Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Nông nghiệp: Nghiên cứu chọn tạo một số dòng tam bội ở cây ăn quả có múi

Chia sẻ: Na Na | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:27

Thêm vào BST

Báo xấu

63
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án hướng tới nghiên cứu tạo ra số lượng lớn các dòng bưới và cam sành tam bội làm vật liệu ban đầu cho công tác chọn giống cây ăn quả có múi không hạt, ít hạt. Luận án góp phần đánh giá và chọn lọc các dòng bưởi và cam sành tam bội nhằm bước đầu xác định một số dòng triển vọng và các phương pháp chọn tạo giống tam bội không hạt.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Nông nghiệp: Nghiên cứu chọn tạo một số dòng tam bội ở cây ăn quả có múi

B GIÁO D C VÀ ÀO T O B NÔNG NGHI P VÀ PTNT VI N KHOA H C NÔNG NGHI P VI T NAM LÊ QU C HÙNG NGHIÊN C U CH N T O M T S DÒNG TAM B I CÂY N QU CÓ MÚI CHUYÊN NGÀNH DI TRUY N VÀ CH N GI NG CÂY TR NG Mã s : 62. 62. 01.11 TÓM T T LU N ÁN TI N S NÔNG NGHI P Hà N i - 2015
Công trình c hoàn thành t i VI N KHOA H C NÔNG NGHI P VI T NAM Ng ih ng d n khoa h c: 1. GS.TS. N ng V nh 2. TS.Hà Th Thúy Ph n bi n 1: Ph n bi n 2: Ph n bi n 3: Lu n án d ki n s c b n v tr c h i ng ch m lu n án ti n s c p Vi n, h p t i Vi n Khoa h c Nông nghi p Vi t Nam vào ngày tháng n m .. Có th tìm hi u lu n án t i: Hà N i - 2015
1 M U * Tính c p thi t c a tài Cây n qu có múi (Citrus) là lo i cây n qu có giá tr dinh d ng và kinh t cao. T ng s n l ng qu có múi trên th gi i t 85,6 tri u t n niên v 2012/2013, trong ó cam chi m 50% t ng s n l ng (USDA, 2013). S n xu t qu có múi v n ang ti p t c t ng do thu nh p c a ng i dân m t s qu c gia t ng nhanh nh Trung qu c, Hàn Qu c, Nga, n , các n c ông Âu, các n c ASEAN... Trung Qu c, t ng l ng hoa qu t i tiêu th t ng r t nhanh, trong ó tiêu th qu có múi t ng nhanh h n c . Trung Qu c v n lên chi m v trí th 2 v s n l ng qu có múi ch sau Brasil (Deng, 2008). N c ta n m trung tâm phát sinh c a r t nhi u gi ng cây n qu có múi (Võ V n Chi, 1997), (Ph m Hoàng H , 1992). Di n tích cây n qu có múi n c ta n m 2011 t 138.200 ha, chi m kho ng 18% di n tích cây n qu c n c v i s n l ng hàng n m là 1,35 tri u t n (C c tr ng tr t, B NN và PTNT, 2013). Tuy nhiên, hàng n m n c ta v n ph i nh p kh u m t l ng l n cam quýt t n c ngoài. S n xu t cây n qu có múi n c ta còn g p r t nhi u khó kh n do b nh d ch và ch t l ng gi ng. H u h t các gi ng tr ng ph bi n n c ta là các gi ng ch t l ng th p, nhi u h t, ch a áp ng c yêu c u n t i và ch bi n. Trong khi ó, tính tr ng không h t có vai trò r t quan tr ng i v i s n xu t qu có múi ch t l ng cao. Tính tr ng có h t và nhi u h t làm gi m giá tr th ng m i c a công nghi p ch bi n qu có múi (Saunt J, 1990). Hi n nay, h u h t các nghiên c u ch n t o gi ng cây n qu có múi không h t các n c trên th gi i ang c th c hi n theo các ph ng pháp nh gây t bi n, lai t o gi a các gi ng nh b i, t o dòng gi ng tam b i b ng lai h u tính gi a các dòng gi ng nh b i v i các dòng gi ng t b i (Roose và Williams, 2000), nuôi c y n i nh h t non (Gmitter và c ng s , 1990), ch n các phôi tam b i hình thành t nhiên (Esen và c ng s , 1971), c u phôi tam b i các h t lép, h t nh (Ollitrault và c ng s , 1996), dung h p t bào tr n nh b i v i t bào tr n n b i (Ollitraul và c ng s , 2000). ng d ng các ph ng pháp công ngh sinh h c trong t o gi ng không h t nh c u phôi, dung h p t bào tr n, ch n bi n d t bào soma (Froelicher và c ng s , 2003); (Grosser và c ng s , 2000); (Juárez và c ng s , 1990); (Ollitrault và c ng s , 1998). Các gi ng cây n qu có múi ang tr ng ph bi n n c ta là cam Xã oài, cam Vân Du, cam Sành, cam Bù, b i Phúc Tr ch, b i Di n, b i oan Hùng,... u là gi ng nhi u h t. Trong khi ó, công tác nghiên c u ch n t o gi ng không h t m i c các vi n trong n c tri n khai m y n m g n ây, tuy v y, còn nhi u v n ph i nghiên c u ti p. Do ó, phát huy th m nh ngu n gen cây có múi và th tr ng tiêu th qu có múi, n c ta c n t p trung cho nghiên c u c i t o các gi ng cây có múi c s n, có u th phát tri n nh cam Sành, b i Phúc Tr ch, b i Di n,... theo h ng t o các gi ng không h t t các gi ng này v i yêu c u gi ng không h t, u th lai, thích nghi t t và ch ng ch u sâu b nh. Xu t phát t các phân tích trên ây, chúng tôi ã th c hi n tài: Nghiên c u ch n t o m t s dòng tam b i cây n qu có múi . * M c ích nghiên c u:
2 (i) M c ích nghiên c u c a chúng tôi là t o ra s l ng l n các dòng b i và cam Sành tam b i làm v t li u ban u cho công tác ch n t o gi ng cây n qu có múi không h t, ít h t. (ii) Kh o nghi m, ánh giá và ch n l c các dòng b i và cam Sành tam b i nh m b c u xác nh c m t s dòng tri n v ng và các ph ng pháp ch n t o gi ng tam b i không h t. * Tính m i c a tài: (i) L n u tiên n c ta, tài ã t o ra s l ng l n các dòng cây n qu có múi tam b i b ng ph ng pháp lai gi a các gi ng b i, cam Sành b n a nh b i v i các gi ng t b i (2x 4x) và cam Sành lai t nhiên (2x 2x). tài ã góp ph n t o ra c 92 dòng b i tam b i và 22 dòng cam Sành tam b i làm v t li u ban u cho công tác ch n t o gi ng cây n qu có múi không h t. (ii) K t qu tài ã ch n c 2 dòng cam Sành và 6 dòng b i tam b i có sinh tr ng kh e, ít nhi m sâu b nh, trong ó có 2 dòng b i tam b i ghép m t lên cây b i chua 5 tu i ã ra hoa k t qu không h t. Qu có d ng tròn, p, v vàng, kh i l ng trung bình 494,16 g/qu , múi qu u, tép qu vàng, m ng n c, v ng t, không the ng. (iii) L n u tiên n c ta tài ã kh ng nh c kh n ng t o dòng gi ng b i không h t tam b i b ng ph ng pháp lai t o cây. Ph ng pháp ghép m t non lên cây b i chua 5 tu i ã cho phép rút ng n c th i gian ra hoa k t qu c a các dòng tam b i m i ch n l c so v i ghép m t trên g c Ch p non 7 n 8 tháng. * Nh ng óng góp c a tài + Ý ngh a khoa h c: L n u tiên n c ta, tài ã t o c s l ng l n các dòng cây n qu có múi tam b i t các ngu n gi ng cây n qu b n a. Trong ó có các dòng b i tam b i sinh tr ng t t và hai dòng ã ra qu không h t. c bi t tài ã góp ph n xây d ng h ng nghiên c u t o gi ng b i, cam Sành không h t tam b i. tài ã xây d ng và ng d ng thành công các quy trình công ngh t o gi ng cây n qu có múi tam b i. Quy trình ã c ng d ng thành công v i 8 c p lai gi a 2 m c b i th 2x 4x và ã t o ra nhi u dòng tam b i khác nhau. tài c ng ã ph i h p gi a các ph ng pháp ch n t o gi ng truy n th ng (t o dòng t b i th , lai gi a 2 m c b i th khác nhau) v i các ph ng pháp Công ngh Sinh h c nh c u phôi in vitro, k thu t rút ng n th i gian ch n gi ng thông qua k thu t ghép m t non lên cây b i chua 5 tu i. Các dòng tam b i, các quy trình công ngh ch n t o gi ng tam b i và các d li u khoa h c thu c có th làm tài li u tham kh o có giá tr cho gi ng d y và nghiên c u khoa h c cây n qu có múi. + Ý ngh a th c ti n: tài ã cung c p s l ng l n các dòng tam b i (3x) t lai gi a các gi ng có m c b i th khác nhau ph c v cho công tác ch n t o gi ng cây n qu có múi không h t n c ta. B c u tài ã tuy n ch n c 2 dòng b i tam b i không h t t b i c s n Vi t Nam và m t s các dòng b i và cam Sành tam b i tri n v ng khác ang c ti p t c kh o nghi m. tài m ra tri n v ng ng d ng các k thu t ch n t o gi ng không h t vào th c ti n n c ta. * i t ng và ph m vi nghiên c u i t ng: Cây b cho ph n là các gi ng b i Phúc Tr ch, b i Di n, cam Sành, cam Vân Du t b i ch n t o c t x lý colchicine các gi ng nh b i thu c tài Nghiên c u t o gi ng cây có múi không h t có ngu n g c b n a giai o n
3 t n m 2001 n 2005 và c tr ng t i Tr i th c nghi m V n Giang - H ng Yên c a Vi n Di truy n Nông nghi p. Các gi ng t b i ã c C c tr ng tr t, B Nông nghi p và Phát tri n Nông thôn c p b ng b o h gi ng cây tr ng m i theo Quy t nh s 515/Q -TT-VPBH, ngày 12 tháng 11 n m 2013. Cây m (2x) c ch n t nh ng cây kho m nh, hoa n t p trung các gi ng b i N m Roi, Phúc Tr ch, b i Di n, cam Sành. Các dòng b i tam b i t o c t các c p lai gi a b i t b i v i b i nh b i và các dòng cam Sành tam b i ch n t o c t c u phôi h t nh h t lép in vitro t tài Nghiên c u t o gi ng b i và cam, quýt không h t b ng công ngh sinh h c giai o n t n m 2006 n 2010. Ph m vi nghiên c u: tài nghiên c u và s d ng các ngu n v t li u ban u g m gi ng b i, cam Sành, cam Vân Du nh b i và t b i. Các ph ng pháp ch n t o gi ng tam b i b ng lai gi a hai m c b i th và c u phôi in vitro, các ph ng pháp o m c b i th và kh o nghi m, ánh giá các dòng tam b i ã c s d ng trong nghiên c u. tài c tri n khai t i Phòng Thí nghi m Tr ng i m Công ngh t bào Th c v t, Vi n Di truy n Nông nghi p, Tr i th c nghi m V n Giang - H ng Yên, Tr i th c nghi m Vi n Nghiên c u Rau qu và m t s v n các a ph ng nh Cao Phong - Hòa Bình, Hàm Yên - Tuyên Quang. * B c c c a lu n án Lu n án dày trang, g m 3 ch ng v i 47 b ng, 27 hình nh và 4 ph l c. Có 129 tài li u tham kh o c s d ng. CH NG 1 T NG QUAN TÀI LI U 1. Các ph ng pháp nghiên c u ch n t o cây n qu có múi không h t trên th gi i Nghiên c u t o gi ng cây n qu có múi trên th gi i t p trung theo h ng c nh tranh v n ng su t, ch t l ng và kh n ng kháng b nh, trong ó u tiên hàng u là t o gi ng không h t (Esen và Soost, 1971; Ollitrault và c ng s , 1998; Ollitrault và c ng s , 2000; Ollitrault và c ng s , 2006; Koltunow và c ng s , 1998; Ray, 2002; Deng X.X, 2006; Grosser và c ng s , 2006; Jean Baptiste Bassenet và c ng s , 2009). T o gi ng quýt theo h ng d bóc v , không h t, giàu dinh d ng, d b o qu n và kháng b nh (Ollitrault và c ng s , 2000; Roose và Williams, 2000). Nghiên c u t o gi ng lai, gi ng a b i th , lai t bào tr n và bi n d t bào soma t o dòng gi ng không h t, ch ng ch u b nh ph c v công nghi p ch bi n n c qu và n t i (Guo và c ng s , 2004; Grosser và Gmitter, 2005; Gmitter và c ng s , 2007; Febres và c ng s , 2009). Nghiên c u t o gi ng chuy n gen kháng b nh và ch t l ng qu (Gmitter và c ng s , 2007). 1.2. T o gi ng không h t b ng ph ng pháp t bi n chi u x và ch n l c các bi n d t nhiên Trong 10 n m qua Trung Qu c ã công nh n 17 gi ng Citrus m i, các gi ng m i ch y u ã c t o ra b ng 2 ph ng pháp: ch n l c các t bi n t nhiên và gây t bi n b ng chi u x . Trong s các gi ng m i có 3 gi ng quýt không h t, m t gi ng ít h t. Trong s 4 gi ng cam m i c công nh n, có 3 gi ng không h t, m t gi ng ít h t. Gi ng b i Pummelos m i g m 5 gi ng, trong ó có 2 gi ng không h t.
4 Ngoài ra, các gi ng t bi n còn có các c tính khác nh chín mu n h n, 2 gi ng chín s m, các gi ng u có ch t l ng và n ng su t t t h n i ch ng (Deng, 2000). 1.3. T o gi ng tam b i th không h t b ng lai gi a m c b i th nh b i v i t b i (2x × 4x) M t chi n l c t o gi ng không h t quan tr ng là t o ra và tuy n ch n các gi ng tam b i th t các phép lai gi a các gi ng t b i v i các gi ng nh b i (Soost và Cameron, 1975), (Starrantino và Recupero, 1981). Ví d , thành công i n hình trong t o gi ng tam b i th b ng ph ng pháp lai gi a các m c b i th là 2 gi ng b i chùm tam b i Oroblanco, Melagold (Soost và Cameron, 1980, 1985). Nh ng t o gi ng không h t có ch t l ng cao g p nhi u khó kh n do thi u ngu n gen t b i th thích h p. Trong ki u lai này, gi ng nh b i có h t n phôi th ng c dùng làm cây m và cây t b i dùng làm cây b . Phôi tam b i thu c sau lai th ng b kìm hãm phát tri n do t ng quan phôi/n i nh b phá v . Áp d ng k thu t c u phôi tam b i in vitro trong tr ng h p này là r t c n thi t (Gmitter, 1995). Phôi tam b i c nuôi c y và tái sinh thành công trong ng nghi m (Gmitter và c ng s , 1990). V i vi c th ph n nhân t o, s h t tam b i có s c s ng thu c nói chung là r t ít, giao ng t d i 2 h t n kho ng 10 h t/100 hoa c th ph n. M t s c p lai 2x × 4x cho nhi u qu nh v i h t tam b i có s c s ng. Tuy nhiên, các qu nh th ng b r ng hàng lo t vào tháng 6, làm gi m áng k s n l ng cây tam b i. Các nhà khoa h c bang California (M ) ã phát tri n k thu t c u các phôi tam b i t các qu non r ng b ng tách nuôi các phôi này trên môi tr ng không có ch t i u hoà sinh tr ng nh ng có hàm l ng ng cao k t h p v i axít citric. K t qu ã làm t ng s cây thu c lên 3 l n (Williams và Roose, 2000). 1.4. T o gi ng t b i th làm v t li u lai t o gi a cây t b i và cây nh b i Ch n t o dòng t b i có th th c hi n b ng nhi u ph ng pháp khác nhau. Các d ng t b i xu t hi n t nhiên v i t n s khá cao cây n qu có múi. Cameron và Frost (1968) ã nh n c 2,5% s cây t b i th trong t ng s 3600 cây t phôi tâm các gi ng khác nhau. Tachikawa và c ng s , (1961) ã s d ng colchicine t o cây quýt t b i th và sau ó lai cây t b i v i cây nh b i t o gi ng quýt tam b i không h t. G n ây, các d ng t b i ã c t o ra b ng x lý colchicine in vitro (Gmitter và Ling, 1991). Các d ng d t b i lai ã c t o ra hàng lo t thông qua lai t bào tr n (Grosser và c ng s , 2000). Nh v y, các nhà t o gi ng ã có thêm s l ng l n ngu n v t li u di truy n b sung cho ch n t o gi ng tam b i. Có 3 ba ph ng pháp t o gi ng t b i ch y u nh sau: (1) Ch n các t b i th t nhiên. (2) X lý a b i hóa b ng colchicine. (3) Dung h p t bào tr n c a 2 gi ng nh b i th t o ra dòng lai t b i. 1.5. Nghiên c u các quy trình công ngh nuôi c y mô và t bào in vitro ph c v cho ch n t o gi ng cây n qu có múi tam b i th a. Quy trình k thu t c u phôi in vitro M c tiêu là c u các phôi tam b i th t các t h p lai 2x × 4x và t các phép lai 2x × 2x. Tu i phôi khi c u phôi có th các giai o n phát tri n khác nhau c a phôi. Starrantino và Redupero (1981) ã nh n c cây tam b i lai t t h p lai 2x × 4x b ng c u phôi tu i t 3 n 4 tháng sau khi hoa th ph n. C u phôi có th giai
5 o n qu chín b ng nuôi c y phôi c a các h t nh kém phát tri n (Froelicher và c ng s , 2003). Môi tr ng nuôi c y c u phôi c s d ng ph bi n nh t là môi tr ng MT (Murashige và Tucker, 1969): M t s ch t b sung vào môi tr ng ã có tác d ng tích c c i v i tái sinh cây t phôi non ho c h t kém phát tri n. Ví d : (1) Thêm Adenine Sulfate (25 mg/l) và Malt extract (500 mg/l) có tác d ng t t i v i c u phôi. (2) Thêm m t s hormones có th h tr phôi n y m m và kéo dài ch i, ví d thêm GA3: 1 mg/l, thêm t l cân i gi a các hormones BAP (0,5 mg/l) + Kinetin (0,5 mg/l) + 0,1 mg/l NAA khi s n y m m g p khó kh n. Quy trình c u phôi tam b i ã c ã c các nhà khoa h c CIRAD - INRA xây d ng (Froelicher và c ng s , 2003). Môi tr ng c u phôi là: MT (Murashige và Tulecker, 1969) + 30 g/l Sucrose + 25 mg/l Adenine Sulfate + 500 mg/l Malt extract + 1 mg/l GA3 + 8 g/l Agar, pH = 5,7. b. C u phôi tam b i (3x) in vitro t phép lai (2x × 4x) Vi c t o các cây có múi tam b i t phép lai gi a cây m l ng b i v i h t ph n c a cây b t b i ã c nghiên c u (Esen và Soost, 1972). Tuy nhiên, s phát tri n không y c a phôi tam b i là hi n t ng ph bi n trong phép lai này. S l ng h t phát tri n bình th ng th p (Cameron và Frost, 1968; Tachikawa và c ng s , 1961; Esen và Soost, 1972). Nhi u báo cáo ã ch ra r ng, s phát tri n không hoàn ch nh c a h t t nh ng phép lai gi a các b m có m c b i th khác nhau liên quan ch t ch v i hi n t ng không t o n i nh hay phát tri n b t th ng c a n i nh . V n v s phát tri n không hoàn ch nh c a phôi trong các phép lai 2x 4x là h n ch l n nh t i v i t o cây tam b i t ph ng pháp này. Ta có th t o ra nhi u cây tam b i k t h p c nh ng c i m mong mu n c a các cây b m l ng b i và t b i n u c u c phôi tam b i b ng ph ng pháp nuôi c y mô. Vi c c u phôi tam b i nh ng qu non và qu chín t phép lai 2x 4x ã c báo cáo. Starrantino và Recupero (1981) ã nuôi c y 585 phôi ch n l c t các phép lai gi a 3 dòng m l ng b i n phôi v i 6 dòng t b i trên môi tr ng MS (1962) + 500 mg/l d ch chi t malt + 25 mg/l adenine sulfate. H ã thu c 211 cây con tam b i và 89 cây con có s l ng nhi m s c th ch a xác nh. H th y r ng, khi nuôi c y in vitro các phôi c tách ra sau khi th ph n t 3 n 4 tháng s làm phát sinh các phôi ph . T nh ng phôi này, h ã thu c nhi u cây con. Theo Oiyama và Kobayashi (1993) ã thông báo v vi c thu các cây tam b i nh c u phôi t nh ng h t lép trong các phép lai gi a hai gi ng có h t l ng b i n phôi là quýt Clementin (Citrus reticulata) và Miyauchi Iyokan (Citrus natsudaidai Hayata) v i h t ph n c a cây t b i Kawano Natsudaidai (Citrus natsudaidai Hayata). Phôi lép c nuôi c y trên môi tr ng MT + 500 mg/l d ch chi t malt (ME) + 40 mg/l adenin sulfate sau th ph n 7 tháng. Ngoài ra, Oiyama c ng thu c t l cao c a cây tam b i b ng cách nuôi c y phôi nh ch a bi t hóa hình thành t các h t kém phát tri n trong qu chín trên môi tr ng MT + 1 mg/l GA. Quýt Clementin c s d ng làm cây m và cây b là con lai soma t b i th (lai gi a cam ng t (Citrus sinensis) v i cam ba lá (Poncirus trifoliata). 1.6. Các ph ng pháp ki m tra m c b i th cây n qu có múi Xác nh m c b i th b ng máy FC là m t ph ng pháp m i, hi u qu cho phép xác nh nhanh m c b i th c a các v t li u di truy n khác nhau nhi u loài
6 sinh v t a d ng. B ng cách s d ng m t cây i ch ng 2x, ph ng pháp FC cho phép xác nh các cây có múi a b i m t cách nhanh chóng. Ollitrault và Michaux- Ferriere (1992) l n u tiên ã thi t l p c quy trình phát hi n nhanh cây a b i trong s các cây con tái sinh t phôi tâm cây có múi. Ngày nay, Ph ng pháp này ã tr nên vô cùng h u hi u trong ch n t o gi ng cây có múi a b i. CH NG 2 V T LI U, N I DUNG VÀ PH NG PHÁP NGHIÊN C U 2.1. V t li u và th i gian nghiên c u Cây b cho ph n là các gi ng b i Phúc Tr ch, b i Di n, cam Sành, cam Vân Du t b i ch n t o c t x lý colchicine các gi ng nh b i thu c tài Nghiên c u t o gi ng cây có múi không h t có ngu n g c b n a giai o n t n m 2001 n 2005 ã c nghi m thu và tr ng t i Tr i th c nghi m c a Vi n Di truy n Nông nghi p huy n V n Giang, t nh H ng Yên. Các gi ng t b i ã c C c tr ng tr t, B Nông nghi p và Phát tri n Nông thôn c p b ng b o h gi ng cây tr ng m i theo Quy t nh s 515/Q -TT-VPBH, ngày 12 tháng 11 n m 2013. Cây m (2x) c ch n t nh ng cây kho m nh, hoa n t p trung các gi ng b i N m Roi, Phúc Tr ch, b i Di n, cam Sành. Các dòng b i và cam Sành tam b i ch n t o ct tài Nghiên c u t o gi ng b i và cam, quýt không h t b ng công ngh sinh h c giai o n t n m 2006 n 2010 ã c nghi m thu n m 2011. Th i gian nghiên c u t n m 2011 n 2014 2.2. N i dung nghiên c u 2.2.1. T o v t li u ban u cho công tác ch n t o gi ng cây n qu có múi không h t, ít h t (i) Lai h u tính gi a các c p lai cùng gi ng và khác gi ng (ii) T o v t li u kh i u b ng c u phôi (iii) ánh giá c i m nông sinh h c c a các dòng tam b i t o c 2.2.2. ánh giá c i m nông sinh h c các dòng cam Sành, b i tam b i trong nhà l i (i) ánh giá c i m nông sinh h c các dòng cam Sành tam b i trong nhà l i (ii) ánh giá c i m nông sinh h c các dòng b i tam b i trong nhà l i 2.2.3. B c u kh o nghi m các dòng cam Sành và b i tam b i (i) Kh o nghi m các dòng cam Sành tam b i c ghép trên g c ghép Ch p (ii) Kh o nghi m các dòng b i tam b i c ghép trên g c ghép Ch p (iii) ánh giá k t qu ghép dòng b i tam b i lên g c ghép cây b i chua 5 tu i và xác nh m t s dòng b i tam b i tri n v ng 2.3. Ph ng pháp nghiên c u 2.3.1. T o v t li u ban u cho công tác ch n t o gi ng cây n qu có múi không h t, ít h t Mô t v t li u nghiên c u các gi ng cây n qu có múi nh b i và t b i s d ng ph ng pháp ánh giá các c i m nông sinh h c phát hi n và tuy n ch n các cá th có nh ng c tính di truy n có l i trong s n xu t lai t o. TT C p lai Gi i tính cây 1 PT2x × PT4x Phúc Tr ch (2x) × Phúc Tr ch (4x)
7 2 BD2x × PT4x B i Di n (2x) × Phúc Tr ch (4x) 3 NR2x × PT4x B i N m Roi (2x) × Phúc Tr ch (4x) 4 PT2x × BD4x Phúc tr ch (2x) × B i Di n (4x) 5 BD2x × BD4x B i Di n (2x) × B i Di n (4x) 6 NR2x × BD4x B i N m Roi (2x) × B i Di n (4x) 7 CS2x × CS4x Cam Sành (2x) × Cam Sành (4x) 8 CS2x × VD4x Cam Sành (2x) × Cam Vân Du (4x) 9 CS2x × CS2x Cam Sành (2x) × Cam Sành (2x) Ph ng pháp lai: Ch n hoa c a cây m s d ng lai t o c n ph i ch n hoa nh cành, ch n nh ng hoa kh e n s m nh t. Tr c khi hoa n 1 n 2 ngày ti n hành kh c lo i b bao ph n ch a n c a hoa. V i hoa có nh y chín thu n th c c n ph i th ph n kh n tr ng r i cách ly hoa b ng túi chuyên d ng tránh s xâm nh p c a h t ph n l nh gió ho c côn trùng. Có th th ph n b ng cách quét bao ph n ã m c a hoa cây b lên u nh y hoa cây m . V i nh ng lo i hoa có kích th c nh c n ph i dùng ch i lông th ph n. Sau khi th ph n xong ti n hành lo i b nh ng hoa cùng m t chùm hoa còn l i nh m tránh s c nh tranh dinh d ng. Sau khi hoa c th ph n t 2 n 3 tu n, ti n hành tháo b túi cách ly và ánh d u hoa ã c lai. i v i c p lai i ch ng th ph n t nhiên CS2x × CS2x, ánh d u 30 hoa theo dõi kh n ng th ph n và ánh giá t l u qu . Khi qu ã chín, thu ho ch qu v ánh giá kh n ng u qu và ánh giá s h t trên qu c a các c p lai khác nhau. Các h t lai c a các c p lai bao g m các h t bình th ng, h t kém phát tri n có phôi các c p lai b i và các h t nh , h t lép có phôi các c p lai cam Sành s c kh trùng và a vào nuôi c y trên môi tr ng c u phôi. Môi tr ng c u phôi c ch n t công th c môi tr ng c u phôi thích h p nh t trong nghiên c u v c u phôi tam b i h t nh , h t lép (Hà Th Thuý và c ng s , 2009); MT: môi tr ng c b n (Murashige và Tucker, 1969) có b sung 1,0 mg/l GA3, 15% n c d a, 30 g/l ng sucrose và 5,0 g/l th ch. Xác nh m c b i th b ng máy o a b i Flow Cytometry: Quy trình c th c hi n theo Ollitrault và c ng s (1992) và h ng d n c a hãng Partec, c. Các gi ng cây có múi ã bi t tr c m c b i th (b ng m nhi m s c th gi ng Phúc Tr ch nh b i, cam Sành nh b i) làm i ch ng. Dung d ch tách và nhu m m u nhân t bào do hãng Partec, c cung c p. 2.3.2. Ph ng pháp ánh giá c i m nông sinh h c các dòng cam Sành và b i tam b i trong nhà l i và ngoài ng ru ng Nghiên c u c i m hình thái theo tài li u h ng d n c a Vi n Tài nguyên Di truy n th c v t qu c t (IPGRI) k t h p v i quy ph m kh o nghi m gi ng cam quýt b i c a B Nông nghi p và Phát tri n Nông thôn (10TCN - 2007). Các ch tiêu theo dõi g m: Hình d ng tán, ng kính g c, phân cành, m t gai, hình thái lá, nghiên c u c i m sinh tr ng các t l c, nghiên c u v hình thái, th i gian ra hoa và u qu , các y u t c u thành n ng su t và n ng su t. V hình thái, c u trúc hoa g m c ng, màu s c c a bao ph n, h t ph n c quan sát b ng m t th ng và d i kính hi n vi Leica DM LS2 v t kính 40 x 0,65 và 100 x 1,25. ánh giá s c s ng c a h t ph n hoa và t l n y m m c a h t ph n hoa. ánh giá s c s ng h t ph n v i 10 l n nh c l i/m i dòng, gi ng. Hoa c thu hái
8 tr c khi hoa n t 1 n 2 ngày, b o qu n trong a petri tránh l n t p ph n. Khi hoa n , ph n hoa c nhu m b ng aceto carmine theo ph ng pháp tham kh o c a (Domingues và c ng s , 1999), (Yin Min và c ng s , 1981) và soi trên kính hi n vi ánh giá s c s ng c a h t ph n. Xác nh t l n y m m c a h t ph n trên môi tr ng nhân t o v i 5 l n nh c l i. Ph n hoa c th s c m y m m theo (Shivanna, K.R, 2003). 2.4. X lý s li u thí nghi m v i ph n m m ng d ng Excell CH NG 3 K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N 3.1. T o v t li u ban u cho công tác ch n t o gi ng cây n qu có múi không h t, ít h t 3.1.1. Lai h u tính c a các c p lai cùng gi ng, khác gi ng và khác loài gi a 2 m c b i th khác nhau K t qu nghiên c u ánh giá t l u qu thu c các c p lai cho th y: c p lai c p lai CS2x × CS4x cho t l u qu cao nh t 36,6%, c p lai BD2x × BD4x cho t l u qu cao th hai t 33,3% và c p lai NR2x × BD4x cho t l u qu th p nh t t 10,0%, còn các c p lai khác NR2x × BD4x, PT2x × BD4x, NR2x × PT4x, BD2x × PT4x, PT2x × PT4x, CS2x × VD4x, CS2x × CS2x cho t l u qu t 13,3% n 23,3%. Chúng tôi ti n hành tách h t c a qu lai các c p lai b i (2x × 4x) và (2x × 2x) th i i m qu chín. K t qu cho th y c p lai BD2x × BD4x có s h t/qu th p nh t là 19,1 h t và cao nh t c p lai NR2x × PT4x có s h t/qu là 64,3 h t so sánh v i b i di n nh b i có s h t/qu là 76,0 h t, b i Phúc Tr ch nh b i có s h t/qu là 118,0 h t cao g n g p 2 l n. Ngoài ra, s h t có phôi r t th p, th p nh t trung bình 2 h t/qu c p lai BD2x × BD4x và cao nh t là 5,5 h t/qu c p lai NR2x × PT4x, trong khi ó b i Di n và b i Phúc Tr ch nh b i t t c các h t u có phôi phát tri n bình th ng, các h t này có kh n ng n y m m 100% ( N ng V nh, 2008). T k t qu này chúng tôi nh n th y trong qu n th h t lai t 6 c p lai b i cùng gi ng, khác gi ng và 2 m c b i th khác nhau a s là h t r ng, không có phôi chi m t l l n t 89,5% n 91,4%, nh ng h t r ng, không có phôi này s b lo i b . Trong khi ó, h t m y và h t kém phát tri n có phôi chi m t l th p t 8,6% n 10,5%, nh ng h t m y và h t kém phát tri n có phôi này sau ó c kh trùng, a vào môi tr ng c u phôi tái sinh cây và xác nh m c b i th c a cây tái sinh thu c. Cam Sành là gi ng th ng m i c tr ng nhi u các t nh phía B c và ng b ng Sông C u Long n c ta. Tuy nhiên, ây c ng là gi ng có nhi u h t và c ng là nh c i m l n nh t c a h u h t các gi ng cây có múi c s n n c ta. K t qu cho th y s h t trung bình trên qu th p nh t c p lai CS2x × VD4x là 18,7 h t/qu và cao nh t c p lai th ph n t nhiên i ch ng CS2x × CS2x là 22,1 h t/qu , Tuy nhiên, khi so sánh s h t trung bình trên qu c a các c p lai cam Sành cùng gi ng và 2 m c b i th khác nhau so v i s h t trung bình trên qu c a lai t nhiên trong qu n th tr ng thu n cùng gi ng CS2x × CS2x thì s h t trên qu c a các c p lai này t ng ng nhau, ch riêng có c p lai c p lai khác gi ng và 2 m c b i th khác nhau CS2x × VD4x cho s h t trung bình trên qu th p nh t. S h t trên qu c a các c p lai h u h t là h t bình th ng và h t lép không phôi, nh ng t l
9 h t nh c a các c p lai r t th p, c p lai khác gi ng CS2x × VD4x cao nh t t trung bình 3,88 h t/qu , lai t nhiên trong qu n th tr ng thu n cùng gi ng CS2x × CS2x t trung bình 2,75 h t/qu và c p lai cùng gi ng gi a CS2x × CS4x th p nh t t trung bình 2,72 h t/qu . K t qu phân lo i cho th y, trong qu n th h t bình th ng (h t trung bình) chi m t l cao dao ng t 72,03% n 76,13% c hai c p lai CS2x × CS4x, c p l i CS2x × VD4x và lai t nhiên trong qu n th tr ng thu n cùng gi ng CS2x × CS2x. (1) Nhóm h t nh có phôi chi m t l th p nh t 7,36% c p lai CS2x × CS4x và cao nh t chi m 15,47% c p l i khác gi ng và 2 m c b i th khác nhau CS2x × VD4x. (2) Nhóm h t lép có phôi c ng ch chi m m t t l nh , th p nh t t 3,40% c p lai t nhiên i ch ng trong qu n th tr ng thu n cùng gi ng CS2x × CS2x và cao nh t c ng t 5,36% c p l i cùng gi ng và 2 m c b i th khác nhau CS2x × VD4x. (3) Nhóm h t lép không có phôi chi m t l cao nh t 15,25% c p lai cùng gi ng và 2 m c b i th khác nhau CS2x × CS4x và chi m t l th p nh t ch t 3,57% c p l i khác gi ng và 2 m c b i th khác nhau CS2x × VD4x. T k t qu nghiên c u này chúng tôi nh n th y a s h t cam Sành lai thu c là h t m y, trong khi ó h t nh , h t lép chi m t l khá th p và chúng tôi chia lo i h t thu c thành các nhóm d a trên k t qu trên nh sau: nhóm h t bình th ng, nhóm h t nh , nhóm h t lép có phôi, nhóm h t lép không có phôi. Nh ng h t nh và h t lép có phôi sau ó c kh trùng a vào môi tr ng c u phôi tái sinh cây và xác nh m c b i th c a cây tái sinh thu c. 3.1.2. T o v t li u kh i u b ng c u phôi Môi tr ng c u phôi c ch n t công th c môi tr ng c u phôi thích h p nh t trong nghiên c u v c u phôi h t nh , h t lép (Hà Th Thúy và c ng s , 2009): MT (môi tr ng c b n c a Murashige và Tucker, 1969) có b sung 1,0 mg/l GA3, 15% n c d a, 30 g/l ng sucroza và 5,0 g/l th ch. K t qu nghiên c u cho th y s c s ng h t m y và h t kém phát tri n có phôi các c p lai gi a các gi ng b i cùng gi ng, khác gi ng (2x × 4x) r t khác nhau. T l n y m m c a h t m y, h t kém phát tri n c p lai c p lai khác gi ng và 2 m c b i th khác nhau ( BD2x × PT4x) th p nh t t 81,8% s h t gieo có kh n ng s ng sót. Trong khi ó, t l n y m m 5 c p lai cùng gi ng, khác gi ng và 2 m c b i th khác nhau l i cao h n trên 90% h t gieo n y m m. i v i c p lai cam Sành cùng gi ng, khác gi ng và 2 m c b i th khác nhau (2x × 4x) và lai t nhiên trong qu n th tr ng thu n cam Sành (2x × 2x) cho th y s c s ng h t nh và h t lép r t khác nhau. T l n y m m c a các h t lép c p lai CS2x × CS4x, CS2x × VD4x và lai t nhiên trong qu n th tr ng thu n cam Sành (2x × 2x) l i r t th p ch t t 33,3% n 44,4% s h t gieo có kh n ng s ng sót, các h t nh t l cao g n g p ôi t t 75,0% n 88,9% s h t c gieo n y m m. K t qu c u phôi c a 188 h t lai ã thu c 157 cây con sau in vitro. Trong ó: (1) S h t c u phôi t c p lai cùng gi ng và 2 m c b i th khác nhau (2x × 4x) c a các c p lai PT2x × PT4x thu c 24 cây và c p lai BD2x × BD4x thu
10 c 18 cây, c p lai CS2x × CS4x thu c 21 cây và lai t nhiên trong qu n th tr ng thu n cam Sành (2x × 2x) thu c 7 cây tái sinh in vitro. (2) S h t c u phôi t c p lai gi a 2 gi ng b i khác nhau và 2 m c b i th khác nhau (2x × 4x) c a các c p lai BD2x × PT4x thu c 9 cây, c p lai NR2x × PT4x thu c 20 cây, c p lai PT2x × BD4x thu c 17 cây, c p lai NR2x × BD4x thu c 15 cây tái sinh in vitro. (3) S h t c u phôi t c p lai khác loài và 2 m c b i th khác nhau gi a CS2x (Citrus nobilis: con lai gi a Citrus sinensis × Citrus reticulata) × VD4x (Citrus sinensis) thu c 26 cây tái sinh in vitro. Cây con sau m t tháng nuôi c y i u ki n in vitro (cây t c chi u cao 2,5 n 4,0 cm và có r th c p) s c em r a s ch r và chuy n ra tr ng trên giá th cát s ch. Giá th c ng trong các khay, m i khay có 72 l , các l có kích th c 2,5 x 2,5 cm. Trong th i gian u (kho ng 15 ngày sau tr ng) các khay này c che b ng n p nh a, có khe h nh cây có th trao i không khí. Sau 15 ngày n p nh a c b ra. Sau m t tháng k t ngày tr ng, chúng tôi th ng kê s cây con s ng t t l cao trên 80% các dòng b i và trên 42,8% dòng cam Sành. Cây tr c khi c y chuy n ra b u t s c ki m tra m c b i th . K t qu ki m tra m c b i th c a 121 cây tái sinh ã thu c 114 cây tam b i (3x), 2 cây t b i (4x) và 5 cây nh b i (2x). T t c các cây tam b i thu ct 8c p lai (2x × 4x) và lai t nhiên trong qu n th tr ng thu n cam Sành (2x × 2x) nh sau: (1) S cây tam b i thu c t nuôi c y c u phôi h t m y, h t kém phát tri n t 3 c p lai cùng gi ng và 2 m c b i th khác nhau (2x × 4x) c p lai PT2x × PT4x thu c 21 cây tam b i, c p lai BD2x × BD4x thu c 15 cây tam b i và 2 cây t b i. i v i nuôi c y c u phôi t h t nh , h t lép t c p lai CS2x × CS4x thu c 9 cây tam b i, c p lai t nhiên trong qu n th tr ng thu n cam Sành (2x × 2x) thu c 1 cây tam b i. (2) S cây tam b i thu c t nuôi c y c u phôi h t m y, h t kém phát tri n t 4 c p lai gi a 2 gi ng b i khác nhau và 2 m c b i th khác nhau (2x × 4x) c a c p lai BD2x × PT4x thu c 9 cây tam b i, c p lai NR2x × PT4x thu c 18 cây tam b i, c p lai PT2x × BD4x thu c 15 cây tam b i, c p lai NR2x × BD4x thu c 14 cây tam b i. (3) S cây tam b i thu c t nuôi c y c u phôi h t nh , h t lép t c p lai khác loài và 2 m c b i th khác nhau gi a CS2x (Citrus nobilis: con lai gi a Citrus sinensis × Citrus reticulata) × VD4x (Citrus sinensis) thu c 12 cây tam b i. S l ng 114 cây tam b i và 2 cây t b i thu c t 8 c p lai (2x × 4x) và lai t nhiên trong qu n th tr ng thu n gi ng cam Sành (2x × 2x) s là ngu n v t li u di truy n vô cùng a d ng cho ch n t o gi ng cây có múi không h t. Do h u h t cây n qu là gi ng lai t nhiên (d h p t v di truy n) và c ch n l c nhân t o, nên các dòng b i tam b i s là các cá th khác bi t có ki u gen (genotype) c thù và sau khi nhân lên b ng con ng vô tính s tr thành dòng tam b i khác bi t v i các dòng khác (t cùng m t c p lai) v di truy n và các tính tr ng nông sinh h c.
11 S NGHIÊN C U T O DÒNG GI NG CITRUS TAM B I TH 2 1 3 M u qu c a Lai gi a 2 m c b i th (2x × 4x) ã c ti n hành trên 8 c p lai mùa hoa n m 2011 s d ng trong nghiên c u: 1. Thu ho ch khi qu lai t nhiên ã chín c p lai cam Sành (2x × 2x) 2. Thu ho ch khi qu lai ã chín các c p lai b i (2x × 4x) 3. Thu ho ch khi qu lai ã chín các c p lai cam Sành (2x × 4x) Phân lo i h t Tách b v c ng và v l a Tr ng cây con trên giá th cát MT + 1,0mg/l GA3 + 15%ND + 30g/l sucrose + 5,0g/l th ch 3X Ki m tra m c b i th Cây tam b i thu c và ghép lên g c ghép Ch p
12 3.1.3. ánh giá c i m nông sinh h c c a các dòng b i và cam Sành tam b i t o c n m 2011 K t qu ánh giá c i m nông sinh h c c a các dòng cam Sành và b i tam b i, chúng tôi ã ch n l c và xác nh c 8 dòng cam Sành tam b i CS.11.02, CS.11.06, CS.3x.11.01, CSV.11.02, CSV.11.05, CSV.11.08, CSV.11.11, CVS.11.12 và 9 dòng b i tam b i PT.3x.11.08, PT.3x.11.14, DT.3x.11.03, NT.3x.11.17, BD.3x.11.13, ND.3x.11.01, ND.3x.11.03, PD.3x.11.02, PD.3x.11.15. ây là các dòng cam Sành và b i tam b i có u th lai v v sinh tr ng, phát tri n kh e, phân cành u, a d ng v ki u hình, m t gai t trung bình n dày so v i các gi ng b i Di n, b i Phúc Tr ch, cam Sành nh b i và t b i i ch ng 3.2. ánh giá c i m nông sinh h c các dòng cam Sành tam b i, b i tam b i trong nhà l i 3.2.1. ánh giá c i m nông sinh h c các dòng cam Sành tam b i trong nhà l i K t qu ánh giá c i m nông sinh h c cho th y, trong s 22 dòng cam Sành tam b i có c i m phân cành theo nhi u d ng khác nhau và c chúng tôi phân làm ba d ng chính: (1) D ng th nh t theo chi u ng, góc phân cành h p, d ng tán hình dù t ng i gi ng v i gi ng CS2x i ch ng là các dòng cam sành tam b i CS.05.03, CS.05.04, CS.05.05, CS.06.01, CS.06.03, CS.06.05, CS.06.07, CS.06.11, CS.07.04. (2) D ng th hai phân cành theo chi u ngang, phân cành l n, d ng tán hình mâm xôi, khác h n so v i gi ng CS2x i ch ng là các dòng cam Sành tam b i CS.05.01, CS.05.06, CS.06.02, CS.06.04, CS.06.09, CS.06.12. (3) D ng th ba g i là d ng trung gian, d ng phân cành theo chi u ng, góc phân cành h p, d ng tán hình tr , hình elip,.. không gi ng v i gi ng CS2x i ch ng là các dòng CS.05.02, CS.06.06, CS.06.08, CS.07.01, CS.07.02, CS.07.03. M t gai c a các dòng cam Sành tam b i có m t gai th a khác h n so v i gi ng i ch ng CS2x không có gai. các gi ng cam Sành bình th ng c gieo t h t có r t nhi u gai, tr i qua nhi u l n nhân gi ng b ng ph ng pháp vô tính (ghép ho c chi t cành), s xu t hi n c a gai trên thân s gi m d n và trong nhi u tr ng h p gai s không còn xu t hi n, v i cây cam Sành i ch ng ã qua nhân gi ng vô tính nhi u l n nên không có gai. i v i các dòng cam Sành tam b i c ch n t o b ng ph ng pháp lai h u tính và gieo h t ch n l c, do v y, h u nh v n gi nguyên c tính c a cây gieo h t là có nhi u gai, thí nghi m là m t minh ch ng v ph ng pháp ch n t o các dòng cam Sành tam b i b ng lai h u tính. Các cây cam Sành tam b i 8 tu i (2013) t t 2,0 n 6 cành c p I và 6 n 14 cành c p II. ng kính cành c p I nh nh t dòng CS.05.06 (1,30 cm) và t cao nh t t i dòng cam Sành tam b i CS.05.05 (2,90 cm). Các dòng cam Sành tam b i CS.05.06, CS.05.01, CS.05.03 có kh n ng phân cành cao. Chi u cao cây cao nh t là dòng cam Sành tam b i CS.05.06 (210,4 cm), th p nh t là dòng CS.05.04 (142,8 cm). ng kính g c c a các dòng cam Sành tam b i có s sai khác nhi u, ng kính g c cao nh t là dòng cam Sành tam b i CS.05.01 (5,0 cm) và th p nh t là dòng cam Sành tam b i CS.05.04 (2,9 cm). ng kính tán có s chênh l ch gi a các dòng, th p nh t là dòng cam Sành CS.05.04 (70,0 cm), cao nh t t (165,6 cm) dòng cam Sành CS.05.06. Các cây cam Sành tam b i 7 tu i (2013) t t 2,0 n 6 cành c p I và 6 n 14 cành c p II. ng kính cành c p I nh nh t dòng cam Sành tam b i CS.06.01
13 (1,30 cm) và t cao nh t là dòng cam Sành tam b i CS.05.10 (3,5 cm). Các dòng cam Sành tam b i CS.06.04, CS.06.11, CS.06.02, CS.06.10, CS.06.12 có kh n ng phân cành cao. Chi u cao cây cao nh t là dòng cam Sành tam b i CS.06.04 (222,8 cm), th p nh t là dòng cam Sành CS.06.12 (90,7 cm). ng kính g c c a các dòng cam Sành tam b i có s sai khác nhi u ng kính g c cao nh t là dòng cam Sành tam b i CS.06.10 (6,5 cm) và th p nh t là dòng cam Sành tam b i CS.06.01 (2,5 cm). ng kính tán có s chênh l ch gi a các dòng, th p nh t là dòng cam Sành tam b i CS.06.01 (60,7 cm), cao nh t t (164,7 cm) dòng cam Sành tam b i CS.06.04. Cây cam Sành tam b i 6 tu i (2013) t t 2,0 n 5 cành c p I và 6 n 9 cành c p II. ng kính cành c p I nh nh t dòng cam Sành tam b i CS.07.03 (1,0 cm) và t cao nh t t i dòng cam Sành tam b i CS.07.04 (2,5 cm). Các dòng cam Sành tam b i CS.07.02, CS.07.01, CS.07.04 có kh n ng phân cành cao. Dòng cam Sành tam b i CS.07.04 co chi u cao cây cao nh t (192,6 cm), th p nh t là dòng cam Sành tam b i CS.07.02 (112,3 cm). ng kính g c c a các dòng cam Sành tam b i có s sai khác nhi u ng kính g c cao nh t là dòng cam Sành tam b i CS.07.04 (4,4 cm) và th p nh t là dòng cam Sành tam b i CS.07.01 (2,5 cm). ng kính tán có s chênh l ch gi a các dòng, th p nh t là dòng cam Sành tam b i CS.07.02 (90,4 cm), cao nh t t (147,3 cm) dòng cam Sành tam b i CS.06.03. K t qu nghiên c u v hình thái lá các dòng cam Sành tam b i cho th y có 4 d ng lá chính là d ng lá hình ôvan gi ng v i d ng lá c a gi ng cam Sành nh b i và t b i, còn d ng lá hình b u d c, elips, hình mác l i khác hoàn toàn so v i gi ng cam Sành nh b i và t b i. Màu s c phi n lá c a các dòng cam Sành tam b i có xanh m gi ng hoàn toàn v i màu s c phi n lá c a gi ng cam Sành nh b i và t b i. Chi u dài phi n lá các dòng cam Sành tam b i t 7,16 cm (dòng cam Sành tam b i CS.05.04) n 10,42 cm (dòng cam Sành tam b i CS.05.01), chi u r ng phi n lá dao ng t 4,82 cm (dòng cam Sành tam b i CS.05.03) n 6,38 cm (dòng cam Sành tam b i CS.05.01) còn các dòng khác n m gi a giá tr trên. Cánh lá hình trái tim, eo lá th ng nh v chi u dài và chi u r ng nên s sai khác gi a các dòng cam Sành tam b i c ng không rõ r t. Các dòng cam Sành tam b i 8 tu i (2013) có chi u dài phi n lá t 7,16 cm (dòng cam Sành tam b i CS.05.04) n 10,42 cm (dòng cam Sành tam b i CS.05.01), chi u r ng phi n lá dao ng t 4,82 cm (dòng cam Sành tam b i CS.05.03) n 6,38 cm (dòng cam Sành tam b i CS.05.01) còn các dòng khác n m gi a giá tr trên. Hình thái lá các cây cam Sành tam b i 7 tu i (2013) có chi u dài phi n lá các dòng cam Sành t 7,56 cm (dòng cam Sành tam b i CS.06.05) n 9,96 cm (dòng cam Sành tam b i CS.06.08), chi u r ng phi n lá dao ng t 4,04 cm (dòng cam Sành tam b i CS.06.04) n 5,58 cm (dòng cam Sành tam b i CS.06.10) còn các dòng khác n m gi a giá tr trên. Hình thái lá c a các dòng cam Sành tam b i 6 tu i (2013) có chi u dài phi n lá các dòng cam Sành t 5,84 cm (dòng cam Sành tam b i CS.07.02) n 8,58 cm (dòng cam Sành tam b i CS.07.04), chi u r ng phi n lá dao ng t 3,58 cm (dòng cam Sành tam b i CS.07.01) n 5,66 cm (dòng cam Sành tam b i CS.07.04) còn các dòng khác n m gi a giá tr trên. * Mô t c i m, hình thái c a hoa, chùm hoa c i m hoa cam Sành nh b i (Citrus nobilis): N hoa tròn h i b u d c, màu tr ng, cánh hoa l n h i cu n; kích th c dài x r ng = 18 - 20 x 7 mm; ài hoa 5 cánh,
14 bé (3 n 4 mm), màu xanh, cánh ài cân i, mút nh n và có lông t , cu ng hoa bé, ng kính 1 mm, nh c 20 cái, tách d i, túi ph n hình b u d c, màu vàng, dính l ng, b u nh y hình c u h i lõm, tuy n m t bé, mùi th m nh , nh c dài h n nh y cái. c i m hoa cam Sành tam b i (3x): N hoa tròn h i b u d c, màu tr ng, cánh hoa l n h i cu n, ài hoa 5 cánh, bé (3 n 4 mm), màu xanh, cánh ài cân i, mút nh n và có lông t , cu ng hoa bé, nh c 24 n 26 cái, dài 8,2 mm, tách d i, túi ph n hình b u d c, màu vàng, dính l ng, b u nh y hình c u h i d t, vòi nh y dài 9,5 mm h i cong, u nh y hình c u h i lõm, mùi th m nh , nh c ng n h n nh y cái. c i m hoa cam Sành t b i (4x): N hoa tròn h i b u d c, màu tr ng, có mùi th m, ài hoa hình sao 4 n 5 cánh, màu xanh. Hoa có 4 n 5 cánh màu tr ng, dài kho ng 1,21 cm, ch nh màu tr ng, bao ph n màu vàng, túi ph n hình b u d c, s l ng ch nh kho ng 24 n 28 nh /hoa, tách d i, dài ch nh là 8,0 mm, chi u dài vòi nh y là 7,0 mm, u nh y hình c u h i lõm, u nh y hình c u h i lõm, nh c dài h n nh y cái. Tuy nhiên, so sánh v kích th c và m t s c i m khác thì hoa cam Sành tam b i l n h n so v i hoa cam Sành nh b i và nh h n so v i hoa cam Sành t b i. Ngoài ra, v c i m nh c hoa cam Sành nh b i và hoa cam Sành t b i l i dài h n nh y cái còn i v i nh c hoa cam Sành tam b i l i ng n h n nh y cái. ây là hai c i m khác bi t nh t trong mô t v hính thái hoa cam Sành nh b i, tam b i và t b i. K t qu theo dõi c i m n hoa c a các dòng cam Sành tam b i cho th y th i i m các dòng cam Sành tam b i b t u xu t hi n n hoa t ngày 21 n 28 tháng 01, giai o n n r t ngày 14 n 19 tháng 02 và k t thúc n hoa t ngày 19 n 24 tháng 02. 1 2 3 Hình nh 3.14. Hình thái c a hoa c a các dòng/gi ng cam Sành nh b i, tam b i và t b i n m 2013 (1). Hoa gi ng cam Sành t b i (4x), (2). Hoa dòng cam Sành tam b i (3x) (3). Hoa gi ng cam Sành nh b i (2x) Tóm l i, trong 22 dòng cam Sành tam b i, chúng tôi ã ch n l c, ánh giá và xác nh c hai dòng cam Sành tam b i CS.06.02, CS.06.09 ã ra hoa nh ng ch a u qu t c p lai cùng gi ng CS2x × CS2x, ây c ng là hai dòng cam Sành tam b i có u th lai v ki u hình nh c i m phân cành theo chi u ngang, phân cành l n, m t gai trung bình n dày, sinh tr ng và phát tri n kh e, d ng tán hình mâm xôi, ng kính tán lá l n h n so v i gi ng cam Sành nh b i i ch ng. Các dòng cam Sành tam b i tri n v ng ang ti p t c kh o nghi m, ánh giá.
15 3.2.2. ánh giá c i m nông sinh h c các dòng b i tam b i trong nhà l i K t qu ch n l c và ánh giá 44 dòng b i tam b i c ch n t o t c p lai gi a BD2x × PT4x khác ngu n Heterotriploids và khác nhau gi a hai m c b i th cho th y: các dòng b i tam b i có m t gài dày, c i m phân cành, góc phân cành, hình d ng tán lá theo nhi u d ng khác nhau so v i gi ng i ch ng b i Di n, b i Phúc Tr ch. Các dòng b i tam b i 7 tu i (2013) có kho ng 2,0 n 5,0 cành c p I và t 5,0 n 19,0 cành c p II. ng kính cành c p I nh nh t dòng b i tam b i PD.06.16 (3,2 cm) và t cao nh t t i dòng tam b i PD.06.09 (7,6 cm). Các dòng b i tam b i PD.06.39, PD.06.28, PD.06.27 có kh n ng phân cành cao. Chi u cao cây cao nh t là dòng b i tam b i PD.06.11 (313,20 cm), th p nh t là dòng b i tam b i PD.06.16 (165,5 cm). ng kính g c c a các dòng b i không có s sai khác nhi u. ng kính tán có s chênh l ch gi a các dòng, th p nh t là dòng b i tam b i PD.06.16 (96,70 cm), cao nh t t (256,50 cm) dòng b i tam b i PD.06.42. Các dòng b i tam b i 6 tu i (2013) c ng r t a d ng ki u hình v thân tán, m t gai, các d ng phi n lá, trung bình các dòng b i tam b i có kho ng t 2,0 n 8,0 cành c p I và t 6,0 n 24,0 cành c p II. ng kính cành c p I nh nh t dòng b i tam b i PD.07.04 (1,5 cm) và t cao nh t t i dòng b i tam b i PD.07.71 (6,0 cm). Kh n ng phân cành cao là các dòng b i tam b i PD.07.64, PD.07.65, PD.07.58,... Chi u cao cây cao nh t là dòng b i tam b i PD.07.47 (297,7 cm), th p nh t là dòng b i tam b i PD.07.48 (150,0 cm). ng kính g c c a các dòng b i tam b i có s sai khác nhi u, ng kính g c cây cao nh t là dòng b i tam b i PD.07.38 (9,3 cm), th p nh t là dòng b i tam b i PD.07.28 (4,1 cm). ng kính tán có s chênh l ch gi a các dòng, th p nh t là dòng b i tam b i PD.07.28 (115,4 cm), cao nh t t (312,4 cm) dòng tam b i PD.07.53. K t qu nghiên c u v hình thái lá c a 44 dòng b i tam b i 7 tu i (2013) cho th y hình d ng u lá có 4 d ng (nh n, h i nh n, tù và tròn), hình d ng phi n lá có 3 d ng (b u d c, elips và ovan), màu s c phi n lá xanh th m. Chi u dài phi n lá các dòng b i tam b i dao ng t 8,36 cm (dòng b i tam b i PD.06.43) n 11,26 cm (dòng b i tam b i PD.06.10), chi u r ng phi n lá dao ng t 5,00 cm (dòng b i tam b i PD.06.22) n 7,26 cm (dòng b i tam b i PD.06.10) các dòng b i tam b i còn l i n m gi a giá tr trên và u to h n so v i hình thái phi n lá c a gi ng b i Di n i ch ng. Eo lá c a lá b i rõ r t h n so v i các dòng cam và quýt. Trong thí nghi m các dòng b i tam b i có chi u dài eo lá t ng i l n và s sai khác gi a các dòng b i tam b i không rõ r t. K t qu nghiên c u v hình thái lá c a 93 dòng b i tam b i 6 tu i (2013) cho th y hình d ng u lá có nhi u d ng khác nhau, nh ng ch y u có 4 d ng (nh n, h i nh n, tù và tròn), hình d ng phi n lá c ng có 3 d ng chính (b u d c, elips và ovan), màu s c phi n lá xanh th m. Chi u dài phi n lá các dòng b i tam b i dao ng t 7,92 cm (dòng b i tam b i PD.07.24) n 12,50 cm (dòng b i tam b i PD.07.04), chi u r ng phi n lá dao ng t 5,00 cm (dòng b i tam b i PD.07.67) n 8,00 cm (dòng b i tam b i PD.07.01) các dòng b i tam b i còn l i n m gi a giá tr trên và u to h n so v i hình thái lá c a gi ng b i Di n, b i Phúc Tr ch i ch ng. Eo lá cây b i rõ r t h n so v i các dòng cam và quýt. Trong thí nghi m
16 các dòng b i tam b i có chi u dài eo lá t ng i l n và s sai khác gi a các dòng không rõ r t. * Mô t c i m, hình thái c a hoa, chùm hoa c i m hoa b i Di n nh b i (2x): có mùi r t th m, có 2 lo i hoa: hoa n và hoa chùm. Hoa chùm có 5 n 7 n hoa. ài hoa hình sao 4 n 5 cánh, màu xanh. Hoa có 4 n 5 cánh màu tr ng, dài kho ng 20,1 mm, trên cánh có nh ng túi ( m) tinh d u màu xanh vàng nh trên v qu . Ch nh màu tr ng, bao ph n màu vàng cam, hình b u d c, s l ng ch nh kho ng 24 n 26 nh /hoa, m c thành t ng bó, m i bó 3 n 5 nh , ng n h n nh y (dài ch nh là 14,0 mm; vòi nh y là 14,5 mm). u nh y hình ph u màu vàng xanh. c i m hoa b i Di n t b i (4x): có mùi r t th m, có 2 lo i hoa: hoa n và hoa chùm. Hoa chùm có 5 n 7 n hoa. ài hoa hình sao 4 n 5 cánh, màu xanh. Hoa có 4 n 5 cánh màu tr ng, dài kho ng 25,3 mm, trên cánh có nh ng túi ( m) tinh d u màu xanh vàng nh trên v qu . Ch nh màu tr ng, bao ph n màu vàng cam, hình b u d c, s l ng ch nh kho ng 25 n 26 nh /hoa, m c thành t ng bó, m i bó 3 n 5 nh , ng n h n nh y (dài ch nh là 9,7 mm; vòi nh y là 14,2 mm). u nh y hình ph u màu vàng xanh c i m hoa b i Phúc Tr ch (2x): Hoa b i Phúc Tr ch có mùi r t th m, có 2 lo i hoa: hoa n và hoa chùm. Hoa chùm có 5 n 7 n hoa. ài hoa hình sao 4 n 5 cánh, màu xanh. Hoa có 4 n 5 cánh màu tr ng, dài kho ng 17,4 mm, trên cánh có nh ng túi ( m) tinh d u màu xanh vàng nh trên v qu . Ch nh màu tr ng, bao ph n màu vàng cam, hình b u d c, s l ng ch nh kho ng 24 n 27 nh /hoa, m c thành t ng bó, m i bó 3 n 5 nh , ng n h n nh y (dài ch nh là 14,6 mm; vòi nh y là 15,0 mm). u nh y hình ph u màu vàng xanh c i m hoa b i Phúc Tr ch (4x): Hoa b i Phúc Tr ch có mùi r t th m, có 2 lo i hoa: hoa n và hoa chùm. Hoa chùm có 5 n 7 n hoa. ài hoa hình sao 4 n 5 cánh, màu xanh. Hoa có 4 n 5 cánh màu tr ng, dài kho ng 26,8 mm, trên cánh có nh ng túi ( m) tinh d u màu xanh vàng nh trên v qu . Ch nh màu tr ng, bao ph n màu vàng cam, hình b u d c, s l ng ch nh kho ng 24 n 25 nh /hoa, m c thành t ng bó, m i bó 3 n 5 nh , ng n h n nh y (dài ch nh là 11,0 mm; vòi nh y là 15,3 mm). u nh y hình ph u màu vàng xanh c i m hoa b i tam b i (3x): Hoa có mùi th m, có 2 lo i hoa: hoa n và hoa chùm. Hoa chùm có 6 n 8 n hoa. ài hoa hình sao 4 n 5 cánh, màu xanh. Hoa có 4 n 5 cánh màu tr ng, chi u dài cánh hoa t 20,3 mm n 24,8 mm, chi u r ng cánh hoa 7,2 mm n 9,9 mm. Ch nh màu tr ng, bao ph n màu vàng, hình b u d c, s l ng ch nh kho ng 24 n 27 nh /hoa, m c thành t ng bó, m i bó 3 n 5 nh , ng n h n nh y (dài ch nh t 10,6 mm n 13,2 mm, vòi nh y 11,4 mm n 14,5 mm). u nhu có màu xanh vàng có ch t nh y bao ph và có d ng hính thang ng c. Qua quan sát hoa c a các dòng b i tam b i nh ã phân tích ph n trên cho th y ây là các dòng b i tam b i có hoa bình th ng v i bao ph n vàng m có ch a r t nhi u h t ph n. Chúng tôi ã ti n hành th kh n ng n y m m c a ph n hoa in vitro, k t qu cho th y h t ph n c a các gi ng b i Di n nh b i và t b i n y m m r t t t, riêng các dòng b i tam b i bao ph n vàng m có ch a r t nhi u h t ph n nh ng không n y m m.
17 K t qu theo dõi c i m n hoa c a các dòng b i tam b i trong hai v hoa n m 2012 và 2013 cho th y: Không có s khác bi t nhi u v th i i m ra hoa và th i gian t n hoa n tàn hoa c a các dòng b i tam b i và i ch ng. N m 2012, các dòng b i tam b i b t u xu t hi n n hoa vào kho ng t 27/1 n 03/02 và t t hoa trong kho ng 25/2 n 02/03. N m 2013, các dòng b i tam b i xu t hi u, k t thúc hoa s m h n so v i n m 2012 kho ng 3 n 5 ngày. N m 2013, nhi u dòng b i tam b i ã ra hoa, s l ng hoa không nhi u, t l hoa n t ng i khá nh ng không u qu nh ng ó là m t tín hi u t t cho th y các dòng b i tam b i tr ng t h t sau 6 n 7 n m m i ra hoa. 1 1 1 2 3 Hình nh 3.18. Các gi ng b i tam b i ã ra hoa n m 2013 (1, 1, 1). Hoa các dòng b i tam b i, (2). Hoa gi ng b i Phúc Tr ch nh b i (2x) (3) Hoa gi ng b i Phúc Tr ch t b i (4x) Tóm l i, trong 137 dòng b i tam b i c ch n t o t c p lai BD2x × PT4x khác ngu n Heterotriploids và khác nhau gi a hai m c b i th , ã ch n l c và xác nh c 6 dòng b i tam b i tri n v ng ó là PD.06.11, PD.06.14, PD.07.33, PD.07.34, PD.07.57, PD.07.76, ây là nh ng dòng b i tam b i sau 6 n 7 n m tu i m i ra hoa, nh ng ch a u qu . Các dòng b i tam b i tri n v ng có u th lai v ki u hình nh c i m phân cành, phân cành a d ng, m t gai dày, d ng gai th ng và dài, sinh tr ng và phát tri n kh e, d ng cây có xu h ng phát tri n m nh v chi u cao và cao h n so v i gi ng B i Di n, b i Phúc Tr ch nh b i và t b i i ch ng. Các dòng b i tam b i tri n v ng ang ti p t c kh o nghi m, ánh giá. 3.3. B c u kh o nghi m các dòng cam Sành và b i tam b i 3.3.1. Kh o nghi m các dòng cam Sành tam b i ghép trên g c ghép Ch p K t qu cho th y các dòng cam Sành tam b i ghép trên g c ghép Ch p tr ng kh o nghi m ngoài ng ru ng theo nhi u d ng tán khác nhau (hình dù, hình c u, hình ch i x , hình elip) và chúng tôi phân làm 2 hai d ng chính: D ng tán th nh t phân cành theo chi u ng, góc phân cành h p, d ng tán th a hình ch i x t ng i gi ng v i gi ng cam Sành 2x i ch ng là các dòng cam Sành tam b i CS.05.03, CS.05.04, CS.05.05. D ng tán th hai là cây phân cành theo chi u ngang, phân cành l n, d ng tán hình c u, khác h n so v i gi ng CS2x i ch ng là các dòng cam Sành tam b i CS.05.01, CS.05.02, CS.06.02. M t gai c a các dòng cam Sành tam b i m c trung bình khác h n so v i gi ng i ch ng CS2x không có gai. Các dòng cam Sành tam b i 3 tu i (2013) có chi u cao cây t cao nh t là dòng cam Sành tam b i CS.07.03 (231,53 cm), th p nh t là dòng cam Sành tam b i CS.06.11 (112,47 cm). ng kính g c cây c a các dòng không có s sai khác nhau nhi u. ng kính tán có s chênh l ch gi a các dòng, cao nh t là dòng cam Sành tam b i CS.06.02 (198,32 cm), th p nh t là (95,06 cm) dòng cam Sành tam b i CS.06.11.
18 K t qu nghiên c u sinh tr ng c a các dòng cam Sành th hi n qua sinh tr ng c a các t l c. Giai o n ki n thi t c b n, trong 1 n m cây cam Sành tam b i ra 3 n 4 t l c ch y u là l c xuân, hè, thu và l c ông th ng r t ít. Ph n l n l c xuân c a các dòng cam Sành tam b i th ng xu t hi n t 10 n 25 tháng 2 và k t thúc vào cu i tháng 2 n u tháng 3. L c hè xu t hi n t 16 n 27 tháng 5 và k t thúc t 10 n 15 tháng 6. L c thu xu t hi n t 22 n 28 tháng 8 và k t thúc vào 21 n 23 tháng 9. Sinh tr ng c a l c xuân theo dõi liên t c trong m t n m cho th y: Trong m t n m, l c xuân m c nhi u nh t, l c xuân c a các dòng cam Sành tam b i (chi m kho ng t 70 n 75% t ng s l c c n m). i u này cho th y, giai o n ki n thi t c b n, cây sinh tr ng r t m nh v mùa xuân, ph n l n l c trong 1 n m c m c vào mùa xuân. Trên các cây thí nghi m, ch tiêu sinh tr ng c a l c t các giá tr nh chi u dài 11,07 cm n 26,60 cm, ng kính t 0,40 cm n 0,66 cm, s lá t 5,33 lá n 11,67 lá, th i gian sinh tr ng t m c n thu n th c t 30 n 35 ngày. Sinh tr ng c a l c hè cho th y t ng s l c hè (chi m t 5% n 9% t ng s l c c n m). L c hè ra v i s l ng ít h n so v i l c xuân. Có th , trong mùa xuân, cây ã t p trung dinh d ng và l c xuân m c khá nhi u. Do v y, trong mùa hè, cây t p trung dinh d ng nuôi cành l c xuân nên l c hè ít h n so v i l c xuân. Tuy nhiên, l c hè sinh tr ng t ng i kh e, th hi n các ch tiêu chi u dài cành t giá tr t 16,46 cm n 30,56 cm, ng kính cành t 0,32 cm n 0,57 cm, s lá trên cành l c t 8,00 lá n 16,33 lá, th i gian t m c n thu n th c c a l c t 35 n 40 ngày. Sinh tr ng c a l c thu: t ng s l c thu m c ra trên cây thí nghi m (chi m t 12 n 14%) t ng s l c trong n m. Các ch tiêu sinh tr ng c a l c thu t các giá tr nh chi u dài cành l c thu n th c t t 12,27 cm n 21,67 cm, ng kính cành t 0,26 cm n 0,43 cm, s lá/cành t 7,00 lá n 12,67 lá, th i gian t m c n thu n th c t 29 n 32 ngày. Sinh tr ng c a l c ông có t l th p nh t trong t ng s l c ra trong 1 n m, chi m t l t 1 n 4% t ng s l c trong n m. Tóm l i, trong 22 dòng cam sành tam b i c kh o nghi m và ánh giá ngoài ng ru ng, chúng tôi ã ch n l c và xác nh c các dòng cam Sành có u i m v t tr i h n gi ng cam Sành nh b i i ch ng g m các dòng cam Sành tam b i CS.05.03 có d ng tán th a hình ch i x , dòng cam Sành CS.06.02 có d ng tán dày hình c u, dòng cam Sành CS.06.12 có d ng tán hình dù, dòng cam Sành CS.07.01 có d ng tán dày bán c u, dòng cam Sành CS.07.03 có d ng tán dày hình tr , dòng cam Sành CS.06.08 có d ng tán th a hình elip. ây là các dòng cam Sành tam b i có ki u hình r t a d ng, sinh tr ng, phát tri n kh e, ít nhi m sâu b nh, m t s dòng b t u ra hoa n m 2014 (cây 3 tu i) nh ng ch a u qu do th i ti t u n m m a phùn, m không khí cao và không có n ng trong th i gian dài (3 tháng) u n m. Hình nh 3.21. Các dòng cam Sành tam b i ghép lên g c ghép Ch p kh o nghi m ngoài ng ru ng cây 3 tu i ã ra hoa v xuân 2014