Tóm tắt Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu một số biện pháp kỹ thuật nhằm phát triển và sử dụng 2 cây họ đậu (Keo giậu, Stylosanthes) làm thức ăn cho gia súc ăn cỏ

1<br /> M<br /> <br /> ð U<br /> <br /> 1. Tính c p thi t c a ñ tài<br /> Trong nh ng năm g n ñây, ch t lư ng gi ng c a ñàn bò s a, bò th t nư c ta<br /> ñã ñư c c i thi n, song m t trong nh ng nguyên nhân làm cho hi u qu chăn<br /> nuôi hi n nay còn th p là do s lư ng th c ăn thô xanh không ñ m b o, thi u<br /> cân ñ i trong kh u ph n và ch t lư ng th c ăn còn quá th p.<br /> Cây th c ăn xanh h ñ u gi u ngu n nitơ hoà tan, gi u ch t khoáng, d<br /> dàng phân gi i trong quá trình tiêu hoá d c c a gia súc (Gutteridge and<br /> Shelton, 1994). Lá cây h ñ u cũng cung c p các khoáng ch t và vitamin thi t<br /> y u cho sinh trư ng c a v t nuôi (Horne and Stür, 2000). Các cây th c ăn xanh<br /> h ñ u cung c p tính ña d ng trong kh u ph n c a gia súc và r t d dàng ñư c<br /> ngư i nông dân ch p nh n, ñ c bi t là không c nh tranh v i th c ăn c a con<br /> ngư i (Devendra, 1991); (Maasdorp and Dzowela, 1998). Ngoài ra b r c a cây<br /> h ñ u còn có giá tr v m t sinh h c, r cây h ñ u là nơi s ng c ng sinh c a h<br /> vi khu n Rhizobium, t o thành các n t s n. Các vi khu n trong n t s n có kh<br /> năng c ñ nh ñ m t nitơ khí tr i ñ cung c p cho cây và c i t o làm tăng ñ<br /> phì cho ñ t.<br /> Xu t phát t nh ng yêu c u trên, chúng tôi ti n hành ñ tài : Nghiên c u<br /> m t s bi n pháp k thu t nh m phát tri n và s d ng 2 cây h ñ u (Keo gi u,<br /> Stylosanthes) làm th c ăn cho gia súc ăn c .<br /> 2. M c tiêu nghiên c u c a ñ tài<br /> Phát tri n và s d ng 2 gi ng cây Keo gi u K636 và Stylosanthes CIAT<br /> 184 r ng rãi trong s n xu t nh m c i thi n ch t lư ng th c ăn thô xanh trong<br /> chăn nuôi gia súc ăn c hi n nay, góp ph n tăng năng su t, s n lư ng v t nuôi,<br /> gi m chi phí th c ăn tinh, mang l i hi u qu kinh t cao hơn cho ngư i chăn<br /> nuôi.<br /> 3. Nh ng ñóng góp m i v h c thu t và lý lu n<br /> - Nghiên c u ch ra r ng bón phân h u cơ cho cây h ñ u Stylosanthes<br /> CIAT 184 m c 20 t n/ha/năm và gi ng Keo gi u K636 m c 15 t n/ha/năm<br /> trên n n phân vô cơ N:P:K (30:120:120) là thích h p. V i m c phân bón này<br /> s cho hi u su t s d ng phân bón cao nh t và chi phí s n xu t cho 1 kg ch t<br /> xanh là th p nh t.<br /> - K t qu nghiên c u cũng cho th y tư i nư c trong v ñông cho gi ng<br /> Stylosanthes CIAT 184 m c 30.000 lít/ha/l a c t và Keo gi u K636 m c<br /> 20.000 lít/ha/l a c t mang l i hi u qu kinh t cao nh t, làm tăng năng su t, ch t<br /> lư ng c a 2 gi ng c thí nghi m.<br /> <br /> 2<br /> - Phương pháp phát tri n cây h ñ u vào s n xu t th c ăn thô xanh cho<br /> th y áp d ng phương th c tr ng thu n 2 cây Stylosanthes CIAT 184 và Keo<br /> gi u K636 tách bi t v i nhóm c hòa th o (C voi, Ghine TD58, B. Hybrid) là<br /> phương th c t i ưu trong s n xu t, d dàng chăm sóc, thu ho ch và giá chi phí<br /> cho s n xu t 1kg ch t xanh là th p nh t.<br /> - Phương th c tr ng thu n v i t l di n tích 1:1 có nghĩa là giành 50%<br /> di n tích cho tr ng c h ñ u và 50% di n tích tr ng c hòa th o trong cơ c u<br /> s n xu t cây th c ăn xanh ñã cho t l c h ñ u trong kh u ph n th c ăn xanh<br /> ñ t 29 -35 % và giá tr protein trong kh u ph n th c ăn xanh ñ t 14-15% tùy<br /> theo gi ng và vùng tr ng.<br /> - ð ñ m b o c 2 y u t là: ñ t t l th c ăn h ñ u t 16-25% trong<br /> kh u ph n th c ăn xanh cho gia súc và gi m ñư c s thi u h t v t ng lư ng<br /> th c ăn xanh so v i vi c ch tr ng c hòa th o trong cơ c u s n xu t ñ i trà c a<br /> cơ s chăn nuôi thì phương th c tr ng xen v i t l di n tích 2:1 (2 ph n di n<br /> tích tr ng c hòa th o và 1 ph n di n tích giành ra tr ng c h ñ u trong t ng<br /> di n tích tr ng cây th c ăn xanh) cũng ñã ñáp ng ñư c các ch tiêu trên.<br /> - Trong Phương pháp phát tri n cây h ñ u vào s n xu t ñ i trà, vi c l a<br /> ch n phương th c tr ng thu n 2 cây h ñ u Stylosanthes CIAT 184 và Keo gi u<br /> K636 tách bi t v i nhóm c hòa th o (c voi, Ghine TD58, B.Hybrid) theo t l<br /> di n tích 1:1 ho c tr ng xen theo t l di n tích 2:1 ñ i v i c Ghine TD58 và<br /> B.Hybrid k t h p v i vi c áp d ng k thu t bón 20 t n phân h u cơ/ha và tư i<br /> nư c trong v ñông (2 l n/tháng) s thu ñư c t l c ñ u trong th c ăn xanh ñ t<br /> ñư c t 16-35% và gi m s thi u h t ch t xanh th p nh t so v i ch tr ng thu n<br /> c hòa th o trong cơ c u tr ng cây th c ăn.<br /> - ð tính toán ñư c di n tích c n giành ra tr ng c h ñ u ñ t t l c ñ u<br /> trong kh u ph n th c ăn thô xanh cho gia súc như mong mu n, Công th c:<br /> T l c ñ u (%) = (X1*Y1)/[(X1*Y1)+(X2*Y2)]*100 ñư c s d ng tính<br /> toán cho t t c các gi ng cây h ñ u, trên cơ s ư c tính năng su t bình quân<br /> c a các gi ng c hòa th o và c h ñ u ñã và ñang tr ng t i cơ s s n xu t.<br /> - C Stylosanthes CIAT 184 và Keo gi u K636 có th ch bi n b ng cách<br /> phơi tr c ti p ngoài tr i ho c làm giàn có mái che b ng nilon. Khi ñóng bánh c<br /> m ñ nguyên li u là 15% và 20 % , b o qu n trong túi nilon, sau th i gian<br /> b o qu n 6 tháng thì t l hao h t VCK c a s n ph m kho ng 6%. N u b o qu n<br /> không có bao gói túi nilon, t l hao h t t 13-14%.<br /> - Khi thay th c xanh b ng c h ñ u Stylosanthes CIAT 184 khô làm<br /> <br /> 3<br /> tăng t l tiêu hoá v t ch t khô, các ch t dinh dư ng trong kh u ph n ăn c a bò<br /> th t trên n n cơ s là rơm lúa và cám g o. V i m c thay th 25% và 50 % ñã<br /> tăng lư ng th c ăn thu nh n, tăng kh năng tăng tr ng, tăng hi u qu s d ng<br /> th c ăn và gi m chi phí giá thành th c ăn so v i không thay th .<br /> K t qu nghiên c u c a ñ tài có th ng d ng vào các cơ s chăn nuôi,<br /> ñ c bi t là chăn nuôi bò s a ñ s n xu t c Stylosanthes CIAT 184 thay th c<br /> Alfalfa ph i nh p kh u hi n nay.<br /> 4. C u trúc c a lu n án<br /> Lu n án ñư c trình bày trong 134 trang, bao g m các ph n m ñ u (6<br /> trang); ph n t ng quan tài li u (41 trang); ph n n i dung, nguyên li u và phương<br /> pháp nghiên c u (11 trang); ph n k t qu và th o lu n (64 trang) ñư c k t c u<br /> b ng 33 b ng, 29 hình; ph n k t lu n và ñ ngh (2 trang); ph n tài li u tham kh o<br /> g m 165 tài li u, trong ñó có 65 tài li u ti ng Vi t, 100 tài li u ti ng nư c ngoài.<br /> Chương 1<br /> T NG QUAN TÀI LI U<br /> Cây th c ăn xanh (forages) là ch t t c các loài th c v t g m cây h hoà<br /> th o (Grasses), cây h ñ u (Legumes) và nh ng cây khác mà có th s d ng<br /> ñư c ñ làm th c ăn cho gia súc. Có 2 nhóm cây th c ăn xanh ch y u:<br /> - Cây th c ăn h hoà th o: ñ c ñi m c a nhóm này là có năng su t cao,<br /> ngon mi ng ñ i v i gia súc, thông thư ng chúng chi m m t t l cao trong toàn<br /> b kh u ph n ăn c a ñ ng v t nhai l i. Cây th c ăn h hoà th o là ngu n cung<br /> c p năng lư ng ch y u cho gia súc nhai l i. Tuy nhiên h u h t các cây h hoà<br /> th o có ch a hàm lư ng protein th p ch vào kho ng 5 ñ n 12% so v i v t ch t<br /> khô nên thư ng không ñáp ng ñ nhu c u dinh dư ng cho gia súc.<br /> - Cây th c ăn h ñ u: ñ c ñi m quan tr ng nh t c a nhóm cây th c ăn<br /> xanh này là hàm lư ng protein trong v t ch t khô c a lá khá cao (15 ñ n trên 25<br /> %). ðây là ngu n cung c p ñ m vô cùng quan tr ng cho gia súc nhai l i ñ tho<br /> mãn nhu c u c a vi sinh v t d c và gia súc. Gia súc thư ng ăn cây h ñ u ít<br /> hơn cây hoà th o. M t s lá cây h ñ u có ch a ñ c t thu c nhóm glycoside,<br /> n u ta b sung v i t l cao lo i th c ăn này cho gia súc d dày ñơn có th b<br /> ng ñ c, tuy nhiên v i ñ ng v t nhai l i li u ñ gây ñ c r t cao, ngoài ra khu h<br /> vi sinh v t d c có kh năng phân gi i chúng (Leng , 1984) nên c h ñ u v n<br /> là ngu n th c ăn có giá tr ñ i v i gia súc.<br /> Trong nh ng năm g n ñây, công tác nghiên c u ñ ng c và cây th c ăn<br /> <br /> 4<br /> chăn nuôi ñã ñư c chú ý. Nhi u gi ng c và cây th c ăn gia súc ñã ñư c nghiên<br /> c u và chuy n giao cho s n xu t, góp ph n không nh trong vi c cung<br /> c p ngu n th c ăn thô xanh ñ phát tri n chăn nuôi gia súc ăn c trên ph m vi<br /> c nư c.<br /> Các k t qu nghiên c u ñã ch ra r ng: năng su t, ch t lư ng c a cây th c<br /> ăn xanh ngoài quy ñ nh b i y u t di truy n là gi ng còn ph thu c r t nhi u vào<br /> các y u t tác ñ ng c a ñi u ki n t nhiên (ánh sáng, nhi t ñ , lư ng mưa, dinh<br /> dư ng ñ t) và các bi n pháp k thu t canh tác (bón phân, tư i nư c, th i gian<br /> thu c t, mùa v , k thu t tr ng…) Xi-Nen-Si-C p, 1963; Salisbury và Ross,<br /> 1992; Bùi Quang Tu n, 2006c,d; Nguy n ð c Quý và Nguy n Văn Dung, 2006;<br /> Helmers và Lory, 2009; Girma và cs, 2003, Nguy n Vi và Ph m Th Lan, 2006;<br /> Winther, 2006, Vũ Chí Cương và cs, 2008; T Quang Hi n và cs, 2002; Nguy n<br /> Khánh Qu c và cs, 1995; Nguy n Th Mùi và cs, 2002; Babayemi và Bamikole,<br /> 2006.<br /> Bên c nh ñó, các nghiên c u v ch bi n cây th c ăn thô xanh cho gia súc và<br /> bi n pháp k thu t ñ b o qu n th c ăn thô xanh trong m t th i gian nh t ñ nh<br /> mà không nh hư ng nhi u ñ n ch t lư ng th c ăn cũng ñư c ti n hành. ðây là<br /> m t gi i pháp nh m ñ m b o lư ng th c ăn thô xanh cho gia súc ñ và ñ u<br /> quanh năm. Các k t qu nghiên c u cho bi t c h ñ u có hàm lư ng protein<br /> cao d gây t n th t protein n u b o qu n không t t ñ m cao, phơi ngoài tr i<br /> nhi t ñ cao có th sinh ra ph n ng gi a ñư ng và axit amin t o ra s n ph m<br /> Maillard làm gi m kh năng tiêu hóa c a gia súc (Colin, 1995). Ch t lư ng c<br /> khô ph thu c nhi u vào ñ m c a nguyên li u, nhi u nghiên c u trong và<br /> nư c ngoài cho bi t n u ñ m nh hơn 15 % thì m t mát dinh dư ng là r t th p<br /> (không ñáng k ), n u ñ m t 15-20 % thì VCK hao h t 5 -15 %, gi m t l<br /> tiêu hoá và năng lư ng gi m nh hơn 5 %, ñ m cao hơn 20 % thì hao h t<br /> VCK trên 15 % và gi m ñáng k t l tiêu hoá (Guerrero, 2006).<br /> Cây th c ăn xanh h ñ u ñư c s d ng là ngu n th c ăn b sung có giá tr<br /> dinh dư ng cao trong kh u ph n ăn c a gia súc nhai l i các nư c trong khu<br /> v c châu Á, châu Phi và Thái Bình Dương (Skerman, 1977; NAS , 1979, Lê<br /> Houerou 1980a). Các tác gi trong và ngoài nư c cũng ñã nghiên c u s d ng<br /> cây th c ăn xanh h ñ u cho các ñ i tư ng gia súc khác nhau. Theo Nguy n<br /> Ng c Hà và cs, 1996 cho bi t: b sung Keo gi u tươi và b t lá Keo gi u cho bò<br /> th t và bò s a là r t t t. T l tiêu hoá ch t khô và protein thô d c bò là 51%<br /> và 42% 24 gi ; 61 và 57% 48 gi . Thay th 20% c xanh b ng Keo gi u<br /> <br /> 5<br /> tươi trong kh u ph n c a bê F1 (Laisind x Holstein Frize) mư i tháng tu i ñ t<br /> m c tăng tr ng 480g/con/ngày, tăng 12% so v i ñ i ch ng; chi phí th c ăn cho<br /> 1kg tăng tr ng gi m 7,3%. B sung 20% b t Keo gi u trong kh u ph n c a bò<br /> Laisind v t s a, năng su t s a tăng 16,6%, chi phí s n xu t cho 1 lít s a gi m<br /> 14%. B sung thêm vào kh u ph n cơ s t 10 - 30% VCK c a Stylosanthes<br /> scabrra (trong t ng VCK c a c t nhiên) ñã tăng năng su t s a t 29 ñ n 54%<br /> so v i bò sinh s n ch nuôi b ng c t nhiên. Trong chăn nuôi gia súc ăn c<br /> Vi t Nam, s d ng h n h p c m m và ng n lá cây ñi n thanh trong kh u ph n<br /> ñã cho tăng tr ng c a bò th t cao hơn 20% (Nguy n Th H ng Nhân và cs, 2009)<br /> . Tuy nhiên khi nuôi dư ng kh u ph n 75 ñ n 100% ng n lá cây ñi n thanh tăng<br /> tr ng c a dê s b gi m hơn khi nuôi k t h p v i ng n lá dây khoai lang (Vo<br /> Lam và Ledin Inger, 2004). Nguy n Th Mùi và cs, 2002 cho bi t: ng n lá Keo<br /> gi u có th thay th ñ n 100% cho h n h p ñ u tương (16% protein) trong kh u<br /> ph n th c ăn cho dê sinh trư ng. Năng su t s a cao hơn và tiêu t n th c ăn/1kg<br /> s a th p hơn khi thay th 50% ng n lá Keo gi u khô cho h n h p ñ u tương<br /> trong kh u ph n c a dê s a. S d ng ng n lá Keo gi u làm th c ăn b sung ñ u<br /> tăng năng su t s a c a dê và bò trong h nông dân.<br /> Nguy n Th Liên, 2000 dùng h n h p lá Keo gi u, D.rensoni và ñ u công<br /> theo t l 55: 27: 18 ñ b sung thêm cho dê ngoài th i gian chăn th cho k t<br /> qu tăng tr ng cao hơn lô ñ i ch ng 14,6%. B sung b t lá Keo gi u cho dê th t<br /> trong v ñông<br /> m c 150 g/con/ngày cho tăng tr ng cao hơn ñ i<br /> ch ng 46,66%.<br /> Gi ng cây h ñ u Leucaena leucocephala K636 (Keo gi u K636) và<br /> Stylosanthes guianensis CIAT 184 (Stylosanthes CIAT 184) ñã ñư c nghiên c u<br /> và xác ñ nh là có kh năng thích ng r ng, có th tr ng ñư c nhi u vùng khác<br /> nhau, là ngu n th c ăn b sung protein cho gia súc r t có giá tr . Tuy nhiên<br /> trong th c t s n xu t hi n nay, 2 gi ng cây th c ăn h ñ u này v n chưa ñư c<br /> tr ng m r ng nhi u trong s n xu t. M t trong nh ng nguyên nhân ñó là: quy<br /> trình k thu t chưa ñư c hoàn thi n, các nghiên c u v bi n pháp k thu t tác<br /> ñ ng nh m nâng cao năng su t, ch t lư ng c a 2 gi ng chưa ñ ng b . ð c bi t<br /> là phương pháp phát tri n 2 gi ng cây h ñ u này vào s n xu t và vi c ch bi n<br /> và s d ng cho gia súc như th nào ñ thu n ti n ñ i v i ngư i chăn nuôi còn ít<br /> ñư c chú ý, ñó là nh ng v n ñ r t c n ñư c gi i quy t.<br /> V i yêu c u phát tri n chăn nuôi gia súc ăn c<br /> qui mô t p trung theo<br /> hư ng s n xu t hàng hoá ñòi h i ph i ñáp ng ñư c ngu n th c ăn chăn nuôi<br /> <br />