Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Ngữ văn: Truyền thuyết và giai thoại về các nhân vật lịch sử Nam Bộ từ cuối thế kỷ XIX trở về trước

ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH<br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN<br /> ----<br /> <br /> ----<br /> <br /> LÊ THỊ DIỆU HÀ<br /> <br /> TRUYỀN THUYẾT VÀ GIAI THOẠI<br /> VỀ CÁC NHÂN VẬT LỊCH SỬ NAM BỘ<br /> TỪ CUỐI THẾ KỶ XIX TRỞ VỀ TRƯỚC<br /> Chuyên ngành:<br /> Mã số:<br /> <br /> VĂN HỌC VIỆT NAM<br /> 62 22 34 01<br /> <br /> TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGỮ VĂN<br /> <br /> TP. HỒ CHÍ MINH – NĂM 2015<br /> <br /> Công trình được hoàn thành tại:<br /> Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn TP. Hồ Chí Minh<br /> <br /> Người hướng dẫn khoa học:<br /> PGS.TSKH. Bùi Mạnh Nhị<br /> <br /> Phản biện 1:<br /> <br /> Phản biện 2:<br /> <br /> Phản biện 3:<br /> <br /> Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Trường<br /> tại trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn TP. Hồ Chí Minh<br /> Vào hồi …, giờ …, ngày …tháng …năm 2015<br /> <br /> Có thể tìm hiểu luận án tại:<br /> - Thư viện Khoa học Tổng hợp TP. Hồ Chí Minh<br /> - Thư viện Khoa học xã hội TP. Hồ Chí Minh<br /> - Thư viện Trường ĐH KHXH & NV TP. Hồ Chí Minh<br /> <br /> 1<br /> <br /> MỞ ĐẦU<br /> 1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI<br /> Nam Bộ là vùng đất mới của Tổ quốc. Tuy mới chỉ được<br /> khai phá hơn ba thế kỷ, chưa có bề dầy thời gian như các vùng đất<br /> trung du Bắc Bộ hay vùng đất ven sông Hồng, sông Mã, nhưng với<br /> đặc điểm tự nhiên, con người, lịch sử..., Nam Bộ có truyền thống lịch<br /> sử, văn hóa riêng trên nền thống nhất của lịch sử, văn hóa dân tộc.<br /> Những cái tên như Gia Định, Đồng Nai, Rạch Gầm, Xoài Mút, Nhật<br /> Tảo, “Hào khí Đồng Nai”, “Nam Kỳ lục tỉnh”, v.v... đâu chỉ là địa<br /> danh, tên gọi bình thường, đó là mồ hôi, nước mắt, xương máu của<br /> cha ông ta trong hành trình “mang gươm đi mở cõi”, tiến về phương<br /> Nam khai khẩn, mở đất và giữ đất, viết tiếp những trang sử rạng ngời<br /> của một thời “khổ nhục nhưng vĩ đại” (chữ dùng của Cố Thủ tướng<br /> Phạm Văn Đồng) của dân tộc. Theo đó, trên tiến trình lịch sử Nam<br /> Bộ từ buổi đầu hình thành đến cuối thế kỷ XIX đã nổi lên tên tuổi<br /> các nhân vật là những người có những đóng góp lớn lao đối với cộng<br /> đồng xã hội. Để lưu danh họ, bên cạnh những bộ sử biên niên, còn có<br /> một dòng chảy lịch sử khác của nhận thức và tình cảm nhân dân, đó<br /> là những truyện kể dân gian được sáng tác và lưu truyền qua bao thế<br /> hệ. Đây là hiện tượng văn học dân gian, văn hóa dân gian có giá trị, ý<br /> nghĩa to lớn, phản ánh sự nhận thức, tình cảm về lịch sử bằng cảm<br /> quan nghệ thuật dân gian của người dân Nam Bộ nói riêng, cả nước<br /> nói chung đối với con người và vùng đất thiêng liêng này. Đã có<br /> những công trình sưu tầm, nghiên cứu về các nhân vật lịch sử Nam<br /> Bộ từ cuối thế kỷ XIX trở về trước. Tuy nhiên, Truyền thuyết và<br /> giai thoại về các nhân vật lịch sử Nam Bộ từ cuối thế kỷ XIX trở<br /> về trước còn chưa được sưu tầm và nghiên cứu đầy đủ, do đó cần<br /> được sưu tầm, hệ thống hóa và đào sâu nghiên cứu thêm.<br /> Tiếp cận với Truyền thuyết và giai thoại về các nhân vật lịch<br /> sử Nam Bộ từ cuối thế kỷ XIX trở về trước, chúng tôi đặt ra nhiệm<br /> vụ tiếp tục tìm hiểu đặc trưng của truyền thuyết và đặc trưng của giai<br /> thoại và mối quan hệ, chuyển hóa lẫn nhau của hai đối tượng này<br /> trong thời kỳ cận đại và tại vùng đất Nam Bộ. Đây là thời kỳ tại Nam<br /> Bộ diễn ra rất nhiều sự kiện lịch sử nổi bật, trọng yếu của đất nước,<br /> dân tộc. Bên cạnh những truyền thống chung của cả nước, người dân<br /> Nam Bộ với những đặc điểm xã hội - văn hóa, tính cách riêng, trong<br /> hoàn cảnh lịch sử riêng, có cách tiếp cận riêng đối với những sự kiện,<br /> nhân vật lịch sử trên mảnh đất của mình. Và do đó, nghiên cứu đề tài<br /> <br /> 2<br /> <br /> này cũng góp phần làm sáng tỏ thêm bản chất thể loại của truyền<br /> thuyết và giai thoại, đồng thời tô đậm thêm đặc điểm địa phương của<br /> văn hóa dân gian Nam Bộ trên nền tảng thống nhất, đa dạng của văn<br /> hóa dân gian cả nước.<br /> 2. LỊCH SỬ VẤN ĐỀ<br /> Luận án đã trình bày khái quát những công trình nghiên cứu<br /> trong và ngoài nước về lý thuyết thể loại, những thành tựu sưu tầm,<br /> biên khảo lịch sử, địa chí, truyện dân gian Nam Bộ, đặc biệt là truyền<br /> thuyết, giai thoại dân gian về các nhân vật lịch sử ở Nam Bộ từ cuối<br /> thế kỷ XIX trở về trước. Luận án cũng đã giới thiệu, nêu thành tựu<br /> của một số công trình gần gũi với đề tài.<br /> Tuy nhiên, cho đến nay chưa có công trình nghiên cứu<br /> chuyên biệt nào về đề tài của luận án - một đề tài phong phú, phức<br /> tạp, hấp dẫn cần nhiều công trình tiếp tục mở rộng, đào sâu.<br /> 3. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU<br /> Truyền thuyết và giai thoại về các nhân vật lịch sử Nam Bộ<br /> từ cuối thế kỷ XIX là đối tượng nghiên cứu chính của luận án. Các<br /> phương diện lịch sử, đời sống văn hóa, xã hội của cộng đồng cư dân<br /> Nam Bộ trong mối quan hệ với thể loại truyền thuyết và giai thoại<br /> cũng được xem là đối tượng nghiên cứu hữu quan.<br /> Phạm vi nghiên cứu chủ yếu là các tư liệu văn bản trong các<br /> công trình sưu tập, biên soạn truyện dân gian và mở rộng ở các công<br /> trình lịch sử, địa chí triều Nguyễn, công trình biên khảo, nghiên cứu<br /> lịch sử, văn hóa Nam Bộ... có ghi chép truyện kể đã được hệ thống<br /> hóa. Các truyện kể cùng nội dung, chủ đề trong truyện kể dân gian<br /> các vùng miền khác, tùy theo mục đích từng phần của nội dung luận<br /> án, được dùng để so sánh, liên hệ, để làm nổi bật đối tượng nghiên<br /> cứu.<br /> 4. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU<br /> Trên cơ sở lý thuyết thể loại, xác lập các tiêu chí chọn lọc tư<br /> liệu, luận án hệ thống hóa các văn bản, các nhóm truyền thuyết và<br /> giai thoại về các nhân vật lịch sử Nam Bộ từ cuối thế kỷ XIX trở về<br /> trước. Đồng thời, luận án phác họa diện mạo, phân tích đặc trưng<br /> nghệ thuật, ý nghĩa và giá trị các truyền thuyết và giai thoại này<br /> trong hệ thống truyện dân gian Nam Bộ nói riêng, truyện dân gian<br /> <br /> 3<br /> <br /> Việt Nam nói chung; bước đầu xác lập mối quan hệ tương tác thể<br /> loại giữa truyền thuyết và giai thoại, sự vận động của các thể loại này<br /> trong sự phát triển của chúng ở thời cận đại.<br /> 5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> Luận án vận dụng, kết hợp các phương pháp nghiên cứu:<br /> Phương pháp hệ thống, Phương pháp thống kê, miêu tả, Phương<br /> pháp phân tích, so sánh, Phương pháp liên ngành. Các phương pháp<br /> nghiên cứu này đã được sử dụng trong các chương của luận án để<br /> thực hiện mục tiêu của đề tài và những nhiệm vụ của luận án.<br /> Luận án giới thuyết một số khái niệm công cụ được sử dụng<br /> trong luận án, bao gồm: đề tài, cốt truyện, đề tài - cốt truyện, môtíp<br /> (motif) và típ (type).<br /> 6. ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN ÁN<br /> Luận án có một số đóng góp mới sau đây:<br /> -Trên cơ sở tiếp cận cơ sở lý thuyết về thể loại, luận án đã<br /> khái quát lại những đặc điểm của truyền thuyết và giai thoại, tiếp tục<br /> so sánh truyền thuyết và giai thoại folklore, đồng thời chỉ ra sự gần<br /> gũi, thâm nhập, chuyển hóa lẫn nhau của các thể loại này.<br /> -Tổng quan được bức tranh vừa khái quát, vừa cụ thể tình<br /> hình sưu tầm, biên soạn, nghiên cứu truyền thuyết và giai thoại về<br /> các nhân vật lịch sử Nam Bộ từ cuối thế kỷ XIX trở về trước; tiếp<br /> cận những khía cạnh cụ thể của vấn đề văn bản hóa truyện dân gian,<br /> bổ sung một số tư liệu sưu tầm mới về văn bản và mối quan hệ của<br /> văn bản với các chứng tích văn hóa có liên quan.<br /> -Đã tập hợp, sưu tầm, thống kê, phân loại, hệ thống hóa 220<br /> truyền thuyết và giai thoại về các nhân vật lịch sử Nam Bộ từ cuối<br /> thế kỷ XIX trở về trước, thời kỳ mà tại Nam Bộ diễn ra rất nhiều sự<br /> kiện lịch sử nổi bật, trọng yếu của đất nước, dân tộc.<br /> -Theo hướng tiếp cận thể loại, luận án đã khảo sát, miêu tả<br /> và xác định đặc trưng nghệ thuật và giá trị của hệ thống truyền thuyết<br /> và giai thoại về các nhân vật lịch sử Nam Bộ từ cuối thế kỷ XIX trở<br /> về trước, chỉ ra đặc trưng mối quan hệ của các yếu tố điều kiện tự<br /> nhiên, lịch sử, văn hóa, xã hội và sự hình thành, phát triển của hệ<br /> thống truyện dân gian Nam Bộ.<br /> <br />