Tóm tắt luận án Tiến sĩ Luật học: Pháp luật về quyền gia nhập thị trường – Lý luận và thực tiễn ở Việt Nam

Chia sẻ: Kim Cương KC | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:26

Thêm vào BST

Báo xấu

26
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích của luận án là hệ thống hoá và làm sâu sắc thêm lý luận về quyền gia nhập thị trường; nghiên cứu, đánh giá thực trạng pháp luật về quyền gia nhập thị trường của Việt Nam; đưa ra các đóng góp hoàn thiện pháp luật về quyền gia nhập thị trường ở Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt luận án Tiến sĩ Luật học: Pháp luật về quyền gia nhập thị trường – Lý luận và thực tiễn ở Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TƢ PHÁP TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT HÀ NỘI NGUYỄN NHƢ CHÍNH PHÁP LUẬT VỀ QUYỀN GIA NHẬP THỊ TRƢỜNG – LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN Ở VIỆT NAM Chuyên ngành: Luật Kinh tế Mã số : 9 38 01 07 TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI – 2021
Công trình đƣợc hoàn thành tại TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT HÀ NỘI Ngƣời hƣớng dẫn khoa học 1- TS. Lê Đình Vinh 2- TS. Trần Thị Bảo Ánh Phản biện 1: Phản biện 2: Phản biện 3: Luận án được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án tiến sĩ cấp trường, họp tại Trường Đại học Luật Hà Nội, vào hồi…….. ngày…….tháng……… năm…….. Có thể tìm hiểu luận án tại: 1. Thư viện Quốc gia 2. Thư viện Trường Đại học Luật Hà Nội
2 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài Trong bất cứ nền kinh tế hàng hóa nào cũng tồn tại nhu cầu tự do kinh doanh. Trong từng thời kỳ lịch sử cụ thể thì mức độ bảo đảm và thực hiện nhu cầu tự do kinh doanh cũng khác nhau. Điều này phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố, trong đó, pháp luật giữ vai trò quan trọng, quyết định cho việc bảo đảm quyền tự do kinh doanh. Ở Việt Nam, tới năm 1992 “Quyền tự do kinh doanh” mới được ghi nhận lần đầu tiên trong Hiến pháp và tiếp tục được tái khẳng định theo hướng rộng hơn trong Hiến pháp năm 2013: “Mọi người có quyền tự do kinh doanh trong những ngành nghề mà pháp luật không cấm”. Để có được những quy định này, Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI của Đảng Cộng Sản Việt Nam (11/1986) đã đề ra đường lối đổi mới toàn diện, trọng tâm đổi mới là kinh tế, nhằm tiến hành công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Muốn khởi sự kinh doanh, hiện thực hóa quyền tự do kinh doanh, mọi tổ chức, cá nhân đều phải thực hiện những thủ tục pháp lý để gia nhập thị trường. Quyền gia nhập thị trường là một yếu tố của quyền tự do kinh doanh, được pháp luật thừa nhận. Sự thông thoáng của thủ tục gia nhập thị trường ở Việt Nam bắt đầu từ Luật Doanh nghiệp 1999, đã góp phần tích cực cải thiện môi trường kinh doanh Việt Nam trên trường quốc tế. Tuy nhiên, bên cạnh những chuyển mình theo hướng tích cực trên, thì quyền gia nhập thị trường vẫn còn chứa đựng nhiều hạn chế hay “rào cản” khiến cho việc hiện thực hóa “quyền tự do kinh doanh” gặp nhiều thách thức. Do đó, việc nghiên cứu vai trò, mối quan hệ giữa quyền gia nhập thị trường trong tổng thể pháp luật về quyền tự do kinh doanh, chỉ ra những “rào cản”, và đưa ra những giải pháp hoàn thiện, góp phần tích cực vào cải thiện môi trường kinh doanh ở Việt Nam là cần thiết. Vì vậy, tác giả đã lựa chọn đề tài: “Pháp luật về quyền gia nhập thị trường - lý luận và thực tiễn ở Việt Nam” để nghiên cứu và làm Luận án Tiến sĩ luật học.
3 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích của luận án là hệ thống hoá và làm sâu sắc thêm lý luận về quyền gia nhập thị trường; nghiên cứu, đánh giá thực trạng pháp luật về quyền gia nhập thị trường của Việt Nam; đưa ra các đóng góp hoàn thiện pháp luật về quyền gia nhập thị trường ở Việt Nam. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Làm rõ những vấn đề lý luận của pháp luật về quyền gia nhập thị trường - Phân tích, đánh giá thực trạng pháp luật về quyền gia nhập thị trường ở Việt Nam - Trên cơ sở những vấn đề lý luận và thực trạng của pháp luật về quyền gia nhập thị trường, Luận án đưa ra những phương hướng hoàn thiện pháp luật về quyền gia nhập thị trường ở Việt Nam và nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về quyền gia nhập thị trường. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Các quan điểm khoa học pháp lý về quyền gia nhập thị trường, bao gồm các quan điểm của các nhà khoa học trong và ngoài nước tại các công trình khoa học đã được công bố; quy định pháp luật hiện hành về quyền gia nhập thị trường của Việt Nam, một số quy định về quyền gia nhập thị trường của một số quốc gia điển hình trên thế giới. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Về không gian, luận án nghiên cứu pháp luật Việt Nam. Một số quy định pháp luật quốc tế, pháp luật của các quốc gia khác chỉ mang tính tham khảo và so sánh
4 Về thời gian, luận án nghiên cứu bối cảnh kinh tế - xã hội, pháp luật Việt Nam từ từ khi Hiến pháp năm 2013 được ban hành đến thời điểm tháng 10 năm 2020. Một số nội dung có đề cập tới thời kỳ từ sau Đại hội Đảng VI (1986) đến nay. Về nội dung, quy định pháp luật về quyền gia nhập thị trường nhằm mục đích kinh doanh của nhà đầu tư trong nước và nhà đầu tư nước ngoài. Luận án chỉ nghiên cứu đối với các tổ chức kinh tế thực hiện gia nhập thị trường, hoạt động có mục đích lợi nhuận, cụ thể là các loại hình doanh nghiệp, không nghiên cứu HTX, liên hiệp HTX và hộ kinh doanh. 4. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu Luận án được thực hiện trên cơ sở áp dụng phương pháp duy vật biện chứng, duy vật lịch sử của Triết học Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và các quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về quyền gia nhập thị trường và bảo đảm quyền tự do kinh doanh trong sự nghiệp đổi mới. Để làm rõ vấn đề cần nghiên cứu, luận án không chỉ dựa vào phương pháp luận chung như đã nêu trên mà còn sử dụng những phương pháp nghiên cứu cụ thể như phương pháp thu thập tài liệu và số liệu; phương pháp phân tích, tổng hợp; phương pháp luật học so sánh… để tiếp cận và làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và thực tiễn thực hiện quy định pháp luật về quyền gia nhập thị trường theo pháp luật Việt Nam. Trong số các phương pháp trên, phương pháp hệ thống, phân tích và so sánh luật học được sử dụng chủ yếu và xuyên suốt hầu hết các nội dung của luận án. 5. Kết quả nghiên cứu và những đóng góp mới của Luận án Thứ nhất, luận án hệ thống hoá và phân tích lý luận về quyền gia nhập thị trường, theo đó, quyền gia nhập thị trường là một thành tố của quyền tự do kinh doanh, quyền kinh tế của con người.
5 Thứ hai, luận án phân tích để đưa ra các bình luận quy định pháp luật hiện hành Việt Nam ở Hiến pháp, Luật Doanh nghiệp, Luật Đầu tư, các văn bản có liên quan khác về quyền tự do gia nhập thị trường đầu tư, kinh doanh. Có thể khẳng định pháp luật về quyền gia nhập thị trường ở Việt nam đã phát triển vượt bậc; thủ tục hành chính về gia nhập thị trường kinh doanh của doanh nghiệp được cải cách liên tục đáp ứng nhu cầu thực tế; thời gian để thực hiện gia nhập thị trường được rút ngắn… Tuy nhiên, vẫn tồn tại những rào cản mang tính thể chế cần phải cải cách. Thứ ba, luận án phân tích các định hướng trong việc hoàn thiện pháp luật về quyền gia nhập thị trường ở Việt Nam để đảm bảo quyền này là một trong những quyền cơ bản của công dân, được Hiến pháp, pháp luật chuyên ngành bảo vệ. Từ đó luận án có đưa ra được một số giải pháp hoàn thiện hình thức và nội dung pháp luật về quyền gia nhập thị trường 6. Kết cấu luận án dự định thực hiện Ngoài phần mở đầu, phần kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận án được kết cấu với các phần chính sau: Chương 1. Những vấn đề lý luận về quyền gia nhập thị trường và pháp luật về quyền gia nhập thị trường Chương 2. Thực trạng pháp luật và thực tiễn thi hành pháp luật về quyền gia nhập thị trường ở Việt nam Chương 3. Yêu cầu và một số giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật về quyền gia nhập thị trường ở Việt Nam PHẦN TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu 1.1. Các công trình nghiên cứu về quyền tự do kinh doanh - quyền kinh tế của con ngƣời
6 + “Business and Human Rights: A Principle and Value - Based Analysis”, Wesley Cragg, Published as Chapter Nine in The Oxford Handbook of Business Ethics, 2010. (“Kinh doanh và Nhân quyền: Phân tích dựa trên nguyên tắc và giá trị” của tác giả Wesley Cragg, xuất bản trong chương 9 sách đạo đức kinh doanh Oxford, 2010. Công trình không đề cập tới pháp luật kinh tế Việt Nam nhưng đã đề cập một cách khá toàn diện sự tương tác giữa toàn cầu hóa và quyền con người. Những kết quả nghiên cứu của tác giả sẽ hỗ trợ rất lớn cho luận án. Cụ thể, công trình nghiên cứu đã chỉ ra pháp luật cần có những quy định để đảm bảo hài hòa lợi ích của chủ thể kinh doanh và mục tiêu đảm bảo quyền con người. Do đó, khi tôn trọng quyền tự do gia nhập thị trường kinh doanh, cũng là tôn trọng quyền con người trong pháp luật Việt Nam. + “Determinants of Economic Freedom Theory and Empirical Evidence”, Herbert Grubel, Fraser Institute, April 2015. (“Các yếu tố quyết định của học thuyết tự do kinh tế và bằng chứng thực nghiệm”, của tác giả Herbert Grubel, viện nghiên cứu Fraser, 4/2015. Một phần công trình cũng lý giải cụ thể vấn đề mà đề tài nghiên cứu đặt ra, đó là mối quan hệ giữa QGNTT và các điều kiện hạn chế quyền tự do này. Các điều kiện kinh doanh vừa bổ trợ để giúp QTDKD được đảm bảo đối với những ngành nghề không phải bất kỳ tổ chức, cá nhân nào cũng có thể được thực hiện, đảm bảo tự do cạnh tranh. Tuy nhiên, nếu các điều kiện về kinh doanh bị lạm dụng thì đó cũng lại hạn chế chính QTDKD. Mặc dù công trình nghiên cứu về Hi Lạp, nhưng những ví dụ, đề xuất được đưa ra cũng là những gợi mở cho luận án. + “Một số vấn đề về quyền tự do kinh doanh trong pháp luật Kinh tế hiện hành ở Việt Nam” của TS. Bùi Ngọc Cường, NXB Chính trị Quốc gia 2004.
7 Tác giả đưa ra quan niệm về QTDKD theo nghĩa chủ quan, khách quan, cũng như nội dung của QTDKD bao gồm: Quyền được bảo đảm sở hữu đối với tài sản; Quyền tự do gia nhập thị trường (thành lập doanh nghiệp, lựa chọn ngành nghề kinh doanh, loại hình doanh nghiệp); Quyền tự do hợp đồng; Quyền tự do cạnh tranh và quyền tự do định đoạt giải quyết tranh chấp. Trong nghiên cứu của mình, Tiến sĩ Bùi Ngọc Cường đã đồng thuận và chứng minh QTDKD là một trong những nội dung của quyền con người. Tuy nhiên trong những nghiên cứu này, nội dung của QGNTT chưa được nghiên cứu một cách cụ thể, chỉ đặt trong tổng thể QTDKD mà thôi. Luận án tiếp tục nghiên cứu sâu hơn về QGNTT. 1.2. Các công trình nghiên cứu về thủ tục đăng ký gia nhập thị trƣờng và các rào cản liên quan + “Lessons from Investment Policy Reform in Korea”, Françoise Nicolas, Stephen Thomsen, Mi-Hyun Bang, OECD Working Papers on International Investment 2013/02. (“Bài học từ cải cách chính sách đầu tư tại Hàn Quốc” của Françoise Nicolas, Stephen Thomsen, Mi-Hyun Bang do OECD phát hành trong tài liệu đầu tư quốc tế 02/2013) Công trình nghiên cứu kinh nghiệm của Hàn Quốc về cải cách thủ tục đăng ký gia nhập thị trường của doanh nghiệp. Theo đó, Hàn Quốc đã thành lập ủy ban kiểm soát thủ tục hành chính, cũng như ứng dụng công nghệ thông tin tiên tiến trong đăng ký gia nhập thị trường. Đây là những gợi mở cho luận án đưa ra một số giải pháp hoàn chỉnh, phù hợp với thông lệ quốc tế về thủ tục gia nhập thị trường của Việt Nam. + “Cutting Red Tape Administrative Simplification in Viet Nam: Supporting the Competitiveness of the Vietnamese Economy”, OECD, 2011 (Báo cáo “Đơn giản thủ tục hành chính ở Việt Nam: Hỗ trợ năng lực cạnh
8 tranh của nền kinh tế Việt Nam” do Tổ chức và Hợp tác và Phát triển Kinh tế phát hành năm 2011) Bản bản cáo chỉ ra rất rõ những ưu điểm và nhược điểm của môi trường kinh doanh, và đây có thể là những căn cứ giúp Việt Nam xây dựng, sửa đổi LDN năm 2014. + “Law Reform in Vietnam: The Uneven Legacy of Doi Moi”, Spencer Weber Waller, Loyola University Chicago & Lan Cao, Chapman University, International Law and Politics [Vol. 29]. (“Cải cách pháp luật ở Việt Nam: Di sản không đồng đều của Đổi Mới” của Spencer Weber Waller, Đại học Chicago & Lan Cao, Đại học Chapman, tạp chí Chính trị và pháp luật thế giới Công trình nghiên cứu được viết vào năm 1996, khi hai tác giả cùng với ba đồng nghiệp, đã đến Việt Nam theo lời mời của Bộ Giáo dục Việt Nam. Do đó, nghiên cứu trên cho thấy phần nào tư duy cải cách kinh tế - pháp lý tại Việt Nam giai đoạn đầu khi thừa nhận kinh tế tư nhân, kinh tế thị trường và QTDKD. Những phát triển, cải cách sau này của hệ thống pháp luật Việt Nam nói chung để thúc đẩy kinh tế thị trường cũng như quyền gia nhập thị trường chưa được nghiên cứu tới trong công trình này. + “Pháp luật về đăng ký kinh doanh ở Việt Nam hiện nay”, Luận án Tiến sĩ Luật học của tác giả Nguyễn Thị Thu Thủy, Học viện Khoa học Xã hội, 2016. Tiến sĩ Nguyễn Thị Thu Thủy đã phân tích sâu sắc khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa của đăng ký kinh doanh; những điều kiện để thực hiện việc đăng ký kinh doanh; các yếu tố ảnh hưởng và chi phối đăng ký kinh doanh. Tuy nhiên, luận án chỉ đề cập tới thủ tục hành chính đăng ký gia nhập thị trường, chưa đề cập tới các nội dung của QGNTT cũng như các đảm bảo pháp luật để thực hiện QGNTT, thành lập doanh nghiệp trên thực tế.
9 + “Điểm nghẽn của thể chế kinh tế: Giấy phép và điều kiện kinh doanh - bãi bỏ và cách tiếp cận mới” của tác giả Huy Đức và Nguyễn Quang Đồng, Viện nghiên cứu Chính sách và Phát triển Truyền thông, 6/2017. Trong thảo luận chính sách này, nhóm tác giả cho rằng, muốn giải quyết được dứt điểm vấn nạn „giấy phép con‟, Chính phủ cần phải tến hành một cuộc cải cách toàn diện và có hệ thống về Quy định hành chính trong kinh doanh (Regulatory reform). Công trình có những gợi mở liên quan tới cắt giảm thủ tục hành chính trong kinh doanh nói chung, như cắt giảm các điều kiện kinh doanh, giấy phép… là những gợi mở cho luận án nghiên cứu về cải cách thủ tục hành chính trong đăng ký gia nhập thị trường. + “Thực thi quy định về ngành nghề cấm kinh doanh và ngành nghề kinh doanh có điều kiện theo Luật Đầu tư năm 2014”, TS.GVC Nguyễn Thị Dung, Tạp chí Luật học 8/2016. TTác giả kết luận những điểm mới về ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện theo quy định của LĐT 2014 đó là: Danh mục những ngành, nghề này đã được quy định trong một văn bản pháp luật, các cơ quan hành pháp không thể tùy ý bổ sung thêm các ngành, nghề có điều kiện này; LĐT 2014 cũng đã quy định rõ thẩm quyền ban hành điều kiện kinh doanh cũng như đưa ra mục tiêu đảm bảo công khai, minh bạch, khách quan khi ban hành các điều kiện kinh doanh. 2. Đánh giá các công trình liên quan tới đề tài 2.1. Đánh giá tổng quan tình hình nghiên cứu Thứ nhất, Các công trình nghiên cứu đều có điểm thống nhất chung ở chỗ: vai trò của cải cách thể chế, thừa nhận các quy luật kinh tế thị trường có ảnh hưởng lớn đến môi trường đầu tư, kinh doanh và QTDKD của doanh nghiệp.
10 Thứ hai, Các công trình nghiên cứu đều thừa nhận pháp luật về QTDKD, trong đó bao gồm QGNTT được thực hiện ở hầu hết tất cả các quốc gia trên thế giới mặc dù có thể khác nhau về đường lối chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội. Thứ ba, một số công trình nghiên cứu về đề cập về QGNTT trong nội dung của QTDKD, mới chỉ mới dừng lại nghiên cứu các quyền ở việc xem xét quyền của chủ thể kinh doanh trong việc: Lựa chọn loại hình kinh doanh, quy mô kinh doanh, ngành nghề kinh doanh, địa điểm kinh doanh, gia nhập thị trường, rút khỏi thị trường,…chưa có sự tổng hợp, đúc rút, khái quát về QGNTT. Thứ tư, Các công trình nghiên cứu tới QTDKD đều đã khái quát được nội hàm của QTDKD, bao quát các nội dung của QTDKD, nhưng chưa nghiên cứu kỹ, độc lập về 1 lĩnh vực trong QTDKD, đó là QGNTT. 2.2. Những vấn đề mà luận án tiếp tục nghiên cứu Thứ nhất, luận án đưa ra quan điểm mới về khái niệm và nội dung của QGNTT. Thứ hai, luận án phân tích vai trò của đơn giản hóa QGNTT trong thực tiễn hiện nay của Việt Nam. Thứ ba, trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng pháp luật, thực tiễn thực hiện pháp luật về QGNTT, luận án đưa ra được các yêu cầu và giải pháp hoàn thiện pháp luật về QGNTT phù hợp với thực tiễn Việt Nam. 3. Cơ sở lý thuyết và câu hỏi, giả thuyết nghiên cứu 3.1. Cơ sở lý thuyết Một số lý thuyết được sử dụng trong luận án Thứ nhất, luận án sử dụng học thuyết K. Marx - Lennin về nhà nước và pháp luật, đặc biệt là hệ thống các tri thức lý luận vê thực hiện pháp luật. Bên cạnh đó, luận án còn dựa trên quan điểm, chủ trương của Đảng Cộng sản Việt
11 Nam về cải cách tư pháp, hoàn thiện hệ thống pháp luật kinh tế trong điều kiện hội nhập, hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam. Thứ hai, lý thuyết về kinh tế thị trường. Thứ ba, lý thuyết về QTDKD: (i) Lý thuyết về quyền tự do cá nhân: Quan điểm của các nhà tư tưởng trào lưu “khai sáng” như John Locke, Rousseau, Mongtesquieu,… Tự do ý chí như quan điểm của Aristotle, Kant, Hobbe… (ii) Các quan điểm lý luận về QTDKD - quyền kinh tế của con người. Thứ tư, lý thuyết về dân chủ và trách nhiệm trong kinh tế thị trường mà ở đó, quyền lực Nhà nước bị giới hạn bởi tinh thần Nhà nước pháp quyền. 3.2. Câu hỏi nghiên cứu, giả thiết nghiên cứu, dự kiến kết quả nghiên cứu Câu hỏi nghiên cứu 1: Quyền gia nhập thị trường là gì? Câu hỏi nghiên cứu 2: Tại sao pháp luật Việt Nam phải cụ thể hóa quyền gia nhập thị trường? Câu hỏi nghiên cứu 3: Pháp luật hiện hành ở Việt Nam về quyền gia nhập thị trường có tôn trọng bản chất của nền kinh tế thị trường, quyền tự do kinh doanh, có khả năng đáp ứng được nhu cầu thực tiễn, đòi hỏi về sự tương thích về hệ thống văn bản pháp luật kinh tế nói chung? Câu hỏi nghiên cứu 4: Nhà nước cần phải làm gì trong việc hoàn thiện pháp luật để đảm bảo thực hiện quyền gia nhập thị trường tại Việt Nam? KẾT LUẬN PHẦN TỔNG QUAN
12 CHƢƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ QUYỀN GIA NHẬP THỊ TRƢỜNG VÀ PHÁP LUẬT VỀ QUYỀN GIA NHẬP THỊ TRƢỜNG 1.1. Những vấn đề lý luận về quyền gia nhập thị trƣờng 1.1.1. Cơ sở của quyền gia nhập thị trƣờng 1.1.1.1. Quyền kinh tế của con người Xét dưới góc độ triết lý khách quan, tự do nói chung và quyền tự do gia nhập thị trường nói riêng là phạm trù tồn tại khách quan, mang tính tất yếu, là quyền tự nhiên của con người. QGNTT, kinh doanh nhằm mục đích cải thiện điều kiện sống - là quyền tự nhiên - quyền này vẫn tồn tại trong Luật Tự nhiên dù Luật Thực định có ghi nhận hay chưa. 1.1.1.2. Quyền tự do kinh doanh QTDKD là một bộ phận hợp thành trong hệ thống các quyền của một cá nhân, nó là lẽ tất yếu, là một giá trị tự thân của con người mà nhà nước thừa nhận và đảm bảo cho nó những điều kiện để thực hiện. Việc phân chia QTDKH thành các nhóm quyền chỉ mang tính tương đối. Dựa trên những phân tích của các tác giả đã nghiên và được trình bày ở trên, luận án tiếp cận QTDKD theo ba nhóm quyền sau: Quyền tự do gia nhập thị trường, tự do hợp đồng, và tự do giải quyết tranh chấp kinh doanh. Trong đó tập trung nghiên cứu QGNTT. 1.1.1.3. Các nguyên tắc của kinh tế thị trường Các nền kinh tế thị trường có thể mang tính thực tiễn, nhưng nó cũng dựa trên các nguyên tắc cơ bản của tự do cá nhân. Trên những cơ sở của nền kinh tế thị trường tự do đó, nhu cầu về việc xây dựng một ngành luật thương mại nói chung, những quy định đảm bảo QTDKD, trong đó có nhóm QGNTT nói riêng, mới có điều kiện phát sinh và phát triển.
13 1.1.2. Khái niệm và đặc điểm của quyền gia nhập thị trƣờng 1.1.2.1. Gia nhập thị trường Trong phạm vi nghiên cứu của luận án, gia nhập thị trường được hiểu là quá trình các cá nhân, tổ chức thực hiện các thủ tục cần thiết để trở thành chủ thể kinh doanh, đồng thời đáp ứng các điều kiện pháp lý khác để tiến hành kinh doanh thực tế trên thị trường. 1.1.2.2. Khái niệm quyền gia nhập thị trường QGNTT có thể được hiểu là khả năng hành động một cách có chủ đích của cá nhân, tổ chức tham gia vào thị trường để trở thành chủ thể kinh doanh, đồng thời đáp ứng các điều kiện pháp lý để tiến hành kinh doanh thực tế trên thị trường. QGNTT tồn tại khách quan, là nhu cầu tất yếu của con người, ngay cả khi pháp luật thực định không thừa nhận. Tuy nhiên, QGNTT được bảo vệ bằng pháp luật sẽ phát huy hiệu quả, thúc đẩy tự do sáng tạo của con người và phát triển kinh tế. 1.1.2.3. Đặc điểm của quyền gia nhập thị trường Thứ nhất, quyền gia nhập thị trường tồn tại tất yếu trong nền kinh tế - xã hội, không phụ thuộc vào ý chí của nhà nước Thứ hai, quyền gia nhập thị trường là nội dung cơ bản hợp thành quyền tự do kinh doanh Thứ ba, quyền gia nhập thị trường phải đặt trong những giới hạn của trật tự công cộng Thứ tư, quyền gia nhập thị trường chỉ là hiện thực nếu được pháp luật ghi nhận với các biện pháp bảo đảm bằng pháp luật 1.1.3. Vai trò của quyền gia nhập thị trƣờng ở Việt Nam 1.1.3.1. Đối với các chủ thể kinh doanh GNTT là cơ sở để chủ thể kinh doanh được phép thực hiện các hoạt động kinh doanh, đặc biệt trong những lĩnh vực có điều kiện.
14 1.1.3.2. Đối với nền kinh tế QGNTT kinh doanh tạo thuận lợi cho sự phát triển các ý tưởng kinh doanh (đổi mới, cạnh tranh, các nỗ lực sáng tạo sản xuất, ...) và dẫn đến tăng trưởng kinh tế. 1.1.3.3. Đối với xã hội Tự do tham gia thị trường kinh doanh góp phần phát triển xã hội: Khi nền kinh tế phát triển, đồng hành với các chính sách thương mại được mở rộng, cơ sở vật chất và cơ sở hạ tầng được đầu tư triệt để để phục vụ cho sự phát triển đó sẽ kéo theo sự đi lên của trình độ phát triển xã hội. 1.2. Những vấn đề lý luận pháp luật về quyền gia nhập thị trƣờng 1.2.1. Khái niệm pháp luật về quyền gia nhập thị trƣờng Pháp luật về quyền gia nhập thị trường là tổng thể các quy phạm pháp luật do Nhà nước ban hành hoặc thừa nhận, quy định nội dung của quyền gia nhập thị trường, các thủ tục pháp lý và các biện pháp bảo đảm quyền gia nhập thị trường nhằm giúp cho chủ thể kinh doanh được thụ hưởng, thực hiện và bảo vệ quyền gia nhập thị trường của họ. 1.2.2. Nội dung cơ bản của pháp luật về quyền gia nhập thị trƣờng 1.2.2.1. Quy định về nội dung của quyền gia nhập thị trường Thứ nhất, quyền lựa chọn mô hình tổ chức kinh doanh phù hợp để gia nhập thị trường Thứ hai, quyền lựa chọn lĩnh vực, ngành nghề kinh doanh và các điều kiện đáp ứng khi gia nhập ngành, lĩnh vực kinh doanh đặc thù. Thứ ba, quyền quyết định quy mô kinh doanh, địa điểm kinh doanh và tên doanh nghiệp 1.2.2.2. Quy định về điều kiện chủ thể, thủ tục đăng ký gia nhập thị trường Thứ nhất, về điều kiện chủ thể thực hiện quyền gia nhập thị trường
15 Thứ hai, về thủ tục đăng ký gia nhập thị trường 1.2.2.3. Quy định về các biện pháp bảo đảm, chế tài xử lý khi có vi phạm pháp luật về quyền gia nhập thị trường 1.2.3. Quá trình hình thành pháp luật về quyền gia nhập thị trƣờng ở Việt Nam 1.2.4. Những yếu tố ảnh hƣởng đến pháp luật về quyền gia nhập thị trƣờng ở Việt Nam 1.3. Pháp luật về quyền gia nhập thị trƣờng của một số quốc gia trên thế giới và bài học cho Việt Nam KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 CHƢƠNG 2 THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VÀ THỰC TIỄN THI HÀNH PHÁP LUẬT VỀ QUYỀN GIA NHẬP THỊ TRƢỜNG Ở VIỆT NAM 2.1. Thực trạng pháp luật Việt Nam về quyền gia nhập thị trƣờng 2.1.1. Quy định về nội dung của quyền gia nhập thị trƣờng 2.1.1.1. Quyền lựa chọn hình thức tổ chức kinh doanh phù hợp để gia nhập thị trường QGNTT chỉ có thể được thực hiện thực sự khi pháp luật ghi nhận nhiều mô hình doanh nghiệp, với các tính chất pháp lý khác nhau để các nhà đầu tư lựa chọn. Hiện nay, LDN 2020 kế thừa các quy định và ghi nhận các mô hình doanh nghiệp bao gồm: Doanh nghiệp tư nhân, Công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên, công ty nhiệm hữu hạn hai thành viên trở lên, công ty cổ phần, công ty hợp danh. Một điểm mới, điểm tích cực của LDN 2014, 2020 đó là có ghi nhận thêm doanh nghiệp xã hội bên cạnh doanh nghiệp cung ứng các sản phẩm và dịch vụ công ích.
16 LDN và LĐT Việt Nam có sự tương đồng với pháp luật của các nước trên thế giới khi quy định các loại hình doanh nghiệp, tạo điều kiện cho các chủ thể kinh doanh thực hiện quyền lựa chọn mô hình kinh doanh khi GNTT. Tuy nhiên vẫn còn một số hạn chế trong các quy định về doanh nghiệp tư nhân, công ty hợp danh 2.1.1.2. Quyền lựa chọn lĩnh vực, ngành nghề kinh doanh và các điều kiện đáp ứng khi gia nhập ngành, lĩnh vực kinh doanh đặc thù. Quyền lựa chọn lĩnh vực, ngành nghề kinh doanh LDN 2014, 2020 quy định doanh nghiệp có quyền “tự do kinh doanh ngành, nghề mà pháp luật không cấm”, Điều 6 LĐT 2020 quy định cấm các ngành nghề kinh doanh cụ thể Song hành việc quy định ngành, nghề cấm đầu tư kinh doanh, LĐT 2014 và hiện nay là LĐT 2020 cũng đã quy định về các tiêu chí xác định ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện. Quy định về điều kiện gia nhập thị trường trong những ngành, lĩnh vực cần điều kiện Quy định về điều kiện đầu tư kinh doanh Hiện nay, Khoản 6, Điều 7 LĐT 2020 đã luật hóa các hình thức của điều kiện đầu tư, kinh doanh, đó là: Giấy phép; Giấy chứng nhận; Chứng chỉ; Văn bản xác nhận, chấp thuận; Các yêu cầu khác phải đáp ứng để thực hiện hoạt động đầu tư kinh doanh mà không cần phải có xác nhận bằng văn bản của cơ quan có thẩm quyền. Điều kiện tiếp cận thị trường của nhà đầu tư nước ngoài Một số nhận xét đánh giá Thứ nhất, đã có sự đổi mới căn bản trong việc xác định thẩm quyền ban hành văn bản quy định điều kiện kinh doanh đối với những ngành, nghề kinh doanh có điều kiện.
17 Thứ hai, hệ thống hóa ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện và số lượng điều kiện kinh doanh có xu hướng giảm dần theo thời gian. Thứ ba, minh bạch hóa trong thủ tục đầu tư của nhà đầu tư nước ngoài Thứ tư, thiếu thống nhất giữa LĐT và LDN về thuật ngữ liên quan tới lĩnh vực, ngành nghề đầu tư, kinh doanh 2.1.1.3. Quyền quyết định quy mô kinh doanh, địa điểm kinh doanh và tên doanh nghiệp Pháp luật doanh nghiệp hiện hành không cản trở quyền góp vốn đầu tư kinh doanh của cá nhân, tổ chức và đã thiết kế các quy định nhằm đảm bảo quyền góp vốn kinh doanh cũng như lựa chọn địa điểm, tên doanh nghiệp…được thực hiện một cách minh bạch. 2.1.2. Quy định về điều kiện chủ thể, thủ tục đăng ký gia nhập thị trƣờng 2.1.2.1. Quy định về điều kiện chủ thể gia nhập thị trường Chủ thể có quyền thành lập doanh nghiệp là những tổ chức, cá nhân được pháp luật công nhận quyền thành lập doanh nghiệp. 2.1.2.2. Quy định về thủ tục đăng ký gia nhập thị trường Đăng ký gia nhập thị trường của doanh nghiệp là một thủ tục hành chính, do các cá nhân, tổ chức sáng lập của doanh nghiệp thực hiện, bao gồm việc đăng ký thành lập doanh nghiệp (đăng ký doanh nghiệp), và các thủ tục để được cấp các loại giấy phép cũng như các điều kiện pháp lý cần thiết khác cho việc bắt đầu hoạt động kinh doanh. 2.1.2.3. Một số nhận xét, đánh giá Thứ nhất, thay đổi về tư duy tiếp cận trong quy định về thủ tục đăng ký gia nhập thị trường.
18 Thứ hai, về hệ thống đăng ký doanh nghiệp qua mạng đã tạo thuận lợi đối với tổ chức, cá nhân trong việc tiết kiệm thời gian, chi phí cho việc nộp hồ sơ và nhận kết quả Thứ ba, còn sự khác biệt, phân tán về thủ tục đăng ký doanh nghiệp giữa LDN và một số luật chuyên ngành. Thứ tư, các quy định về đáp ứng điều kiện kinh doanh còn chưa minh bạch, tạo rào cản gia nhập thị trường, hạn chế QTDKD. 2.1.3. Quy định về các biện pháp bảo đảm, chế tài xử lý khi có vi phạm pháp luật về quyền gia nhập thị trƣờng 2.2. Thực tiễn thi hành pháp luật về quyền gia nhập thị trƣờng ở Việt Nam 2.2.1. Thực tiễn thi hành nội dung quyền gia nhập thị trƣờng ở Việt Nam Một số nhận xét Thứ nhất, tiêu chí xác định ngành nghề kinh doanh có điều kiện chưa rõ ràng Thứ hai, việc phân loại các ngành nghề đầu tư kinh doanh theo nhóm để quản lý còn chưa chính xác. Thứ ba, việc lập danh mục ngành nghề đầu tư, kinh doanh có điều kiện không giúp kiểm soát được tốt hơn các điều kiện kinh doanh. Thứ tư, có yếu tố “lợi ích nhóm” trong bàn hành các quy định về điều kiện kinh doanh 2.2.2. Thực tiễn thi hành thủ tục đăng ký gia nhập thị trƣờng Theo số liệu từ cơ sở dữ liệu quốc gia về đăng ký doanh nghiệp (Bộ Kế hoạch và Đầu tư), tính đến ngày 31/12/2019, cả nước có 758.610 doanh nghiệp đang hoạt động, tăng 6,1% so với cùng thời điểm năm 2018.
19 Năm 2019, cả nước có 138.139 doanh nghiệp thành lập mới, tăng 5,2% so với năm 2018. Tổng vốn đăng ký của các doanh nghiệp thành lập mới năm 2019 đạt 1,73 triệu tỷ đồng, tăng 17,1% so với năm 2018. Tổng số vốn đăng ký bổ sung vào nền kinh tế trong 10 tháng đầu năm 2020 là 3.892.036 tỷ đồng (tăng 17,0% so với cùng kỳ năm 2019), bao gồm: số vốn đăng ký của doanh nghiệp đăng ký thành lập mới 1.594.083 tỷ đồng (tăng 11,1% so với cùng kỳ năm 2019) và số vốn đăng ký tăng thêm của các doanh nghiệp là 2.297.953 tỷ đồng (tăng 21,4% so với cùng kỳ năm 2019) với 32.623 doanh nghiệp đăng ký tăng vốn. Số vốn đăng ký tăng thêm đã cho thấy niềm tin của các doanh nghiệp đang hoạt động về sự phục hồi kinh tế sau đại dịch. 2.2.2.2. Cơ chế phối hợp, liên thông và trao đổi thông tin giữa các cơ quan quản lý nhà nước trong giải quyết thủ tục đăng ký gia nhập thị trường của doanh nghiệp Để thực tế có thể đi vào hoạt động sản xuất, kinh doanh, tổng thời gian thực hiện quy trình gia nhập thị trường, khởi sự kinh doanh hiện nay ở Việt Nam hiện nay là 08 thủ tục trong 16 ngày. 2.2.3. Thực tiễn thi hành các biện pháp bảo đảm, xừ lý vi phạm pháp luật về quyền gia nhập thị trƣờng QTDKD nói chung, QGNTT nói riêng đã được Hiến pháp, các đạo luật về kinh doanh thương mại cụ thể hóa, cũng như việc cải cách thủ tục hành chính, xóa bỏ các rào cản gia nhập thị trường ngày được thực hiện. Các chủ thể kinh doanh rất khó có thể áp dụng cơ chế khởi kiện hành chính về việc vi phạm quy định thủ tục hành chính của cơ quan đăng ký kinh doanh. Vì nếu khởi kiện được, các hoạt động sau đó của họ chắc chắn sẽ còn liên quan tới cơ quan đăng ký kinh doanh cũng như các cơ quan nhà nước