Tóm tắt luận án Tiến sĩ Ngữ Văn: Hình tượng tác giả nữ trong thơ thời kỳ chống Mỹ

Chia sẻ: Vinh Le | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:27

Thêm vào BST

Báo xấu

24
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án chỉ ra những biểu hiện, đặc điểm của hình tượng tác gỉa nữ trong thơ thời chống Mỹ qua các vai giao tiếp nghệ thuật; nêu lên ý nghĩa của việc nghiên cứu hình tượng tác giả nữ và những đóng góp quan trọng của thơ nữ thời chống Mỹ củng như trong thơ ca dân tộc. Mời các bạn cùng tham khảo luận án để nắm chi tiết nội dung nghiên cứu.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt luận án Tiến sĩ Ngữ Văn: Hình tượng tác giả nữ trong thơ thời kỳ chống Mỹ

Bé gi¸o dôc vμ ®μo t¹o TR−êng §¹i häc s− ph¹m hμ néi NguyÔn ThÞ Nga h×nh t−îng t¸c gi¶ n÷ trong th¬ thêi chèng mü chuyªn ngμnh : Lý luËn v¨n häc M∙ sè : 62.22.31. 01 Tãm t¾t luËn ¸n tiÕn sÜ ng÷ v¨n Hμ néi – 2010
LuËn ¸n ®−îc hoμn thμnh t¹i: Tr−êng ®¹i häc s− ph¹m hµ néi Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: PGS. TS Phïng Ngäc KiÕm Ph¶n biÖn 1: PGS.TS Phan Träng Th−ëng ViÖn V¨n häc Ph¶n biÖn 2: PGS. TS Lý Hoµi Thu Tr−êng §¹i häc Khoa häc X∙ héi vµ Nh©n v¨n §¹i häc Quèc gia Hµ Néi Ph¶n biÖn 3: PGS.TS Ng« V¨n Gi¸ Tr−êng §¹i häc V¨n hãa Hµ Néi LuËn ¸n sÏ ®−îc b¶o vÖ t¹i héi ®ång chÊm luËn ¸n TiÕn sÜ cÊp Nhµ n−íc häp t¹i: Tr−êng §¹i häc S− ph¹m Hµ Néi vµo håi …. giê…..ngµy…..th¸ng…..n¨m 2010. Cã thÓ t×m hiÓu luËn ¸n t¹i: - Th− viÖn Quèc gia - Th− viÖn Tr−êng §¹i häc S− ph¹m Hµ Néi
Danh môc c¸c c«ng tr×nh ®∙ c«ng bè cña t¸c gi¶ liªn quan ®Õn néi dung luËn ¸n 1. NguyÔn ThÞ Nga (2005), Nh÷ng vÕt nhøc ®eo h»n trong tr¸i tim ng−êi thiÕu n÷ qua th¬ viÕt vÒ chiÕn tranh cña Lª ThÞ M©y, T¹p chÝ Cöa viÖt (127) trang 74 -79. 2. NguyÔn ThÞ Nga (2005), ChiÕn tranh vµ sè phËn ng−êi phô n÷, Th«ng b¸o khoa häc – C§SP Qu¶ng B×nh (5) trang 35 - 40. 3. NguyÔn ThÞ Nga (2006), Tr¸i tim mang d¸ng l−ìi cµy, B¸o V¨n nghÖ (48) (ngµy 2/12/2006) trang 5. 4. NguyÔn ThÞ Nga (2007), §Õn víi bµi th¬ hay: V« ®Ò cña Lª ThÞ M©y, T¹p chÝ NhËt lÖ (144) trang 58-59. 5. NguyÔn ThÞ Nga (2008), Ru con – mét kiÓu giäng ®iÖu ®Æc tr−ng cña th¬ n÷ chèng Mü, T¹p chÝ NhËt lÖ (164) trang 69 – 73. 6. NguyÔn ThÞ Nga (2008), H×nh t−îng t¸c gi¶ trong mèi quan hÖ víi chñ thÓ s¸ng t¹o, Th«ng b¸o khoa häc - §¹i häc Qu¶ng B×nh (4) trang 29 -32. 7. NguyÔn ThÞ Nga (2008), Hå Xu©n H−¬ng víi c¸i nh×n thÈm mü, Th«ng b¸o khoa häc - §¹i häc Qu¶ng B×nh (4) trang 165 -168. 8. NguyÔn ThÞ Nga (2009), VÒ ©m thanh tiÕng gµ tr−a vµ nçi lßng cña Xu©n Quúnh, T¹p chÝ gi¸o dôc thêi ®¹i (207) trang 33- 34. 9. NguyÔn ThÞ Nga (2009), H×nh t−îng Tæ quèc trong th¬ n÷ chèng Mü, T¹p chÝ v¨n nghÖ Qu©n ®éi, (696) trang 97-103. 10. NguyÔn ThÞ Nga (2009), BiÓu t−îng hoa trong th¬ n÷ chèng Mü, T¹p chÝ DiÔn ®µn v¨n nghÖ (169) trang 59-61 11. NguyÔn ThÞ Nga (2009), BiÓu t−îng thiªn nhiªn trong th¬ n÷ chèng Mü, T¹p chÝ nghiªn cøu v¨n häc sè 7 (449) trang 74-84. 12. NguyÔn ThÞ Nga (2009), Hïng ca hµo s¶ng- giäng ®iÖu chñ ©m cña th¬ n÷ chèng Mü, Th«ng b¸o khoa häc - §¹i häc Qu¶ng B×nh (5) trang 91-96.
1 Më ®Çu I. Lý do chän ®Ò tµi 1.1. Lµ h×nh t−îng chñ thÓ s¸ng t¹o t¸c phÈm, h×nh t−îng t¸c gi¶ (HTTG) cã vai trß, vÞ trÝ, ®Æc ®iÓm riªng trong hÖ thèng h×nh t−îng cña t¸c phÈm. HTTG liªn quan ®Õn vai giao tiÕp nghÖ thuËt ®−îc nghÖ sü lùa chän ®Ó t¸c ®éng ®Õn ng−êi ®äc qua t¸c phÈm. Tõ kh¸i niÖm HTTG më ra kh¶ n¨ng tiÕp cËn v¨n häc ë tÝnh toµn vÑn, tÝnh n¨ng ®éng vµ ý thøc s¸ng t¹o ®éc ®¸o cña nghÖ sü. §Æc ®iÓm giíi tÝnh cã ¶nh h−ëng kh«ng nhá ®Õn c¸ tÝnh s¸ng t¹o cña nghÖ sü. T×m hiÓu HTTG n÷ trong th¬ chèng Mü cã thÓ cung cÊp nh÷ng c¨n cø cô thÓ ®Ó h×nh dung vÒ vÎ ®Ñp, phÈm chÊt n÷ tÝnh vµ nh÷ng ®ãng gãp kh«ng thÓ thay thÕ cña th¬ n÷ vµo thµnh tùu v¨n häc giai ®o¹n nµy. T¸c phÈm v¨n häc bao giê còng tån t¹i d−íi mét h×nh thøc thÓ lo¹i nhÊt ®Þnh. Trong mçi thÓ lo¹i, HTTG mang nh÷ng nÐt ®Æc thï riªng. T×m hiÓu HTTG n÷ trong th¬ chèng Mü gióp ta hiÓu s©u s¾c h¬n nh÷ng vÊn ®Ò lý thuyÕt liªn quan ®Õn th¬ tr÷ t×nh. 1.2. Th¬ n÷ thêi chèng Mü võa nèi tiÕp truyÒn thèng, võa kh¼ng ®Þnh gi¸ trÞ cña bé phËn v¨n häc n÷ trong lÞch sö v¨n häc d©n téc. Kh«ng chØ ®−¬ng thêi mµ c¶ sau nµy, c¸c nhµ nghiªn cøu phª b×nh vµ ®«ng ®¶o b¹n ®äc mÕn mé, ®¸nh gi¸ cao thi phÈm cña Thuý B¾c, Xu©n Quúnh, Phan ThÞ Thanh Nhµn, L©m ThÞ Mü D¹, ý Nhi, Lª ThÞ M©y vµ nhiÒu t¸c gi¶ n÷ kh¸c. TiÕng nãi tõ tr¸i tim cña hä võa hoµ vµo m¹ch th¬ chung, võa thÓ hiÖn phong phó dÊu Ên, d¸ng dÊp, cèt c¸ch ®Çy n÷ tÝnh trong b¶n lÜnh c¸ tÝnh s¸ng t¹o. §ã còng lµ c¬ së ®Ó chóng ta nhËn ra vÎ ®Ñp ®éc ®¸o cña mçi nhµ th¬, cña c¶ thÕ hÖ, c¶ thêi ®¹i v¨n häc chèng x©m l−îc hµo hïng. 1.3. Mét sè t¸c gi¶, t¸c phÈm th¬ n÷ thêi chèng Mü ®−îc tuyÓn chän, ®−a vµo ch−¬ng tr×nh tiÕng ViÖt vµ V¨n häc (chÝnh kho¸ vµ ngo¹i kho¸) c¸c cÊp häc phæ th«ng, vµo ch−¬ng tr×nh Ng÷ V¨n Cao
2 ®¼ng, §¹i häc. H−íng nghiªn cøu cña ®Ò tµi sÏ cung cÊp thªm nh÷ng tµi liÖu tham kh¶o h÷u Ých, bæ sung c¸ch tiÕp cËn gióp gi¸o viªn, sinh viªn, häc sinh cã c¸i nh×n s©u s¾c khi c¶m nhËn, ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ t¸c phÈm v¨n ch−¬ng, gãp phÇn tÝch cùc vµo viÖc n©ng cao chÊt l−îng d¹y häc. 1.4. T×m hiÓu HTTG n÷ trong th¬ chèng Mü cßn lµ ®Ò tµi cã ý nghÜa gi¸o dôc cho nhiÒu thÕ hÖ häc sinh, sinh viªn ra ®êi sau ®¹i th¾ng mïa xu©n 1975 chØ ®−îc biÕt vÒ cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü cøu n−íc qua ký øc cña cha anh, qua t¸c phÈm v¨n ch−¬ng. II. LÞch sö vÊn ®Ò 2.1. C¸c c¸ch hiÓu vÒ vÊn ®Ò vµ kh¸i niÖm h×nh t−îng t¸c gi¶ 2.1.1. Vµi nÐt vÒ t×nh h×nh nghiªn cøu h×nh t−îng t¸c gi¶ cña c¸c häc gi¶ n−íc ngoµi T¸c gi¶ víi t− c¸ch ng−êi s¸ng t¹o ra thÕ giíi nghÖ thuËt ®· ®−îc giíi nghiªn cøu phª b×nh ®Ò cËp rÊt sím. ë ph−¬ng §«ng, nhiÒu c«ng tr×nh bµn luËn vÒ nghÖ thuËt ®· ®Ò cËp ®Õn ng−êi s¸ng t¸c, ®¸ng chó ý nhÊt lµ t¸c phÈm cña L−u HiÖp, Nghiªm Vò, Chu BËt, Kh−¬ng Quú, Ngôy Kh¸nh Chi, Kim Th¸nh Th¸n, Lý Tr¸c Ng«... C¸c t¸c gi¶ thêi Tuú, §−êng, Tèng quan niÖm “V¨n nh− kú nh©n” . ë ph−¬ng T©y, tõ cæ ®¹i Hy L¹p, Aristote ®· sím nãi ®Õn thi ph¸p häc. Sau Aristote, c¸c t¸c gi¶ kh¸c nh− Horauce, Lessing… khi bµn vÒ nghÖ thuËt còng ch−a trùc diÖn nãi ®Õn t¸c gi¶. §Õn thÕ kû XVIII, víi quan niÖm “Phong c¸ch Êy lµ con ng−êi”, Buffon míi chØ ®Æt vÊn ®Ò phong c¸ch cña nhµ v¨n. Hªgel (1770 - 1831) lµ ng−êi cã ®ãng gãp ®Æc biÖt khi lý gi¶i vai trß vµ biÓu hiÖn cña t¸c gi¶ trong s¸ng t¹o nghÖ thuËt. Nh÷ng c«ng tr×nh trªn ®Æt nÒn t¶ng ban ®Çu cho viÖc nghiªn cøu HTTG. Tuy nhiªn, HTTG víi t− c¸ch mét ph¹m trï thi ph¸p häc xuÊt hiÖn rÊt muén. Cuèi thÕ kû XIX ®Çu XX, M.Bakhtin (1895-1975), ®· nghiªn cøu HTTG víi t− c¸ch nhµ nghÖ sü, ph¸t hiÖn vµ nghiªn cøu h×nh thøc c¸i
3 nh×n cña nhµ v¨n qua t¸c phÈm “Nh÷ng vÊn ®Ò thi ph¸p §«xt«iepxki”(1929), Nh÷ng vÊn ®Ò v¨n häc vµ mü häc (1975). Nghiªn cøu S¸ng t¸c cña Francois Rabelais vµ nÒn v¨n hãa d©n gian trung cæ vµ phôc h−ng (1965) «ng ®· t×m thÊy tÝn hiÖu ®Ých thùc vÒ t©m thÕ ®Æc thï cña ng−êi viÕt thÓ hiÖn qua tiÕng c−êi nghÞch tÆc, bÊt kÝnh cã khi bÊt nh· vµ suång s· ®−îc diÔn t¶ trong t¸c phÈm. M.B. Khrapchenco [1904 – 1986], víi “C¸ tÝnh s¸ng t¹o cña nhµ v¨n vµ sù ph¸t triÓn cña v¨n häc”(1970), “Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ ph−¬ng ph¸p luËn nghiªn cøu v¨n häc”(2002) ®· ®Ò cËp ®Õn HTTG trªn ph−¬ng diÖn thÓ hiÖn. A.Chichªrin víi “NhÞp ®iÖu cña h×nh t−îng”, V.Vinogradov qua mét sè c«ng tr×nh “VÊn ®Ò t¸c gi¶ vµ lý thuyÕt phong c¸ch”, “Lý thuyÕt ng«n tõ nghÖ thuËt” vµ “Ph©n tÝch phong c¸ch häc”; W.Booth víi “Tu tõ häc tiÓu thuyÕt” vµ c¶ I.W.Goethe còng ®Òu kh¼ng ®Þnh trong t¸c phÈm lu«n cã mét HTTG. Vµo nh÷ng n¨m 60 thÕ kû XX, c¸c c«ng tr×nh §é kh«ng cña lèi viÕt (Roland Barthes), B¶n mÖnh cña lý thuyÕt cña (Antoine Compagnon) ®· ®Æt vÊn ®Ò vÒ “lèi viÕt” vµ “c¸i sinh thÓ b»ng giÊy” tån t¹i trong t¸c phÈm. Nh− vËy cã thÓ thÊy, nhiÒu häc gi¶ c¸c n−íc ®· nªu vÊn ®Ò HTTG, kh¼ng ®Þnh trong t¸c phÈm, t¸c gi¶ hiÖn ra mét c¸ch ®Æc biÖt. C¸c nhµ nghiªn cøu ®· bµn vÒ vai trß, ý nghÜa cña HTTG trong t¸c phÈm, nh−ng vÉn ch−a ph©n biÖt r¹ch rßi gi÷a HTTG vµ t¸c gi¶ tiÓu sö, cßn lÉn lén t¸c gi¶ víi t− c¸ch lµ chñ ý vµ t¸c gi¶ víi t− c¸ch lµ phong c¸ch. 2.1.2. Vµi nÐt vÒ t×nh h×nh nghiªn cøu h×nh t−îng t¸c gi¶ ë ViÖt Nam ë n−íc ta, nh÷ng vÊn ®Ò lý thuyÕt vÒ nhµ v¨n, qu¸ tr×nh s¸ng t¸c, phong c¸ch còng sím ®−îc tr×nh bµy trong tµi liÖu vµ s¸ch gi¸o khoa lý luËn v¨n häc tõ nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kû tr−íc. Tuy nhiªn t¸c gi¶ vµ HTTG nh− lµ vÊn ®Ò, kh¸i niÖm cña thi ph¸p häc míi ®−îc c¸c nhµ khoa häc ViÖt Nam giíi thiÖu vµ nghiªn cøu tõ nh÷ng n¨m 1980 trë l¹i ®©y qua c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu cña TrÇn §×nh Sö, NguyÔn H¶i Hµ, §ç §øc HiÓu, Lª Ngäc Trµ, L¹i Nguyªn ¢n, §ç Lai Thuý, v.v...
4 Nhµ nghiªn cøu TrÇn §×nh Sö cã c«ng ®Çu giíi thiÖu mét hÖ thèng nhiÒu vÊn ®Ò vÒ lý thuyÕt thi ph¸p häc hiÖn ®¹i. Ta cã thÓ t×m hiÓu vÊn ®Ò t¸c gi¶ vµ HTTG qua c¸c chuyªn luËn Thi ph¸p th¬ Tè H÷u, Thi ph¸p TruyÖn KiÒu, Thi ph¸p v¨n häc trung ®¹i…, c¸c b¶n dÞch giíi thiÖu c«ng tr×nh cña M.Bakhtin (Nh÷ng vÊn ®Ò thi ph¸p §«xt«iepxki), M.B.Khrapchenko (Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ ph−¬ng ph¸p luËn nghiªn cøu v¨n häc), vµ nhiÒu bµi viÕt kh¸c trªn b¸o, t¹p chÝ. Khi nªu“kh¸i niÖm t¸c gi¶ nh− mét ph¹m trï thi ph¸p”, «ng ®· ph©n biÖt t¸c gi¶ tiÓu sö víi HTTG, chØ ra c¸c ph−¬ng diÖn tù biÓu hiÖn cña kh¸i niÖm nµy. ë c«ng tr×nh “Thi ph¸p TruyÖn KiÒu” (2002), «ng ®· lý gi¶i “h×nh t−îng t¸c gi¶ TruyÖn KiÒu”, gióp ng−êi ®äc c¶m nhËn h×nh t−îng NguyÔn Du trong t¸c phÈm. Kh¸i niÖm “h×nh t−îng t¸c gi¶” nh− mét “thuËt ng÷ v¨n häc” ®−îc tr×nh bµy trong cuèn “Tõ ®iÓn thuËt ng÷ v¨n häc” (Lª B¸ H¸n, TrÇn §×nh Sö, NguyÔn Kh¾c Phi ®ång chñ biªn, 1992, chØnh lý bæ sung 2006), vµ c¶ trong “150 thuËt ng÷ v¨n häc” (L¹i Nguyªn ¢n, 1995, t¸i b¶n lÇn thø ba 2004). Khi bµn vÒ Th¬ vµ mÊy vÊn ®Ò trong th¬ ViÖt Nam hiÖn ®¹i (1974), Hµ Minh §øc ®· ph©n tÝch, lý gi¶i c¸i t«i, nh©n vËt tr÷ t×nh, hiÖn thùc ®êi sèng vµ th¬, c¶m høng thêi ®¹i trong v¨n ch−¬ng vµ mèi quan hÖ ®Æc biÖt gi÷a chóng. Lª L−u Oanh víi “Th¬ tr÷ t×nh ViÖt Nam 1975 - 1990” (1996) ®· so s¸nh kiÓu nhµ th¬ víi HTTG. NguyÔn §¨ng §iÖp tiÕp cËn HTTG ®Ó lý gi¶i “Giäng ®iÖu trong th¬ tr÷ t×nh”. Ngoµi ra, cã thÓ t×m thÊy nh÷ng ý kiÕn liªn quan trong nhiÒu bµi viÕt vÒ t¸c gi¶, t¸c phÈm cô thÓ: Th¬ ChÝnh H÷u vµ c¸ tÝnh s¸ng t¹o, Th¬ NguyÔn Khoa §iÒm - mét giäng tr÷ t×nh giµu chÊt sö thi, NguyÔn Duy - ng−êi th−¬ng mÕn ®Õn tËn cïng ch©n thËt, Anh Ngäc - mét g−¬ng mÆt th¬ chèng Mü (Vò V¨n Sü), Nhµ th¬ Ph¹m Ngäc C¶nh, Lª Minh Quèc vµ hµnh tr×nh ®Õn víi th¬ ca... (L−u Kh¸nh Th¬), D−¬ng KiÒu Minh vµ nhu cÇu lµm míi th¬, Lª Anh Xu©n nhËp cuéc vµ s¸ng t¹o, Thu Bån tõ th¬ ®Õn tr−êng ca, Thanh Th¶o - g−¬ng mÆt th¬ tiªu biÓu sau 1975,
5 Thanh TÞnh ®êi vµ th¬ (BÝch Thu), ChÕ Lan Viªn tr¶i nghiÖm vµ t×m kiÕm, Vò §×nh Liªn víi «ng ®å, B×nh dÞ vµ hµo hoa Quang Dòng, TrÇn H÷u Thung víi dÆm, vÌ, ca dao (Phong Lª)... Râ rµng ®· cã nhiÒu ý kiÕn thÓ hiÖn c¸ch hiÓu vÒ t¸c gi¶ vµ HTTG trong c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu trªn thÕ giíi vµ trong n−íc. §ã lµ nh÷ng c¬ së ®Ó chóng t«i kÕ thõa khi t×m hiÓu vÊn ®Ò luËn ¸n ®Æt ra. 2.2. C¸c ý kiÕn vÒ h×nh t−îng t¸c gi¶ n÷ trong nghiªn cøu v¨n häc ë ViÖt Nam 2.2.1. Tõ gãc ®é lý luËn phª b×nh chung ThÕ kØ thø XVIII, trong “L−u h−¬ng ký”, Nham Gi¸c Phu Tèn Phong ThÞ ®· cho r»ng Hång Hµ n÷ tö, Phan Mi Anh, Xu©n H−¬ng thùc lµ nh÷ng bËc tµi n÷. §Çu thÕ kØ XX, Phan Kh«i - chñ bót b¸o Phô n÷ t©n v¨n, ®Æt vÊn ®Ò nghiªn cøu v¨n häc cña phô n÷ qua c¸c bµi viÕt: “Ch÷ quèc ng÷ ë Nam kú víi thÕ lùc cña phô n÷”, “V¨n häc víi n÷ t¸nh”. N¨m 1928, Phan ThÞ B¹ch V©n - chñ bót N÷ l−u th¬ qu¸n, ®· cho xuÊt b¶n nhiÒu Ên phÈm cã gi¸ trÞ ®Êu tranh cho n÷ quyÒn. N¨m 1929, TrÞnh §×nh R− nªu vÊn ®Ò Th¬ v¨n víi n÷ giíi trªn “Phô n÷ t©n v¨n” sè 18. N¨m 1932, NguyÔn ThÞ Kiªm bµn vÒ vÊn ®Ò “N÷ l−u vµ v¨n häc”. Cuèn “Thi nh©n ViÖt Nam”(Hoµi Thanh, Hoµi Ch©n) ®· giíi thiÖu m«t sè t¸c gi¶ n÷: Thu Hång, Anh Th¬, V©n §µi, Méng TuyÕt, H»ng Ph−¬ng… N¨m 1942, Hoa B»ng c«ng bè bµi “LÞch tr×nh tiÕn ho¸ cña v¨n häc phô n÷ ta”, ¸i Lang viÕt bµi “TriÓn väng cña v¨n häc phô n÷ ViÖt Nam hiÖn ®¹i”, chØ ra nh÷ng ®Æc ®iÓm chung trong t¸c phÈm cña n÷ : “nÆng vÒ t×nh c¶m, yÕu ®uèi uû mÞ”. C¸c t¸c gi¶ trªn tuy ch−a dïng kh¸i niÖm HTTG nh−ng nh÷ng nhËn xÐt vÒ t¸c phÈm cña c¸c n÷ sü ®Çu XX ®· h−íng cho luËn ¸n c¸i nh×n ®Ó so s¸nh víi ®èi t−îng trong ®Ò tµi. Sau 1945, trong mét phÇn néi dung cuèn s¸ch ViÖt Nam v¨n häc nöa thÕ kØ (1945-1995), §ç B¹ch Mai ®· kh¸i qu¸t vÒ th¬ n÷ ViÖt Nam. N¨m 1993, Huúnh Nh− Ph−¬ng viÕt bµi “V¨n ch−¬ng n÷ giíi - mét c¸ch thÓ hiÖn ë ®êi”. T¹p chÝ V¨n häc sè 6/1996 ®¨ng t¶i nhiÒu ý kiÕn cña c¸c
6 nhµ nghiªn cøu §Æng Anh §µo, L¹i Nguyªn ¢n, Ph¹m Xu©n Nguyªn, V−¬ng TrÝ Nhµn, V¨n T©m, Lª Minh Khuª, Vâ ThÞ H¶o, §Æng Minh Ch©u, Ng« ThÕ Oanh... vÒ “Phô n÷ vµ s¸ng t¸c v¨n ch−¬ng”; nhiÒu ng−êi thõa nhËn “phô n÷ lµm v¨n ch−¬ng lµ can thiÖp vµo thÕ giíi b»ng chÝnh n÷ tÝnh cña m×nh”. Trong Hîp tuyÓn c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu (2001) cña Khoa Ng÷ V¨n, §¹i häc S− ph¹m Hµ Néi, ë bµi viÕt “Suy nghÜ vÒ ®Æc ®iÓm cña n÷ v¨n sü”, Ph−¬ng Lùu nhËn xÐt: nhµ v¨n n÷ cã “mÆt m¹nh vµ yÕu ®iÓm riªng”. Theo TrÇn M¹nh TiÕn, “Lý luËn phª b×nh v¨n häc ViÖt Nam ®Çu thÕ kû XX” ®· thÓ hiÖn “c¸i nh×n míi mÎ vÒ tiÒm n¨ng cña ng−êi phô n÷” trong v¨n häc. Tõ gãc ®é lý luËn phª b×nh chung, c¸c nhµ nghiªn cøu ®· nhËn xÐt vÒ c¸i nh×n, kh¶ n¨ng liªn t−ëng, t×nh c¶m, ph¹m vi bao qu¸t ®Ò tµi…cña s¸ng t¸c n÷. 2.2.2. Tõ c¸c bµi nghiªn cøu vÒ th¬ n÷ thêi chèng Mü VÒ Xu©n Quúnh, bµi viÕt cña c¸c t¸c gi¶ L¹i Nguyªn ¢n, NguyÔn Xu©n Nam, L−u Kh¸nh Th¬, V−¬ng TrÝ Nhµn, Chu V¨n S¬n, §oµn ThÞ §Æng H−¬ng, Lª L−u Oanh, NguyÔn Qu©n, Mai H−¬ng, NguyÔn ThÞ BÝch Ngäc, Lª ThÞ Ngäc Quúnh, NguyÔn ThÞ Minh Th¸i, TrÇn §¨ng SuyÒn, TrÇn ThÞ Th×n… ®· Ýt nhiÒu chó ý ®Õn bãng d¸ng sè phËn, cuéc ®êi t¸c gi¶ trong t¸c phÈm. Trong nh÷ng ý kiÕn phª b×nh th¬ L©m ThÞ Mü D¹, c¸c t¸c gi¶ Hå ThÕ Hµ, Ng« Minh nhËn xÐt vÒ mèi quan hÖ gi÷a t¸c gi¶ tiÓu sö vµ HTTG, cho r»ng “chÊt trùc c¶m m¹nh mÏ Êy kh¬i nguån tõ chÝnh cuéc ®êi chÞ”. Th¬ ý Nhi còng ®−îc c¸c nhµ phª b×nh quan t©m. M· Giang L©n, Anh Ngäc ®· tõ th¬ cña chÞ nªu nhËn ®Þnh “Søc m¹nh cña n÷ tÝnh thËt lµ ghª gím, chÝnh hä ®· t¹o dùng lªn nh÷ng hËu ph−¬ng ngay gi÷a lßng tiÒn tuyÕn”. Theo c¸c t¸c gi¶ Vâ V¨n Trùc, NguyÔn Ch©u Giang, TrÇn §¨ng SuyÒn, §oµn ThÞ §Æng H−¬ng... , trong th¬ NguyÔn ThÞ Hång Ng¸t “ta cã thÓ gÆp mäi cung bËc cña t×nh yªu, tõ nh÷ng rung ®éng ban ®Çu xèn xang run rÈy nhÊt ®Õn c¸i t×nh ®»m dÞu trßn ®Çy ®· chÝn”.
7 ViÕt vÒ th¬ Lª ThÞ M©y, c¸c t¸c gi¶ Vò QuÇn Ph−¬ng, §inh Quang Tèn, Hµ ¸nh Minh, Anh Ngäc nhËn thÊy “miÒn s©u kÝn víi nh÷ng ¸m ¶nh vÒ chiÕn tranh” ®−îc thæi vµo trang th¬ chÞ. Nh− vËy lµ, tõ gãc nh×n cô thÓ, c¸c t¸c gi¶ ®· c¶m nhËn mèi quan hÖ gi÷a t¸c gi¶ tiÓu sö vµ HTTG trong th¬, dï míi chØ dõng l¹i ë møc kh¸i qu¸t thÕ giíi tr÷ t×nh mµ ch−a ®i s©u t×m hiÓu HTTG. Ch−a cã c«ng tr×nh nµo trùc tiÕp vµ nghiªn cøu cã hÖ thèng, chuyªn s©u vÒ h×nh t−îng t¸c gi¶ n÷ trong th¬ thêi chèng Mü. III. ®èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu 3.1. Tªn ®Ò tµi: H×nh t−îng t¸c gi¶ n÷ trong th¬ thêi chèng Mü 3.2. Ph¹m vi kh¶o s¸t cña luËn ¸n: Cã nhiÒu t¸c gi¶ th¬ n÷ thêi chèng Mü. Chóng t«i tËp trung t×m hiÓu ®Ò tµi qua kh¶o s¸t mét sè t¸c gi¶ n÷ tiªu biÓu: Xu©n Quúnh, L©m ThÞ Mü D¹, ý Nhi, NguyÔn ThÞ Hång Ng¸t, Phan ThÞ Thanh Nhµn, Lª ThÞ M©y; ®ång thêi chó ý ®Õn th¬ viÕt ë giai ®o¹n nµy cña Anh Th¬, ViÖt Anh, Thóy B¾c, TrÇn ThÞ Mü H¹nh, CÈm Lai, Hoµng ThÞ Minh Khanh... IV. NhiÖm vô nghiªn cøu LuËn ¸n nghiªn cøu h×nh t−îng t¸c gi¶ n÷ trong th¬ thêi chèng Mü qua mét sè g−¬ng mÆt tiªu biÓu, víi nhiÖm vô: 4.1. Trªn nh÷ng thµnh tùu ®· cã, cô thÓ h¬n khung lý thuyÕt vÒ HTTG lµm c¬ së cho viÖc kh¶o s¸t c¸c hiÖn t−îng v¨n häc cô thÓ. 4.2. ChØ ra nh÷ng biÓu hiÖn, nh÷ng ®Æc ®iÓm cña HTTG n÷ trong th¬ thêi chèng Mü qua c¸c vai giao tiÕp nghÖ thuËt. 4.3. ChØ ra nh÷ng biÓu hiÖn, nh÷ng ®Æc ®iÓm cña HTTG qua c¸c ph−¬ng diÖn thÓ hiÖn nghÖ thuËt trong th¬ n÷ thêi chèng Mü. Tõ ®ã luËn ¸n nªu lªn ý nghÜa cña viÖc nghiªn cøu HTTG, chØ ra gi¸ trÞ ®Ých thùc vµ nh÷ng ®ãng gãp quan träng cña th¬ n÷ thêi chèng Mü, còng nh− trong th¬ ca d©n téc. V. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu Trªn c¬ së ph−¬ng ph¸p luËn duy vËt biÖn chøng, luËn ¸n vËn dông ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu hÖ thèng, ph−¬ng ph¸p so s¸nh lÞch sö
8 vµ so s¸nh lo¹i h×nh ®Ó gi¶i quyÕt ®Ò tµi. LuËn ¸n còng vËn dông nh÷ng thao t¸c cô thÓ nh−: kh¶o s¸t, thèng kª, ph©n tÝch, tæng hîp, so s¸nh ®ång ®¹i vµ lÞch ®¹i (th¬ n÷ víi th¬ nam thêi chèng Mü, th¬ n÷ thêi chèng Mü víi th¬ n÷ tr−íc vµ sau thêi kú ®ã)... VI. Nh÷ng ®ãng gãp cña luËn ¸n Theo chóng t«i, luËn ¸n cã nh÷ng ®ãng gãp sau: 6.1. VÒ lý thuyÕt, trªn c¬ së thµnh qu¶ nghiªn cøu cña nh÷ng ng−êi ®i tr−íc, trong ph¹m vi t− liÖu bao qu¸t ®−îc, luËn ¸n hÖ thèng hãa nh÷ng c¸ch hiÓu vÒ vÊn ®Ò t¸c gi¶ vµ HTTG, vÒ nh÷ng ph−¬ng diÖn liªn quan ®Õn kh¸i niÖm, nh÷ng biÓu hiÖn cña HTTG, HTTG n÷, HTTG trong th¬ tr÷ t×nh... lµm c¬ së cho viÖc kh¶o s¸t hiÖn t−îng v¨n häc cô thÓ. 6.2. LÇn ®Çu tiªn HTTG n÷ trong th¬ thêi chèng Mü cña Xu©n Quúnh, L©m ThÞ Mü D¹, Phan ThÞ Thanh Nhµn, Lª ThÞ M©y, ý Nhi, NguyÔn ThÞ Hång Ng¸t... ®−îc nghiªn cøu mét c¸ch cã hÖ thèng; chØ ra nh÷ng nÐt ®Æc s¾c vÒ néi dung vµ nghÖ thuËt biÓu hiÖn; vÎ ®Ñp sö thi vµ nÐt riªng ®Çy n÷ tÝnh cña HTTG n÷ trong th¬ giai ®o¹n nµy. Th«ng qua ®ã, luËn ¸n gãp phÇn t¸i hiÖn diÖn m¹o th¬ n÷ thêi chèng Mü vÊt v¶, gian khæ mµ hµo hïng cña d©n téc. 6.3. LuËn ¸n lµ mét tµi liÖu tham kh¶o bæ Ých cho gi¸o viªn, häc sinh, sinh viªn vÒ nh÷ng vÊn ®Ò lý thuyÕt vµ lÞch sö v¨n häc liªn quan ®Õn HTTG, ®Õn th¬ n÷ thêi chèng Mü còng nh− viÖc d¹y - häc t¸c gi¶, t¸c phÈm liªn quan ®−îc chän gi¶ng trong ch−¬ng tr×nh Ng÷ V¨n ë c¸c bËc häc. VII. KÕt cÊu cña luËn ¸n Ngoµi phÇn më ®Çu vµ kÕt luËn, luËn ¸n gåm 3 ch−¬ng: Ch−¬ng I. H×nh t−îng t¸c gi¶ n÷ trong th¬ tr÷ t×nh Ch−¬ng II. Vai giao tiÕp nghÖ thuËt cña h×nh t−îng t¸c gi¶ n÷ trong th¬ thêi thèng Mü Ch−¬ng III. Nh÷ng ph−¬ng diÖn thÓ hiÖn nghÖ thuËt cña h×nh t−îng t¸c gi¶ n÷ trong th¬ thêi chèng Mü LuËn ¸n cßn cã phÇn tµi liÖu tham kh¶o
9 Ch−¬ng I. H×nh t−îng t¸c gi¶ n÷ trong th¬ tr÷ t×nh 1.1. H×nh t−îng t¸c gi¶ trong t¸c phÈm v¨n häc 1.1.1. Kh¸i niÖm h×nh t−îng t¸c gi¶ 1.1.1.1. H×nh t−îng t¸c gi¶ lµ mét kiÓu nh©n vËt v¨n häc ®Æc thï HTTG lµ d¹ng thøc tån t¹i ®Æc thï cña chñ thÓ giao tiÕp nghÖ thuËt trong t¸c phÈm. HTTG lµ kÕt qu¶ s¸ng t¹o nghÖ thuËt cña t¸c gi¶ tiÓu sö, gi÷a chóng cã nhiÒu quan hÖ thèng nhÊt mµ kh«ng ®ång nhÊt. T¸c gi¶ tiÓu sö lµ ng−êi t¹o dùng HTTG vµ ®Ó l¹i dÊu Ên nh©n c¸ch cña m×nh trong t¸c phÈm v¨n häc. T¸c gi¶ tiÓu sö lµ mét ph¹m trï x· héi, n»m bªn ngoµi t¸c phÈm, cßn HTTG n»m bªn trong t¸c phÈm, lµ ph¹m trï cña thi ph¸p häc. HTTG lµ mét h×nh t−îng ®Æc thï trong t¸c phÈm. HTTG cã quan hÖ g¾n bã, thèng nhÊt nh−ng kh«ng ®ång nhÊt víi c¸c h×nh t−îng nh©n vËt kh¸c trong t¸c phÈm. T− t−ëng, quan ®iÓm, vÞ trÝ ®øng, tÇm nh×n cña HTTG cao h¬n, bao trïm lªn c¸c nh©n vËt ®−îc miªu t¶, thÓ hiÖn trùc tiÕp vµ c¶ c¸c h×nh t−îng tån t¹i ë cÊp ®é gi¸n tiÕp (nh©n vËt ng−êi kÓ chuyÖn, ng−êi dÉn chuyÖn, nh©n vËt tr÷ t×nh) trong t¸c phÈm. Cã thÓ m« h×nh ho¸ c¸c cÊp ®é ngµy cµng cô thÓ nh− sau: H×nh t−îng t¸c gi¶ Æ Ng−êi kÓ chuyÖnÆNh©n vËt (t¸c phÈm tù sù); H×nh t−îng t¸c gi¶ Æ Nh©n vËt tr÷ t×nh (t¸c phÈm tr÷ t×nh). 1.1.1.2. H×nh t−îng t¸c gi¶ vµ vai giao tiÕp nghÖ thuËt Gäi HTTG lµ mét kiÓu nh©n vËt, v× trong t¸c phÈm, bao giê t¸c gi¶ còng tù chän mét vai nµo ®ã ®Ó giao tiÕp. Vai giao tiÕp ®ã cã chøc n¨ng th«ng qua v¨n b¶n t¸c phÈm “thÓ hiÖn c¸ch tù ý thøc cña t¸c gi¶ vÒ vai trß x· héi vµ vai trß v¨n häc cña m×nh, mét vai trß ®−îc ng−êi ®äc chê ®îi”. VÒ ph−¬ng diÖn v¨n häc, vai giao tiÕp lµ chñ thÓ cña lêi nãi nghÖ thuËt, ph¸t ng«n mét chØnh thÓ ng«n tõ, t¹o dùng thÕ giíi nghÖ thuËt khªu gîi, l«i cuèn, hÊp dÉn b¹n ®äc. VÒ ph−¬ng diÖn x· héi, vai giao tiÕp
10 lµ chñ thÓ ph¸t ng«n th¸i ®é, t×nh c¶m, quan niÖm vÒ ®êi sèng, con ng−êi. Vai giao tiÕp võa ®éc ®¸o, cô thÓ, võa thÓ hiÖn t− t−ëng x· héi thÈm mü cña t¸c gi¶, bµy tá c¸ch ®¸nh gi¸ c¸c hiÖn t−îng, sù kiÖn cña ®êi sèng. Th«ng qua vai giao tiÕp, ng−êi ®äc cã thÓ c¶m thô ®−îc ý thøc vÒ vai trß x· héi vµ vai trß v¨n häc mµ nhµ v¨n mong muèn thÓ hiÖn. 1.1.1.3. TÝnh chÊt ®éc ®¸o c¸ nh©n vµ tÝnh chÊt lo¹i h×nh cña h×nh t−îng t¸c gi¶ HTTG lµ hiÖn t−îng võa cã tÝnh chÊt ®éc ®¸o c¸ nh©n, võa thuéc mét lo¹i h×nh, mét kiÓu HTTG nµo ®ã. Mçi nghÖ sü lµ mét c¸ tÝnh s¸ng t¹o. Do vËy, tõ toµn bé t¸c phÈm cña nghÖ sü, cã thÓ kh¸i qu¸t nÐt ®éc ®¸o ý thøc x· héi vµ ý thøc v¨n häc - kh¸i qu¸t HTTG - mµ nghÖ sü thÓ hiÖn trong giao tiÕp nghÖ thuËt víi b¹n ®äc. Qua sù nghiÖp s¸ng t¸c, mçi t¸c gi¶ tù thÓ hiÖn h×nh t−îng cña m×nh, kh«ng gièng víi h×nh t−îng cña c¸c t¸c gi¶ kh¸c. ThÓ lo¹i lµ h×nh thøc tån t¹i chØnh thÓ cña t¸c phÈm v¨n häc. C¸c ®Æc ®iÓm thÓ lo¹i hµm chøa nh÷ng −íc lÖ cña giao tiÕp nghÖ thuËt, ®Þnh h−íng sù lùa chän, biÓu hiÖn cña t¸c gi¶ trong s¸ng t¸c. Do vËy, ë mçi thÓ lo¹i, HTTG cã nh÷ng ®Æc ®iÓm kh¸c nhau, “HTTG cã tÝnh chÊt lo¹i h×nh thÓ lo¹i s©u s¾c”. Còng nh− c¸c h×nh th¸i ý thøc x· héi kh¸c, v¨n häc nghÖ thuËt chÞu sù quy ®Þnh chung cña hoµn c¶nh lÞch sö, x· héi, thÈm mü. Mçi giai ®o¹n, thêi ®¹i lÞch sö võa t¹o ®iÒu kiÖn, võa ®ßi hái sù xuÊt hiÖn, ra ®êi cña nh÷ng kiÓu HTTG t−¬ng øng. §Æc ®iÓm giíi tÝnh còng ¶nh h−ëng ®Õn HTTG mµ nghÖ sü s¸ng t¹o. T¸c gi¶ n÷ cã c¸ch tù thÓ hiÖn m×nh kh¸c víi t¸c gi¶ nam. Giíi tÝnh ¶nh h−ëng ®Õn cuéc sèng, quan hÖ x· héi, t©m hån, t− t−ëng, quan niÖm nghÖ thuËt, c¸c vai giao tiÕp mµ t¸c gi¶ lùa chän khi s¸ng t¹o, t¹o nªn sù kh¸c biÖt gi÷a kiÓu HTTG nam víi HTTG n÷. 1.1.2. Sù biÓu hiÖn cña h×nh t−îng t¸c gi¶ trong s¸ng t¸c 1.1.2.1. Tù biÓu hiÖn cña h×nh t−îng t¸c gi¶ Tù h×nh dung m×nh trong t¸c phÈm lµ biÓu hiÖn ®Çu tiªn vµ râ nÐt cña HTTG. DÔ thÊy nhÊt lµ tù biÓu hiÖn qua c¸ch x−ng t«i. §ã lµ c¸i
11 t«i cña mét nh©n c¸ch v¨n hãa, cña quan niÖm x· héi thÈm mü vÒ cuéc sèng vµ con ng−êi ®−îc biÓu hiÖn trong t¸c phÈm. Cã khi HTTG tù biÓu hiÖn qua bãng d¸ng, qua tªn riªng, nÐt tÝnh c¸ch, tù giíi thiÖu nh÷ng ®Þa danh cô thÓ cña quª h−¬ng, c¶ tuæi ®êi, nghÒ nghiÖp, kû niÖm tuæi th¬, gia c¶nh riªng…cña t¸c gi¶. “Mçi nhµ v¨n bÊt kÓ muèn hay kh«ng, ®Òu miªu t¶ chÝnh m×nh trong t¸c phÈm cña m×nh mét c¸ch ®Æc biÖt”. 1.1.2.2. C¸i nh×n nghÖ thuËt C¸i nh×n nghÖ thuËt lµ vÊn ®Ò then chèt trong s¸ng t¸c v¨n häc bëi nã ph¶n ¸nh c¸ch nh×n, kh¶ n¨ng kh¸i qu¸t, ®Ò xuÊt nh÷ng vÊn ®Ò cña cuéc sèng. C¸i nh×n xuÊt ph¸t tõ chñ thÓ thÈm mü mang thÞ hiÕu vµ t×nh c¶m nhÊt ®Þnh. Lµ xuÊt ph¸t ®iÓm cña cÊu tróc nghÖ thuËt, c¸i nh×n bao giê còng béc lé lËp tr−êng, quan ®iÓm thÈm mü chñ thÓ nghÖ thuËt. 1.1.2.3. Giäng ®iÖu Giäng ®iÖu lµ c¸ch biÓu hiÖn tÊm lßng, th¸i ®é, c¸ch ®¸nh gi¸ cña nghÖ sü víi c¸c hiÖn t−îng ®êi sèng. Nã lµ hiÖn th©n ý thøc cña t¸c gi¶ trong giao tiÕp víi ng−êi ®äc. Mçi t¸c phÈm, t¸c gi¶ cã thÓ cã giäng ®iÖu riªng. Mçi thÓ lo¹i, mçi thêi ®¹i v¨n häc cã giäng ®iÖu c¬ b¶n cña m×nh, t¸c ®éng, chi phèi giäng ®iÖu cña c¸c t¸c gi¶, t¸c phÈm cô thÓ. 1.2. h×nh t−îng t¸c gi¶ trong th¬ n÷ 1.2.1. H×nh t−îng t¸c gi¶ trong th¬ tr÷ t×nh T¸c phÈm tr÷ t×nh cæ kim “®Òu lµ sù hiÖn diÖn cña c¸i t«i”. HTTG trong th¬ tr÷ t×nh cã cÊu t¹o ®Æc biÖt, Ýt yÕu tè t¹o h×nh mµ chñ yÕu mang yÕu tè biÓu hiÖn. Møc ®é hiÖn diÖn HTTG ë thÓ lo¹i th¬ tr÷ t×nh kh¸ râ. Tù biÓu hiÖn trë thµnh nguyªn t¾c ph¶n ¸nh ®Æc tr−ng cña th¬ tr÷ t×nh. Ghindobua cho r»ng:“nhµ th¬ lu«n th−êng xuyªn h×nh dung vÒ m×nh, tù giíi thiÖu m×nh trong t¸c phÈm cña hä”. 12.2. H×nh t−îng t¸c gi¶ n÷ 1.2.2.1. C¬ së giíi tÝnh C¬ së t©m sinh lý vµ x· héi: Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra cña c¸c nhµ t©m lý häc Hoa Kú, phô n÷ lu«n h−íng néi, nÆng vÒ t×nh c¶m, “t×m sù
12 nòng nÞu, nu«ng chiÒu, trß chuyÖn, ®ång c¶m, hßa thuËn vµ ch−a t×m thÊy sù hµi hßa c©n ®èi víi lý trÝ vµ trÝ tuÖ”. Sù ph©n biÖt gi÷a c¸ch sèng, ¨n mÆc, ®i ®øng, nãi n¨ng, mäi hµnh vi, c− xö, tr¸ch nhiÖm nghÜa vô ®èi víi gia ®×nh, x· héi... gãp phÇn lµm nªn giíi tÝnh. YÕu tè giíi tÝnh cã ¶nh h−ëng kh«ng nhá ®Õn qu¸ tr×nh s¸ng t¹o cña nghÖ sÜ, ®Õn c¸ch lùa chän ®Ò tµi, c¸ch x©y dùng h×nh t−îng, chän vai giao tiÕp nghÖ thuËt, h×nh ¶nh, chi tiÕt, ng«n ng÷ giäng ®iÖu. 1.2.2.2. H×nh t−îng t¸c gi¶ n÷ vµ vai giao tiÕp nghÖ thuËt HTTG n÷ th−êng giao tiÕp qua vai c«ng d©n vµ vai gia ®×nh. Trong vai gia ®×nh, HTTG n÷ tù x−ng chÞ, em, mÑ ®Ó giao tiÕp nghÖ thuËt vµ thÓ hiÖn mäi mèi quan hÖ. Trong vai c«ng d©n, HTTG n÷ thÓ hiÖn nghÜa vô, tr¸ch nhiÖm cña ng−êi c«ng d©n cã Ých víi x· héi, Tæ quèc. Nh÷ng dÊu Ên giíi tÝnh tiÒm Èn trong s¸ng t¸c lµ yÕu tè gãp phÇn lµm næi râ HTTG n÷. 1.3. vµi nÐt vÒ H×nh t−îng t¸c gi¶ n÷ trong th¬ tr÷ t×nh ViÖt Nam 1.3.1. H×nh t−îng t¸c gi¶ n÷ trong th¬ ca d©n gian Trong th¬ ca d©n gian, qua t©m sù, t×nh ý, lêi v¨n ®−îc göi g¾m, ng−êi ta cã thÓ t×m thÊy mét kiÓu HTTG n÷ xuÊt hiÖn víi sù cam chÞu phËn bät bÌo; víi niÒm tù hµo ý nhÞ vÒ vÎ ®Ñp h×nh thÓ, vÎ ®Ñp t©m hån, nh©n c¸ch; h−íng c¸i nh×n ®Õn nh÷ng khÝa c¹nh ®êi sèng th−êng nhËt trong x· héi, nãi tiÕng nãi bÊt b×nh ph¶n kh¸ng l¹i c¸c thÕ lùc ®Ì nÐn. 1.3.2. H×nh t−îng t¸c gi¶ n÷ trong th¬ ca trung ®¹i HTTG n÷ trong th¬ trung ®¹i kh«ng chØ th¶ hån cïng thiªn nhiªn cao réng ®Ó biÓu hiÖn con ng−êi mùc th−íc, tu©n thñ quy ph¹m mµ cßn bµy tá quan niÖm gi¸ trÞ vÒ kiÓu ng−êi cã c¸ tÝnh s¸ng t¹o, thÓ hiÖn ý thøc c¸ nh©n kh¸ râ nÐt. ý thøc ®ã ®−îc biÓu hiÖn qua c¸ch miªu t¶ ng−êi phô n÷ trong vÎ ®Ñp dung nhan, lu«n trë vÒ víi b¶n n¨ng giíi tÝnh, tr¶i tÊm lßng võa sÇu muén võa lªn tiÕng ®ßi quyÒn h¹nh phóc løa ®«i.
13 1.3.3. H×nh t−îng t¸c gi¶ n÷ trong th¬ hiÖn ®¹i §Çu thÕ kû XX, HTTG n÷ chñ yÕu thÓ hiÖn c¸i nh×n nghÖ thuËt vÒ gia ®×nh vµ cuéc sèng víi nh÷ng sè phËn c¸ nh©n, béc b¹ch t©m sù buån vui, kh¸t väng riªng t−, nçi ®au nh©n thÕ. Sau 1945, trong v¨n häc c¸ch m¹ng, HTTG n÷ thÓ hiÖn t− thÕ vµ phÈm chÊt con ng−êi lµm chñ b¶n th©n vµ cuéc ®êi, mang tiÕng nãi, h¬i thë Êm ¸p, ®Çy nhiÖt huyÕt, trÎ trung s«i næi, mang giäng ®iÖu, s¾c th¸i riªng, cã c¸ tÝnh, g¾ng gái v−ît lªn nh÷ng ph¹m vi riªng t−, sèng m¹nh mÏ h¬n, xøng ®¸ng h¬n víi céng ®ång. §©y lµ thêi kú v¨n häc thÓ hiÖn tinh thÇn QuyÕt tö cho Tæ quèc quyÕt sinh. Thêi kú ®æi míi, HTTG n÷ hiÖn lªn trong th¬ cã nÐt míi, kh¼ng ®Þnh b¶n thÓ trÎ trung, hoµ vµo dßng ch¶y cña thö nghiÖm, c¸ch t©n, béc lé m¹nh mÏ c¸i t«i c¸ nh©n, cã khi ©m thÇm lÆng lÏ mµ bøt ph¸ quyÕt liÖt, tinh tÕ nh¹y bÐn víi nh÷ng c¶m xóc ®¬n lÎ vµ ph« diÔn b»ng h×nh thøc nghÖ thuËt cã nhiÒu t×m tßi ®æi míi. Trong dßng ch¶y th¬ ca d©n téc, HTTG n÷ xuÊt hiÖn vµ ®æi thay theo nh÷ng m« h×nh kh¸c nhau. Th¬ n÷ lu«n lÊp l¸nh ¸nh nh×n ®Çy n÷ tÝnh, tµi hoa, ®éc ®¸o trªn c¸c chÆng ®−êng ®· qua, ph¸t huy, ph¸t triÓn c¶ vÒ sè l−îng lÉn chÊt l−îng s¸ng t¸c, cµng vÒ sau cµng ®éc ®¸o, nh÷ng nÐt duyªn riªng cña n÷ tÝnh cµng ®−îc thÓ hiÖn râ.
14 Ch−¬ng 2. vai giao tiÕp nghÖ thuËt cña H×nh T−îng t¸c gi¶ n÷ trong th¬ chèng Mü 2.1. Mét kiÓu thèng nhÊt ®éc ®¸o cña c¸c vai giao tiÕp nghÖ thuËt Hoµn c¶nh lÞch sö x· héi, c¸c chuÈn mùc v¨n hãa - thÈm mü thêi ®¸nh Mü võa cho phÐp võa ®ßi hái sù xuÊt hiÖn mét mÉu h×nh nghÖ sü - chiÕn sü sö dông v¨n ch−¬ng nh− vò khÝ ®¸nh giÆc. Gi¸ trÞ t¸c phÈm th¬ ®−îc tÝnh b»ng ý nghÜa phôc vô nhiÒu hay Ýt cho sù nghiÖp ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc. ChÝnh sø mÖnh v¨n ch−¬ng ®ßi hái HTTG lùa chän vai sö thi ®Ó giao tiÕp nghÖ thuËt. MÆt kh¸c, HTTG n÷ mang c¸i nh×n, giao tiÕp víi cuéc ®êi b»ng chÝnh sù thÈm thÊu nghÖ thuËt cña t©m hån ph¸i ®Ñp. V× thÕ cïng víi vai v¨n häc mang ý thøc sö thi, HTTG n÷ cßn mang t©m hån ng−êi mÑ, ng−êi phô n÷ tinh tÕ, diô dµng, cÇn mÉn, gom gãp x©y tæ Êm gia ®×nh, x©y h¹nh phóc. §ã lµ hai yÕu tè c¬ b¶n nhÊt cÊu thµnh nguyªn t¾c biÓu hiÖn, c¾t nghÜa nghÖ thuËt trong th¬ n÷ thêi chèng Mü. Ch¼ng h¹n, vai n÷ kÕt hîp chÆt chÏ víi vai sö thi ®Ó t¹o ra mét th«ng ®iÖp vÒ t×nh mÑ vµ t×nh yªu Tæ quèc: Nhµ ta qu©n giÆc ®èt/MÑ ru con d−íi hÇm s©u/KhÈu sóng mÑ treo ®Çu cét/V× con sÏ ho¸ nhiÖm mµu (L©m ThÞ Mü D¹). 2.2. h×nh t−îng t¸c gi¶ n÷ trong vai giao tiÕp sö thi 2.2.1. H×nh t−îng t¸c gi¶ n÷ vµ sù nhËp vai giao tiÕp nghÖ thuËt HTTG n÷ trong th¬ chèng Mü ®· chän vai sö thi ®Ó giao tiÕp nghÖ thuËt. Th«ng qua vai sö thi, HTTG n÷ nh©n danh mét c«ng d©n ®Êt ViÖt ®Ó tr÷ t×nh. §ã lµ sù ho¸ th©n cña HTTG n÷ vµo ng−êi chiÕn sü, ng−êi thanh niªn xung phong, ng−êi d©n c«ng, ng−êi giao liªn, ng−êi y t¸, vµ víi c¶ thÕ hÖ… ®Ó giao tiÕp nghÖ thuËt. 2.2.2. H×nh t−îng t¸c gi¶ n÷ vµ nh÷ng t×nh c¶m sö thi 2.2.2.1. T×nh c¶m ngîi ca Tæ quèc Qua c¸c vai giao tiÕp nghÖ thuËt, HTTG th¬ n÷ chèng Mü thÓ hiÖn t×nh c¶m ca ngîi Tæ quèc trªn c¸c ph−¬ng diÖn: lÞch sö, v¨n hãa, ®Þa
15 lý vµ ngän Quèc kú... Gièng nh− th¬ nam, Tæ quèc hiÓn hiÖn trong th¬ n÷ lµ t−îng ®µi cao ®Ñp, hïng vÜ, lu«n cã vÞ trÝ ®Æc biÖt trang träng vµ thiªng liªng nhÊt. NiÒm tù hµo vÒ Tæ quèc nh− ®−îc HTTG n÷ kh¾c lªn mçi dßng th¬. 2.2.2.2. T×nh c¶m ca ngîi L∙nh tô Còng ®Òu ngîi ca l·nh tô, nÕu trong th¬ nam xuÊt hiÖn c¸i cao c¶, vÜ ®¹i víi nhiÒu bµi th¬ cã tÇm kh¸i qu¸t lín nh− Ng−êi ®i t×m h×nh cña n−íc (ChÕ Lan Viªn), Theo ch©n B¸c, B¸c ¬i (Tè H÷u), th× trong th¬ n÷ chñ yÕu thÓ hiÖn nÐt ®Ñp cña yÕu tè ®êi th−êng, gi¶n dÞ, nh÷ng lêi t©m sù ngät ngµo, tha thiÕt. Vai n÷ th−êng bµy tá t×nh c¶m kÝnh yªu, ca ngîi B¸c Hå - kÕt tinh trÝ tuÖ, cèt c¸ch cña non s«ng, ®¹i diÖn cho d©n téc vµ thêi ®¹i anh hïng. Ng−êi hiÖn lªn trong th¬ víi vÎ ®Ñp ngo¹i h×nh, nh÷ng phÈm chÊt cao quý, nh− l·nh tô anh minh, nh− nhµ hiÒn triÕt mµ th©n mËt, bao dung hiÒn tõ. 2.2.2.3. T×nh c¶m víi nh÷ng ng−êi chiÕn sÜ HTTG th¬ n÷ thêi chèng Mü thÓ hiÖn sù c¶m phôc, lßng yªu th−¬ng, tr©n träng víi ng−êi chiÕn sÜ. C¸c n÷ thi sÜ ®· kh¾c häa h×nh t−îng ng−êi lÝnh trong mèi quan hÖ hµi hßa riªng - chung, mang lý t−ëng cao ®Ñp cña t×nh yªu Tæ quèc vµ ý chÝ tuæi hai m−¬i dån c¨m thï lªn ®Çu sóng. §ã lµ h×nh t−îng tËp thÓ, næi bËt nh− khèi t−îng ®µi kh¾c häa nh÷ng khu«n mÆt trÎ trung héi tô tõ tr¨m quª víi phÈm chÊt cao ®Ñp cña con ng−êi ViÖt Nam. 2.2.2.4. T×nh c¶m víi MÑ ViÖt Nam MÑ lµ bøc t−îng ®µi vÒ hßn väng phu sèng chÞu ®ùng gian nan thö th¸ch, ®îi chê chung thuû, gan d¹, kiªn c−êng. Nh÷ng khóc ca vÒ mÑ trong th¬ n÷ th−êng n»m ë cung trÇm võa l¾ng, võa s©u, ngät ngµo, yªu th−¬ng. MÑ lu«n ®ång hiÖn cïng ®Êt n−íc, cïng d©n téc trong niÒm tù hµo vµ ng−ìng väng cña HTTG n÷. 2.2.2.5. HiÖn thùc chiÕn tranh HiÖn thùc chèng x©m l−îc Mü oanh liÖt vµ hµo hïng lµ hiÖn thùc sö thi. ViÕt vÒ ®êi sèng chiÕn tranh víi ®au th−¬ng mÊt m¸t, HTTG n÷ ®· tè c¸o téi ¸c cña kÎ thï, thÓ hiÖn t×nh yªu quª h−¬ng vµ lßng c¨m thï giÆc cao ®é.
16 2.3. H×nh t−îng t¸c gi¶ n÷ trong Vai n÷ 2.3.1. Vai n÷ trong sù ph©n th©n Trong vai gia ®×nh, HTTG n÷ ph©n th©n vµo “em”, “chÞ”, “mÑ”, “con” ®Ó giao tiÕp, thÓ hiÖn hµnh ®éng “gãp nhÆt niÒm vui mäi nÎo”, “lÆn léi th©n cß”, “chÞu th−¬ng chÞu khã” x©y tæ Êm h¹nh phóc. Trong vai hËu ph−¬ng, HTTG n÷ ®em vµo v¨n ch−¬ng vµ táa s¸ng vÎ ®Ñp cña thiªn tÝnh n÷ qua m« tÝp “®¶m ®ang”, “th¸o v¸t”, “v−ît khã”, “tay cµy tay sóng”, “thay chång t¨ng gia s¶n xuÊt”, “biÕt thu vÐn gia ®×nh”, “c«ng viÖc ®ång ¸ng”…gãp phÇn m×nh vµo sù nghiÖp lín lao cao c¶ cña d©n téc. 2.3.2. Vai n÷ vµ ý thøc vÒ vÎ ®Ñp giíi 2.3.2.1. Vai n÷ vµ vÎ ®Ñp ngo¹i h×nh Phô n÷ lµ “ph¸i ®Ñp”, lu«n g¾n víi nh÷ng ®−êng nÐt, d¸ng h×nh rÊt riªng mµ t¹o hãa ban tÆng - yÕu tè lµm s¸ng lªn vÎ ®Ñp thiªn tÝnh n÷. Trong th¬ n÷ cã nhiÒu chi tiÕt kh¾c häa nÐt ®Ñp “giäng nãi”, “da r¸m n¾ng”, “®«i m¸ hång”, “®«i m¾t ®en”, “s÷a th¬m ch¶y tõ ngùc mÑ”, “m¸i tãc xanh”, “tay em th«”, “bói tãc ngang l−ng”, “må h«i r¬i”, “tiÕng c−êi chÝn mÈy”, “eo thon tãc bói”, “bµn ch©n vÕt x−íc”, “gãt ch©n chai”… §ã lµ quan niÖm vÎ ®Ñp h×nh thÓ g¾n víi lao ®éng, víi chiÕn tr−êng, víi chiÕn c«ng…, lµ c¸i duyªn rÊt riªng kh¼ng ®Þnh søc sèng bÒn bØ, dÎo dai cña n÷ giíi trong chiÕn tranh. 2.3.2.2. Vai n÷ vµ ý thøc vÒ vÎ ®Ñp phÈm chÊt T©m hån, tÝnh c¸ch cña vai n÷ hiÖn lªn trong th¬ thËt ®Ñp, víi ®øc hy sinh, c¸ch sèng hµi hßa, gi¶n dÞ, nh©n hËu. Hä mang tr¸i tim tha thiÕt, nång nµn, nhiÒu cung bËc ®Ó yªu th−¬ng chång, con, gia ®×nh, ng−êi th©n… Trong th¬ n÷ cã nçi nhí cån cµo ch¸y báng, g¾n víi nh÷ng nÕm tr¶i cô thÓ, cã nçi nhí “thö th¸ch lßng thñy chung”, cã gãc nh×n nh©n b¶n vÒ chiÕn tranh, vÒ c¸ch øng xö tinh tÕ, th«ng minh, dÞu dµng, giµu mµu s¾c t×nh c¶m ®Æc biÖt víi mÑ chång vµ gia ®×nh chång cña ng−êi phô n÷. ý thøc vÒ nÐt ®Ñp phÈm chÊt cña giíi lu«n ®−îc biÓu hiÖn trong th¬ n÷.
17 Ch−¬ng 3. nh÷ng ph−¬ng diÖn thÓ hiÖn nghÖ thuËt cña h×nh t−îng t¸c gi¶ n÷ trong th¬ thêi chèng mü 3.1. tù biÓu hiÖn cña h×nh t−îng t¸c gi¶ n÷ HTTG n÷ cßn tù biÓu hiÖn mét nh©n c¸ch v¨n hãa, mét t− t−ëng, mét quan niÖm nghÖ thuËt vÒ con ng−êi vµ cuéc ®êi trong th¬. TiÓu sö, tªn riªng, gia c¶nh, quª h−¬ng, nghÒ nghiÖp cña chñ thÓ lµ c¸ch tù biÓu hiÖn HTTG n÷ trong th¬. 3.2. hÖ thèng biÓu t−îng 3.2.1. Nh÷ng biÓu t−îng cña c¸i nh×n sö thi 3.2.1.1. Con ®−êng Tr−êng S¬n – niÒm tù hµo thÕ hÖ Con ®−êng Tr−êng S¬n huyÒn tho¹i lµ biÓu t−îng thiªng liªng vÒ Tæ quèc, vÒ niÒm tù hµo, ý chÝ, lý t−ëng tuæi hai m−¬i cña thÕ hÖ trÎ. Qua biÓu t−îng con ®−êng, HTTG n÷ ®· kh¼ng ®Þnh ý chÝ ®éc lËp tù do, søc m¹nh cña ch©n lý, søc sèng vÜnh h»ng cña Tæ quèc, vÎ ®Ñp cña lý t−ëng vÉn tån t¹i bÊt diÖt trong lßng bao thÕ hÖ. 3.2.1.2. C¸t - ý thøc vÒ céi nguån sù sèng, sù vÜnh h»ng cña d©n téc Trong th¬ n÷ chèng Mü, c¸t lµ biÓu t−îng thÓ hiÖn h×nh hµi Tæ quèc víi søc sèng tr−êng tån, vÜnh cöu; hiÖn th©n niÒm tin yªu, lßng l¹c quan, lµ søc m¹nh chë che cña con ng−êi. Qua biÓu t−îng c¸t, HTTG n÷ bµy tá nh÷ng c¶m nhËn, tù ®¸nh gi¸ vÒ b¶n th©n, kiªn c−êng v−ît qua nh÷ng giíi h¹n ®êi ng−êi, v−¬n ®Õn gi¸ trÞ vÜnh h»ng. 3.2.1.3. Ngän löa - ý chÝ vµ niÒm tin vÒ mét søc sèng bÊt diÖt BiÓu t−îng ngän löa - luång s¸ng hiÖn lªn trong th¬ n÷ nh− biÓu hiÖn cña niÒm tin yªu, sù hy väng. §ã còng lµ sù thÓ hiÖn quan niÖm gi¸ trÞ vÒ c¸i nhá bÐ mµ bÊt diÖt, vÒ søc sèng kh«ng g× dËp t¾t ®−îc, vÒ niÒm tin vµo søc m¹nh lan táa, bõng dËy cña tinh thÇn ViÖt Nam. 3.2.1.4. §¹n bom - lßng c¨m thï giÆc Bom ®¹n bao giê còng chØ sù hiÓm nguy, chÕt chãc, ghª gím, kinh hoµng. C¸c nhµ th¬ n÷ ®· liÖt kª hµnh ®éng phi nh©n tÝnh cña kÎ