nông thôn được khởi sắc với việc bùng nổ của các doanh nghiệp phi nông nghiệp, tạo ra những cơ hội việc làm cho lao động nông thôn, thu nhập của người nông dân đã tăng nhanh và tiệm cận với thu nhập người dân đô thị... Việt Nam, qua 30 năm đổi mới, khu vực kinh tế nông thôn đã có những chuyển biến rõ rệt, đời sống vật chất và tinh thần của người dân ngày càng được cải thiện, kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội được tăng cường. Hoạt động sản xuất nông nghiệp đạt mức tăng trưởng nhanh và ổn định trong một thời gian dài, đưa Việt Nam đã trở thành một nước xuất khẩu nông sản hàng đầu thế giới. Chính sách phát 1
triển nông thôn tiếp cận theo hướng xây dựng “nông thôn mới” được bắt đầu từ năm 2008 thông qua Nghị quyết số 26-NQ/TW ngày 05/8/2008 về nông nghiệp, nông dân, nông thôn của Ban Chấp hành Trung ương Khóa X, đã tạo ra những tác động tích cực cải thiện cuộc sống người dân khu vực nông thôn... Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đáng ghi nhận, phát triển kinh tế nông thôn ở Việt Nam đang phải đối mặt với những thách thức và hạn chế, nhiều chỉ số tăng trưởng đang giảm, các nguồn lực cho việc mở rộng sản xuất như đất canh tác và nguồn tài nguyên khác đã được sử dụng đến mức tới hạn. Bên cạnh đó, dân số sống bằng nghề nông hiện vẫn còn chiếm tỷ trọng quá cao song lại đóng góp chưa đầy 20% GDP, khoảng cách chênh lệch thu nhập giữa nông dân và thị dân ngày càng cao… Trong quá trình phát triển, Việt Nam cần học hỏi những nước có nền sản xuất nông nghiệp tương đồng và những chính sách phát triển kinh tế nông thôn đã thành công để học hỏi và rút ra bài học kinh nghiệm. Trên cơ sở các luận điểm đã nêu, các vấn đề có ý nghĩa cấp thiết như đã phân tích, tác giả chọn vấn đề “Phát triển kinh tế nông thôn ở Ba Lan trong những thập niên đầu thế kỷ XXI và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam” để làm luận án của mình. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Hệ thống hóa các vấn đề lý luận về phát triển kinh tế nông thôn, phân tích và đánh giá thực trạng phát triển kinh tế nông thôn ở Ba Lan trong những thập niên đầu thế kỷ XXI, đánh giá những nét tương đồng, sự khác biệt và điều kiện có thể áp dụng vào Việt Nam. Trên cơ sở đó rút ra một số bài học kinh nghiệm và gợi ý chính sách cho Việt nam trong thời gian tới 2
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Luận án tập trung thực hiện những nhiệm vụ sau: Thứ nhất, tổng quan và hệ thống hoá các vấn đề lý thuyết cơ bản về phát triển kinh tế nông thôn của các công trình đã công bố có nội dung liên quan trực tiếp đến luận án, chỉ ra những vấn đề lý luận và thực tiễn mà luận án cần phải tiếp tục nghiên cứu và làm rõ. Thứ hai, nghiên cứu, đánh giá và phân tích các chính sách phát triển kinh tế nông thôn ở Ba Lan trong những thập niên đầu thế kỷ XXI. Thứ ba, đánh giá những điểm tương đồng và khả năng áp dụng các bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam, luận án đề xuất gợi mở một số hàm ý chính sách phát triển kinh tế nông thôn bền vững ở Việt nam trong thời gian tới 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Luận án tập trung vào đối tượng phát triển kinh tế nông thôn ở Ba Lan nhìn từ các góc độ hoạt động sản xuất nông nghiệp và phi nông nghiệp trong khu vực nông thôn, vai trò của chính phủ Ba Lan trong việc ban hành, thực hiện các chính sách, chương trình phát triển kinh tế nông thôn. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi nội dung: Luận án nghiên cứu các vấn đề phát triển kinh tế nông thôn trên cả phương diện lý luận và thực tiễn, trong đó tập trung vào các nội dung chủ yếu như: Các hoạt động sản xuất nông nghiệp (theo nghĩa hẹp không bao gồm lâm nghiệp và thủy sản) và các hoạt động phi nông nghiệp tại khu vực nông thôn Ba Lan. Phạm vi về không gian: Luận án tập trung sâu vào phân tích, đánh giá tình hình phát triển kinh tế nông thôn ở Ba Lan. 3
Phạm vi về thời gian: Những thập niên đầu thế kỷ XXI, trong đó tập trung phân tích sâu từ thời điểm năm 2004 trở lại đây (Sau khi Ba Lan trở thành thành viên chính chức của Liên minh châu Âu) 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 4.1. Phương pháp luận và cách tiếp cận vấn đề 4.1.1. Phương pháp luận: Dựa trên cơ sở lý luận và phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử trong học thuyết Mác- Lênin để xem xét quá trình phát triển kinh tế nông thôn ở Ba Lan sau khi Ba Lan trở thành thành viên chính thức của Liên minh châu Âu. 4.1.2. Phương pháp tiếp cận Tiếp cận lịch sử. Xem xét bối cảnh hình thành chính sách phát triển nông thôn của EU, chính sách phát triển nông thôn Ba Lan và mục tiêu chính sách này đến chương trình phát triển kinh tế nông thôn Ba Lan. Tiếp cận hệ thống : Xem xét quá trình vận động của chính sách phát triển nông thôn đến việc triển khai chương trình phát triển kinh tế nông thôn Ba Lan. Tiếp cận liên ngành: Phát triển nông thôn cần được xem xét và phân tích theo hướng tiếp cận liên ngành bao gồm: Kinh tế, xã hội và môi trường. Tiếp cận kinh tế quốc tế: Tiếp cận hoạt động về kinh tế nông thôn trong sự phụ thuộc về các chính sách phát triển khu vực, cũng như xác định sự đóng góp của lĩnh vực này đối với Ba Lan. 4.2. Phương pháp nghiên cứu 4.2.1.Phương pháp thu thập số liệu: Luận án tiếp cận từ các tài liệu thứ cấp từ các tổ chức quốc tế như: Ủy ban châu Âu, Bộ nông nghiệp và phát triển nông thôn Ba 4
Lan, các công trình nghiên cứu của các chuyên gia châu Âu và chuyên gia các nước khác, các thông tin trên sách báo điện tử, các số liệu của các cơ quan hữu quan của một số nước châu Âu và Việt Nam trên tất cả các khía cạnh liên quan đến phát triển kinh tế nông thôn. 4.2.2. Phương pháp xử lý số liệu Các tài liệu được tập hợp, dịch (nếu là tài liệu tiếng nước ngoài), sắp xếp, phân loại theo từng chủ đề nội dung trong khung phân tích. Các số liệu cần xử lý thống kê được nhập số liệu và xử lý số liệu qua phần mềm Excel để hình thành các bảng biểu, biểu đồ, đồ thị. 4.2.3. Phương pháp thông kê, phương pháp so sánh và phân tích và dự báo Phân tích các số liệu thống kê về tình hình phát triển kinh tế xã hội Ba Lan, tính toán tốc độ tăng trưởng kinh tế, tính tỷ trọng kinh tế khu vực nông thôn trong nền kinh tế quốc dân ở các giai đoạn khác nhau. Phương pháp so sánh được sử dụng để đánh giá mức độ khác nhau giữa các thời kỳ như tăng giảm trong sản xuất nông nghiệp, lao động nông thôn… 4.2.4 Phương pháp phân tích SWOT: Phương pháp này sử dụng, để cho thấy thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng một cách rõ ràng nhất, từ đó nhìn nhận rõ hơn những giải pháp của Chính phủ Ba Lan trong việc phát huy thế mạnh, tận dụng cơ hội cũng như khắc phụ điểm yếu trong phát triển kinh tế nông thôn nhằm đối phó với thách thức đặt ra. 5. Đóng góp mới về khoa học của luận án Về lý luận: Hoàn thiện khung lý thuyết về phát triển kinh tế nông thôn, thông qua việc làm rõ những lý thuyết phát triển kinh tế nông thôn, các yếu tố tác động từ bên ngoài và bên trong quốc gia, các tiêu chí đánh giá phát triển kinh tế nông thôn. Về thực tiễn: Phân tích thực trạng phát triển kinh tế nông thôn Ba 5
Lan, đánh giá những thành công, hạn chế và thách thức đặt ra trong phát triển kinh tế nông thôn ở Ba Lan những thập niên đầu thế kỷ XXI. Đánh giá những điểm tương đồng, khác biệt giữa Ba Lan và Việt Nam, những bài học kinh nghiệm có thể học hỏi, và hàm ý chính sách đối với Việt Nam. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án Thứ nhất, luận án đã chỉ ra phát triển kinh tế nông thôn theo lý thuyết mô hình nông thôn mới với việc phát triển sản xuất nông nghiệp và phi nông nghiệp, khai thác những sáng kiến ở cấp địa phương đang trở thành xu hướng chính trong phát triển nông thôn ở các nước phát triển và đang phát triển. Thứ hai, từ việc đánh giá những thành công và tồn tại, những điểm tương đồng và điều kiện áp dụng trong triển khai phát triển phát triển kinh tế nông thôn ở Ba Lan, luận án đã rút ra bài học và hàm ý chính sách đối với phát triển kinh tế nông thôn Việt Nam trong bối cảnh Việt Nam đang hội nhập sâu rộng với khu vực và thế giới. . Thứ ba, kết quả nghiên cứu của luận án là một tài liệu hết sức hữu ích cho công tác giảng dạy ở các trường đại học, tài liệu tham khảo cho các nhà nghiên cứu trong và ngoài nước, các nhà hoạch định và thực thi chính sách phát triển kinh tế nông thôn ở Việt Nam. 7. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, phần kết luận, danh mục các công trình nghiên cứu đã công bố của tác giả liên quan đến luận án, danh mục tài liệu tham khảo, mục lục và phần phụ lục, luận án được kết cấu gồm 4 chương như sau: Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu. 6
Chương 2: Cơ sở lý luận về phát triển kinh tế nông thôn. Chương 3: Thực trạng phát triển kinh tế nông thôn Ba Lan những thập niên đầu thế kỷ XXI. Chương 4. Bài học kinh nghiệm và hàm ý chính sách cho Việt Nam. CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU 1.1. Những công trình nghiên cứu đã công bố liên quan đến luận án 1.1.1.Nghiên cứu lý luận về khu vực nông thôn và thành thị Các nghiên cứu làm rõ hơn về khái niệm khu vực nông thôn và thành thị ở nước ngoài có: Wiggins S, Proctor S (2001) Kathy Miller (2002) Kostas Stamoulis (2007) Ủy ban Châu Âu (2014) giả Joop de Beer (2014) Gustavo Bastos BragaI và các cộng sự, (2016); trong nước có Mai Thanh Cúc (2005) Hoàng Việt (2013) 1.1.2.Nghiên cứu lý luận về kinh tế nông thôn. Các nghiên cứu cụ thể bao gồm: Gustav Ranis và Frances Stewart (1993), Clack Edward (2011) Guogang Wang (2015); Daphne Meredith (2016); Alexandru Pavel (2019) 1.1.3.Những nghiên cứu về phương thức phát triển kinh tế nông thôn Một số công trình tiêu biểu như: J. Kirk Ring (2005); OECD (2006); Peter Midmore (2007) 1.1.4. Nghiên cứu các trường hợp cụ thể về phát triển kinh tế nông thôn Ba Lan Các tác giả như: A.Kowalski, M.Wigier, P.Chmieliński (2008); Józef Mosiej(2014); Agnieszka Baer-Nawrocka (2016) Anetta Barska (2018) 1.1.5. Nghiên cứu về phát triển nông nghiệp và kinh tế nông thôn của Việt Nam 7
Một số tác giả tiêu biểu như: Lưu Đức Khải (2012) Vũ Trọng Khải (2015) World Bank 2016, Michaud (2016) Finn Tarp (2017) Bộ nông nghiệp &PTNT (2018) 1.2.Một số kết luận được rút ra liên quan đến luận án và khoảng trống cần phải tiếp tục nghiên cứu trong luận án 1.2.1.Các vấn đề đã thống nhất: Thứ nhất: Khái niệm khu vực nông thôn là những khái niệm còn gây nhiều tranh cãi và chưa được đồng nhất trong việc áp dụng giữa các quốc gia trong khu vực. Thứ hai, cung cấp một phần những luận cứ khoa học về lý luận phát triển kinh tế nông thôn, tiêu chí đánh giá về phát triển nông thôn. Thứ ba, chính sách của chính phủ cần tập trung nhằm khuyến khích cung cấp các yếu tố đầu vào, trong đó tập trung vào hạ tầng cứng để thúc đẩy phát triển kinh tế nông thôn. Cuối cùng, cần phải đa dạng hóa kinh tế khu vực nông thôn, trong đó trú trọng phát triển các doanh nghiệp sản xuất phi nông nghiệp để phát triển kinh tế nông thôn. Các vấn đề còn tranh luận Thứ nhất, áp dụng đồng nhất một khái niệm khu vực nông thôn để so sánh, đánh giá sự phát triển kinh tế nông thôn mỗi một quốc gia. Thứ hai, các hình thức áp dụng mô hình phát triển nông thôn nào là hợp lý đối với các quốc gia, cụ thể: Phương thức phát triển nông thôn cũ tập trung vào trợ cấp nông nghiệp, hay phương thức mới tập trung vào: Đầu tư, nâng cao cạnh tranh khu vực nông thôn bằng việc khai thác những thế mạnh, đặc trưng từng vùng, khu vực. 8
Thứ ba, vấn đề thể chế, chính sách phát triển kinh tế nông thôn cần được cụ thể hóa, tạo ra động lực thúc đẩy các hoạt động sản xuất phi nông nghiệp trong khu vực nông thôn. Cuối cùng, thúc đẩy quá trình phân cấp giữa chính quyền Trung ương với chính quyền địa phương nhằm tăng tính trách nhiệm và giải trình trong hoạch định và thực thi chính sách, nâng cao hơn khả năng gắn kết với các tổ chức tư trong khu vực, khai thác và phát huy các sáng kiến cộng động trong phát triển kinh tế nông thôn. 1.2.2. Những vấn đề liên quan đến đề tài luận án mà các công trình trên còn bỏ ngỏ cần tiếp tục nghiên cứu: Thứ nhất, chưa có một công trình nghiên cứu nào phân tích được đầy đủ luận cứ khoa học, xây dựng được khung lý thuyết đầy đủ về phát triển kinh tế nông thôn. Thứ hai, các công trình chưa áp dụng khung lý thuyết để nhìn nhận rõ hơn những thành công trong việc thực thi phát triển kinh tế nông thôn những thập niên đầu thế kỷ XXI. Thứ ba, chưa có công trình đánh giá những điểm tương đồng và khác biệt giữa hai nước, rút ra những bài học thành công của Ba Lan mà Việt Nam có thể học hỏi, cũng như những bài học chưa thành công mà Việt Nam cần tránh. Cuối cùng, các công trình nghiên cứu chưa có kết nối với thế giới, đặc biệt là Ba Lan. Với những bài học kinh nghiệm được rút ra, trong bối cảnh Ba Lan đang hội nhập sâu rộng với khu vực. CHƯƠNG 2 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN KINH TẾ NÔNG THÔN 2.1. Các lý thuyết về phát triển kinh tế nông thôn 2.1.1. Lý thuyết hai khu vực ( lý thuyết nhị nguyên) 9
Theo lý thuyết này, khu vực thành thị mang tính hiện đại, năng động, còn khu vực vùng nông thôn được mặc định là kém phát triển. Các quốc gia nên ưu tiên tập trung vào phát triển sản xuất công nghiệp hơn là phát triển khu vực nông thôn. 2.1.2. Thuyết tăng trưởng nội sinh (hay thuyết tăng trưởng mới) Thúc đẩy thị trường tự do và giảm sự can thiệp của chính phủ. Cần phải kêu gọi sự tham gia của cộng đồng, tăng cường các cơ hội kinh tế khu vực nông thôn. Phương pháp tiếp cận phát triển nông thôn cần phải được thay đổi từ trên xuống (top-down) đến hướng tiếp cận từ dưới lên (bottom-up) nhằm khai thác có hiệu quả các nguồn lực địa phương. 2.1. 3. Lý thuyết sinh kế bền vững Tập trung vào quá trình chuyển đổi sản xuất cũng như thay đổi thể chế với mục tiêu xóa đói giảm nghèo và xóa bỏ bất bình đẳng trong khu vực nông thôn (Schejtman và Berdegué, 2004). Các phương pháp này này chú trọng vào các phương pháp phát triển kinh tế theo khu vực và sử dụng các lợi thế so sánh đặc trưng của từng vùng miền làm động lực cho phát triển. 2.1.4. Lý thuyết mô hình nông thôn mới Các quốc gia cần phải hướng cách tiếp cận vào khu vực khi hoạch định các chính sách phát triển nông thôn thay thế cho cách tiếp cận lĩnh vực, làm cho chính sách nông thôn có thể lồng ghép, hòa hợp với các chính sách ngành khác và cải thiện việc chi tiêu công sao cho có hiệu quả và hợp lý ở các khu vực nông thôn. Dựa vào đầu tư chiến lược nhằm khuyến khích phát triển các hoạt động đem lại hiệu quả sản xuất cao nhất cho từng khu vực; Khai thác các đặc trưng của từng khu vực như là một yếu tố tạo ra sự khác biệt về lợi thế cạnh tranh mới. 10
2.2.Pphát triển kinh tế nông thôn 2. 2.1. Các Khái niệm về khu vực nông thôn, kinh tế nông thôn và phát triển kinh tế nông thôn Tại khu vực EU (2014) quy định là khu vực nông thôn là khu vực có mật độ dân số dưới 150 người trên mỗi km2. Tại Ba Lan, việc phân loại các tiêu chí được áp dụng theo chuẩn chung của liên minh châu Âu. Khái niệm phát triển Phát triển là một quá trình thay đổi liên tục làm tăng trưởng mức sống của con người và phân phối công bằng những thành quả tăng trưởng trong xã hội. Khái niệm về phát triển kinh tế Phát triển kinh tế, là sự thay đổi về mọi mặt của nền kinh tế trong một thời kì nhất định, là sự tăng và giảm về quy mô sản lượng, chất lượng của sự thay đổi trong nền kinh tế và cả đến sự tiến bộ của xã hội. Khái niệm về kinh tế nông thôn Khái niệm kinh tế nông thôn bao hàm các hoạt động gồm sản xuất nông nghiệp và phi nông nghiệp nhằm tạo ra sự tăng trưởng khu vực nông thôn. Quá trình đa dạng hóa các hoạt động kinh tế trong khu vực nông thôn, trong đó, tập trung mọi nguồn lực nhằm thu hút và thúc đẩy hoạt động phi nông nghiệp nhằm tạo việc làm, nâng cao thu nhập người dân. Nội hàm của phát triển kinh tế nông thôn bao gồm 05 thành tố sau: (1) Nhiều hơn về số lượng: (2) Tốt hơn về chất lượng; (3) Đa dạng hơn về cơ cấu sản phẩm; (4) Thay đổi về tổ chức và thị trường và (5) Đảm bảo công bằng giữa các vùng miền trong quốc gia. 2 2.2. Đặc điểm phát triển kinh tế nông thôn 11
Một số đặc điểm chính: (1) là một nhân tố trong phát triển nông thôn; (2) tạo ra sự hiện đại hóa khu vực nông thôn;(3) hướng đến quá trình tự do hóa theo cơ chế thị trường;(4) gắn với quá trình đa dạng hóa kinh tế nông thôn; và (5) hướng đến sự phân cấp trong quản lý và hướng đến sự bền vững 2.2.3. Nội dung phát triển kinh tế nông thôn Cải thiện khả năng cạnh tranh của lĩnh vực sản xuất nông nghiệp; đào tạo phát triển nguồn nhân lực; hiện đại hóa cơ sở hạ tầng nông thôn; dựa trên nguồn lực địa phương; hoàn thiên hệ thống chuỗi cung ứng hàng nông sản; đa dạng hóa các hoạt động sản xuất phi nông nghiệp; và hoàn thiện hệ thống chính sách hỗ trợ phát triển kinh tế nông thôn. 2.3. Các nhân tố tác động đến phát triển kinh tế nông thôn Ba Lan 2.3.1. Nhân tố tác động bên ngoài Là một thành viên của Liên minh châu âu, chính vì vậy, Ba Lan chịu sự ràng buộc bởi các quy định, chính sách ở cấp khu vực EU. Mốt sô những biến động nổi bật của khu vực đã và đang tác động đến phát triển kinh tế nông thôn ở Ba Lan như: (1) chính sách phát triển nông thôn của Liên minh châu Âu; (2) cuộc khủng hoảng nợ công khu vực; (3) vấn đề di cư trong khu vực;(4) tình trạng già hóa dân số; và (5) chủ nghĩa dân túy bùng phát tại khu vực liên minh châu Âu. 2.3.2. Các nhân tố anh hưởng bên trong quốc gia Phát triển kinh tế nông thôn chịu sự tác động và ảnh hưởng trực tiếp bởi các yếu tố về điều kiện tự nhiên, xã hội, các nguồn lực phát triển kinh tế nông thôn, chất lượng nguồn nhân lực nông thôn, khả năng ứng dụng công nghệ và sự thay đổi về chính sách. 12
2.4. Tiêu chí đánh giá và khung phân tích phát triển kinh tế nông thôn 2.4.1. Nhóm tiêu chí đánh giá sản xuất nông nghiệp trong khu vực nông thôn GDP nông nghiệp và tỷ trọng GDP nông nghiệp trong GDP toàn nền kinh tế; Quy mô trang trại; Năng suất lao động nông nghiệp 2.4.2. Nhóm tiêu chí đánh giá các hoạt động phi nông nghiệp Thu nhập bình quân trên đầu người dân; Việc làm lao động khu vực nông thôn; Tiêu chí đo lường mức độ dịch chuyển lao động khu vực nông thôn Ba Lan; Hiện đại hóa cơ sở hạ tầng nông thôn; Chi tiêu cho hoạt động đổi mới, sáng tạo (R&D); Số lượng các doanh nghiệp hoạt động sản xuất phi nông nghiệp trong khu vực nông thôn CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN KINH TẾ NÔNG THÔN BA LAN NHỮNG THẬP NIÊN ĐẦU THẾ KỶ XXI 3.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội khu vực nông thôn Ba Lan 3.1.1. Điều kiện tự nhiên 3.1.1.1. Vị trí địa hình Ba Lan Ba Lan là một quốc gia nằm ở khu vực Trung Âu, có tổng diện tích 3,127,000 km² với dân số 38,56 triệu, đứng vị trí thứ 6 trong khối Liên minh châu Âu xét cả về dân số và diện tích. 3.1.1.2. Điều kiện khí hậu Có sự biến động đáng kể về độ dài của từng mùa riêng lẻ. Nhiệt độ không khí trung bình trong giai đoạn 2010- 2018 dao động từ 7.5°C đến 9.6°C và lượng mưa có sự giao động lớn từ 576 mm đến 830 mm 3.1.1.3. Khu vực nông thôn Ba Lan chia thành 16 khu vực với 314 quận huyện và 2.479 xã. Khu vực nông thôn Ba Lan chia thành các khu vực nông thôn hẻo 13
lánh, khu vực giáp ranh đô thị.Có 03 hình thức khu vực chủ yếu là: (1) vùng thuần nông; (2) vùng trung gian và (3) đô thị. 3.1.2. Điều kiện kinh tế- xã hội . 3.1.2.1. Tình trạng dân số Sự biến động dân số Ba Lan là không nhiều với biên độ tăng giảm giữa các năm trung bình 0,2%/ năm. Năm 2018, dân số Ba Lan là 38,41 triệu người. Khu vực nông thôn tăng 547 nghìn người năm 2018 so với năm 2000 bởi sự gia tăng tỷ lệ sinh, khu vực nông thôn được cải thiện dẫn đến sự nhập cư tăng. 3.1.2.2.Tình hình lao động khu vực nông thôn Xu hướng biến động việc làm đối nhóm lao động có độ tuổi từ 15 – 24 tuổi cũng đã tăng từ 50.4 lên 50.9 % trong giai đoạn 2014- 2018. Tỷ lệ có việc làm theo của nhóm lao động nhiều tuổi ( nam 55-64, nữ 55-59) cũng có tỷ lệ tăng khá cao ở khu vực nông thôn với mức tăng 49,4-54%, còn đối với nhóm lao động trẻ (18-24 ) thì tỷ lệ này tăng nhẹ hơn ở mức 36-37%. Tỷ lệ thất nghiệp: Ba Lan được hưởng lợi từ các nguồn lực tài chính từ khu vực EU nhằm cải thiện điều kiện sống, cơ sở hạ tầng, trình độ lao động. Tỷ lệ thất nghiệp khu vực nông thôn đã giảm đáng kể từ mức 17,6% năm 2004 xuống 8,5% năm 2014 và hiện nay, tỷ lệ này chỉ còn 4,2% năm 2018. Xu hướng dịch chuyển lao động khu vực nông thôn Ba Lan: Lao động nhập cư quốc tế vào khu vực nông thôn Ba Lan trong những năm qua tăng từ 38.500 năm 2006 lên 86.000 năm 2018, chủ yếu là những lao động không có tay nghề đến từ Ukraina. 14
3.2. Phát triển kinh tế nông thôn Ba Lan trong những thập niên đầu thế kỷ XXI 3.2.1 Một số nét chính về kinh tế nông thôn Ba Lan Tập trung vào “chính sách hẹp” kết hợp với các chiến lược phát triển khu vực nhằm tập trung giải quyết vào các mục tiêu cụ thể như: (1) Cải thiện khả năng cạnh tranh của lĩnh vực sản xuất nông nghiệp; (2) Đào tạo và phát triển nguồn nhân lực nông thôn; (3) Hiện đại hóa cơ sở hạ tầng nông thôn; (4) Đa dạng hóa kinh tế nông thôn… 3.2.1.1. Giai đoạn chuyển đổi 1993-2004 Ba Lan đã có những điều chỉnh mạnh “Chính sách phát triển nông thôn” với hàng loạt các chính sách khác cũng được điều chỉnh nhằm hướng đến tự do hóa trong nông nghiệp, thúc đẩy cạnh tranh của các trang trại, hỗ trợ tài chính ưu đãi phục vụ sản xuất. 3.2.1.2. Giai đoạn hội nhập EU từ 2004 đến nay Thực hiện chuyển đổi mô hình tăng trưởng hướng đến bền vững và đáp ứng tiêu chuẩn của EU. Sự vận hành các chính sách trong phát triển kinh tế nông thôn theo chính sách chung của khu vực. 3.2.1.3.Sự chuyển dịch kinh tế nông thôn Ba Lan. Trong cả giai đoạn 2000-2018 tăng trưởng GDP khu vực nông thôn đã tăng 60% với giá trị đạt được là 92.841 triệu Euro, tăng trưởng trung bình Khu vực nông thôn giai đoạn từ 2000-2014 là 3,3%. có sự tăng trưởng GDP cao nhất trong khối các nước OECD. Tỷ lệ đóng góp GDP khu vực nông thôn thay đổi theo từng giai đoạn và chiếm 30% vào 2018.Thu nhập bình quân đầu người khu vực nông thôn Ba Lan tăng đáng kể từ mức 10.556 USD năm 2000 lên 17.035 USD 2018, tuy nhiên có sự khác biệt giữa các khu vực.Năng suất lao động ở Ba Lan đã sự thay đổi đáng kể. Mức năng suất được 15
ghi nhận sự hội tụ ngang với mức bình quân chung quốc gia từ mức 81% năm 2000 lên 87% năm 2014. 3.2.2. Các biện pháp phát triển kinh tế khu vực nông thôn Ba Lan 3.2.2.1.Thực trạng phát triển sản xuất nông nghiệp Tỷ lệ sản xuất nông nghiệp trong GDP của Ba Lan giảm dần từ mức 4,5% năm 2004 xuống 2,4% năm 2016. Giá trị sản lượng nông nghiệp trong những năm gần đây đạt giá trị cao với 23.206 triệu euro tăng 4,65% so với 2016. Số lượng các trang trại có diện tích 20- 50 ha đã tăng từ 97 nghìn trang trại năm 2010 lên 102 nghìn trang trại năm 2016 và số trang trại lớn hơn 50 ha cũng tăng từ 27-34nghìn trang trại năm 2016 Tỷ trọng một số sản phẩm nông sản của Ba Lan trong EU 28 ngày càng cao, như táo 26,4%, thịt gia cầm 15,1%, bắp cải trắng 31,4% , tiếp đó là các sản phẩm như lúa mạch, yến mạch và đứng thứ 3 trong EU là củ cải đường, lúa mỳ. 3.2.2.2. Phát triển các hoạt động phi nông nghiệp khu vực nông thôn Tỷ lệ lao động nông thôn tham gia vào các hoạt động phi nông nghiệp còn thấp; Hoạt động đa dạng hóa kinh tế nông thôn Ba Lan được cải thiện với các nguồn lực hỗ trợ tài chính từ EU; Thúc đẩy tinh thần khởi nghiệp, tự kinh doanh trong khu vực nông thôn được thực hiện mạnh khi Ba Lan trở thành thành viên EU; Sự phát triển các loại hình tự kinh doanh, hoạt động sản xuất trong khu vực nông thôn đã thu hút được lực lượng lớn lao động. 3.2.2.3. Phát triển thị trường lao động nông thôn Thực thi chính sách thị trường lao động tích cực ( Active labour market policy) tập trung vào 03 mục tiêu: (1) phát triển các chương trình đào tạo nghề nhằm cung cấp cho người lao động những kỹ năng mới; (2) tăng cầu tuyển dụng đối với các doanh nghiệp thông qua cơ 16
chế hỗ trợ tiền lương, đâu tư tạo việc làm và (3) tăng cường khả năng kết nối việc làm thông qua nâng cấp các hệ thống tìm kiếm việc làm. 3.2.2.4. Hiện đại hóa cơ sở hạ tầng nông thôn Đầu tư vào khu vực nông thôn Ba Lan nhằm thúc đẩy tăng trưởng bền vững trong chiến lược phát triển quốc gia. Đầu tư công vào cơ sở hạ tầng luôn chiếm một tỷ trọng cao trong GDP tương ứng với mức 3.5% GDP năm 2015, cao hơn mức bình quân của các nước OECD là 3,1%.Các hoạt động đầu tư hạ tâng nông thôn khá đa dạng từ hiện đại hóa lĩnh vực giao thông, năng lượng, truyền thông… 3.2.2.5. Tăng cường khả năng ứng dụng khoa học công nghệ Mạng lưới đổi mới được chính phủ Ba Lan thành lập năm 2015, cùng với mạng lưới này thì các trung tâm dịch vụ tư vấn tư nhân, các doanh nghiệp, các dịch vụ khuyến nông… đóng góp tích cực vào tăng trưởng sản xuất. Một số sáng kiến tăng khả năng ứng dụng khoa học công nghệ: (1) Xây dựng mạng lưới đổi mới quốc gia với sự gắn kết của các trường đại học, viện nghiên cứu, các Hiệp hội… gắn kết với mạng lưới đổi mới khu vực; (2) Vận động các chủ trang trại tham gia vào mạng lưới hợp tác và đổi mới được tài trợ bởi ngân sách EU; (3) Hoàn thiện chính sách về tăng khả năng tiếp cận chính sách nhằm hỗ trợ đầu tư công nghệ đổi mới sinh thái. 3.2.2.6. Nâng cao vai trò chính phủ đối với sự phát triển kinh tế nông thôn Điều chỉnh về khung khổ chính sách, thể chế: Tuân thủ và thực hiện nghiêm ngặt các tiêu chí hội nhập của EU; Thực hiện các chương trình phát triển nông thôn 17
3.3. Đánh giá thành công và hạn chế về phát triển kinh tế nông thôn Ba Lan 3.3.1. Phân tích các nhân tố ảnh hưởng phát triển kinh tế nông thôn Ba Lan Ba Lan đang tập trung vào phát triển thị trường, đầu tư sản xuất( S+O); Chiến lược (W+O) khắc phục điểm yếu, tận dụng cơ hội bằng các giải pháp thúc đẩy quá trình tích tụ đất đai; Chiến lược ( S+T) khai thác lợi thế, sức mạnh và giảm thiểu những thách thức: khai thác các sáng kiến cộng đồng để huy động nguồn lực; Chiến lược ( W +T) nhằm khắc phục những điểm yếu, giảm thiểu những thách thức để đạt được sự phát triển bền vững. 3.3.2. Một số kết quả đạt được trong phát triển kinh tế nông thôn (1) Khu vực nông thôn Ba Lan đã có những bước chuyển biến hết sức ấn tượng; (2) chính sách tích tụ ruộng đất đã tạo ra sự thay đổi về phương thức sản xuất của các trang trại nông nghệp; (3) sản xuất nông nghiệp vẫn đóng vị trí quan trọng đối với sự phát triển khu vực nông thôn; (4) năng lực sản xuất và khả năng cạnh tranh của các trang trại được bổ trợ bởi các chính sách, các sáng kiến trong phát triển kinh tế nông thôn; (5) tỷ trọng đóng góp trong các hoạt động phi nông nghiệp ngày càng cao; (7) nguồn nhân lực lao động khu vực nông thôn ngày được cải thiện; (8) các chính sách được điều chỉnh theo chuẩn chung của khu vực; và (9) sử dụng có hiệu quả các nguồn lực tài chính. 3.3.3. Tồn tại và hạn chế trong phát triển kinh tế nông thôn Diện tích bình quân trang trại ở Ba Lan đạt chưa đến 20ha thấp hơn mức bình quân chung của EU. Lĩnh vực nông nghiệp Ba Lan hiện vẫn là lĩnh vực thâm dụng lao động so với các nước thành viên EU 18