Tóm tắt luận án Tiến sĩ Y học: Hiệu quả của bổ sung sớm vitamin A liều cao định kỳ ba tháng một lần đến tình trạng dinh dưỡng, vi chất dinh dưỡng và bệnh nhiễm khuẩn ở trẻ nhỏ

Chia sẻ: Hieu Minh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:28

Thêm vào BST

Báo xấu

24
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án với mục tiêu đánh giá hiệu quả bổ sung sớm vitamin A liều cao 3 tháng một lầ đến tình trạng vitamin A ở trẻ nhỏ và trong phòng chống thiếu máu; đánh giá hiệu quả bổ sung vitamin A đến tình trạng dinh dưỡng, tỷ lệ mắc bệnh và thời gian mắc bệnh nhiễm khuẩn ở trẻ nhỏ.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt luận án Tiến sĩ Y học: Hiệu quả của bổ sung sớm vitamin A liều cao định kỳ ba tháng một lần đến tình trạng dinh dưỡng, vi chất dinh dưỡng và bệnh nhiễm khuẩn ở trẻ nhỏ

Bé gi¸o dôc vμ ®μo t¹o Bé y tÕ Tr−êng ®¹i häc Y hμ Néi Th¸i Lan Anh HiÖu qu¶ cña bæ sung sím vitamin A liÒu cao ®Þnh kú ba th¸ng mét lÇn ®Õn t×nh tr¹ng dinh d−ìng, vi chÊt dinh d−ìng vμ bÖnh nhiÔm khuÈn ë trÎ nhá Chuyªn ngμnh : VÖ sinh x∙ héi häc vμ tæ chøc y tÕ M∙ sè : 62.72.73.15 tãm t¾t luËn ¸n tiÕn sü y häc Hμ Néi - 2010
C«ng tr×nh ®−îc hoμn thμnh t¹i Tr−êng §¹i häc Y Hµ Néi H−íng dÉn khoa häc: 1. gs.ts. nguyÔn H÷u ChØnh 2. pgs.ts. Ph¹m Duy T−êng Ph¶n biÖn 1: PGS.TS. Ph¹m NhËt An Ph¶n biÖn 2: PGS.TS. NguyÔn Xu©n Ninh Ph¶n biÖn 3: PGS.TS. Ph¹m Ngäc Kh¸i LuËn ¸n ®−îc b¶o vÖ tr−íc Héi ®ång chÊm luËn ¸n cÊp Nhµ n−íc t¹i Tr−êng §¹i häc Y Hµ Néi. Vμo håi 14 giê 30 phót, ngμy 11 th¸ng 8 n¨m 2010. Cã thÓ t×m hiÓu luËn ¸n t¹i: - Th− viÖn Quèc gia - Th− viÖn Y häc Trung −¬ng - Th− viÖn Tr−êng §¹i häc Y Hμ Néi
Danh môc c¸c c«ng tr×nh ®∙ c«ng bè liªn quan ®Õn luËn ¸n 1. Th¸i Lan Anh, NguyÔn H÷u ChØnh (2006), “T×nh tr¹ng thiÕu m¸u dinh d−ìng vμ mét sè yÕu tè liªn quan ë trÎ em 0-9 th¸ng tuæi t¹i huyÖn KiÕn Thôy-H¶i Phßng”, T¹p chÝ y häc thùc hµnh, 534, tr. 100-104. 2. Th¸i Lan Anh, NguyÔn H÷u ChØnh, Ph¹m Duy T−êng (2009), “Bæ sung sím vitamin A liÒu cao 3 th¸ng mét lÇn gi¶m tû lÖ thiÕu m¸u ë trÎ nhá”, T¹p chÝ y häc thùc hµnh, 7, (668), tr. 76-81. 3. Th¸i Lan Anh, NguyÔn H÷u ChØnh, Ph¹m Duy T−êng (2009), “T¸c ®éng cña bæ sung sím vitamin A liÒu cao 3 th¸ng mét lÇn ®èi víi t×nh tr¹ng vitamin A ë trÎ tuæi bó mÑ”, T¹p chÝ y häc thùc hµnh, 9, (678), tr. 22-26. 4. NguyÔn H÷u ChØnh, Th¸i Lan Anh (2001), “Nghiªn cøu vÒ c¸c chØ sè nh©n tr¾c, huyÕt häc vμ vitamin A ë trÎ viªm phæi 9-36 th¸ng t¹i ngo¹i thμnh H¶i Phßng’’, T¹p chÝ y häc thùc hµnh, 420, tr. 10-15.
1 §Æt vÊn ®Ò Trong thËp niªn 80, ë n−íc ta thiÕu vitamin A lμ vÊn ®Ò ý nghÜa søc kháe céng ®ång (YNSKC§). Sau 15 n¨m triÓn khai ch−¬ng tr×nh quèc gia phßng chèng thiÕu vitamin A, thiÕu vitamin A l©m sμng (VA-LS) ®· ®−îc thanh to¸n, tû lÖ thiÕu vitamin A tiÒn l©m sμng (VA-TLS) trªn toμn quèc (2006) ë trÎ em d−íi 5 tuæi rÊt cao (29,8%), cao nhÊt ë nhãm trÎ nhá d−íi 1 tuæi (43,0%), ®Æc biÖt ë nhãm trÎ d−íi 6 th¸ng tuæi, kh¸c víi quan niÖm kinh ®iÓn lμ trÎ bó mÑ hoμn toμn trong 6 th¸ng ®Çu cã thÓ ®¶m b¶o hoμn toμn nhu cÇu dinh d−ìng. HiÖn nay, cã nhiÒu gi¶i ph¸p nh»m c¶i thiÖn t×nh tr¹ng vitamin A cña trÎ, mét trong c¸c gi¶i ph¸p míi ®ã lμ bæ sung sím. §©y lμ ph−¬ng ph¸p tèi −u, an toμn vμ hiÖu qu¶ nhÊt trªn toμn thÕ giíi. Mét sè nghiªn cøu trong vμ ngoμi n−íc nghiªn cøu bæ sung sím vitamin A cho trÎ víi c¸c ph−¬ng thøc kh¸c nhau nh− bæ sung ngay sau ®Î, phèi hîp víi ngμy tiªm phßng b¹ch hÇu-ho gμ-uèn v¸n (BH-HG-UV) khi trÎ 6,10,14 tuÇn tuæi, cho trÎ d−íi 6 th¸ng tuæi, cho thÊy lμm t¨ng hμm l−îng retinol huyÕt thanh, c¶i thiÖn t×nh tr¹ng thiÕu m¸u thiÕu s¾t, phßng chèng bÖnh nhiÔm khuÈn, gi¶m tû lÖ tö vong, c¶i thiÖn t×nh tr¹ng dinh d−ìng, mét sè kh«ng thÊy cã hiÖu qu¶. Theo khuyÕn nghÞ cña TCYTTG ë nh÷ng vïng thiÕu vitamin A lμ phæ biÕn viÖc bæ sung viªn nang vitamin A liÒu cao th−êng b¾t ®Çu sím h¬n khi trÎ tr−íc 6 th¸ng tuæi víi liÖu tr×nh ng¾n h¬n 3-4 th¸ng mét lÇn. ë n−íc ta, tû lÖ trÎ em n−íc ta thiÕu VA-TLS cßn ë møc cao, ®Æc biÖt lμ nhãm trÎ nhá, tuæi bó mÑ. VÊn ®Ò ®Æt ra lμ liÖu víi gi¶i ph¸p bæ sung sím vitamin A liÒu cao 3 th¸ng/lÇn cã thÓ lμm gi¶m tû lÖ thiÕu vitamin A ë trÎ nhá kh«ng? Môc tiªu nghiªn cøu: 1. §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña bæ sung sím vitamin A liÒu cao 3 th¸ng mét lÇn ®Õn t×nh tr¹ng vitamin A ë trÎ nhá. 2. §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña bæ sung sím vitamin A liÒu cao 3 th¸ng mét lÇn trong phßng, chèng thiÕu m¸u ë trÎ nhá. 3. §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña bæ sung sím vitamin A liÒu cao 3 th¸ng mét lÇn ®Õn t×nh tr¹ng dinh d−ìng, tû lÖ m¾c bÖnh vμ thêi gian m¾c bÖnh nhiÔm khuÈn (tiªu ch¶y, h« hÊp cÊp) ë trÎ nhá. §ãng gãp míi cña luËn ¸n §©y lμ nghiªn cøu ®Çu tiªn ë H¶i Phßng còng nh− ë ViÖt Nam. LuËn ¸n ®· x¸c ®Þnh ®−îc hiÖu qu¶ bæ sung sím vitamin A liÒu cao 3 th¸ng/lÇn ®Õn t×nh tr¹ng vitamin A, thiÕu m¸u, t×nh tr¹ng dinh d−ìng vμ bÖnh nhiÔm khuÈn (NKHHC, tiªu ch¶y) ®Æc biÖt trÎ nhá vïng thiÕu m¸u, thiÕu vitamin A phæ biÕn. §iÓm míi trong nghiªn cøu nμy lμ lÇn ®Çu tiªn ë n−íc ta cã c«ng tr×nh nghiªn cøu mét c¸ch cã hÖ thèng vμ x¸c ®Þnh ®−îc hiÖu qu¶ bæ sung sím
2 vitamin A liÒu cao 3 th¸ng/lÇn ®èi víi t×nh tr¹ng thiÕu m¸u-chiÕm tû lÖ rÊt cao ë trÎ nhá tuæi bó mÑ, ®©y lμ c«ng tr×nh ch−a tõng ®−îc c«ng bè ë n−íc ta. Bè côc cña luËn ¸n: LuËn ¸n cã 142 trang, bao gåm: §Æt vÊn ®Ò (3 trang); Ch−¬ng 1. Tæng quan (46 trang); Ch−¬ng 2. §èi t−îng - Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu (19 trang); Ch−¬ng 3. KÕt qu¶ nghiªn cøu (34 trang); Ch−¬ng 4. Bμn luËn (36 trang); KÕt luËn (2 trang); KiÕn nghÞ (1 trang), tÝnh míi cña luËn ¸n (1 trang). Tμi liÖu tham kh¶o: cã 198 tμi liÖu, gåm 40 tμi liÖu tiÕng ViÖt, 158 tμi liÖu tiÕng Anh. Ch−¬ng 1 Tæng quan 1. 1. Vitamin A 1.1.1. Vµi nÐt vÒ lÞch sö vitamin A 1.1.2. Nguån cung cÊp vitamin A 1.1.3. Ho¹t tÝnh sinh häc cña carotenoids 1.1.4. ChuyÓn ho¸ vitamin A trong c¬ thÓ 1.1.5. Nhu cÇu vitamin A cña c¬ thÓ 1.1.6. Vai trß vitamin A ®èi víi c¬ thÓ Vai trß vitamin A ®èi víi thÞ gi¸c, b¶o vÖ biÓu m« vμ biÖt ho¸ tÕ bμo, t¨ng c−êng ®¸p øng miÔn dÞch (dÞch thÓ vμ tÕ bμo), ph¸t triÓn thÓ chÊt trong ®ã cã yÕu tè Insulin-Like Growth Factor -I (IGF), sinh s¶n, t¹o m¸u. 1.1.7. ¶nh h−ëng cña thiÕu vitamin A tíi søc kháe 1.1.7.1. BiÓu hiÖn tæn th−¬ng m¾t 1.7.1.2. BiÓu hiÖn kh«ng tæn th−¬ng m¾t 1.1.8. §¸nh gi¸ thiÕu vitamin A 1.1.8.1. §Þnh l−îng retinol huyÕt thanh: ChØ sè retinol huyÕt thanh sö dông réng r·i trong céng ®ång ®Ó ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng vitamin A, ®Þnh l−îng b»ng ph−¬ng ph¸p HPLC. 1.1.8.2. §Þnh l−îng retinol-binding protein huyÕt thanh (RBP): 1.1.8.3. X¸c ®Þnh vitamin A trong khÈu phÇn 1.1.8.4. §Þnh l−îng retinol trong s÷a mÑ 1.1.8.5. ChØ sè qu¸ng gµ 1.1.9. Tiªu chÝ ®¸nh gi¸ thiÕu vitamin A vÊn ®Ò ý nghÜa søc khoÎ céng ®ång 1.1.10. DÞch tÔ häc thiÕu vitamin A vµ kh« m¾t 1.1.10.1. ý nghÜa thêi sù cña vÊn ®Ò, sù ra ®êi cña IVACG 1.1.10.2. T×nh h×nh thiÕu vitamin A vµ bÖnh kh« m¾t 1.1.10.2.1. Trªn thÕ giíi
3 ThiÕu vitamin A lμ vÊn ®Ò YNSKC§ cña 118 n−íc, bÖnh kh« gi¸c m¹c cã mÆt trªn 73 n−íc, vïng Nam vμ §«ng Nam ¸ chiÕm gÇn 40%. 1.1.10.2.2. T¹i ViÖt Nam Tr−íc n¨m 1989 ch−a cã ch−¬ng tr×nh bæ sung viªn nang vitamin A liÒu cao, n−íc ta lμ quèc gia cã t×nh tr¹ng thiÕu vitamin A vμ bÖnh kh« m¾t ë trÎ nhá rÊt trÇm träng. Sau 15 n¨m triÓn khai ViÖt Nam ®· thanh to¸n ®−îc bÖnh kh« m¾t, tû lÖ thiÕu VA-TLS hiÖn nay dao ®éng kho¶ng 10%, kh¸c nhau theo vïng. 1.1.10.3. C¸c yÕu tè liªn quan ®Õn thiÕu vitamin A 1.1.10.3.1.Tuæi Th−êng gÆp ë tuæi tiÒn häc ®−êng, xu h−íng gi¶m dÇn theo tuæi. Ngoμi ra ë phô n÷ mang thai, bμ mÑ cho con bó. 1.1.10.3.2. Giíi 1.1.10.3.3. T×nh tr¹ng kinh tÕ-x· héi-®Þa d− ThiÕu vitamin A th−êng gÆp ë nhãm trÎ sèng ë nh÷ng vïng nghÌo, l¹c hËu. 1.1.10.3.4. Mïa Vitamin A liªn quan ®Õn tÝnh ®a d¹ng cña thùc phÈm theo mïa, thêi ®iÓm sau chiÕn dÞch uèng vitamin A hμng n¨m (®Çu th¸ng 6 vμ th¸ng 12). 1.1.10.3.5. ChÕ ®é ¨n ChÕ ®é ¨n nghÌo vitamin A vμ caroten, b÷a ¨n thiÕu ®¹m vμ dÇu mì lμm gi¶m kh¶ n¨ng hÊp thu vμ chuyÓn ho¸ vitamin A, s÷a mÑ thiÕu vitamin A liªn quan ®Õn t×nh tr¹ng thiÕu vitamin A ë trÎ nhá. 1.1.10.3.6. BÖnh nhiÔm khuÈn, nhiÔm ký sinh trïng ThiÕu vitamin A ë trÎ nhá th−êng xuÊt hiÖn sau c¸c bÖnh nhiÔm khuÈn nh− sëi, thÊp khíp, tiªu ch¶y, lþ, nhiÔm khuÈn ®−êng h« hÊp d−íi hoÆc nhiÔm ký sinh trïng ®−êng ruét. 1.1.10.3.7. Suy dinh d−ìng vµ thiÕu m¸u NhiÔm khuÈn vμ SDD lμm h¹n chÕ hÊp thu, chuyÓn ho¸ vitamin A ®ång thêi lμm t¨ng nhu cÇu sö dông vitamin A. Ng−îc l¹i, thiÕu vitamin A sÏ lμm t¨ng nguy c¬ bÞ nhiÔm khuÈn vμ SDD. 1.1.11. C¸c gi¶i ph¸p can thiÖp c¶i thiÖn t×nh tr¹ng thiÕu vitamin A 1.1.11.1. T¨ng c−êng sö dông thùc phÈm s½n cã giµu vitamin A 1.1.11.2. Bæ sung viªn nang vitamin A liÒu cao Viªn nang vitamin A lμm c¶i thiÖn nhanh, trùc tiÕp t×nh tr¹ng vitamin A vμ ng¨n ngõa qu¸ng gμ, gi¶m tû lÖ m¾c bÖnh vμ tû lÖ tö vong cho trÎ nhá. HiÖn nay, ë nhiÒu n−íc ®ang ph¸t triÓn khai bæ sung vitamin A liÒu cao cho trÎ em 6 th¸ng-3 tuæi, mét n¨m 2 lÇn víi liÒu 100.000IU cho trÎ d−íi 12 th¸ng vμ 200.000 IU cho trÎ trªn 12 th¸ng. Tõ n¨m 1998, TCYTTG ®· khuyÕn c¸o nªn bæ sung vitamin A liÒu 100.000 IU cμng sím cμng tèt cho trÎ khi trÎ ®−îc trªn 6 th¸ng tuæi trong chiÕn dÞch tiªm chñng, thËm chÝ sím h¬n ®Ó phßng ngõa thiÕu vitamin A cho trÎ d−íi 9 th¸ng tuæi.
4 1.1.11.3. T¨ng c−êng vitamin A trong mét sè thùc phÈm 1.1.11.4. Gi¸m s¸t c¸c bÖnh nhiÔm khuÈn 1.1.12. C¸c nghiªn cøu bæ sung vitamin A trªn thÕ giíi vµ t¹i ViÖt Nam. 1.1.12.1. Bæ sung vitamin A víi sù t¨ng tr−ëng 1.1.12.2. Bæ sung vitamin A víi t×nh tr¹ng nhiÔm khuÈn 1.1.12.3. Bæ sung vitamin A víi t×nh tr¹ng thiÕu m¸u 1.1.13. Ngé ®éc vitamin A 1.1.13.1. BiÓu hiÖn cÊp tÝnh 1.1.13.2. BiÓu hiÖn m¹n tÝnh 1.1.13.3. Sù an toµn khi bæ sung vitamin A liÒu cao. C¸c triÖu chøng ngé ®éc cÊp tÝnh th−êng nhÑ vμ tho¸ng qua . 1.2. Ph¸t triÓn thÓ lùc 1.2.1. Sù ph¸t triÓn vÒ chiÒu cao vµ c©n nÆng 1.2.2.1. TrÎ s¬ sinh 1.2.2.2. Trong n¨m ®Çu 1.2.2.3. TrÎ trªn 1 tuæi 1.2.3. Ph¸t triÓn vßng ®Çu, vßng ngùc vµ vßng c¸nh tay 1.2.4. C¸c quÇn thÓ tham kh¶o vÒ t¨ng tr−ëng 1.2.5. Suy dinh d−ìng 1.2.5.1. Kh¸i niÖm vÒ suy dinh d−ìng 1.2.5.2. Ph©n lo¹i suy dinh d−ìng 1.2.5.3.Nguyªn nh©n vµ c¸c yÕu tè liªn quan ®Õn t×nh tr¹ng SDD vµ thiÕu vi chÊt dinh d−ìng 1.3. ThiÕu m¸u 1.4. BÖnh nhiÔm khuÈn 1.5. Gi¶ thuyÕt nghiªn cøu 1. Hμm l−îng vitamin A huyÕt thanh ë nhãm bæ sung sím vitamin A liÒu cao, 3 th¸ng mét lÇn cao h¬n nhãm bæ sung vitamin A liÒu cao 6 th¸ng mét lÇn. 2. Tû lÖ thiÕu m¸u ë nhãm bæ sung sím vitamin A liÒu cao, 3 th¸ng mét lÇn thÊp h¬n nhãm bæ sung vitamin A liÒu cao 6 th¸ng mét lÇn. 3. ë nhãm bæ sung sím vitamin A liÒu cao, 3 th¸ng mét lÇn cã t×nh tr¹ng dinh d−ìng (CN/T, CC/T, CN/CC) tèt h¬n, tû lÖ vμ thêi gian m¾c bÖnh nhiÔm khuÈn (h« hÊp, tiªu ch¶y) thÊp h¬n nhãm bæ sung vitamin A liÒu cao 6 th¸ng mét lÇn.
5 Ch−¬ng 2 §èi t−îng vμ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.1. §èi t−îng nghiªn cøu Gåm 257 trÎ em tõ 3 ®Õn d−íi 6 th¸ng tuæi (nhãm can thiÖp 128 trÎ, nhãm ®èi chøng 129 trÎ) vμ bμ mÑ cña trÎ. Tiªu chuÈn chän ®èi t−îng nghiªn cøu: TrÎ sinh ®ñ th¸ng (37-42 tuÇn), c©n nÆng s¬ sinh ≥ 2500 g, kh«ng cã dÞ tËt bÈm sinh hoÆc bÖnh m¹n tÝnh, trÎ kh«ng bÞ SDD nÆng (W/A 80 g/L, retinol huyÕt thanh ≥ 0,35 μmol/L, kh«ng sèt cao > 390C khi ®iÒu tra ban ®Çu. §−îc sù ®ång ý tham gia vμo nghiªn cøu cña cha mÑ ®èi t−îng vμ tu©n thñ theo ®óng ph¸c ®å cho vitamin A theo nghiªn cøu, kh«ng sö dông vitamin A cña c¸c ch−¬ng tr×nh kh¸c. 2.2. §Þa ®iÓm nghiªn cøu T¹i 4 x· §¹i Hμ, Hîp §øc, Ngò §oan, §oμn X¸ huyÖn KiÕn Thôy, H¶i Phßng. 2.3. Thêi gian nghiªn cøu: Thêi gian nghiªn cøu b¾t ®Çu th¸ng 5/2005 vμ kÕt thóc th¸ng 5/2008. 2.4. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.4.1. ThiÕt kÕ nghiªn cøu Nghiªn cøu can thiÖp trªn céng ®ång so s¸nh tr−íc sau cã ®èi chøng. 2.4.2. Cì mÉu Cì mÉu ®−îc tÝnh to¸n dùa trªn gi¶ thuyÕt nghiªn cøu vÒ mong muèn sù kh¸c biÖt gi÷a hai nhãm nghiªn cøu vμo cuèi thêi ®iÓm nghiªn cøu: Hμm l−îng vitamin A huyÕt thanh, tû lÖ thiÕu m¸u, t×nh tr¹ng dinh d−ìng, tû lÖ vμ thêi gian m¾c bÖnh nhiÔm khuÈn. Cì mÉu tèi thiÓu ®Ó tháa m·n víi 4 biÕn sè trªn lμ 95 trÎ céng thªm 20% bá cuéc, vËy cì mÉu mçi nhãm nghiªn cøu lμ 119 trÎ. 2.4.3. Ph−¬ng ph¸p chän mÉu vµ c¸ch tiÕn hµnh: 2.4.3.1. Chän ®Þa ®iÓm nghiªn cøu 2.4.3.2. LÊy giÊy phÐp triÓn khai nghiªn cøu 2.4.3.3. TËp huÊn ®iÒu tra viªn, céng t¸c viªn, gi¸m s¸t viªn * TËp huÊn cho gi¸m s¸t viªn * TËp huÊn cho céng t¸c viªn * TËp huÊn ®iÒu tra viªn KiÓm ®Þnh ®é thùc thi cña c¸c sè liÖu thu thËp ®−îc. 2.4.3.4. Th«ng b¸o cho c¸c x∙ vµ bµ mÑ trÎ ®èi t−îng nghiªn cøu 2.4.3.5. §iÒu tra thö vµ hoµn thiÖn c«ng cô thu thËp sè liÖu 2.4.3.6. §iÒu tra ban ®Çu 2.4.3.7. TiÕn hµnh can thiÖp Bèc th¨m ngÉu nhiªn 2 x· vμo nhãm can thiÖp, 2 x· vμo nhãm ®èi chøng. + Nhãm ®èi chøng (sö dông ph¸c ®å bæ sung vitamin A theo ch−¬ng tr×nh cò): t¹i thêi ®iÓm ®iÒu tra trÎ kh«ng uèng vitamin A, cø mçi 6 th¸ng trÎ ®−îc
6 uèng vitamin A liÒu cao: trÎ 6- < 12 th¸ng uèng 1 liÒu vitamin A 100.000 IU, tõ 12 th¸ng tuæi trë lªn uèng 1 liÒu vitamin A 200.000 IU. + Nhãm nghiªn cøu (ph¸c ®å bæ sung vitamin A theo ch−¬ng tr×nh míi): T¹i thêi ®iÓm ®iÒu tra trÎ uèng 1 liÒu vitamin A 50.000 IU, cø mçi 3 th¸ng trÎ ®−îc uèng liÒu vitamin A liÒu cao: trÎ 6- < 12 th¸ng tuæi uèng 1 liÒu vitamin A 100.000 IU, trªn 12 th¸ng uèng 1 liÒu vitamin A 200.000 IU. Sè liÖu nh©n tr¾c (c©n nÆng, chiÒu cao) thu thËp 1 th¸ng/lÇn x 9 th¸ng trong thêi gian can thiÖp, 3 th¸ng/lÇn x 2 th¸ng sau ngõng can thiÖp. Pháng vÊn phiÕu vÒ ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi, tÇn xuÊt tiªu thô thùc phÈm hé gia ®×nh, ch¨m sãc nu«i d−ìng, t×nh h×nh m¾c bÖnh cña trÎ t¹i ®iÒu tra ban ®Çu, chÕ ®é ¨n cña trÎ pháng vÊn 3 th¸ng/lÇn. ChØ sè huyÕt häc, retinol huyÕt thanh, ferritin huyÕt thanh thu thËp t¹i thêi ®iÓm ®iÒu tra ban ®Çu (T0), khi kÕt thóc thö nghiÖm (T9). BÖnh tËt, dÊu hiÖu ngé ®éc vitamin A ë trÎ do céng t¸c viªn thu thËp hμng tuÇn t¹i nhμ trong 9 th¸ng can thiÖp vμ 3 th¸ng sau ngõng can thiÖp. Cã sù phèi kÕt hîp céng t¸c viªn-bμ mÑ-ng−êi gi¸m s¸t, nghiªn cøu-b¸c sü nhi khoa. §Ó ®¶m b¶o tÝnh ®ång nhÊt trong nghiªn cøu chän 4 x· cã ®Æc ®iÓm kinh tÕ-x· héi t−¬ng ®ång vμ trung b×nh cña huyÖn vÒ mÆt kinh tÕ. 2.4.4. Qu¶n lý theo dâi uèng viªn nang vitamin A C¶ hai nhãm uèng vitamin A (retinol palmitate lo¹i 50.000 IU cña h·ng EGIS pharmaceuticals Ltd), kh«ng uèng vitamin A cña ch−¬ng tr×nh kh¸c. Nghiªn cøu viªn/ng−êi gi¸m s¸t chØ ®Þnh vμ gi¸m s¸t viÖc cho uèng thuèc. 2.4.5. Ph−¬ng ph¸p thu thËp sè liÖu vµ ®¸nh gi¸ 2.4.5.1. Pháng vÊn 2.4.5.2. Theo dâi t×nh h×nh m¾c bÖnh theo ph©n lo¹i cña TCYTTG * BÖnh tiªu ch¶y * NKHHC * Sèt: * §¸nh gi¸ vÒ tÝnh an toμn cña sö dông vitamin A liÒu cao cho trÎ 2.4.5.3. §iÒu tra t×nh tr¹ng dinh d−ìng: - C©n nÆng: sö dông c©n SECA víi ®é chÝnh x¸c 0,1 Kg. ChiÒu cao ®o chiÒu cao trÎ b»ng th−íc ®o chiÒu dμi n»m cña UNICEF víi ®é chÝnh x¸c 0,1 cm. 2.4.5.4. Thu thËp mÉu m¸u vµ ph−¬ng ph¸p ®o chØ sè sinh ho¸ 2.4.5.4.1. Thu thËp mÉu m¸u TÊt c¶ ®èi t−îng ®−îc lÊy m¸u tÜnh m¹ch, b»ng kim b−ím: 0,5 ml cho vμo èng ®ùng chÊt chèng ®«ng Heparin l¾c ®Òu vμ b¶o qu¶n cho ph©n tÝch chØ sè huyÕt häc [hemoglobin, thÓ tÝch trung b×nh hång cÇu (MCV)], 1,5 ml cßn l¹i cho ®Þnh l−îng vitamin A huyÕt thanh, ferritin. - B¶o qu¶n
7 TÊt c¶ c¸c èng nghiÖm ®−îc ®¸nh m·, ngμy lÊy m¸u vμ ®Ó trong phÝch l¹nh trong vßng tõ 2-4 giê, vËn chuyÓn vÒ khoa HuyÕt häc bÖnh viÖn TrÎ em H¶i Phßng. HuyÕt thanh ®−îc ch¾t b»ng quay ly t©m 2000 vßng/phót trong 15 phót ë nhiÖt ®é 14-180C vμ l−u gi÷ ë nhiÖt ®é ©m 700C trong mét tói bãng ®en cho tíi khi xÐt nghiÖm. MÉu huyÕt thanh ®−îc vËn chuyÓn ®Õn n¬i xÐt nghiÖm b»ng ®¸ kh«. 2.4.5.4.2. Ph©n tÝch chØ sè huyÕt häc §Þnh l−îng hemoglobin, MCV b»ng m¸y ph©n tÝch huyÕt häc (Coulter@ AC-R 10 Hematology Analyzer, Coulter Electronic, Miami, FL) t¹i khoa huyÕt häc, bÖnh viÖn trÎ em H¶i Phßng. 2.4.5.4.3. ChØ sè sinh ho¸ - Retinol huyÕt thanh ®−îc ph©n tÝch ë khoa vi chÊt- ViÖn Dinh d−ìng b»ng ph−¬ng ph¸p s¾c ký láng cao ¸p (HPLC). - Ferritin huyÕt thanh ®−îc ®o b»ng ph−¬ng ph¸p hÊp phô miÔn dÞch g¾n enzym theo ph−¬ng ph¸p chuÈn ELISA cña RAMKO (§an M¹ch) t¹i khoa vi chÊt- ViÖn Dinh d−ìng. 2.4.5.5. Ph©n lo¹i t×nh tr¹ng dinh d−ìng C©n nÆng theo tuæi (W/A) < - 2 SD :SDD thÓ nhÑ c©n (underweight) ChiÒu cao theo tuæi (H/A) < - 2 SD :SDD thÓ thÊp cßi (stunting) C©n nÆng theo chiÒu cao(W/H) < - 2 SD:SDD thÓ cßm (wasting) 2.4.5.6. Ph©n lo¹i thiÕu m¸u: ThiÕu m¸u ë trÎ em khi nång ®é hemoglobin (Hb)
8 (khi sö dông ph©n lo¹i t×nh tr¹ng dinh d−ìng), sau ®ã ®−îc chuyÓn vÒ ch−¬ng tr×nh SPSS ®Ó ph©n tÝch. 2.7. KhÝa c¹nh ®¹o ®øc trong nghiªn cøu: Nghiªn cøu ®−îc phª duyÖt cña héi ®ång khoa häc tr−êng §¹i häc Y Hμ Néi, chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng. Cha mÑ trÎ sÏ ®−îc th«ng b¸o ®Çy ®ñ vÒ môc ®Ých, néi dung triÓn khai nghiªn cøu. ChØ nh÷ng ch¸u nμo cã sù ®ång ý cña cha mÑ míi chän vμo ®èi t−îng nghiªn cøu. §¶m b¶o tiÖt khuÈn trong lÊy m¸u ®Ó phßng ngõa c¸c bÖnh l©y nhiÔm qua ®−êng m¸u. Nh÷ng trÎ ph¸t hiÖn thiÕu m¸u (Hb0,05 † Trung b×nh ± SD, test T n(%), test χ2 B¶ng 3.5. §Æc ®iÓm chung vÒ t×nh tr¹ng dinh d−ìng cña hai nhãm nghiªn cøu Nhãm ®èi chøng Nhãm can thiÖp Th«ng tin trÎ p (n=129) (n=128) C©n nÆng khi sinh (g) † 3053,1 351,1 3090,1 393,3 > 0,05 † C©n nÆng (kg) 6,6 0,9 6,5 0,8 >0,05 † ChiÒu dμi n»m (cm) 64,1 3,4 63,9 3,0 >0,05 † CN/T (Zscore) 0,08 0,94 -0,03 0,85 >0,05 † CC/T (Zscore) 0,29 1,12 0,12 1,02 >0,05 † CN/CC(Zscore) -0,28 1,11 -0,26 0,89 >0,05 SDD (CN/T) % 1 (0,8) 0 (0,0) >0,05 † th th Trung b×nh (25 , 75 ), test T n(%), test χ2
9 3.2. HiÖu qu¶ cña bæ sung sím vitamin A liÒu cao 3 th¸ng/lÇn ®Õn t×nh tr¹ng vitamin A ë trÎ nhá. 3.2.1. Hµm l−îng retinol huyÕt thanh B¶ng 3.7. Hµm l−îng retinol (μmol/L) cña hai nhãm tr−íc vµ sau can thiÖp Nhãm ®èi chøng Nhãm can thiÖp Sù kh¸c biÖt 2-1 P Thêi ®iÓm TB ± SD1 TB ± SD 2 n n (T test) (μmol/L) (μmol/L) (μmol/L) Tr−íc can thiÖp (T0) 123 0,73 ± 0,20 119 0,74 ± 0,20 -0,03 > 0,05 Sau can thiÖp (T9) 110 0,85 ± 0,26 115 0,96 ± 0,43 0,13 < 0,05 Thay ®æi (T9-T0) Trung vÞ (25th -75th ) 0,08 (-0,17-0,39)** 0,21 (-0,09 - 0,50)** ** p 0,05 (-0,29-0,21) [46] -0,28-0,23) [48] Sè mÉu quan s¸t ®−îc ®Æt trong dÊu []
10 3.2.2. Tû lÖ thiÕu vitamin A tiÒn l©m sµng ë trÎ B¶ng 3.9. HiÖu qu¶ bæ sung sím vitamin A liÒu cao ®Þnh kú 3 th¸ng/lÇn trong phßng thiÕu vitamin A Nhãm ®èi chøng Nhãm can thiÖp Thêi ®iÓm p n tû lÖ % n tû lÖ % Thêi ®iÓm T0 57 46,3 54 45,4 p > 0,05 Thêi ®iÓm T9 38 34,5 31 27,0 p > 0,05 Tû lÖ gi¶m thiÕu vitamin A sau can thiÖp (%) T¹i mçi nhãm 25,5%1 40,5% 2 HiÖu qu¶ bæ sung sím 3 15,0% th¸ng/lÇn 2-1 RR (95%CI) 0,83 (0,38-1,28) 3.3. hiÖu qu¶ bæ sung sím vitamin A liÒu cao 3 th¸ng/ lÇn trong phßng, chèng thiÕu m¸u ë trÎ nhá. 3.3.1. Hµm l−îng hemoglobin B¶ng 3.10. Hµm l−îng hemoglobin trung b×nh (g/L) ë hai nhãm tr−íc vµ sau can thiÖp Nhãm chøng1 Nhãm can thiÖp2 So s¸nh p Thêi ®iÓm 1-2 (test t) n X± SD n X± SD (g/L) Tr−íc can thiÖp (T0) 129 103,6 ± 9,8 128 104,7 ± 9,2 1,09 > 0,05 Sau can thiÖp (T9) 114 107,9 ± 9,9 119 111,2 ± 9,6 3,86 < 0,05 Thay ®æi (T9-T0) Trung vÞ (25th-75th ) 6,50 (1,50-10,50)*** 8,50 (1,5 -15,5) *** < 0,05 *** p
11 B¶ng 3.11. So s¸nh møc thay ®æi hµm l−îng hemoglobin g/L sau can thiÖp ë nhãm trÎ thiÕu m¸u vµ kh«ng thiÕu m¸u Nhãm ®èi chøng Nhãm can thiÖp p Nhãm Trung vÞ Trung vÞ (Mann-Whitney U test) (25th -75th) (25th -75th) ThiÕu m¸u 7,5 9,5 < 0,05 (2,5-12,5) (3,5-15,5) 1,5 -0,5 Kh«ng thiÕu m¸u > 0,05 (-9,5-5,5) (-14,0-6,5) 3.3.2. Tû lÖ thiÕu m¸u B¶ng 3.12. Tû lÖ thiÕu m¸u ë hai nhãm nghiªn cøu tr−íc vµ sau can thiÖp Nhãm ®èi chøng Nhãm can thiÖp p ThiÕu m¸u n tû lÖ % n tû lÖ % (test χ2) Tr−íc can thiÖp n=129 n=128 Võa 8 6,2 7 5,4 ThiÕu m¸u NhÑ 91 70,5 93 72,7 > 0,05 Chung 99 76,7 100 78,1 B×nh th−êng 30 23,3 28 21,9 Sau can thiÖp n=123 n=115 Võa 5 4,1 2 1,7 ThiÕu m¸u NhÑ 71 57,7 46 40,0 < 0,01 Chung 76 61,8 48 41,7 B×nh th−êng 47 38,2 67 58,3 Tû lÖ gi¶m thiÕu m¸u sau can thiÖp T¹i mçi nhãm 20,5%1 46,1% 2 HiÖu qu¶ can thiÖp cña bæ 25,6% sung sím 3 th¸ng/lÇn 2-1 RR (95%CI) 0,66 (0,50-0,86)
12 3.3.3. ThÓ tÝch trung b×nh hång cÇu B¶ng 3.13. ThÓ tÝch trung b×nh hång cÇu (MCV) (fL) ë hai nhãm tr−íc vµ sau can thiÖp Nhãm chøng1 Nhãm can thiÖp2 So s¸nh Thêi ®iÓm 2-1 P n X ± SD n X ± SD (f/L) Tr−íc can thiÖp (T0) 129 71,4 17,4 128 70,7 16,7 -0,62 > 0,05† Sau can thiÖp (T9) 123 80,0 6,6 115 81,8 6,3 1,85 < 0,05 Thay ®æi (T9-T0) Trung vÞ (25th-75th ) 16,2 (-1,2-22,2) 16,7 (8,5-21,7) > 0,05 † test T ‡ test Man-Whitney U 3.3.4. Hµm l−îng ferritin B¶ng 3.14. Hµm l−îng ferritin huyÕt thanh (μg/L) ë hai nhãm tr−íc vµ sau can thiÖp Nhãm chøng Nhãm can thiÖp P Thêi ®iÓm Trung vÞ Trung vÞ (test Mann- n th th n th th (25 -75 ) (25 -75 ) Whitney U) 60,5 57,3 Tr−íc can thiÖp (T0) 88 98 > 0,05 (18,8-119,9) (25,6-131,3) 14,4 14,4 Sau can thiÖp (T9) 77 93 > 0,05 (7,0-32,7) (7,5-25,1) Thay ®æi (T0-T9) -35,5 -42,9 > 0,05 (-105,4-12,6)* (-126,5-4,2)* *p 0,05 Sau can thiÖp (T9) 8,6 0,8 8,7 0,8 0,19 > 0,05 Sau ngõng can thiÖp (T15) 9,4 0,9 9,5 0,9 0,12 > 0,05
13 3.4.1.2. ChiÒu cao B¶ng 3.17. ChiÒu dµi n»m (cm) cña hai nhãm nghiªn cøu tr−íc vµ sau can thiÖp, sau ngõng can thiÖp Nhãm ®èi Nhãm can So s¸nh sù p Thêi ®iÓm chøng1 thiÖp2 kh¸c biÖt (test t) X ± SD X ± SD 2-1 (cm) Tr−íc can thiÖp (T0) 64,1 3,4 63,9 3,0 -0,3 > 0,05 Sau can thiÖp (T9) 72,5 2,9 73,8 3,4 1,35 < 0,01 Sau ngõng can thiÖp (T15) 77,5 2,8 78,8 3,4 1,34 < 0,01 80 78.8 78 76.8 76 77.5 ChiÒu dμi n»m (cm) 73.8 73.2 75.4 74 72.1 72 71.2 70.2 72.5 69.4 70.9 71.9 70 67.5 69.3 70.2 68 66.5 68.6 66 65.1 67.1 63.9 66.3 64 64.1 65.2 Nhãm can thiÖp 62 Nhãm ®èi chøng 60 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 12 15 Thêi gian theo dâi (th¸ng) H×nh 3.7. Thay ®æi chiÒu dµi n»m ë hai nhãm nghiªn cøu 20 Thay ®æi chiÒu dμi n»m (cm) 18 16 15.2 14 p
14 3.4.2. T×nh tr¹ng dinh d−ìng 3.4.2.1. T×nh tr¹ng dinh d−ìng (CN/T) B¶ng 3.18. T×nh tr¹ng dinh d−ìng CN/T (Zscore) cña hai nhãm nghiªn cøu tr−íc vµ sau can thiÖp, sau ngõng can thiÖp Nhãm ®èi Nhãm can So s¸nh sù 1 2 p Thêi ®iÓm chøng thiÖp kh¸c biÖt (test t) X ± SD X ± SD 1-2 (Z-score) Tr−íc can thiÖp (T0) -0,05 0,94 -0,02 0,84 -0,07 > 0,05 Sau can thiÖp (T9) -1,55 0,75 -1,38 0,76 0,15 > 0,05 Sau ngõng can thiÖp -1,66 0,77 -1,56 0,75 0,10 > 0,05 (T15) 3.4.2.2. T×nh tr¹ng dinh d−ìng (CC/T) B¶ng 3.19. T×nh tr¹ng dinh d−ìng CC/T (Zscore) cña hai nhãm nghiªn cøu tr−íc, sau can thiÖp, sau ngõng can thiÖp (Zscore) Nhãm ®èi Nhãm can So s¸nh sù 1 2 p Thêi ®iÓm chøng thiÖp kh¸c biÖt (test t) X ± SD X ± SD 2-1 (Z-score) Tr−íc can thiÖp (T0) 0,26 1,11 0,13 1,02 -0,13 > 0,05 Sau can thiÖp (T9) -1,52 1,05 -1,06 1,20 0,47 < 0,01 Sau ngõng can thiÖp (T15) -1,76 0,90 -1,34 1,06 0,42 < 0,01 -0.03 Thêi gian theo dâi (th¸ng) -0.2 1 -0.13 2 3 4 5 6 7 8 9 12 15 -0.45 -0.5 -0.64 -0.56 -0.86 -0.8 -0.95 p
15 0 Thêi gian theo dâi (th¸ng) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 -0.32 -0.48 -0.56 -0.5 -0.47 -0.72 -0.75 -0.87 -0.65 -1.03-1.00 -1 -1.20 -1.11 Zscores -0.94 Nhãm can thiÖp -0.96 -1.35 -1.18 Nhãm ®èi chøng -1.5 p
16 3.4.4.2. Sè ®ît m¾c bÖnh B¶ng 3.24. So s¸nh sè ®ît m¾c trung b×nh/trÎ/n¨m ë hai nhãm nghiªn cøu p Lo¹i bÖnh Nhãm ®èi chøng Nhãm can thiÖp (test t) NKHHC 4,51± 2,92 [98] 3,60 ± 1,95 [102] < 0,05 Tiªu ch¶y 1,17 ± 0,38 [23] 1,32 ± 0,59 [31] > 0,05 Sèt ®¬n 0,58 ± 0,37 [47] 1,23 ± 1,08 [79] < 0,01 thuÇn Sè trÎ m¾c bÖnh ®−îc ®Æt trong dÊu [] 3.4.4.3. Sè ngµy m¾c bÖnh B¶ng 3.25. So s¸nh sè ngµy m¾c bÖnh trung b×nh ë nhãm can thiÖp vµ nhãm ®èi chøng Lo¹i bÖnh Nhãm ®èi chøng Nhãm can thiÖp p NKHHC < 0,01 Sè ngµy/n¨m 26,4 ±17,0 17,6 ± 12,1 Sè ngµy/®ît 6,3 ± 2,1 4,9 ± 2,3 < 0,001 Tiªu ch¶y >0,05 Sè ngµy/n¨m 6,4 ± 3,4 7,0 ± 6,0 Sè ngµy/®ît 5,4 ± 2,4 5,4 ± 4,2 >0,05 Sèt ®¬n thuÇn 0,05 3.5. TÝnh an toμn cña bæ sung sím ®Þnh kú 3 th¸ng/lÇn vitamin A liÒu cao cho trÎ nhá B¶ng 3.26. C¸c dÊu hiÖu, triÖu chøng ngé ®éc vitamin A DÊu hiÖu LiÒu 1 LiÒu 2 LiÒu 3 LiÒu 4 LiÒu 5 Thãp phång 0 0 0 0 0 QuÊy khãc 0 0 0 0 0 N«n 0 0 0 0 0 Tiªu ch¶y 0 0 0 0 0
17 CH¦¥NG 4 bµn luËn 4.1. §Æc ®iÓm vÒ ®èi t−îng nghiªn cøu Sau 9 th¸ng can thiÖp cã 13 trÎ thuéc nhãm can thiÖp (10%) vμ 5 trÎ thuéc nhãm ®èi chøng (4%) bá cuéc. Lý do bá cuéc ë c¸c trÎ nμy do trÎ chuyÓn sang vïng kh¸c sinh sèng, bμ mÑ bËn c«ng viÖc kh«ng hîp t¸c, tõ chèi lÊy m¸u, 1 trÎ tö vong v× n·o viªm (thuéc nhãm chøng), 1 trÎ èm ®i bÖnh viÖn (nhãm can thiÖp). Kh«ng cã sù kh¸c biÖt vÒ tû lÖ bá cuéc gi÷a hai nhãm nghiªn cøu (p>0,05). Sè trÎ nμy ®−îc theo dâi tiÕp tôc sau ngõng can thiÖp: 6 th¸ng ®èi víi sù t¨ng tr−ëng cña trÎ vμ 3 th¸ng ®èi víi m¾c bÖnh nhiÔm khuÈn (tiªu ch¶y, NKHHC). T¹i thêi ®iÓm ®iÒu tra ban ®Çu, kh«ng cã sù kh¸c biÖt vÒ ®Æc ®iÓm kinh tÕ-v¨n ho¸-x· héi, khÈu phÇn ¨n, yÕu tè trÎ (tuæi, giíi, ch¨m sãc nu«i d−ìng) gi÷a hai nhãm nghiªn cøu (p>0,05). 4.2 HiÖu qu¶ bæ sung sím vitamin A liÒu cao 3 th¸ng/lÇn ®Õn t×nh tr¹ng vitamin A ë trÎ nhá. Retinol huyÕt thanh sö dông réng r·i trong céng ®ång ®Ó ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng vitamin A ë quÇn thÓ, ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña mét ch−¬ng tr×nh can thiÖp. T¹i ®iÒu tra ban ®Çu, hμm l−îng retinol huyÕt thanh ë nhãm can thiÖp kh«ng kh¸c biÖt víi nhãm chøng (p>0,05). Sau can thiÖp, nhãm can thiÖp cã hμm l−îng retinol cao h¬n h¼n so víi nhãm ®èi chøng lμ 0,13 μmol/L (p0,05). Bæ sung vitamin A sím 3 th¸ng/lÇn lμm gi¶m tû lÖ thiÕu VA-TLS ë nhãm can thiÖp tõ 45,4% (T0) xuèng 27,0% (T9), ë nhãm ®èi chøng tõ 46,3% (T0) xuèng 34,5% (T9) (p>0,05). HiÖn nay cã nhiÒu biÖn ph¸p c¶i thiÖn hμm l−îng vitamin A cho trÎ nhá, mét trong c¸c biÖn ph¸p lμ bæ sung sím vμ/hoÆc t¨ng liÒu vitamin A gÊp ®«i cho bμ mÑ ®· ®−îc mét sè nghiªn cøu triÓn khai, mét sè thÊy hiÖu qu¶, mét sè kh«ng thÊy hiÖu qu¶, ph¶i ch¨ng nÕu cã lμ c¶i thiÖn t×nh tr¹ng d÷ tr÷ vitamin A hoÆc c¶i thiÖn vitamin A trong s÷a mÑ. Nguyªn nh©n lμ do trÎ sinh ra vÒ mÆt sinh lý c¬ b¶n lμ thiÕu vitamin A vμ l−îng vitamin A dù tr÷ lμ rÊt thÊp, t×nh tr¹ng vitamin A cña trÎ chñ yÕu dùa vμo nguån s÷a mÑ vμ chÕ ®é ¨n