Tóm tắt luận án Tiến sĩ Triết học: Tầng lớp doanh nhân Việt Nam trong kết cấu xã hội - giai cấp thời kỳ đổi mới

Chia sẻ: Hieu Minh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:32

Thêm vào BST

Báo xấu

37
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của luận án làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn về tầng lớp doanh nhân Việt Nam trong kết cấu xã hội giai cấp ở nước ta thời kỳ đổi mới, nên lên những quan điểm cơ bản và giải pháp thiết thực phát huy vai trò của tầng lớp này ở nước ta hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt luận án Tiến sĩ Triết học: Tầng lớp doanh nhân Việt Nam trong kết cấu xã hội - giai cấp thời kỳ đổi mới

§¹i häc quèc gia hµ néi Tr−êng ®¹i häc khoa häc x∙ héi vμ nh©n v¨n Vò TiÕn Dòng TÇng líp doanh nh©n viÖt nam trong kÕt cÊu x· héi- giai cÊp thêi kú ®æi míi Chuyªn ngµnh: CNDVBC & CNDVLS M· sè: 62.22.80.05 Tãm t¾t luËn ¸n tiÕn sÜ triÕt häc Hμ néi- 2010
luËn ¸n ®−îc hoμn thμnh t¹i Tr−êng ®¹i häc khoa häc x∙ héi vμ nh©n v¨n Ng−êi h−íng dÉn khoa häc 1: PGS.TS. Phan Thanh Kh«i Ng−êi h−íng dÉn khoa häc 2: PGS.TS. D−¬ng V¨n ThÞnh Ph¶n biÖn 1: PGS.TS Ph¹m V¨n §øc Ph¶n biÖn 2: PGS.TS TrÇn §×nh Huúnh Ph¶n biÖn 3: PGS.TS NguyÔn Vò H¶o LuËn ¸n ®−îc b¶o vÖ t¹i héi ®ång chÊm luËn ¸n cÊp nhµ n−íc häp t¹i Phßng 701 nhµ E, Tr−êng §¹i häc Khoa häc X· héi vµ Nh©n v¨n; håi 8h30, ngµy 23 th¸ng 09 n¨m 2010 Cã thÓ t×m hiÓu luËn ¸n t¹i: - Th− viÖn Quèc gia Hµ Néi - Th− viÖn Tr−êng §¹i häc KHXH&NV
Danh môc c«ng tr×nh khoa häc ®∙ c«ng bè cã liªn quan ®Õn luËn ¸n 1. Vò TiÕn Dòng (2004), Ph¸t triÓn kinh tÕ t− nh©n vμ sù h×nh thμnh tÇng líp t− s¶n d©n téc ë n−íc ta hiÖn nay, Tap chÝ TriÕt häc, sè 6 (157) 2. Vò TiÕn Dòng (2005), Mét sè gi¶i ph¸p c¬ b¶n nh»m ph¸t huy vai trß cña nguån lùc con ng−êi trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi ë Hμ Néi hiÖn nay, TuyÓn tËp b¸o c¸o Héi nghÞ khoa häc c«ng nghÖ lÇn thø 14, Tr−êng §¹i häc x©y dùng 3. Vò TiÕn Dòng (2007), Ph¸t triÓn kinh tÕ t− nh©n vμ sù h×nh thμnh, ph¸t triÓn ®éi ngò doanh nh©n míi ë ViÖt Nam hiÖn nay, T¹p chÝ Khoa häc, sè 3 4 Vò TiÕn Dòng (2007), Mét sè gi¶i ph¸p ph¸t triÓn ®éi ngò doanh nh©n ViÖt Nam, T¹p chÝ Lý luËn chÝnh trÞ, sè 7 5 Vò TiÕn Dòng (2007), X©y dùng céng ®ång doanh nh©n ViÖt Nam hïng m¹nh, T¹p chÝ Céng s¶n, sè 780 6 Vò TiÕn Dòng (2007), Lμm g× ®Ó t¹o sù ®ång thuËn trong céng ®ång c¸c doanh nh©n ViÖt Nam tr−íc yªu cÇu ®æi míi vμ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ?, T¹p chÝ MÆt trËn, sè 48 7 Vò TiÕn Dòng (2008), T¨ng c−êng mèi quan hÖ gi÷a trÝ thøc vμ doanh nh©n ViÖt Nam trong ®μo t¹o nguån nh©n lùc, T¹p chÝ Lý luËn chÝnh trÞ, sè 5 8 Vò TiÕn Dòng (2008), Nh×n nhËn vÒ vÞ trÝ, vai trß cña tÇng líp doanh nh©n ViÖt Nam, T¹p chÝ MÆt trËn, sè 60 9 Vò TiÕn Dòng (2008), T¹o sù hμi hßa vÒ lîi Ých gi÷a c«ng nh©n vμ doanh nh©n ë ViÖt Nam, T¹p chÝ TriÕt häc, sè 3 (202) 10 Vò TiÕn Dòng (2009), Vai trß tÇng líp doanh nh©n míi trong ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi vμ x©y dùng sù ®oμn kÕt, ®ång thuËn x· héi, T¹p chÝ MÆt trËn, sè 66 11 Vò TiÕn Dòng (2009), T¨ng c−êng mèi quan hÖ gi÷a n«ng d©n vμ doanh nh©n ë ViÖt Nam hiÖn nay, T¹p chÝ Céng s¶n, sè 800, th¸ng 6. 12. Vò TiÕn Dòng (2010), B−íc ®Çu t×m hiÓu vÒ tÇng líp doanh nh©n ViÖt Nam, T¹p chÝ MÆt trËn, sè 75
më ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi Cïng víi sù ra ®êi vμ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa lμ sù xuÊt hiÖn vμ ph¸t triÓn nhanh chãng cña tÇng líp DNVN. Kh«ng chØ cã tiÒm n¨ng vÒ kinh tÕ, mμ cïng víi søc m¹nh vÒ trÝ tuÖ vμ b¶n lÜnh cña m×nh, DNVN ®ang cã sù ®ãng gãp ngμy cμng tÝch cùc vμo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi cña ®Êt n−íc. Mét bé phËn doanh nh©n cã kh¶ n¨ng thÝch øng víi sù biÕn ®éng cña ®êi sèng x· héi, t¹o thªm ®−îc nhiÒu ngμnh nghÒ, thu hót ®−îc hμng triÖu lao ®éng, ®¹t ®−îc nhiÒu thμnh tùu trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. NhiÒu doanh nh©n ®· cã tr¸ch nhiÖm víi céng ®ång, b−íc ®Çu tù gi¸c vμ s¸ng t¹o trong hîp t¸c víi nhau còng nh− liªn kÕt víi c¸c giai tÇng x· héi kh¸c nh»m cñng cè vμ t¨ng c−êng khèi ®¹i ®oμn kÕt toμn d©n téc, më réng quan hÖ hîp t¸c trong n−íc vμ quèc tÕ, gãp phÇn æn ®Þnh chÝnh trÞ- x· héi. Thμnh viªn cña tÇng líp nμy xuÊt th©n tõ hÇu hÕt c¸c giai tÇng x· héi vμ ®ang tån t¹i trong mäi ngμnh nghÒ s¶n xuÊt kinh doanh ë n−íc ta... Trong bèi c¶nh héi nhËp ngμy cμng s©u réng vμo nÒn kinh tÕ toμn cÇu, DNVN ®· vμ ®ang béc lé kh«ng Ýt nh−îc ®iÓm. Sè l−îng doanh nh©n Ýt vμ chÊt l−îng cßn h¹n chÕ so víi lùc l−îng doanh nh©n ë nhiÒu quèc gia trong khu vùc vμ trªn thÕ giíi. Kh«ng nhiÒu doanh nh©n ®−îc ®μo t¹o bμi b¶n, chuyªn nghiÖp. TÝnh céng ®ång cña DNVN ch−a cao. Mét sè doanh nh©n cã nh÷ng hμnh vi ph¹m ph¸p (nh− trèn thuÕ, gian lËn th−¬ng m¹i, c¹nh tranh kh«ng lμnh m¹nh, ng−îc ®·i, bãc lét còng nh− ®èi xö bÊt b×nh ®¼ng víi c«ng nh©n...). Nh×n chung, DNVN cßn ch−a tÝch cùc, chñ ®éng hîp t¸c víi c¸c giai tÇng kh¸c trong x· héi ®Ó cñng cè, më réng vμ ph¸t triÓn ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh còng nh− nh»m thóc ®Èy tÊt c¶ c¸c giai tÇng x· héi cïng ph¸t triÓn... ViÖc x©y dùng mét tÇng líp DNVN lín m¹nh ®−îc ®Æt ra cÊp thiÕt cho ®Êt n−íc trªn con ®−êng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. V¨n kiÖn Héi nghÞ lÇn thø b¶y Ban ChÊp hμnh Trung −¬ng §¶ng (kho¸ IX) chØ râ: "Coi träng vai trß cña c¸c doanh nh©n trong ph¸t triÓn kinh tÕ- x· 1
héi". ë thêi ®iÓm ®ã, doanh nh©n ®−îc §¶ng ta xÕp vÞ trÝ thø t¸m trong kÕt cÊu giai tÇng x· héi. §Õn §¹i héi §¹i biÓu toμn quèc lÇn thø X cña §¶ng, doanh nh©n ®−îc ®−a lªn vÞ trÝ thø t− (chØ sau c«ng nh©n, n«ng d©n vμ trÝ thøc). Sù s¾p xÕp thø tù c¸c giai tÇng x· héi trong V¨n kiÖn cña §¶ng còng chØ mang tÝnh t−¬ng ®èi. Tuy nhiªn, viÖc §¶ng ta ®−a doanh nh©n l¹i gÇn h¬n víi vÞ trÝ cña giai cÊp c«ng nh©n, giai cÊp n«ng d©n vμ tÇng líp trÝ thøc còng phÇn nμo chøng tá r»ng, tÇng líp DNVN ®ang trë thμnh mét trong nh÷ng lùc l−îng cã vai trß quan träng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa. Kinh tÕ- x· héi n−íc ta cã thÓ tiÕn triÓn m¹nh mÏ vμ v÷ng ch¾c trong thêi gian qua, mét phÇn do §¶ng ®· t¹o ®−îc sù liªn kÕt gi÷a tÇng líp DNVN víi c¸c giai tÇng trong kÕt cÊu x· héi- giai cÊp. Trong qu¸ tr×nh tån t¹i vμ ph¸t triÓn cña tÇng líp DNVN, cßn hμng lo¹t vÊn ®Ò cã tÝnh thêi sù ®ang ®Æt ra: Doanh nh©n lμ ai? VÞ trÝ vμ vai trß cña tÇng líp nμy trong kÕt cÊu x· héi - giai cÊp ë n−íc ta thêi kú ®æi míi? DNVN lμ tÇng líp hay lμ giai cÊp, hä cã ph¶i lμ t− s¶n nh− nh÷ng nhμ t− s¶n ë c¸c n−íc t− b¶n kh«ng? NÕu lμ tÇng líp th× DNVN cã thÓ ph¸t triÓn thμnh giai cÊp kh«ng? Trong xu thÕ toμn cÇu ho¸, sù liªn kÕt, hîp t¸c cña tÇng líp DNVN víi c¸c giai tÇng kh¸c trong kÕt cÊu x· héi- giai cÊp ë n−íc ta còng nh− víi c¸c ®èi t¸c trªn thÕ giíi sÏ diÔn ra theo xu h−íng nμo? Vai trß l·nh ®¹o cña §¶ng vμ c¸c tæ chøc x· héi ®èi víi tÇng líp DNVN ®−îc thÓ hiÖn ra sao? Lμm thÕ nμo ®Ó ph¸t huy mÆt tÝch cùc, h¹n chÕ mÆt tiªu cùc cña tÇng líp doanh nh©n trong kÕt cÊu x· héi- giai cÊp...? TÊt c¶ nh÷ng c©u hái trªn ®Òu ®ang rÊt cÇn c©u tr¶ lêi tho¶ ®¸ng nh»m gãp phÇn lμm s¸ng tá chiÕn l−îc còng nh− con ®−êng ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi cña ViÖt Nam. §Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò cÊp thiÕt trªn, ph¶i nh×n nhËn ®óng ®¾n vÒ vÞ trÝ vμ vai trß cña c¸c giai tÇng trong kÕt cÊu x· héi- giai cÊp n−íc ta, ë ®ã, tÇng líp doanh nh©n- mét tÇng líp x· héi míi, ®ang vËn ®éng vμ ph¸t triÓn m¹nh mÏ trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thμnh phÇn. Ph¶i nªu lªn nh÷ng −u ®iÓm cña tÇng líp DNVN vμ t×m c¸ch ph¸t huy nh÷ng −u ®iÓm ®ã. Th¼ng th¾n chØ ra nh÷ng h¹n chÕ trong qu¸ tr×nh tån t¹i vμ ph¸t triÓn cña tÇng líp x· héi nμy vμ ®−a ra gi¶i 2
ph¸p kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ Êy, ®Ó tÇng líp DNVN thùc sù lμ mét thμnh tè h÷u c¬ trong kÕt cÊu x· héi- giai cÊp. 2. T×nh h×nh nghiªn cøu ®Ò tµi Kho¶ng gÇn mét thËp kû trë l¹i ®©y, kh«ng Ýt c«ng tr×nh khoa häc ®· ®Ò cËp ®Õn mét sè khÝa c¹nh liªn quan ®Õn ®Ò tμi. Tiªu biÓu lμ nh÷ng c«ng tr×nh cã tÝnh chuyªn kh¶o sau: D−íi gãc ®é triÕt häc, nh÷ng nghiªn cøu vÒ kÕt cÊu x· héi- giai cÊp ®· ®−îc ®Æt ra kh¸ s©u s¾c. LuËn ¸n tiÕn sÜ triÕt häc cña Qu¶n V¨n Trung: “Sù biÕn ®æi cña c¬ cÊu x· héi- giai cÊp ë ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa” (Hμ Néi, 1999) ®· ph©n tÝch thùc tr¹ng tõng giai cÊp, tÇng líp x· héi, chØ ra nh÷ng ®Æc tr−ng, xu h−íng biÕn ®æi cña c¬ cÊu x· héi- giai cÊp ë n−íc ta thêi kú ®æi míi. C«ng tr×nh cho thÊy, c¬ cÊu x· héi- giai cÊp ë ViÖt Nam ®· vμ ®ang biÕn ®éng kh¸ m¹nh mÏ. Sù biÕn ®éng m¹nh mÏ ®ã cßn ®−îc thÓ hiÖn trong b¶n th©n mçi giai tÇng x· héi, trong ®ã cã tÇng líp doanh nh©n. Nghiªn cøu kÕt cÊu x· héi- giai cÊp d−íi gãc ®é tiÕp cËn cña x· héi häc, c«ng tr×nh: "C¬ cÊu x· héi vµ ph©n tÇng x· héi" cña NguyÔn §×nh TÊn, NXB Lý luËn chÝnh trÞ (Hμ Néi, 2005) ®· tr×nh bμy nh÷ng néi dung c¬ b¶n vÒ c¬ cÊu x· héi vμ ph©n tÇng x· héi, ®ång thêi ®−a ra nh÷ng ph©n tÝch thùc tiÔn vÒ c¬ cÊu x· héi vμ ph©n tÇng x· héi ë ViÖt Nam, nh÷ng dù b¸o xu h−íng biÕn ®æi vμ mét sè kiÕn nghÞ lªn c¸c cÊp l·nh ®¹o, qu¶n lý nh»m nhËn diÖn ®óng ®¾n nh÷ng biÕn ®æi thùc tÕ vÒ c¬ cÊu x· héi vμ ph©n tÇng x· héi, qua ®ã cã thªm c¬ së khoa häc ®Ó ho¹ch ®Þnh ®−êng lèi, ®Ò ra c¸c chÝnh s¸ch ®óng ®¾n... Bªn c¹nh nh÷ng nghiªn cøu vÒ thùc tr¹ng vμ xu h−íng biÕn ®æi cña kÕt cÊu x· héi- giai cÊp ë n−íc ta lμ nh÷ng nghiªn cøu vÒ sù tån t¹i vμ ph¸t triÓn cña thμnh phÇn kinh tÕ t− nh©n trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa- c¬ së kinh tÕ cña sù h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn tÇng líp DNVN. Víi h−íng nghiªn cøu nμy, næi bËt lμ c¸c c«ng tr×nh khoa häc sau: “Ph¸t triÓn kinh tÕ t− nh©n ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa” cña TrÇn Ngäc Bót, NXB. ChÝnh trÞ Quèc gia (Hμ Néi, 2002). C«ng tr×nh ®· ®Ò cËp ®Õn c¬ së lý 3
luËn vμ thùc tiÔn ph¸t triÓn kinh tÕ t− nh©n ë ViÖt Nam vμ t×nh h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ t− nh©n hiÖn nay còng nh− xu h−íng ph¸t triÓn kinh tÕ t− nh©n ë n−íc ta thêi gian tíi. Khi ®Ò cËp ®Õn vÞ trÝ, vai trß cña kinh tÕ t− nh©n trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thμnh phÇn; vÊn ®Ò qu¶n lý nhμ n−íc ®èi víi kinh tÕ t− nh©n; thùc tr¹ng kinh tÕ t− nh©n ë n−íc ta vμ ph−¬ng h−íng ph¸t triÓn kinh tÕ t− nh©n trong t×nh h×nh míi... c«ng tr×nh khoa häc: “Kinh tÕ t− nh©n vµ qu¶n lý nhµ n−íc ®èi víi kinh tÕ t− nh©n ë n−íc ta hiÖn nay”- Hå V¨n VÜnh (chñ biªn), NXB. ChÝnh trÞ Quèc gia (Hμ Néi, 2003) ®· thÓ hiÖn kh¸ s©u s¾c nh÷ng néi dung nμy. Trong ®iÒu kiÖn toμn cÇu ho¸ diÔn ra m¹nh mÏ nh− hiÖn nay, kinh tÕ t− nh©n ngμy cμng thÓ hiÖn râ vai trß tÝch cùc. C«ng tr×nh: “Kinh tÕ t− nh©n trong giai ®o¹n toµn cÇu ho¸ hiÖn nay”- ViÖn Th«ng tin Khoa häc x· héi, NXB. Khoa häc X· héi (Hμ Néi, 2003) ®· giíi thiÖu nh÷ng nÐt kh¸i qu¸t vÒ khu vùc kinh tÕ nh¹y c¶m nμy qua nh÷ng nghiªn cøu cña nhiÒu chuyªn gia quèc tÕ. Tr−íc hÕt, ®ã lμ nh÷ng thay ®æi trong nhËn thøc vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ t− nh©n; nh÷ng yÕu tè t¹o nªn sù kh¸c biÖt gi÷a chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa vμ chÕ ®é x· héi chñ nghÜa trong suèt nhiÒu thËp kû qua. C«ng tr×nh còng tËp trung vμo luËn gi¶i sù tån t¹i tÊt yÕu cña së h÷u t− nh©n trong giai ®o¹n ph¸t triÓn hiÖn nay: ph©n tÝch vμ ®¸nh gi¸ sù tiÕn triÓn ®a d¹ng cña nã ë c¶ ph−¬ng T©y vμ ph−¬ng §«ng... C«ng tr×nh khoa häc: "§æi míi vµ ph¸t triÓn kinh tÕ t− nh©n ë ViÖt Nam- Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p” cña Lª Kh¾c TriÕt, NXB. Lao ®éng (Hμ Néi, 2005) ®· tr×nh bμy thùc tr¹ng cña kinh tÕ t− nh©n ViÖt Nam tõ nh÷ng n¨m 1986 ®Õn nay vμ gãp phÇn chØ ra nh÷ng nh©n tè tÝch cùc cïng nh÷ng c¶n trë tiªu cùc vμ ®Ò xuÊt nh÷ng gi¶i ph¸p cho sù ®æi míi, ph¸t triÓn kinh tÕ t− nh©n ViÖt Nam. Còng ph¶i kÓ ®Õn c«ng tr×nh khoa häc: “Së h÷u t− nh©n vµ kinh tÕ t− nh©n trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa” cña NguyÔn Thanh TuyÒn, NXB. ChÝnh trÞ Quèc gia (Hμ Néi, 2006). C«ng tr×nh nμy ®Ò cËp ®Õn vÞ trÝ, vai trß cña së h÷u t− nh©n, kinh tÕ t− nh©n trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa; thùc tr¹ng së h÷u t− nh©n vμ kinh tÕ t− nh©n trong thêi 4
kú ®æi míi ë ViÖt Nam vμ ph−¬ng h−íng x· héi ho¸ kinh tÕ t− nh©n trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa... C¸c c«ng tr×nh khoa häc bμn vÒ kinh tÕ t− nh©n kÓ trªn mÆc dï ®· thu ®−îc nhiÒu kÕt qu¶ quan träng, nh−ng viÖc bμn vÒ chñ thÓ cña thμnh phÇn kinh tÕ t− nh©n- tÇng líp doanh nh©n víi t− c¸ch lμ mét tÇng líp x· héi míi, ch−a ®−îc chó ý nhiÒu. Nghiªn cøu c¸c vÊn ®Ò liªn quan trùc tiÕp ®Õn tÇng líp DNVN, cã mét sè c«ng tr×nh khoa häc ®¸ng chó ý: "Doanh nh©n ViÖt Nam x−a vµ nay" TËp 1, TËp 2, TËp 3- C©u l¹c bé Doanh nghiÖp ViÖt Nam, NXB. Thèng kª (Hμ Néi, 2004); "Doanh nh©n ViÖt Nam thêi kú ®æi míi"- Phßng Th−¬ng m¹i vμ C«ng nghiÖp ViÖt Nam, NXB. ChÝnh trÞ Quèc gia (Hμ Néi, 2003); “Héi th¶o V¨n ho¸ doanh nghiÖp, v¨n ho¸ doanh nh©n trong qu¸ tr×nh héi nhËp”- B¸o ®iÖn tö §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, Phßng Th−¬ng m¹i vμ C«ng nghiÖp ViÖt Nam tæ chøc (Hμ Néi, 2006); “Doanh nghiÖp, doanh nh©n trong kinh tÕ thÞ tr−êng” cña Vò Quèc TuÊn, NXB. ChÝnh trÞ Quèc gia (Hμ Néi, 2001); “Doanh nh©n viÕt”, NXB. TrÎ, Thêi B¸o kinh tÕ Sμi Gßn, (Hμ Néi, 2005). C¸c c«ng tr×nh khoa häc trªn lμ cña c¸c t¸c gi¶ trong n−íc tõ nhiÒu chuyªn ngμnh kh¸c nhau, Ýt nhiÒu ®· bμn vÒ vÞ trÝ, vai trß cña tÇng líp doanh nh©n víi t− c¸ch lμ mét tÇng líp x· héi míi ë ViÖt Nam trong c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc vμ ®−a ra mét sè ph−¬ng h−íng ph¸t triÓn tÇng líp doanh nh©n trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam thêi gian tíi. Tuy nhiªn, c¸c c«ng tr×nh khoa häc nμy ®Òu ch−a ®i s©u nh×n nhËn DNVN trong mèi quan hÖ chÆt chÏ víi c¸c giai tÇng x· héi. NguyÔn Hång Dung vμ c¸c chuyªn gia cña PACE ®· hoμn thμnh c«ng tr×nh khoa häc kh¸ c«ng phu: “L−¬ng V¨n Can x©y dùng ®¹o kinh doanh cho ng−êi ViÖt” vμ “B¹ch Th¸i B−ëi kh¼ng ®Þnh doanh tµi n−íc ViÖt” do Tæ hîp gi¸o dôc PACE vμ NXB. TrÎ ph¸t hμnh n¨m 2007. §©y lμ hai phÇn trong bé s¸ch §¹o kinh doanh ViÖt Nam vμ thÕ giíi. Hai c«ng tr×nh khoa häc trªn tr×nh bμy lÞch sö h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn nghÒ kinh doanh cña n−íc ta víi nh÷ng doanh nh©n khëi ®Çu cho sù h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn cña tÇng líp DNVN. 5
Còng ph¶i kÓ ®Õn c«ng tr×nh khoa häc do Lª §¨ng Doanh lμm chñ biªn: “Doanh nh©n, doanh nghiÖp vµ c¶i c¸ch kinh tÕ” cña, NXB. TrÎ. Thêi b¸o kinh tÕ (Sμi Gßn, 2005). C«ng tr×nh nμy lμ s¶n phÈm cña nhiÒu nhμ khoa häc kh¸c nhau, ®· tr×nh bμy lý luËn chung vÒ doanh nghiÖp, DNVN, thùc tr¹ng n¨ng lùc cña ®éi ngò doanh nh©n n−íc ta, nh÷ng yªu cÇu, ®ßi hái ®Æt ra cho ®éi ngò doanh nh©n vμ c¸ch thøc ®Ó doanh nghiÖp, doanh nh©n thμnh c«ng trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ... MÆc dï vËy, do kh«ng hÖ thèng vμ hoμn chØnh nªn c«ng tr×nh ch−a mang tÝnh chuyªn kh¶o. Trong khu«n khæ mét luËn v¨n th¹c sü, chuyªn ngμnh qu¶n lý kinh tÕ, ®Ò tμi: “Ph¸t triÓn ®éi ngò doanh nh©n trªn ®Þa bµn QuËn CÇu giÊy Thµnh phè Hµ Néi” cña NguyÔn V¨n Th¾ng, Häc viÖn ChÝnh trÞ Quèc gia Hå ChÝ Minh (Hμ Néi, 2006), ®· tiÕn hμnh kh¶o s¸t ®èi t−îng nghiªn cøu ë quy m« nhá, b−íc ®Çu nh×n nhËn vÒ tÇng líp doanh nh©n vμ b¶n chÊt cña kh¸i niÖm doanh nh©n, tr×nh bμy thùc tr¹ng vμ mét sè gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn ®éi ngò doanh nh©n trªn mét ph¹m vi nhÊt ®Þnh. Còng liªn quan chÆt chÏ ®Õn ®èi t−îng nghiªn cøu cña ®Ò tμi, c«ng tr×nh khoa häc: “Gi¸m ®èc doanh nghiÖp t− nh©n ho¹t ®éng trong kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa ë n−íc ta hiÖn nay” cña NguyÔn ThÞ Kim Ph−¬ng (chñ biªn) (Hμ Néi, 2004), ®· ph©n tÝch thùc tr¹ng häat ®éng cña chñ doanh nghiÖp t− nh©n vμ lμm râ mét sè yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn nh©n c¸ch cña gi¸m ®èc doanh nghiÖp t− nh©n trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa ë n−íc ta, ®ång thêi ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p nh»m qu¶n lý, gi¸o dôc ®μo t¹o ®éi ngò nμy trong t×nh h×nh míi. Héi th¶o “ChiÕn l−îc quèc gia vÒ ph¸t triÓn doanh nghiÖp vµ ®éi ngò doanh nh©n ViÖt Nam” do VCCI tæ chøc th¸ng 10/2006, ®· bμn vÒ tÇm quan träng cña viÖc x©y dùng chiÕn l−îc ph¸t triÓn hÖ thèng doanh nghiÖp còng nh− ®éi ngò DNVN trong bèi c¶nh toμn cÇu ho¸ vμ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ... Ngoμi ra cßn mét sè c«ng tr×nh khoa häc kh¸c liªn quan ®Õn h−íng nghiªn cøu cña ®Ò tμi ®¹t ®−îc mét sè thμnh qu¶ nhÊt ®Þnh… 6
Tõ t×nh h×nh nghiªn cøu kÓ trªn, cã thÓ thÊy, viÖc nghiªn cøu vÒ ®èi t−îng cña ®Ò tμi ®· vμ ®ang ®−îc nhiÒu nhμ khoa häc quan t©m, khai th¸c tõ nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau, trong ®ã, triÕt häc ®· gãp mét phÇn tiÕng nãi cña m×nh. Tuy vËy, ch−a t¸c gi¶ nμo ®Ò cËp mét c¸ch hÖ thèng ®Õn vÞ trÝ, vai trß vμ xu h−íng biÕn ®æi cña tÇng líp DNVN trong kÕt cÊu x· héi- giai cÊp thêi kú ®æi míi ë n−íc ta. 3. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô nghiªn cøu cña luËn ¸n Môc ®Ých: Trªn c¬ së lμm râ nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vμ thùc tiÔn vÒ tÇng líp DNVN trong kÕt cÊu x· héi- giai cÊp ë n−íc ta thêi kú ®æi míi, nªu lªn nh÷ng quan ®iÓm c¬ b¶n vμ gi¶i ph¸p thiÕt thùc ®Ó ph¸t huy h¬n n÷a vai trß cña tÇng líp nμy ë n−íc ta hiÖn nay. §Ó ®¹t ®−îc môc ®Ých ®Æt ra, luËn ¸n cÇn gi¶i quyÕt nh÷ng nhiÖm vô chñ yÕu sau: Thø nhÊt, x¸c ®Þnh néi dung kh¸i niÖm tÇng líp DNVN vμ nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña tÇng líp DNVN; tr×nh bμy c¬ së lý luËn vμ c¬ së thùc tiÔn cña sù h×nh thμnh, ph¸t triÓn tÇng líp DNVN. Thø hai, ph©n tÝch vÞ trÝ, vai trß vμ xu h−íng biÕn ®æi cña tÇng líp DNVN trong kÕt cÊu x· héi- giai cÊp thêi kú ®æi míi. Thø ba, ®Ò xuÊt vμ luËn gi¶i mét sè quan ®iÓm vμ gi¶i ph¸p nh»m ph¸t huy vai trß cña tÇng líp DNVN trong kÕt cÊu x· héi- giai cÊp hiÖn nay. 4. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu cña luËn ¸n VÒ ®èi t−îng nghiªn cøu: T×m hiÓu vÒ tÇng líp DNVN ®Æt trong mèi quan hÖ víi c¸c giai cÊp vμ tÇng líp kh¸c cña kÕt cÊu x· héi- giai cÊp n−íc ta. VÒ ph¹m vi nghiªn cøu: DNVN lμ kh¸i niÖm ®−îc hiÓu theo nghÜa réng vμ nghÜa hÑp, nh−ng trong khu«n khæ luËn ¸n, chØ nh×n nhËn tÇng líp nμy theo nghÜa hÑp, nghÜa lμ chñ yÕu nghiªn cøu bé phËn doanh nh©n trong khu vùc kinh tÕ t− nh©n ë n−íc ta hay bé phËn doanh nh©n míi (míi h×nh thμnh trong qu¸ tr×nh ®æi míi ®Êt n−íc tõ n¨m 1986 ®Õn nay). Do ch−a t×m ®−îc tõ ng÷ thÝch hîp ng¾n gän ®Ó gäi tªn bé phËn doanh nh©n nμy, nªn t¸c gi¶ vÉn t¹m gäi lμ tÇng líp doanh nh©n ViÖt Nam vμ viÕt t¾t lμ DNVN. 7
HiÖn nay, cã mét bé phËn DNVN ë n−íc ngoμi (ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ë n−íc ngoμi), nh−ng do kh«ng cã ®iÒu kiÖn nghiªn cøu, nªn t¸c gi¶ ch−a xem xÐt bé phËn doanh nh©n nμy. 5. C¬ së lý luËn, ph−¬ng ph¸p luËn vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu cña luËn ¸n VÒ c¬ së lý luËn: Trªn c¬ së chñ nghÜa M¸c-Lªnin, t− t−ëng Hå ChÝ Minh vμ quan ®iÓm cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam. VÒ ph−¬ng ph¸p luËn vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu: Trªn c¬ së ph−¬ng ph¸p luËn cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng. T¸c gi¶ sö dông tæng hîp c¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu cô thÓ, trong ®ã chñ yÕu lμ ph−¬ng ph¸p kÕt hîp l«gÝc- lÞch sö vμ tiÕp cËn liªn ngμnh khoa häc. 6. §ãng gãp vÒ mÆt khoa häc cña luËn ¸n Lμm râ kh¸i niÖm vμ ®Æc ®iÓm cña tÇng líp DNVN. §¸nh gi¸ vÞ trÝ, vai trß vμ xu h−íng biÕn ®æi cña tÇng líp DNVN trong mèi quan hÖ víi c¸c giai tÇng ë kÕt cÊu x· héi- giai cÊp n−íc ta thêi kú ®æi míi d−íi gãc ®é triÕt häc. §−a ra mét sè quan ®iÓm vμ ®Ò xuÊt c¸c nhãm gi¶i ph¸p kh¶ thi nh»m ph¸t huy vai trß cña tÇng líp DNVN trong kÕt cÊu x· héi- giai cÊp thêi kú ®æi míi hiÖn nay. 7. ý nghÜa lý luËn vµ thùc tiÔn cña luËn ¸n VÒ mÆt lý luËn: Gãp phÇn lμm luËn cø cho ®−êng lèi, chÝnh s¸ch cña §¶ng vμ Nhμ n−íc ®èi víi doanh nh©n còng nh− gi¶i quyÕt mèi quan hÖ gi÷a c¸c tÇng líp x· héi; lμm tμi liÖu tham kh¶o cho nghiªn cøu vμ gi¶ng d¹y nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn tÇng líp nμy. VÒ mÆt thùc tiÔn: Gãp phÇn ®Ó c¸c giai cÊp vμ tÇng líp x· héi hiÓu râ vμ th«ng c¶m h¬n víi doanh nh©n ViÖt Nam, qua ®ã ®iÒu chØnh c¸c mèi quan hÖ x· héi tiÕn tíi ®ång thuËn, cïng ph¸t triÓn trong c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n−íc. 8. KÕt cÊu cña luËn ¸n LuËn ¸n gåm: Më ®Çu, 3 ch−¬ng (7 tiÕt), KÕt luËn vμ Danh môc tμi liÖu tham kh¶o. 8
Néi dung Ch−¬ng I Sù h×nh thμnh vμ ®Æc ®iÓm cña tÇng líp doanh nh©n ViÖt Nam trong kÕt cÊu x∙ héi- giai cÊp thêi kú ®æi míi 1.1 Sù h×nh thµnh tÇng líp doanh nh©n ViÖt Nam 1.1.1 Quan niÖm vÒ tÇng líp doanh nh©n ViÖt Nam LuËn ¸n tr×nh bμy xuÊt xø kh¸i niÖm doanh nh©n cïng mét sè quan niÖm vÒ doanh nh©n cña c¸c nhμ khoa häc trong vμ ngoμi n−íc, trªn c¬ së ®ã, ®−a ra quan niÖm cña m×nh vÒ doanh nh©n ViÖt Nam. Theo nghÜa réng, DNVN lμ kh¸i niÖm chØ tËp hîp nh÷ng ng−êi ViÖt Nam trong c¬ cÊu tæ chøc qu¶n lý doanh nghiÖp thuéc mäi thμnh phÇn kinh tÕ ë n−íc ta. Hä cã thÓ lμ chñ së h÷u (hay tham gia së h÷u, thËm chÝ kh«ng së h÷u) t− liÖu s¶n xuÊt vμ do ®ã qu¶n lý (hay tham gia qu¶n lý) s¶n xuÊt, ph©n phèi (hay tham gia ph©n phèi) s¶n phÈm lao ®éng. Theo nghÜa hÑp, DNVN lμ kh¸i niÖm chØ tËp hîp nh÷ng ng−êi ViÖt Nam ®øng ®Çu c¸c doanh nghiÖp thuéc khu vùc kinh tÕ t− nh©n, ®¹i diÖn cho doanh nghiÖp tr−íc ph¸p luËt, cã kh¶ n¨ng l·nh ®¹o, qu¶n lý vμ tham gia l·nh ®¹o, qu¶n lý doanh nghiÖp LuËn ¸n tr×nh bμy mét sè kh¸i niÖm liªn quan chÆt chÏ ®Õn kh¸i niÖm doanh nh©n nh−: th−¬ng nh©n, ng−êi sö dông lao ®éng, chñ doanh nghiÖp, gi¸m ®èc doanh nghiÖp, ng−êi qu¶n lý doanh nghiÖp… B»ng c¸c luËn cø khoa häc, luËn ¸n chØ ra r»ng, DNVN lμ mét tÇng líp x· héi chø kh«ng ph¶i lμ mét giai cÊp x· héi. 1.1.2 Qu¸ tr×nh vµ c¬ së h×nh thµnh tÇng líp doanh nh©n ViÖt Nam thêi kú ®æi míi Trong x· héi phong kiÕn ë ViÖt Nam, viÖc bu«n b¸n ch−a ®−îc coi träng. Khi thùc d©n Ph¸p x©m l−îc n−íc ta, viÖc giao th−¬ng víi t− b¶n n−íc ngoμi ®· gãp phÇn kÝch thÝch sù ph¸t triÓn kh¸ch quan cña thμnh phÇn kinh tÕ t− b¶n t− nh©n. Sau chiÕn th¾ng §iÖn Biªn Phñ n¨ 1954, §¶ng ta ®· chñ tr−¬ng tËn dông mäi nguån lùc ®Ó nhanh chãng kh«i phôc kinh tÕ; theo ®ã, tÇng líp DNVN ®−îc 9
khuyÕn khÝch ph¸t triÓn kh¸ m¹nh. Trong c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, §¶ng, Nhμ n−íc ®· ®Ò ra chÝnh s¸ch quèc h÷u hãa vμ tËp thÓ hãa c¸c c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh t− nh©n, h¹n chÕ tèi ®a sù h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn cña tÇng líp DNVN. N¨m 1986, ViÖt Nam tiÕn hμnh c¶i c¸ch kinh tÕ, b¾t ®Çu b»ng viÖc xo¸ bá dÇn chÕ ®é bao cÊp ®èi víi c¸c doanh nghiÖp nhμ n−íc. §©y chÝnh lμ thêi ®iÓm ®¸nh dÊu sù xuÊt hiÖn vμ ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña khu vùc kinh tÕ t− nh©n còng nh− cña tÇng líp DNVN. Sù ph¸t triÓn cña tÇng líp DNVN chØ thùc sù m¹nh mÏ vμ cã tÝnh chÊt b−íc ngoÆt vμo nh÷ng n¨m ®Çu thËp niªn 90 cña thÕ kû XX cïng víi viÖc c¬ cÊu l¹i khu vùc doanh nghiÖp nhμ n−íc, sù ra ®êi cña LuËt §Çu t− n−íc ngoμi n¨m 1987, LuËt Doanh nghiÖp t− nh©n vμ LuËt C«ng ty n¨m 1990 vμ sau ®ã lμ LuËt Doanh nghiÖp n¨m 2005… Cã thÓ nhËn ®Þnh r»ng, c¬ së lý luËn cña sù h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn tÇng líp DNVN chÝnh lμ c¬ së lý luËn cña sù h×nh thμnh, ph¸t triÓn thμnh phÇn kinh tÕ t− nh©n ë n−íc ta. C¸c nhμ s¸ng lËp chñ nghÜa M¸c-Lªnin cho r»ng, kh«ng thÓ tiÕn th¼ng ngay lËp tøc lªn chñ nghÜa céng s¶n tõ mét nÒn t¶ng kinh tÕ thÊp. ViÖt Nam ®ang ë trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi, víi mét nÒn t¶ng kinh tÕ ch−a cao, ph¶i tËn dông khu vùc kinh tÕ t− nh©n víi tÝnh c¸ch lμ mét trong nh÷ng nguån ®éng kh«ng nhá cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi. §· tõng cã thêi ®iÓm trong lÞch sö, §¶ng ta chñ tr−¬ng xãa bá së h÷u t− nh©n vÒ t− liÖu s¶n xuÊt, mong muèn sím x©y dùng chñ nghÜa x· héi trªn nÒn t¶ng mét nÒn kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn ®−îc quèc h÷u hãa mét c¸ch gß Ðp. HËu qu¶ lμ, kinh tÕ- x· héi n−íc ta bÞ ¶nh h−ëng nghiªm träng, s¶n xuÊt trong n−íc bÞ ®×nh ®èn, ®êi sèng nh©n d©n gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n… Tõ lý luËn vμ thùc tiÔn, cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng, n−íc ta ch−a cã ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó xãa bá së h÷u t− nh©n. Sù tån t¹i, ph¸t triÓn cña kinh tÕ t− nh©n còng nh− së h÷u t− nh©n vμ mét trong nh÷ng chñ thÓ cña nã- tÇng líp DNVN vÉn ®ang vμ sÏ lμ mét ®éng lùc quan träng cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi. Kinh tÕ t− nh©n còng nh− tÇng líp DNVN h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn xuÊt ph¸t tõ ®ßi hái 10
cña ®êi sèng, sù hoμn thiÖn thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr−êng nhiÒu thμnh phÇn vμ tõ chÝnh vai trß cña khu vùc kinh tÕ t− nh©n trong nÒn kinh tÕ quèc d©n… 1.2 §Æc ®iÓm cña tÇng líp doanh nh©n ViÖt Nam thêi kú ®æi míi 1.2.1 §Æc ®iÓm vÒ sè l−îng vµ chÊt l−îng cña tÇng líp doanh nh©n ViÖt Nam VÒ mÆt sè l−îng: Sè l−îng doanh nh©n trong khu vùc kinh tÕ t− nh©n ë n−íc ta hiÖn nay −íc tÝnh kho¶ng trªn 250.000 ng−êi (trung b×nh trªn 300 ng−êi d©n th× cã mét doanh nghiÖp). So víi nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi, ®Æc biÖt lμ nh÷ng n−íc ph¸t triÓn, th× víi sè l−îng DNVN nμy, ch−a ®ñ ®Ó gãp phÇn t¹o ra ®éng lùc lín cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi. VÒ mÆt chÊt l−îng: Thø nhÊt, chÊt l−îng cña DNVN ®−îc thÓ hiÖn ë tr×nh ®é häc vÊn cña doanh nh©n. Nh×n chung, kiÕn thøc chuyªn m«n, kinh nghiÖm kinh doanh cña DNVN ®ang cßn nhiÒu h¹n chÕ so víi lùc l−îng doanh nh©n ë c¸c n−íc ph¸t triÓn trong khu vùc vμ trªn thÕ giíi… Thø hai, chÊt l−îng cña DNVN ®−îc thÓ hiÖn ë sù liªn kÕt trong néi bé tÇng líp x· héi nμy. MÆc dï cßn thiÕu ®ång bé, bÞ h¹n chÕ bëi kh«ng Ýt yÕu tè kh¸ch quan vμ chñ quan, nh−ng sù liªn kÕt gi÷a c¸c doanh nghiÖp, DNVN vÉn ®ang diÔn ra ngμy cμng s©u, réng… Thø ba, chÊt l−îng cña DNVN thÓ hiÖn ë sù ®ãng gãp cña lùc l−îng x· héi nμy vμo nÒn kinh tÕ quèc d©n. So víi c¸c thμnh phÇn kinh tÕ kh¸c trong nÒn kinh tÕ quèc d©n, khu vùc kinh tÕ t− nh©n cã ®ãng gãp kh«ng nhá vμo GDP (chiÕm kho¶ng trªn 40%)... Thø t−, chÊt l−îng cña DNVN ®−îc thÓ hiÖn ë n¨ng lùc c¹nh tranh cña tÇng líp x· héi nμy víi lùc l−îng doanh nh©n ë c¸c n−íc trong khu vùc vμ trªn thÕ giíi. Thùc tiÔn cho thÊy, tÇm vãc còng nh− n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp, DNVN cßn nhiÒu h¹n chÕ so víi lùc l−îng doanh nh©n ë c¸c quèc gia ph¸t triÓn trong khu vùc vμ trªn thÕ giíi… 1.2.2 §Æc ®iÓm vÒ c¬ cÊu cña tÇng líp doanh nh©n ViÖt Nam VÒ c¬ cÊu xuÊt th©n: DNVN ®−îc h×nh thμnh tõ nhiÒu giai cÊp, tÇng líp x· héi. 11
VÒ c¬ cÊu tuæi: DNVN phÇn lín lμ trÎ tuæi, chiÕm kho¶ng 75-80% lùc l−îng doanh nh©n trong c¶ n−íc. VÒ c¬ cÊu giíi tÝnh: DNVN chñ yÕu lμ nam giíi, chiÕm kho¶ng 75% lùc l−îng doanh nh©n trªn c¶ n−íc, sè cßn l¹i lμ n÷ giíi (chiÕm kho¶ng 25%). VÒ c¬ cÊu ngµnh nghÒ: DNVN ®a phÇn ho¹t ®éng trong lÜnh vùc dÞch vô (chiÕm kho¶ng 75%), sè cßn l¹i ho¹t ®éng trong lÜnh vùc s¶n xuÊt, kinh doanh (chiÕm kho¶ng 25%). 1.2.3 §Æc ®iÓm vÒ vÞ trÝ cña tÇng líp doanh nh©n ViÖt Nam trong kÕt cÊu x· héi- giai cÊp C¬ së chñ yÕu cña sù liªn kÕt gi÷a doanh nh©n víi c«ng nh©n, n«ng d©n vμ trÝ thøc lμ quan hÖ lîi Ých. VÒ mÆt kinh tÕ, quan hÖ gi÷a DNVN víi c«ng nh©n biÓu hiÖn sù liªn kÕt kh«ng thÓ t¸ch rêi gi÷a chñ thÓ ®Çu t− vèn, t¹o viÖc lμm vμ chñ thÓ cã nhu cÇu lμm viÖc còng nh− gi÷a ng−êi sö dông lao ®éng vμ ng−êi lao ®éng trong doanh nghiÖp… Trong mèi quan hÖ víi n«ng d©n, DNVN lμ chñ thÓ võa cung øng c¸c yÕu tè ®Çu vμo cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt (vËt t− n«ng nghiÖp, vèn, kü thuËt…), võa thu mua, chÕ biÕn, tiªu thô n«ng s¶n… Sù liªn kÕt gi÷a DNVN víi n«ng d©n lμ ®iÒu kiÖn quan träng ®Ó thùc hiÖn c«ng nghiÖp hãa n«ng nghiÖp, më réng ngμnh nghÒ ë n«ng th«n, n©ng cao ®êi sèng n«ng d©n… Xu h−íng toμn cÇu hãa trªn mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi ®ang diÔn ra ngμy cμng m¹nh mÏ, tÊt yÕu ®ßi hái DNVN, víi t− c¸ch võa lμ céng sù, võa lμ ®èi t¸c, ph¶i th−êng xuyªn cñng cè, t¨ng c−êng mèi quan hÖ víi ®éi ngò trÝ thøc, nh»m thóc ®Èy sù g¾n kÕt gi÷a khoa häc c«ng nghÖ víi ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh còng nh− gi÷a gi¸o dôc ®μo t¹o víi nhu cÇu cña thÞ tr−êng… 12
Ch−¬ng 2 Vai trß vμ xu h−íng biÕn ®æi cña tÇng líp doanh nh©n ViÖt Nam trong kÕt cÊu x∙ héi- giai cÊp thêi kú ®æi míi 2.1 Vai trß cña tÇng líp doanh nh©n ViÖt Nam trong kÕt cÊu x· héi- giai cÊp thêi kú ®æi míi 2.1.1 Vai trß cña tÇng líp doanh nh©n ViÖt Nam trong mèi quan hÖ víi giai cÊp c«ng nh©n Vai trß cña doanh nh©n víi c«ng nh©n ®−îc biÓu hiÖn ra ngoµi x· héi lµ quan hÖ gi÷a ng−êi sö dông lao ®éng vµ ng−êi lao ®éng. Trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thμnh phÇn ë n−íc ta hiÖn nay, tÊt yÕu tån t¹i hiÖn t−îng thuª lao ®éng vμ lao ®éng lμm thuª (hiÖn t−îng mua b¸n søc lao ®éng). Nhiªn cøu lý luËn vÒ gi¸ trÞ thÆng d− cña C.M¸c cho thÊy, thuª m−ín c«ng nh©n lμ mét trong nh÷ng ho¹t ®éng kinh tÕ b×nh th−êng; trong qu¸ tr×nh sö dông søc lao ®éng cña c«ng nh©n, chØ cã mét trong ba kh¶ n¨ng n¶y sinh quan hÖ bãc lét. Kh¶ n¨ng thø nhÊt, n¨ng suÊt lao ®éng c¸ biÖt v−ît qua thêi gian lao ®éng tÊt yÕu (c+ m> v), tøc lμ m> 0, c«ng nh©n ®· t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d−. Kh¶ n¨ng thø hai, n¨ng suÊt lao ®éng c¸ biÖt chØ ®¹t ®Õn møc ®é thêi gian lao ®éng tÊt yÕu (c+m= v), khi ®ã, m= 0, c«ng nh©n kh«ng t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d−, chñ doanh nghiÖp hßa vèn. Kh¶ n¨ng thø ba, n¨ng suÊt lao ®éng c¸ biÖt cña c«ng nh©n, thËm chÝ kh«ng ®¹t tíi ®iÓm hßa vèn (n¨ng suÊt lao ®éng cña c«ng nh©n thÊp h¬n thêi gian lao ®éng tÊt yÕu). Khi ®ã, doanh nghiÖp bÞ thua lç, kh«ng bï ®¾p ®−îc c¸c chi phÝ ®Çu vμo vμ kh«ng thÓ cã gi¸ trÞ thÆng d−. Nh− vËy, ngoμi tr−êng hîp thø nhÊt, cßn hai tr−êng hîp sau, dï cã biÖn luËn thÕ nμo ®i n÷a, còng ®Òu kh«ng cã gi¸ trÞ thÆng d−, do ®ã, kh«ng cã quan hÖ bãc lét gi¸ trÞ thÆng d−. Vai trß cña doanh nh©n víi c«ng nh©n ®−îc biÓu hiÖn th«ng qua mèi quan hÖ chñ- thî. 13
Chñ- thî lμ quan hÖ gi÷a hai chñ thÓ trong ho¹t ®èng s¶n xuÊt, kinh doanh, dÞch vô, trong ®ã "chñ" lμ chñ thÓ së h÷u t− liÖu s¶n xuÊt hay cã n¨ng lùc qu¶n lý vμ (hoÆc) tham gia qu¶n lý s¶n xuÊt; "thî" lμ chñ thÓ th−êng kh«ng (hoÆc Ýt) së h÷u t− liÖu s¶n xuÊt, lao ®éng trùc tiÕp... Lao ®éng tham gia vμo viÖc t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d− trong c¸c doanh nghiÖp t− nh©n ë n−íc ta bao gåm lao ®éng trùc tiÕp cña c«ng nh©n vμ lao ®éng qu¶n lý cña chñ doanh nghiÖp. NÕu sö dông c«ng thøc c+v+m, ta thÊy lîi nhuËn mμ chñ doanh nghiÖp thu ®−îc kh«ng ph¶i tÊt c¶ ®Òu cã nguån gèc tõ gi¸ trÞ thÆng d− cña c«ng nh©n lμm ra, mμ trong ®ã cã hai phÇn, mét phÇn liªn quan ®Õn lao ®éng qu¶n lý, mét phÇn liªn quan ®Õn vai trß chñ së h÷u t− liÖu s¶n xuÊt Tõ mét khÝa c¹nh nh×n nhËn kh¸c, quan hÖ cña doanh nh©n víi c«ng nh©n ®−îc thÓ hiÖn th«ng qua mèi quan hÖ gi÷a c¸c cæ ®«ng víi nhau, h¬n n÷a, gi÷a cæ ®«ng chi phèi vµ cæ ®«ng bÞ chi phèi.. Thùc tÕ chØ ra r»ng, hÇu hÕt nh÷ng chñ thÓ qu¶n lý doanh nghiÖp th× còng ®ång thêi, cã tham gia së h÷u mét phÇn t− liÖu s¶n xuÊt t−¬ng øng víi vÞ trÝ, vai trß cña m×nh trong hÖ thèng s¶n xuÊt. VÒ phÝa c«ng nh©n, víi t− c¸ch lμ ng−êi lμm thuª, ng−êi lao ®éng trùc tiÕp trong doanh nghiÖp, dï cã ®−îc quyÒn mua cæ phÇn, nh−ng do h¹n chÕ vÒ ®iÒu kiÖn kinh tÕ, hä khã cã thÓ trë thμnh chñ thÓ tham gia së h÷u t− liÖu s¶n xuÊt ë møc ®é chi phèi m¹nh mÏ mäi ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp… 2.1.2 Vai trß cña tÇng líp doanh nh©n ViÖt Nam trong mèi quan hÖ víi giai cÊp n«ng d©n Vai trß cña doanh nh©n víi n«ng d©n ®−îc thÓ hiÖn th«ng qua mèi quan hÖ qua l¹i gi÷a ng−êi b¸n vµ ng−êi mua n«ng s¶n. N«ng d©n lμ ®èi t−îng b¸n nguyªn liÖu, s¶n phÈm n«ng nghiÖp cho doanh nh©n; cßn doanh nh©n lμ ®èi t−îng thu mua n«ng s¶n ®Ó s¶n xuÊt, chÕ biÕn, tiªu thô... M« h×nh liªn kÕt kinh tÕ gi÷a doanh nh©n vμ n«ng d©n lμ m« h×nh liªn kÕt khÐp kÝn gi÷a mét bªn lμ doanh nghiÖp chÕ biÕn nguyªn liÖu n«ng, l©m, thñy s¶n víi mét bªn lμ n«ng d©n- ®èi t−îng cung øng c¸c nguyªn liÖu ®ã... Néi dung liªn kÕt kinh tÕ gi÷a doanh nh©n vμ n«ng d©n cßn bao gåm c«ng t¸c ®Çu t− c¸c 14
yÕu tè ®Çu vμo cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt, qua ®ã, n«ng d©n cã thªm ®iÒu kiÖn ®Ó s¶n xuÊt ra nguyªn liÖu còng nh− hμng hãa n«ng s¶n cã chÊt l−îng ngμy cμng cao nh»m cung øng nhu cÇu kh«ng ngõng t¨ng doanh nghiÖp, DNVN vμ x· héi… Vai trß cña doanh nh©n víi n«ng d©n ®−îc thÓ hiÖn th«ng qua mèi quan hÖ gi÷a c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp. Th«ng qua mèi quan hÖ nμy, DNVN chuyÓn giao vËt t− n«ng nghiÖp cho n«ng d©n, gãp phÇn thùc hiÖn th¾ng lîi sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa n«ng nghiÖp n«ng th«n… §©y lμ quan hÖ t−¬ng hç trong ho¹t ®éng lao ®éng (c«ng nh©n chÝnh lμ ®èi t−îng trùc tiÕp chÕ biÕn nguyªn liÖu n«ng nghiÖp do n«ng d©n cung øng cho doanh nghiÖp; c«ng nh©n còng cã thÓ lμ ®èi t−îng trùc tiÕp s¶n xuÊt ra trang thiÕt bÞ, vËt t− n«ng nghiÖp phôc vô cho ho¹t ®éng lao ®éng cña n«ng d©n…). Vai trß cña doanh nh©n víi n«ng d©n ®−îc biÓu hiÖn ngay trong c¬ cÊu cña hai giai tÇng x· héi nµy. Mét bé phËn DNVN xuÊt th©n tõ giai cÊp n«ng d©n. ë mét ph¹m vi nhÊt ®Þnh, n«ng d©n cßn lμ mét trong nh÷ng nguån nh©n lùc bæ sung vμo lùc l−îng doanh nh©n- xu h−íng doanh nh©n ho¸ n«ng d©n. Kh«ng Ýt n«ng d©n ViÖt Nam ®·, ®ang vμ sÏ nç lùc ®Ó trë thμnh nh÷ng doanh nh©n n«ng nghiÖp, chñ trang tr¹i, ®ån ®iÒn… MÆt kh¸c, mét bé phËn kh«ng nhá n«ng d©n ®· “chuyÓn ho¸” thμnh c«ng nh©n- ®èi t−îng ®Æt d−íi sù qu¶n lý lao ®éng cña doanh nh©n… Vai trß cña doanh nh©n víi n«ng d©n ®−îc thÓ hiÖn th«ng qua mèi quan hÖ gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n. Liªn kÕt kinh tÕ gi÷a doanh nh©n vμ n«ng d©n cßn thÓ hiÖn quan hÖ trao ®æi hμng ho¸, chuyÓn giao c«ng nghÖ, kinh nghiÖm s¶n xuÊt kinh doanh gi÷a thμnh thÞ víi n«ng th«n. Th«ng qua mèi liªn kÕt nμy, hai khu vùc thμnh thÞ vμ n«ng th«n sÏ cã thªm ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn hμi hßa, kho¶ng c¸ch giμu nghÌo ®−îc thu hÑp… 15
2.1.3 Vai trß cña tÇng líp doanh nh©n ViÖt Nam trong mèi quan hÖ víi ®éi ngò trÝ thøc Vai trß cña doanh nh©n víi trÝ thøc ®−îc thÓ hiÖn th«ng qua mèi quan hÖ gi÷a ng−êi tiÕp nhËn vµ ng−êi s¸ng t¹o ra s¶n phÈm khoa häc c«ng nghÖ. TrÝ thøc th−êng ®ãng vai trß lμ ®èi t−îng chuyÓn giao thμnh tùu khoa häc c«ng nghÖ cho doanh nghiÖp, DNVN nh»m kh«ng ngõng n©ng cao chÊt l−îng s¶n phÈm hμng ho¸, dÞch vô... Mét trong nh÷ng ®éng lùc ho¹t ®éng lao ®éng vμ s¸ng t¹o cña ®éi ngò trÝ thøc n−íc ta hiÖn nay lμ céng ®ång doanh nghiÖp, tÇng líp doanh nh©n- ®èi t−îng s½n sμng ®Çu t− tháa ®¸ng cho c«ng t¸c nghiªn cøu- ph¸t minh, s¸ng chÕ, nÕu c¸c kÕt qu¶ cña c«ng t¸c nμy cã thÓ gãp phÇn thóc ®Èy hiÖu qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp… Vai trß cña doanh nh©n víi trÝ thøc ®−îc thÓ hiÖn ngay trong qu¸ tr×nh ®µo t¹o cña c¸c c¬ së gi¸o dôc. MÆc dï cßn thiÕu ®ång bé vμ ch−a chÆt chÏ, nh−ng sù liªn kÕt gi÷a trÝ thøc vμ DNVN còng ®· vμ ®ang diÔn ra theo xu h−íng tÝch cùc. C¸c khãa ®μo t¹o nghiÖp vô cho doanh nh©n, c¸c diÔn ®μn, héi th¶o trao ®æi kinh nghiÖm gi÷a doanh nh©n vμ trÝ thøc, sù hîp t¸c liªn kÕt gi÷a c¬ së ®μo t¹o víi c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh... ®· gãp phÇn cñng cè vμ t¨ng c−êng mèi quan hÖ gi÷a hai lùc l−îng x· héi nμy… Vai trß cña doanh nh©n víi trÝ thøc ®−îc thÓ hiÖn th«ng qua viÖc tiÕp nhËn vµ sö dông s¶n phÈm cña c¬ së gi¸o dôc. Th«ng qua mèi quan hÖ nμy, doanh nh©n cã thÓ tiÕp nhËn mét bé phËn trÝ thøc vμo lμm viÖc trong doanh nghiÖp. lóc nμy, doanh nh©n cã thÓ ®−îc xem lμ nhμ qu¶n lý, ng−êi sö dông lao ®éng hay chñ thÓ qu¶n lý, vμ mét bé phËn trÝ thøc ®−îc nh×n nhËn lμ ®èi t−îng qu¶n lý… §èi víi c¸c nhμ khoa häc, doanh nh©n cã thÓ võa lμ ®èi t¸c, võa lμ céng sù... 16
2.1.4 Vai trß cña tÇng líp doanh nh©n ViÖt Nam trong mèi quan hÖ víi ®éi ngò c¸n bé c«ng chøc Vai trß cña DNVN víi ®éi ngò c¸n bé c«ng chøc ®−îc thÓ hiÖn th«ng qua mèi quan hÖ gi÷a ®èi t−îng gi¶i quyÕt thñ tôc hµnh chÝnh vµ chñ thÓ gi¶i quyÕt thñ tôc hµnh chÝnh. Th«ng qua mèi quan hÖ víi ®éi ngò c¸n bé c«ng chøc, doanh nh©n ®−îc gi¶i quyÕt c¸c thñ tôc hμnh chÝnh liªn quan ®Õn ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña m×nh nh»m gãp phÇn thóc ®Èy doanh nghiÖp ph¸t triÓn æn ®Þnh. §éi ngò c¸n bé c«ng chøc cã vai trß nh− mét lùc l−îng trung gian kh«ng thÓ thiÕu trong qu¸ tr×nh tån t¹i vμ ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp… Vai trß cña DNVN víi ®éi ngò c¸n bé c«ng chøc ®−îc thÓ hiÖn th«ng qua mèi quan hÖ gi÷a doanh nghiÖp vµ c¸c c¬ quan chøc n¨ng. DNVN, víi t− c¸ch lμ nh÷ng chñ thÓ qu¶n lý doanh nghiÖp, sÏ kh«ng thÓ tån t¹i vμ ph¸t triÓn nÕu thiÕu sù ®Þnh h−íng còng nh− t¹o ®iÒu kiÖn cña c¸c c¬ quan chøc n¨ng hμnh chÝnh nhμ n−íc. Th«ng qua ®éi ngò c¸n bé c«ng chøc (víi t− c¸ch lμ lùc l−îng ®¹i diÖn cho c¸c c¬ quan chøc n¨ng trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c thñ tôc hμnh chÝnh…), nguyÖn väng, nhu cÇu… cña doanh nh©n ®−îc chuyÓn ®Õn xem xÐt, gi¶i quyÕt t¹i c¸c c¬ quan chuyªn tr¸ch… Vai trß cña DNVN víi ®éi ngò c¸n bé c«ng chøc ®−îc thÓ hiÖn th«ng qua mèi quan hÖ gi÷a chñ thÓ qu¶n lý s¶n xuÊt vµ chñ thÓ qu¶n lý nhµ n−íc vÒ kinh tÕ- x· héi.. §©y lμ mèi quan hÖ ë hai cÊp ®é kh¸c nhau: DNVN qu¶n lý doanh nghiÖp (cÊp vi m«), cßn c¸c c¬ quan chøc n¨ng qu¶n lý kinh tÕ nãi chung (cÊp vÜ m«). Trong bÊt kú nÒn kinh tÕ nμo, hai chñ thÓ qu¶n lý kinh tÕ nμy còng cã mèi quan kÕt chÆt chÏ, bæ sung, hç trî cho nhau vμ th−êng xuyªn biÕn ®éng theo sù ph¸t triÓn cña ®êi sèng kinh tÕ- x· héi... 2.1.4 Vai trß cña tÇng líp doanh nh©n ViÖt Nam trong mèi quan hÖ néi bé Vai trß cña bé phËn doanh nh©n trong khu vùc kinh tÕ t− nh©n víi bé phËn doanh nh©n trong khu vùc kinh tÕ nhµ n−íc biÓu hiÖn mèi quan hÖ ®ång nghiÖp. §©y lμ quan hÖ t−¬ng hç kh«ng thÓ thiÕu trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ë bèi c¶nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. Sù hîp t¸c, c¹nh tranh gi÷a hai chñ thÓ kinh tÕ trong hai thμnh phÇn kinh tÕ nμy lμ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn ®Ó 17