Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Lâm nghiệp: Cơ sở khoa học của các giải pháp lâm sinh áp dụng cho rừng phòng hộ đầu nguồn hồ chứa nước cửa đặt huyện Thường Xuân - tỉnh Thanh Hóa

---------------BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO<br /> <br /> BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT<br /> <br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP<br /> ----------------------<br /> <br /> NGUYỄN HỮU TÂN<br /> <br /> CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA CÁC GIẢI PHÁP LÂM SINH ÁP DỤNG<br /> CHO RỪNG PHÒNG HỘ ĐẦU NGUỒN HỒ CHỨA NƯỚC CỬA ĐẶT<br /> HUYỆN THƯỜNG XUÂN - TỈNH THANH HÓA<br /> <br /> Chuyên ngành: Lâm sinh<br /> Mã số: 62 62 02 05<br /> <br /> TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ LÂM NGHIỆP<br /> <br /> Hà Nội, 2014<br /> <br /> Luận án được hoàn thành tại: trường Đại học Lâm nghiệp, Xuân Mai, Hà<br /> Nội<br /> <br /> Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Phạm Văn Điển<br /> <br /> Phản biện 1: …………………………………………..……………………..<br /> Phản biện 2: …………………………………………………………………<br /> Phản biện 3: …………………………………………………………………<br /> <br /> Luận án sẽ được bảo vệ tại Hội đồng chấm luận án câp Trường họp tại: Hội<br /> trường A2, nhà Hiệu bộ, trường Đại học Lâm nghiệp. Vào hồi …… giờ<br /> ….. phút, ngày<br /> <br /> tháng<br /> <br /> năm 2015<br /> <br /> Có thể tìm hiểu luận án tại thư viện: Thư viện Quốc gia, Thư viện trường<br /> đại học Lâm nghiệp và Thư viện trường Đại học Hồng Đức.<br /> <br /> 1<br /> <br /> MỞ ĐẦU<br /> 1. Tính cấp thiết<br /> Rừng phòng hộ đầu nguồn có vai trò quan trọng trong việc nuôi dưỡng và<br /> điều tiết nguồn nước, bảo vệ đất và phòng chống xói mòn. Theo Quy chế quản<br /> lý thì rừng phòng hộ đầu nguồn là rừng được xác lập nhằm tăng cường khả<br /> năng điều tiết nguồn nước của các dòng chảy, hồ chứa nước để hạn chế lũ lụt,<br /> giảm xói mòn, bảo vệ đất, hạn chế bồi lấp các lòng sông, lòng hồ. Mùa lũ năm<br /> 2007 hồ đập Cửa Đặt bị vỡ, gây ảnh hưởng không nhỏ đến tính mạng, tài sản<br /> và sinh hoạt của hàng triệu người dân vùng hạ lưu mà nguyên nhân chính là do<br /> hệ thống rừng đầu nguồn chưa đáp ứng yêu cầu phòng hộ. Vì vậy, việc làm<br /> sáng tỏ những cơ sở khoa học của các giải pháp lâm sinh áp dụng cho rừng<br /> phòng hộ đầu nguồn, nhằm sớm dẫn dắt rừng tới trạng thái cấu trúc rừng vừa<br /> đáp ứng được mục đích phòng hộ, vừa giải quyết nhu cầu lâm sản của người<br /> dân lại càng trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Đây là lý do để thực hiện luận án<br /> "Cơ sở khoa học của các giải pháp lâm sinh áp dụng cho rừng phòng hộ đầu<br /> nguồn hồ chứa nước Cửa Đặt, huyện Thường Xuân, tỉnh Thanh Hoá".<br /> 2. Mục tiêu nghiên cứu<br /> * Mục tiêu chung: Góp phần nâng cao hiệu quả của các giải pháp kỹ thuật<br /> lâm sinh áp dụng cho rừng phòng phòng hộ đầu nguồn thuộc lưu vực hồ<br /> chứa nước Cửa Đặt, cải thiện hiệu quả phòng hộ - kinh tế.<br /> * Mục tiêu cụ thể: 1) Phân tích được một số đặc điểm của những nhân tố<br /> phát sinh dòng chảy và xói mòn đất trong mối liên hệ với hiện trạng và xu<br /> thế phát triển của thảm thực vật làm cơ sở khoa học cho các giải pháp kỹ<br /> thuật lâm sinh ở khu vực nghiên cứu. 2) Đề xuất tiêu chuẩn cấu trúc và một<br /> số giải pháp kỹ thuật lâm sinh tác động vào thảm thực vật rừng phòng hộ đầu<br /> nguồn, để rừng sớm đạt đến cấu trúc rừng mong muốn.<br /> 3. Ý nghĩa của luận án<br /> (1) Về lý luận, luận án đã xác định được mối quan hệ định lượng giữa<br /> khả năng điều tiết nguồn nước và phòng chống xói mòn đất với những nhân<br /> tố: mưa, địa hình, thổ nhưỡng và thảm thực vật.<br /> <br /> 2<br /> <br /> (2) Về thực tiễn, Luận án đã đề xuất được bảng tra cấu trúc rừng mong<br /> muốn đáp ứng yêu cầu phòng hộ đầu nguồn ở vùng hồ chứa nước Cửa Đặt.<br /> Bảng này có ý nghĩa chỉ dẫn cho việc vận dụng các giải pháp kỹ thuật lâm<br /> sinh, nhằm dẫn dắt rừng sớm đạt yêu cầu phòng hộ đầu nguồn và đáp ứng<br /> mục đích phòng hộ - kinh tế.<br /> 4. Đóng góp mới của luận án<br /> * Về lý luận: 1) Luận án đã xác định được một số cơ sở khoa học quan<br /> trọng áp dụng cho rừng phòng hộ đầu nguồn hồ chứa nước Cửa Đặt; 2) Đã<br /> lượng hóa và xây dựng được mô hình toán học về mối liên hệ giữa các nhân<br /> tố phát sinh dòng chảy với dòng chảy mặt và xói mòn đất. 3) Xu thế phát<br /> triển của thảm thực vật rừng hồ Cửa Đặt.<br /> * Về thực tiễn: Luận án đã đề xuất được bảng tra yêu cầu cấu trúc rừng<br /> mong muốn đáp ứng yêu cầu phòng hộ đầu nguồn ở vùng hồ chứa nước<br /> Cửa Đặt, huyện Thường Xuân - tỉnh Thanh Hóa. Luận án có ý nghĩa chỉ<br /> dẫn trong việc vận dụng các giải pháp kỹ thuật lâm sinh tác động cho từng<br /> nhóm đối tượng thảm thực vật rừng.<br /> Chương 1<br /> TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU<br /> Trên cơ sở nghiên cứu 163 tài liệu tham khảo về: rừng phòng hộ đầu<br /> nguồn của các tác giả trong và ngoài nước, điều kiện tự nhiên của địa<br /> phương. Đề tài đã tổng quan được những nội dung chính để phục vụ cho<br /> nghiên cứu rừng phòng hộ đầu nguồn hồ chứa nước Cửa Đặt. Từ đó, đề tài<br /> đã có những nhận xét nêu lên một số quan điểm chung về rừng phòng hộ<br /> đầu nguồn, những công trình tiêu biểu và những tồn tại chính để từ đó xác<br /> định những nội dung cần thực hiện tiếp của đề tài.<br /> 1.1. Thành quả nghiên cứu<br /> Nghiên cứu rừng phòng hộ đầu nguồn đã được nhiều nhà khoa học trong và<br /> ngoài nước quan tâm nghiên trên các lĩnh vực và đã rút ra một số kết luận sau:<br /> 1) Về thuỷ văn rừng: nhìn chung, đất rừng có khả năng thấm nước rất cao và<br /> hiếm khi xuất hiện dòng chảy bề mặt ngay cả khi lượng mưa lớn. Tuy nhiên,<br /> <br /> 3<br /> <br /> khi rừng bị chặt hạ trở nên thưa thớt và độ dốc mặt đất lớn thì có thể tạo ra<br /> nhiều lượng nước chảy bề mặt. 2) Về xói mòn đất: các công trình nghiên cứu<br /> bước đầu đã xây dựng phương trình toán học để dự tính lượng đất xói mòn bề<br /> mặt thông qua các chỉ số có liên quan. 3) Về cấu trúc rừng: cấu trúc rừng được<br /> xác định thông qua các chỉ số đa dạng loài, chỉ số quan trọng (IV%), đã xây<br /> dựng cấu trúc rừng hợp lý thông qua bảng tra hệ số C, xây dựng tiêu chuẩn cấu<br /> trúc rừng phòng hộ đầu nguồn,... 4) Về tái sinh rừng: tái sinh rừng mưa nhiệt<br /> đới vô cùng phức tạp, cây tái sinh tự nhiên có phân bố cụm, một số khác có<br /> phân bố Poisson; tái sinh rừng nhiệt đới có hai đặc điểm tái sinh phổ biến đó là<br /> tái sinh vệt của loài cây ưa sáng và tái sinh phân tán liên tục của loài cây chịu<br /> bóng. 5) Về khả năng phục hồi rừng: quá trình diễn thế thứ sinh trên cạn lặp lại<br /> quá trình tái sinh tự nhiên trên các lỗ trống trong rừng nguyên sinh trên diện<br /> rộng,... đất càng bị phá hủy nhiều thì quá trình diễn thế thứ sinh trên cạn càng<br /> giống với quá trình diễn thế nguyên sinh. 6) Vận dụng kết quả nghiên cứu vào<br /> thực tiễn sản xuất: có rất nhiều công trình nghiên cứu ứng dụng, điển hình như<br /> việc duy trì cấu trúc rừng tự nhiên không đều tuổi thông qua các giải pháp tái<br /> sinh, hoặc trồng bổ sung, chặt nuôi dưỡng rừng tự nhiên để dẫn dắt rừng đạt<br /> đến cấu trúc gần với cấu trúc của rừng tự nhiên nguyên sinh, …. Công trình<br /> nghiên cứu đã đề ra phương pháp phân cấp rừng phòng hộ đầu nguồn sông Mê<br /> Kông,…. Từ đó, Chính phủ và Bộ, Ngành đã ban hành các văn bản, quy định<br /> đối với rừng phòng hộ đầu nguồn làm cơ sở định hướng cho việc đầu tư quản<br /> lý, phục hồi và phát triển rừng phòng hộ kết hợp kinh tế.<br /> 1.2. Những nội dung cần thực hiện tiếp<br /> 1) Tiếp tục nghiên cứu mở rộng về đặc điểm các nhân tố phát sinh dòng chảy<br /> mặt và xói mòn đất của các thảm thực vật rừng để phát hiện ra quy luật tồn tại<br /> trong tự nhiên và định lượng hóa những quy luật đó bằng các công cụ toán<br /> học phù hợp. 2) Nghiên cứu cấu trúc và xu thế, tốc độ phát triển của thảm<br /> thực vật rừng. 3) Phân chia thảm thực vật rừng phòng hộ đầu nguồn để áp<br /> dụng các giải pháp pháp kỹ thuật. 4) Đề xuất các giải pháp lâm sinh nhằm<br /> dẫn dắt các trạng thái thảm thực vật rừng ở thời điểm hiện tại sớm đạt cấu<br /> <br />