Tóm tắt luận án Tiến sĩ Y học: Nghiên cứu đặc điểm dinh dưỡng, thừa cân - béo phì, rối loạn chuyển hoá Lipid và hiệu quả can thiệp bằng viên dầu cá dinh dưỡng trên Sĩ quan đơn vị X

Chia sẻ: Nguyen Minh Cuong | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:27

Thêm vào BST

Báo xấu

22
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án mô tả đặc điểm dinh dưỡng và thực trạng thừa cân béo phì, rối loạn Lipid máu trên Sĩ quan đơn vị X; đánh giá hiệu quả can thiejp bằng viên cá dinh dưỡng đối với các Sĩ quan thừa cân béo phì có rối lọa Lipid máu.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt luận án Tiến sĩ Y học: Nghiên cứu đặc điểm dinh dưỡng, thừa cân - béo phì, rối loạn chuyển hoá Lipid và hiệu quả can thiệp bằng viên dầu cá dinh dưỡng trên Sĩ quan đơn vị X

bé gi¸o dôc vμ ®μo t¹o Bé quèc phßng häc viÖn qu©n y DE ®inh v¹n trung Nghiªn cøu ®Æc ®iÓm dinh d−ìng, thõa c©n-bÐo ph×, rèi lo¹n chuyÓn ho¸ lipid vμ hiÖu qu¶ can thiÖp b»ng viªn dÇu c¸ dinh d−ìng trªn sÜ quan ®¬n vÞ X Chuyªn ngµnh: VÖ sinh x· héi häc & Tæ chøc y tÕ M· sè: 62 72 73 15 tãm t¾t luËn ¸n tiÕn sÜ y häc Hμ Néi – 2010
LuËn ¸n ®−îc hoμn thμnh t¹i Häc ViÖn qu©n y Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: 1- PGS.TS. Lª Kh¾c §øc 2- PGS.TS. NguyÔn ThÞ L©m Ph¶n biÖn 1: GS.TS Ph¹m ThÞ Minh §øc Ph¶n biÖn 2: PGS.TS §µo V¨n Dòng Ph¶n biÖn 3: PGS.TS Lª B¹ch Mai LuËn ¸n sÏ ®−îc b¶o vÖ tr−íc Héi ®ång chÊm luËn ¸n cÊp Nhµ n−íc häp t¹i Häc viÖn Qu©n y. Vµo håi 09 giê 00 ngµy 31 th¸ng 05 n¨m 2010 Cã thÓ t×m hiÓu luËn ¸n t¹i: - Th− viÖn Quèc gia - Th− viÖn y häc Trung −¬ng - Th− viÖn Häc viÖn Qu©n y
1 §Æt vÊn ®Ò Theo Tæ chøc Y tÕ thÕ giíi (2006), trªn toµn thÕ giíi cã vµo kho¶ng 1,6 tû ng−êi tr−ëng thµnh bÞ thõa c©n vµ trong ®ã Ýt nhÊt cã 400 triÖu ng−êi bÞ bÐo ph×. HiÖn nay ë n−íc ta, tû lÖ thõa c©n-bÐo ph× trªn ng−êi tr−ëng thµnh tõ 25-64 tuæi lµ 16,3% vµ ®ang trë thµnh mét vÊn ®Ò søc khoÎ céng ®ång míi. §Æc ®iÓm th−êng gÆp ë ng−êi bÐo ph× lµ sù tÝch lòy mì qu¸ møc b×nh th−êng g©y nªn t×nh tr¹ng rèi lo¹n lipid m¸u. Trong qu©n ®éi, tû lÖ thõa c©n-bÐo ph× còng ®ang t¨ng lªn nhanh chãng. C¸c biÖn ph¸p can thiÖp ®Ó gi¶m t×nh tr¹ng rèi lo¹n lipid m¸u trªn nh÷ng ng−êi tr−ëng thµnh bÞ thõa c©n-bÐo ph× cã rÊt nhiÒu trong ®ã cã dÇu c¸ thiªn nhiªn. DÇu c¸, ngoµi viÖc cung cÊp c¸c chÊt dinh d−ìng cßn ®−îc n©ng lªn thµnh ph−¬ng thuèc lµm gi¶m bÐo, gi¶m t×nh tr¹ng rèi lo¹n lipid m¸u mµ kh«ng ph¸t sinh c¸c t¸c dông phô cã h¹i nµo cho c¬ thÓ. ChÝnh v× vËy, chóng t«i tiÕn hµnh nghiªn cøu ®Ò tµi nµy nh»m môc tiªu: 1- M« t¶ ®Æc ®iÓm dinh d−ìng vµ thùc tr¹ng thõa c©n-bÐo ph×, rèi lo¹n lipid m¸u trªn sÜ quan ®¬n vÞ X. 2- §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ can thiÖp b»ng viªn dÇu c¸ dinh d−ìng ®èi víi c¸c sÜ quan thõa c©n-bÐo ph× cã rèi lo¹n lipid m¸u. §ãng gãp míi cña luËn ¸n. - §Ò tµi ®· lÇn ®Çu tiªn ®¸nh gi¸ ®−îc thùc tr¹ng thõa c©n-bÐo ph×, rèi lo¹n lipid m¸u, tõ ®ã ®Ò tµi ®· cho biÕt thùc tr¹ng m¾c héi chøng chuyÓn ho¸ cña sÜ quan trong mét ®¬n vÞ qu©n ®éi mµ tõ tr−íc tíi nay ch−a cã ®Ò tµi nµo ®Ò cËp ®Õn.
2 - §Ò tµi ®· cËp nhËt ®−îc sù ph¸t triÓn cña c¸c chÕ phÈm dÇu c¸ thiªn nhiªn vµ c¸c vi chÊt dinh d−ìng bªn c¹nh nh÷ng thuèc vµ chÕ phÈm truyÒn thèng kh¸c trong viÖc ®iÒu trÞ thõa c©n-bÐo ph× vµ rèi lo¹n lipid m¸u. CÊu tróc cña luËn ¸n. LuËn ¸n gåm 131 trang víi c¸c phÇn: ®Æt vÊn ®Ò (2 trang), tæng quan (37 trang), ®èi t−îng vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu (21 trang), kÕt qu¶ nghiªn cøu (34 trang), bµn luËn (35 trang), kÕt luËn (2 trang), khuyÕn nghÞ (1 trang). Ngoµi ra, luËn ¸n cßn c¸c phÇn tµi liÖu tham kh¶o (142 tµi liÖu), 13 ¶nh, 3 h×nh, 35 b¶ng, 13 biÓu ®å vµ phô lôc. Ch−¬ng 1: Tæng quan 1.1. §Æc ®iÓm dinh d−ìng trong qu©n ®éi. B¶ng 1.1: Møc tiªu hao n¨ng l−îng vµ nhiÖt l−îng khÈu phÇn cña mét sè qu©n binh chñng. Møc THNL NLKP NLKP §èi t−îng (1999) (HiÖn nay) (Kcal/ng−êi/ngµy) Tµu h¶i qu©n chiÕn ®Êu 3.700 - 3.800 3.580 3.730 Bé ®éi biªn phßng 3.822 3.000 3.500 Trinh s¸t ®Æc nhiÖm 3.999 3.350 4.050 C«ng binh v−ît s«ng 3.453 3.112 3.450 1.2. Thõa c©n-bÐo ph× vµ rèi lo¹n lipid m¸u. 1.2.1. Kh¸i niÖm vÒ thõa c©n-bÐo ph×. Tæ chøc Y tÕ thÕ giíi ®· ®−a ra ®Þnh nghÜa chung vÒ thõa c©n vµ bÐo ph× nh− sau: thõa c©n lµ t×nh tr¹ng c©n nÆng v−ît qu¸ c©n nÆng “nªn cã” so
3 víi chiÒu cao, cßn bÐo ph× lµ t×nh tr¹ng c©n nÆng v−ît qu¸ vµ kh«ng b×nh th−êng mét c¸ch côc bé hay toµn thÓ tíi møc ¶nh h−ëng xÊu ®Õn søc khoÎ. 1.2.2. Kh¸i niÖm vÒ rèi lo¹n lipid m¸u. RLLPM bao gåm: t¨ng cholesterol, t¨ng triglycerid, gi¶m HDL-C, t¨ng LDL-C trong huyÕt t−¬ng. 1.2.3. Nguyªn nh©n vµ c¸c yÕu tè liªn quan tíi thõa c©n-bÐo ph× vµ rèi lo¹n lipid m¸u. KhÈu phÇn vµ thãi quen ¨n uèng: c¸c thãi quen nh− thÝch ¨n thøc ¨n chøa nhiÒu n¨ng l−îng (®−êng mËt, n−íc ngät, thÞt mì, dÇu, b¬), thÝch ¨n c¸c mãn ¨n xµo r¸n, ®· cã nhiÒu t¸c gi¶ nhËn thÊy khi nghiªn cøu trªn nh÷ng ®èi t−îng lµ ng−êi lín bÞ TC-BP. Vai trß cña chÊt bÐo: c¶ sè l−îng vµ lo¹i chÊt bÐo ¨n vµo lµ quan träng. ChÕ ®é ¨n nªn gi¶m chÊt bÐo kÕt hîp víi gi¶m acid bÐo b·o hßa vµ cholesterol. Ho¹t ®éng thÓ lùc: ho¹t ®éng thÓ chÊt cã thÓ ng¨n ngõa sù ph¸t triÓn cña c¸c bÖnh m¹n tÝnh dinh d−ìng nh− BP, §T§, bÖnh TM YÕu tè di truyÒn: yÕu tè di truyÒn cã vai trß nhÊt ®Þnh ®èi víi bÐo ph×. §· t×m thÊy kho¶ng 360 gen ¶nh h−ëng ®Õn bÐo ph×. YÕu tè kinh tÕ x∙ héi: bÐo ph× tån t¹i song song víi thiÕu dinh d−ìng, gÆp nhiÒu ë ®« thÞ h¬n ë n«ng th«n. Tuæi vµ giíi tÝnh: bÖnh cã sù thay ®æi theo giíi, tuæi, n÷ gÆp nhiÒu h¬n nam, tuæi hay gÆp tõ 20-50. Hót thuèc l¸, uèng r−îu bia: lµ nh÷ng thãi quen cã ¶nh h−ëng kh«ng nhá tíi RLLPM còng nh− tû lÖ m¾c HCCH. 1.2.4. HËu qu¶ cña thõa c©n-bÐo ph× vµ rèi lo¹n lipid m¸u ®Õn c¸c bÖnh m¹n tÝnh liªn quan dinh d−ìng. C¸c bÖnh vÒ tim m¹ch: t¨ng HA, c¸c bÖnh m¹ch vµnh
4 BÖnh ®¸i th¸o ®−êng: BP lµ mét nh©n tè chñ yÕu g©y nªn bÖnh §T§ týp 2. Héi chøng chuyÓn ho¸: lµ sù phèi hîp gi÷a §T§ týp 2 víi c¸c yÕu tè nh− RLLPM, t¨ng HA, BP trung t©m. BÖnh sái mËt: BP lµm t¨ng nguy c¬ bÞ sái mËt ë mäi løa tuæi, nguy c¬ nµy cµng cao khi mì tËp trung xung quanh bông. Mét sè lo¹i ung th−: BP lµ nguyªn nh©n chÝnh g©y nªn c¸c khèi u ¸c tÝnh ë ®¹i trµng, tö cung, buång trøng, vó, tuyÕn tiÒn liÖt. 1.2.5. Ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ thõa c©n-bÐo ph×. Theo chØ sè BMI: ë ng−êi tr−ëng thµnh, WHO khuyÕn c¸o nªn dïng “chØ sè khèi c¬ thÓ”. Tû sè vßng eo/vßng m«ng: khi tû sè VE/VM v−ît qu¸ 0,9 ë nam vµ 0,8 ë n÷ th× ®−îc coi lµ bÐo trung t©m, sè ®o vßng eo cã liªn quan chÆt chÏ ®Õn BMI vµ tû sè VE/VM. Tû lÖ % mì c¬ thÓ: >25% ®èi víi nam vµ >30% ®èi víi n÷ lµ bÐo ph×. 1.3. BiÖn ph¸p dù phßng thõa c©n-bÐo ph× vµ rèi lo¹n lipid m¸u. 1.3.1. BiÖn ph¸p thay ®æi chÕ ®é ¨n. YÕu tè quyÕt ®Þnh chñ yÕu cña chÕ ®é ¨n gi¶m c©n lµ hµm l−îng n¨ng l−îng. 1.3.2. BiÖn ph¸p ho¹t ®éng thÓ lùc trong gi¶m c©n. WHO (2007), ®· ®−a ra khuyÕn nghÞ, ®èi víi ng−êi ngåi lµm viÖc 6 giê mçi ngµy th× ph¶i cã thêi gian Ýt nhÊt 30 phót ®i bé/ngµy vµ thùc hiÖn Ýt nhÊt lµ 5 ngµy/1tuÇn. Wing R.R (2005), ®· ®−a ra 6 lêi khuyªn cho nh÷ng ng−êi muèn gi¶m c©n: • Vui vÎ trong ho¹t ®éng thÓ lùc • ¡n mét chÕ ®é thÊp calories vµ chÊt bÐo • ¡n s¸ng • KiÓm tra c©n nÆng ®Òu ®Æn • C©n ®èi, phï hîp trong b÷a ¨n • Xem bÐo ph× nh− mét thø bÖnh truyÒn nhiÔm tr−íc khi nã quay trë l¹i ghª gím h¬n.
5 1.4. T¸c dông cña dÇu c¸ (omega-3) vµ c¸c vi chÊt dinh d−ìng ®èi víi thõa c©n-bÐo ph× vµ rèi lo¹n lipid m¸u. 1.4.1. T¸c dông cña acid bÐo omega-3. Héi tim m¹ch Mü ®Ò nghÞ nªn ¨n c¸ Ýt nhÊt 2 lÇn mét tuÇn. Tû lÖ Omega-6/Omega-3 hiÖn nay hay dïng lµ 10:1. HiÖp héi søc kháe Hoa Kú khuyªn dïng cho løa tuæi tõ 19-50 nh− sau: omega-3 lµ 1,6g/ngµy, omega- 6 lµ 17g/ngµy ®èi víi nam vµ omega-3 lµ 1,1g/ ngµy, omega-6 lµ 12g/ngµy ®èi víi n÷. 1.4.2. T¸c dông cña mét sè vi chÊt dinh d−ìng. Vitamin A: t¨ng c−êng søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ. Nhu cÇu vitamin A ®èi víi ng−êi tr−ëng thµnh lµ 600 mcg/ngµy. Vitamin E: b¶o vÖ chÊt bÐo, ®Æc biÖt lµ c¸c acid bÐo ch−a no. Nhu cÇu vitamin E ®èi víi ng−êi tr−ëng thµnh lµ 12 mcg/ngµy. Vitamin B6: lµ coenzym cña nhiÒu ph¶n øng sinh ho¸ trong c¬ thÓ. Nhu cÇu vitamin B6 ®èi víi ng−êi tr−ëng thµnh lµ 1,3-1,7 mg/ngµy. Acid folic: cã vai trß quan träng trong viÖc lµm gi¶m c¸c bÖnh vÒ TM, cã hiÖu qu¶ rÊt lín trong viÖc gi¶m ¸p lùc m¸u trong lßng m¹ch. Ch−¬ng 2: §èi t−îng vμ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.1. §èi t−îng, ®Þa ®iÓm vµ thêi gian nghiªn cøu. §èi t−îng nghiªn cøu. - Giai ®o¹n 1: gåm 992 sÜ quan nam vµ n÷, tuæi tõ 30-59 ®ang c«ng t¸c t¹i ®¬n vÞ X. - Giai ®o¹n 2: ®èi t−îng nghiªn cøu cña nhãm can thiÖp lµ 54 vµ nhãm chøng lµ 54 sÜ quan nam.
6 §Þa ®iÓm nghiªn cøu: ®¬n vÞ X, ®ãng qu©n t¹i Hµ Néi. Thêi gian nghiªn cøu: tõ th¸ng 7-2007 ®Õn th¸ng 12-2008. 2.2. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu. 2.2.1 ThiÕt kÕ nghiªn cøu. Gåm 2 nghiªn cøu liªn tiÕp t−¬ng øng víi 2 giai ®o¹n lµ nghiªn cøu m« t¶ ®Æc ®iÓm dinh d−ìng, TC-BP, RLLPM vµ nghiªn cøu can thiÖp mï kÐp, cã ®èi chøng ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ bæ sung viªn dÇu c¸ dinh d−ìng ®èi víi c¸c ®èi t−îng TC-BP cã RLLPM. §èi t−îng cña nghiªn cøu can thiÖp vÒ hiÖu qu¶ gi¶m RLLPM tháa m∙n c¸c ®iÒu kiÖn sau: - Nam tuæi tõ 40 - 59 - BMI ≥ 23 - Cã rèi lo¹n lipid m¸u: cholesterol TP huyÕt thanh ≥ 5,2 mmol/L, hoÆc triglycerid huyÕt thanh ≥ 2,3 mmol/L, hoÆc HDL-C huyÕt thanh ≤ 0,9 mmol/L, hoÆc LDL-C huyÕt thanh ≥ 3,4 mmol/L. - Kh«ng cã tiÒn sö m¾c c¸c bÖnh m¹n tÝnh. - HiÖn vµ trong vßng 3 th¸ng qua kh«ng tham gia bÊt kú chÕ ®é ¨n kiªng hoÆc ch−¬ng tr×nh gi¶m c©n hoÆc gi¶m rèi lo¹n lipid m¸u. - §−îc sù ®ång ý cña chØ huy ®¬n vÞ. - Cã sù tham gia tù nguyÖn cña ®èi t−îng. Tiªu chuÈn lo¹i trõ kh«ng ®−a vµo ®èi t−îng nghiªn cøu: §èi t−îng m¾c bÖnh cÊp tÝnh, bÖnh cña hÖ thèng néi tiÕt t¹i thêi ®iÓm ®iÒu tra. 2.2.2. C¸c biÕn sè, chØ tiªu vµ ph−¬ng ph¸p, kÜ thuËt thu thËp sè liÖu. - §¸nh gi¸ thùc tr¹ng thõa c©n-bÐo ph×: b»ng chØ sè khèi c¬ thÓ (BMI), theo ph©n lo¹i cña Tæ chøc Y tÕ thÕ giíi khu vùc Ch©u ¸-Th¸i B×nh D−¬ng (IDI & WPRO, 2000).
7 - X¸c ®Þnh HCCH: theo tiªu chuÈn cña ATP III cã ®iÒu chØnh ®¸nh gi¸ bÐo bông ®èi víi ng−êi Ch©u ¸. - X¸c ®Þnh khÈu phÇn dinh d−ìng: ®iÒu tra khÈu phÇn dinh d−ìng cña c¸c sÜ quan b»ng c©n trùc tiÕp t¹i bÕp ¨n, sau ®ã tÝnh to¸n rheo b¶ng thµnh phÇn thùc phÈm ViÖt Nam (2007). §iÒu tra khÈu phÇn dinh d−ìng cña c¸c ®èi t−îng can thiÖp b»ng ph−¬ng ph¸p hái ghi 24h qua. 2.2.3. XÐt nghiÖm sinh ho¸ m¸u: T¹i c¸c labo cña BÖnh viÖn TWQ§ 108. §¸nh gi¸ møc ®é RLLPM: theo khuyÕn c¸o cña Héi Tim m¹ch häc ViÖt Nam n¨m 2006. 2.2.4. Tæ chøc can thiÖp S¶n phÈm can thiÖp: - Viªn dÇu c¸ dinh d−ìng do C«ng ty cæ phÇn d−îc HËu Giang s¶n xuÊt, cã ®Æc ®iÓm: viªn nang mÒm, träng l−îng 1g/01 viªn, thµnh phÇn gåm dÇu c¸ thiªn nhiªn vµ mét sè vi chÊt dinh d−ìng. - Viªn gi¶ d−îc do C«ng ty cæ phÇn d−îc HËu Giang s¶n xuÊt. Sè l−îng s¶n phÈm ph©n phèi: Nhãm can thiÖp: uèng viªn dÇu c¸ dinh d−ìng (1g/viªn)/ng−êi. Nhãm chøng: uèng viªn gi¶ d−îc (1g/viªn)/ng−êi. C¶ hai nhãm ®Òu uèng trong thêi gian 4 th¸ng. C¸c chØ sè sinh ho¸: c¸c chØ sè sinh ho¸ m¸u ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng RLLPM vµ hiÖu qu¶ can thiÖp: CT, TG, HDL-C, LDL-C. 2.3. Ph−¬ng ph¸p xö lý sè liÖu: sè liÖu nghiªn cøu ®−îc xö lý theo c¸c thuËt to¸n thèng kª y häc trªn m¸y vi tÝnh víi phÇn mÒm SPSS 13.5 for windows
8 Ch−¬ng 3: KÕt qu¶ nghiªn cøu 3.1. §Æc ®iÓm dinh d−ìng cña sÜ quan ®¬n vÞ X. B¶ng 3.1: Tû lÖ ph©n bè riªng cña tõng nhãm tuæi theo giíi tÝnh. Nam N÷ Tæng Nhãm tuæi n % n % n % 30 - 39 90 10,9 23 13,9 113 11,4 40 - 49 484 58,6 128 77,1 612 61,7 50 - 59 252 30,5 15 9,0 267 26,9 Céng 826 83,3 166 16,7 992 Trong c¸c ®èi t−îng nghiªn cøu ph©n bè nhiÒu nhÊt ë løa tuæi 40-49, chiÕm tû lÖ lµ 61,7%. B¶ng 3.3: §Þnh l−îng khÈu phÇn ¨n cña sÜ quan t¹i c¸c bÕp ¨n Tiªu chuÈn qui ®Þnh KÕt qu¶ ®iÒu tra BÕp ¨n NhiÖt Tû lÖ NhiÖt l−îng Tû lÖ ®¬n vÞ l−îng nhiÖt l−îng (Kcal) nhiÖt l−îng (Kcal) % (P:L:G) X ± SD % (P:L:G) Tham m−u (1) 3.200 12,8:13,6:73,6 3.130,5 ± 124,8 13,6:14,6:72,1 n = 325 ChÝnh trÞ (2) 3.200 12,8:13,6:73,6 3.152,4 ± 140,4 14,0:14,7:71,5 n = 240 HËu cÇn (3) 3.200 12,8:13,6:73,6 3.125,6 ± 135,2 14,5:15,5:70,5 n = 156 KÜ thuËt (4) 3.200 12,8:13,6:73,6 3.150,8 ± 140,5 14,8:15,0:70,5 n = 265 PK-LQ* (5) 3.200 12,8:13,6:73,6 3.135,5 ± 130,7 14,5:15,8:70,7 n = 68 §oµn 361 (6) 3.200 12,8:13,6:73,6 3.140,2 ± 125,4 13,5:13,0:73,8 n = 318 Céng 3,140,5 ± 133,2 p(1,2,3,4,5,6) > 0,05
9 NhiÖt l−îng khÈu phÇn thùc tÕ cña c¸c sÜ quan kh«ng cã sù kh¸c nhau so víi tiªu chuÈn (p > 0,05). 3.2. Thùc tr¹ng thõa c©n-bÐo ph× vµ rèi lo¹n lipid m¸u. 3.2.1. Thùc tr¹ng thõa c©n-bÐo ph×. B¶ng 3.4: ChØ sè BMI trung b×nh cña c¸c sÜ quan theo tuæi vµ giíi tÝnh. Nam N÷ p Nhãm tuæi n X ± SD n X ± SD 30 – 39 (a) 90 22,9 ± 2,5 23 22,1 ± 1,7 > 0,05 40 – 49 (b) 484 23,3 ± 2,2 128 22,3 ± 2,1 < 0,001 50 – 59 (c) 252 23,6 ± 2,1 15 22,6 ± 1,9 > 0,05 TÝnh chung 826 23,4 ± 2,2 166 22,3 ± 2,0 < 0,001 p (a,b), (b,c) > 0,05 > 0,05 ChØ sè BMI cã xu h−íng t¨ng theo tuæi ë c¶ hai giíi (p > 0,05) vµ cã sù kh¸c biÖt gi÷a nam vµ n÷ (p < 0.001). % 50 43.6 45 p < 0,001 40 31.9 35 30 23.0 25 20 15 10 1.4 5 0.1 0 30.0 BMI BiÓu ®å 3.2: Tû lÖ thõa c©n-bÐo ph× cña c¸c sÜ quan. Tû lÖ thõa c©n-bÐo ph× chung cña c¸c sÜ quan lµ 55,0% (tiÒn bÐo ph× lµ 31,9%, bÐo ph× ®é I lµ 23,0%, bÐo ph× ®é II lµ 0,1%).
10 B¶ng 3.5: Tû lÖ thõa c©n-bÐo ph× cña c¸c sÜ quan theo tuæi vµ giíi tÝnh. 30 - 39 tuæi 40 - 49 tuæi 50 - 59 tuæi Nam = 90 Nam = 484 Nam = 252 ChØ sè BMI N÷ = 23 N÷ = 128 N÷ = 15 Sè Sè Sè % % % ng−êi ng−êi ng−êi < 18,5 2 2,2 7 1,4 3 1,2 18,5-22,9 43 47,8 191 39,5 92 36,5 Nam 23,0-24,9 25 27,8 169 34,9 83 32,9 25,0-29,9 20 22,2 117 24,2 74 29,4 30,0-34,9 0 0 0 > 35,0 0 0 0 χ2 = 24,2 ; p < 0,001 < 18,5 0 2 1,6 0 18,5-22,9 20 87,0 82 64,1 5 33,3 N÷ 23,0-24,9 0 30 23,4 9 60,0 25,0-29,9 3 13,0 13 10,2 1 6,7 30,0-34,9 1 0,8 > 35,0 0 0 0 χ2 = 17,3 ; p < 0,05 Tû lÖ TC-BP cã xu h−íng t¨ng theo tuæi (p < 0,05 3.2.2. Tû lÖ bÐo bông cña c¸c sÜ quan. p < 0,001 62.7 % 65.7 70 37.3 60 34.3 50 40 30 20 10 0 Nam N÷ Giíi ≤0.9 >0.9 ≤0.8 >0.8 BiÓu ®å 3.4: Tû lÖ bÐo bông ë c¸c sÜ quan .
11 Sù kh¸c nhau vÒ tû lÖ bÐo bông gi÷a hai giíi lµ cã ý nghÜa thèng kª (p < 0,001). 3.2.3. T×nh tr¹ng rèi lo¹n lipid m¸u cña c¸c sÜ quan. B¶ng 3.14: Tû lÖ sÜ quan cã rèi lo¹n lipid m¸u. Tû lÖ rèi lo¹n lipid m¸u (%) ChØ sè Nam N÷ (mmol/l) 30-39 40-49 50-59 Chung 30-39 40-49 50-59 Chung n= 90 n=484 n=252 (1) n=23 n=128 n=15 (2) CT ≥ 5,2 27,8 47,9 61,1 49,7 8,7 40,6 60,0 37,9 TG ≥ 2,3 31,1 45,7 54,4 46,7 8,7 14,8 53,3 17,5 HDL-C≤0,9 4,4 16,7 31,7 20,0 0 3,9 20,0 4,8 LDL-C≥ 3,4 11,1 20,7 40,5 25,7* 0 25,0 40,0 22,9* χ = 258,81; p < 0,001 2 χ = 66,11; p < 0,001 2 p(1,2) < 0,01; p*(1,2) > 0,05 Tû lÖ c¸c rèi lo¹n cña lipid m¸u ®Òu cã xu h−íng t¨ng theo tuæi (p < 0,001). 3.2.4. Liªn quan gi÷a thõa c©n-bÐo ph× vµ nång ®é lipid m¸u. B¶ng 3.15: Liªn quan gi÷a chØ sè BMI víi c¸c chØ sè lipid m¸u BMI < 18,5 BMI=18,5-22,9 BMI ≥ 23,0 ChØ sè n = 14 n = 433 n = 545 p(1,2,3) (mmol/l) (1) (2) (3) X ± SD X ± SD X ± SD CT 4,43 ± 0,76 5,07 ± 0,95 5,36 ± 1,05 < 0,001 TG 1,29 ± 0,45 2,11 ± 1,51 2,83 ± 1,95 < 0,001 HDL-C 1,35 ± 0,34 1,34 ± 0,36 1,15 ± 0,35 < 0,001 LDL-C 2,49 ± 0,68 2,69 ± 0,91 2,77 ± 1,04 > 0,05 Cã mèi t−¬ng quan râ rÖt gi÷a nång ®é lipid m¸u (CT, TG, HDL-C) víi chØ sè BMI (p < 0,001).
12 60 % 50.5 47.9 p < 0.001 50 37.4 40 28.6 30 22.8 20 11.3 10 0 RLLPM Cho≥5.2 TG ≥2.3 HDL-C≤0.9 BMI18.8-22.9 BMI≥23 BiÓu ®å 3.7. Liªn quan gi÷a BMI vµ tû lÖ rèi lo¹n lipid m¸u. ë nhãm cã chØ sè BMI cao, tû lÖ rèi lo¹n lipid m¸u cao h¬n so víi nhãm cã BMI b×nh th−êng (p < 0,001). 3.3. Liªn quan gi÷a thõa c©n-bÐo ph× vµ rèi lo¹n lipid m¸u víi mét sè bÖnh m¹n tÝnh. % 25 p < 0.001 21.5 20 15 10.2 10 7.1 5 0
13 ë nhãm ®èi t−îng cã BMI cao, tû lÖ bÞ t¨ng HA lµ 21,5%. ë nhãm b×nh th−êng, t¨ng HA lµ 10,2%. Sù kh¸c nhau gi÷a c¸c nhãm lµ rÊt râ rÖt ( χ2 = 23,45; p < 0,001). % 12 p < 0.001 10.5 10 7.4 8 6 4 1.8 2 0.9 0 0 0 < 18.5 18.5-22.9 ≥ 23 BMI Nam N÷ BiÓu ®å 3.10: Tû lÖ t¨ng glucose huyÕt thanh theo BMI. Nh÷ng sÜ quan cã chØ sè BMI ≥ 23, tû lÖ t¨ng glucose m¸u cao h¬n nh÷ng ng−êi b×nh th−êng, sù kh¸c nhau rÊt râ rÖt (p < 0,05). B¶ng 3.21: Tû lÖ m¾c héi chøng chuyÓn ho¸ theo tuæi vµ giíi tÝnh. B×nh Sè m¾c Tæng sè Giíi th−êng HCCH (n) χ2 p Nhãm tuæi n (%) n (%) 992 864 (87,1) 128 (12,9) N÷ 166 156 (94,0) 10 (6,0) 30 – 39 23 22 (100) 0 13,2 < 0,001 40 – 49 128 122 (95,3) 6 (4,7) 50 – 59 15 11 (73,3) 4 (26,7) Nam 826 708 (85,7) 118 (14,3) 30 – 39 90 88 (97,8) 2 (2,2) 40 – 49 484 431 (89,0) 53 (11,0) 38,7 < 0,001 50 – 59 252 189 (75,0) 63 (25,0) Tû lÖ m¾c HCCH lµ 12,9%, nam m¾c cao h¬n n÷ (14,3% so víi 6,0%)
14 B¶ng 3.23: Liªn quan gi÷a HCCH víi tû sè VE/VM vµ BMI B×nh OR Tæng HCCH p YÕu tè liªn quan th−êng (CI sè n (%) n (%) 95%) Nam VE/VM > 0,9 283 83 (29,3) 200 (70,7) 6,02 < 0,001 VE/VM < 0,9 543 35 (6,4) 508 (93,6) N÷ VE/VM > 0,8 104 9 (8,7) 95 (91,3) 5,78 > 0,05 VE/VM < 0,8 62 1 (1,6) 61 (98,4) BMI < 23 447 31 (6,9) 416 (93,1) 2,90 < 0,001 BMI ≥ 23 545 97 (17,8) 448 (82,2) ChØ sè BMI vµ tû sè VE/VM cã liªn quan chÆt chÏ víi HCCH (OR = 2,90 ; p < 0,001). 3.4. HiÖu qu¶ can thiÖp cña viªn dÇu c¸ dinh d−ìng tíi gi¶m rèi lo¹n lipid m¸u. 3.4.1. BiÕn ®æi c¸c chØ sè lipid m¸u cña hai nhãm sau can thiÖp. B¶ng 3.27: So s¸nh tû lÖ rèi lo¹n lipid m¸u cña hai nhãm nghiªn cøu tr−íc vµ sau can thiÖp - HiÖu qu¶ can thiÖp. Nhãm chøng Nhãm can thiÖp n = 54 n = 54 ChØ sè HQ Tr−íc Sau Tr−íc Sau p (2,4) sinh ho¸ CT (mmol/l) can can can can thiÖp thiÖp thiÖp thiÖp (%) (%)(1) (%)(2) (%)(3) (%)(4) CT ≥ 5,2 92,9 93,7 94,4 59,2 36,3 < 0,001 TG ≥ 2,3 54,0 58,5 55,5 35,1 28,4 < 0,001 LDL-C≥3,4 48,2 39,2 56,3 27,7 33,3 < 0,001 HDL-C≤0,9 29,4 30,3 35,2 13,3 59,1 < 0,001 p (1,3) > 0,05; p (3,4) < 0,01
15 HiÖu qu¶ can thiÖp cña viªn dÇu c¸ dinh d−ìng ®èi víi gi¶m cholesterol TP lµ 36,3%, víi gi¶m triglycerid lµ 28,4%, víi t¨ng HDL-C lµ 59,1%, vµ víi gi¶m LDL-C lµ 33,3%. B¶ng 3.29: Sù thay ®æi c¸c chØ sè lipid m¸u cña hai nhãm sau can thiÖp Nhãm chøng Nhãm can thiÖp (n=54) (n=54) ChØ sè Tr−íc CT Sau CT Tr−íc CT Sau CT sinh ho¸ p X ± SD X ± SD X ± SD X ± SD (1) (2) (3) (4) CT 6,09±0,7 4 6,26±0,87 6,22± 0,86 5,44± 1,03 (mmol/l) Δ1 - 2 = - 0,18 ± 0,11 Δ3 - 4 = 0,79 ± 0,17 < 0,001 TG 2,66±1,32 3,40± 1,96 3,03± 1,84 2,28± 1,29 (mmol/l) Δ1 - 2 = - 0,73 ± 0,59 Δ3 - 4 = 0,74 ± 0,45 < 0,001 LDL-C 3,21±0,88 3,04± 0,92 3,42± 0,94 2,73± 0,89 (mmol/l) Δ1 - 2 = 0,17 ± 0,05 Δ3 - 4 = 0,68 ± 0,16 < 0,001 HDL-C 1,47±0,34 1,57± 0,38 1,47± 0,36 1,68± 0,45 (mmol/l) Δ1 - 2 = - 0,11 ± 0,04 Δ3 - 4 = - 0,21 ± 0,09 < 0,001 Apo A1 1,32±0,23 1,31± 0,32 1,32± 0,18 1,44± 0,25 (g/l) Δ1 - 2 = 0,02 ± 0,08 Δ3 - 4 = - 0,13 ± 0,06 < 0,001 Apo B 0,89±0,32 1,08± 0,25 0,98± 0,23 0,97± 0,19 (g/l) Δ1 - 2 = - 0,19 ± 0,08 Δ3 - 4 = 0,02 ± 0,05 < 0,001 p 1,3 > 0,05; p1,2 > 0,05; p2,4 < 0,05; p 3,4 < 0,05 HiÖu sè gi¶m trung b×nh cña c¸c chØ tiªu sau can thiÖp cã sù kh¸c nhau râ rÖt gi÷a hai nhãm ®èi t−îng (p < 0,001).
16 3.4.2. BiÕn ®æi mét sè chØ sè dinh d−ìng cña hai nhãm nghiªn cøu tr−íc vµ sau can thiÖp. B¶ng 3.33: Sù thay ®æi tû lÖ % mì c¬ thÓ cña hai nhãm nghiªn cøu sau can thiÖp. Nhãm chøng Nhãm can thiÖp (n = 54) (n = 54) Tr−íc Sau Tr−íc Sau p ChØ sè can thiÖp can thiÖp can thiÖp can thiÖp X ± SD X ± SD X ± SD X ± SD (1) (2) (3) (4) Tû lÖ % p1,2 > 0,05 mì c¬ thÓ 29,2 ± 3,7 28,1 ± 3,4 29,1 ± 3,5 26,5 ± 3,3 p3,4 < 0,01 p2,4< 0,05 Δ T0 – T4 1,2 ± 1,1 2,6 ± 1,4 < 0,001 Sau can thiÖp nhãm uèng viªn dÇu c¸ dinh d−ìng cã tû lÖ % mì gi¶m nhiÒu h¬n so víi nhãm chøng (p < 0,001). B¶ng 3.34: Sù thay ®æi c¸c chØ sè nh©n tr¾c dinh d−ìng cña hai nhãm nghiªn cøu sau can thiÖp. Nhãm chøng (n=54) Nhãm can thiÖp (n=54) ChØ sè Tr−íc Sau Tr−íc Sau sinh lý can thiÖp can thiÖp can thiÖp can thiÖp X ± SD X ± SD X ± SD X ± SD (1) (2) (3) (4) 2 BMI (kg/m ) 24,8 ± 1,6 24,5 ± 1,6 24,6 ± 1,5 23,1 ±1,6 VE (cm) 93,6 ± 5,0 93,1 ± 4,0 92,9 ± 4,9 91,6 ± 5,6 VM (cm) 96,2 ± 4,4 95,9 ± 4,4 96,5 ± 3,7 95,6 ± 4,1 Tû sè VE/VM 0,97 ± 0,07 0,97 ± 0,04 0,96 ± 0,04 0,93 ± 0,05 HATT (mmHg) 127,6±15,0 124,4± 8,7 125,9±13,9 122,1± 8,6 HATTr (mmHg) 82,8 ± 10,5 80,8 ± 6,6 83,1 ± 11,0 80,9 ± 6,6 p (1,3) > 0,05; p (3,4) < 0,05 ; p (2,4) < 0,05 ChØ sè BMI, VE vµ tû sè VE/VM cña c¸c ®èi t−îng nhãm uèng viªn dÇu c¸ dinh d−ìng gi¶m râ rÖt (p < 0,05 ), cña nhãm chøng còng gi¶m nh−ng kh«ng cã ý nghÜa (p > 0,05).
17 Ch−¬ng 4: Bμn luËn 4.1. §èi t−îng nghiªn cøu. Trong nghiªn cøu cña chóng t«i (b¶ng 3.1), tæng sè ®èi t−îng ®−a vµo nghiªn cøu giai ®o¹n mét lµ 992 sÜ quan, cã tuæi ®êi tõ 30-59 tuæi (b¶ng 3.1), trong ®ã nam lµ 826 ng−êi, n÷ lµ 166 ng−êi. Løa tuæi 30-39 cã 113 ng−êi, løa tuæi 40-49 cã 612 ng−êi, løa tuæi 50-59 cã 267 ng−êi. Sè sÜ quan nµy hiÖn ®ang lµm c¸c c«ng viÖc tÜnh t¹i nh−: chØ ®¹o nghiÖp vô, hµnh chÝnh, v¨n phßng... cña ®¬n vÞ X. Trong nghiªn cøu can thiÖp ë giai ®o¹n hai, chóng t«i chän ®èi t−îng nghiªn cøu lµ c¸c sÜ quan nam løa tuæi tõ 40-59, v× nam ®−îc coi lµ ®èi t−îng cã nguy c¬ thõa c©n-bÐo ph×, rèi lo¹n lipid m¸u cao h¬n n÷ giíi. 4.2. §Æc ®iÓm dinh d−ìng cña sÜ quan ®¬n vÞ X. Tæng hîp c¸c kÕt qu¶ ®iÒu tra ®Þnh l−îng ¨n t¹i bÕp cña c¸c c¬ quan ë b¶ng 3.3, chóng t«i thÊy: n¨ng l−îng khÈu phÇn trung b×nh cña c¸c sÜ quan t¹i c¸c bÕp ¨n lµ 3.140,5 ± 133,2 kcal, tuy nhiªn tïy tõng bÕp mµ cã sù chªnh nhau vÒ tû lÖ nhiÖt l−îng nh−ng kh«ng cã sù kh¸c nhau nhiÒu (p > 0,05). Sù chªnh lÖch gi÷a tiªu chuÈn qui ®Þnh vµ thùc tÕ t¹i c¸c bÕp còng kh«ng cã sù kh¸c biÖt (p > 0,05). 4.3. Thùc tr¹ng thõa c©n-bÐo ph× vµ rèi lo¹n lipid m¸u ë sÜ quan ®¬n vÞ X. 4.3.1. §Æc ®iÓm vÒ chØ sè BMI. C¸c sÜ quan nam bÞ TC-BP chñ yÕu ë giai ®o¹n tiÒn bÐo ph× (chiÕm 33,5%) vµ bÐo ph× ®é I (chiÕm 25,5%), kh«ng cã ®èi t−îng nµo bÞ bÐo ph× ®é II trë lªn. C¸c sÜ quan n÷ còng t−¬ng tù nh− vËy, bÞ thõa c©n-bÐo ph× chñ yÕu ë giai ®o¹n tiÒn bÐo ph× (chiÕm 23,5%) vµ bÐo ph× ®é I (chiÕm
18 10,2%), chØ cã 0,6% bÞ bÐo ph× ®é II. §Æc biÖt tû lÖ thõa c©n-bÐo ph× theo nhãm tuæi (b¶ng 3.5) cho thÊy: nhãm tuæi 40-49 vµ 50-59 (nam) cã tû lÖ TC-BP rÊt cao (59,1% vµ 62,3%), sè l−îng ®èi t−îng ë nhãm nµy còng lµ nhiÒu nhÊt, v× vËy chóng t«i lùa chän c¸c ®èi t−îng lµ nam, nhãm tuæi 40- 59 ®Ó can thiÖp. KÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i cao h¬n so víi nghiªn cøu cña NguyÔn C«ng KhÈn, tû lÖ TC-BP chung lµ 16,3% (nam lµ 14,6%, n÷ lµ 14,1%). vµ kÕt qu¶ nghiªn cøu cña Lª Kh¾c §øc t¹i mét sè ®¬n vÞ qu©n chñng PK-KQ, theo ®ã tû lÖ TC-BP ë c¸c sÜ quan lµ 38,2%. 4.3.2. ChØ sè vßng eo, vßng m«ng vµ tû sè VE/VM cña c¸c sÜ quan. Nghiªn cøu vÒ tû lÖ bÐo bông, ë biÓu ®å 3.4, chóng t«i thÊy: tû lÖ n÷ cã VE/VM cao (> 0,8) lµ 62,7% còng cao h¬n râ rÖt so víi ë nam cã VE/VM cao (> 0,9) lµ 34,3% (p < 0,001). Nghiªn cøu cña chóng t«i cho kÕt qu¶ phï hîp víi nghiªn cøu cña Gondim Peixoto M.D.R vµ nhËn xÐt cña Snijder M.B vÒ mèi liªn quan gi÷a chØ sè BMI víi tû lÖ bÐo bông. 4.3.3. Thùc tr¹ng rèi lo¹n lipid m¸u cña c¸c sÜ quan. KÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i ë b¶ng 3.14 cho thÊy: tû lÖ c¸c rèi lo¹n cña lipid m¸u (t¨ng cholesterol TP, t¨ng triglycerid vµ gi¶m HDL-C) ë c¸c sÜ quan nam lµ 49,7%; 46,7% vµ 25,7% vµ ë c¸c sÜ quan n÷ lµ 37,9%; 17,5%; 4,8%, sù kh¸c biÖt c¸c tû lÖ gi÷a nam vµ n÷ lµ rÊt râ rÖt (p < 0,01). Riªng tû lÖ rèi lo¹n LDL-C ë nam lµ 25,7%, ë n÷ lµ 22,9%, tuy còng cã sù kh¸c biÖt nh−ng ch−a cã ý nghÜa thèng kª (p > 0,05). Trong nghiªn cøu (biÓu ®å 3.7) chóng t«i còng nhËn thÊy: ë nhãm b×nh th−êng, tû lÖ t¨ng cholesterol TP, t¨ng triglycerid vµ gi¶m HDL-C lµ 37,4%, 28,6% vµ 11,3%, nh−ng ë nhãm TC-BP, tû lÖ nµy t¨ng lªn vµ gi¶m