Tóm tắt Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Quyền của bị can trong điều tra vụ án hình sự của Viện kiểm sát nhân dân - Từ thực tiễn Viện kiểm sát nhân dân quận Nam Từ Liêm, thành phố Hà Nội

Chia sẻ: Tuhai999 Tuhai999 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:24

Thêm vào BST

Báo xấu

48
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

ục đích nghiên cứu đề tài là nhằm đánh giá một cách toàn diện, chuyên sâu về vai trò bảo vệ quyền bị can của VKSND thông qua hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong các vụ án hình sự. Từ đó, chỉ ra những kết quả, tồn tại, hạn chế của Viện kiểm sát trong việc thực hiện nhiệm vụ bảo vệ quyền bị can; đánh giá nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế và đề ra các giải pháp nhằm tăng cường, nâng cao hiệu quả bảo vệ quyền bị can của VKSND trong điều tra vụ án hình sự ở nước ta.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Quyền của bị can trong điều tra vụ án hình sự của Viện kiểm sát nhân dân - Từ thực tiễn Viện kiểm sát nhân dân quận Nam Từ Liêm, thành phố Hà Nội

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………/………… ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA LÊ HẢI ĐĂNG QUYỀN CỦA BỊ CAN TRONG ĐIỀU TRA VỤ ÁN HÌNH SỰ - TỪ THỰC TIỄN VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN QUẬN NAM TỪ LIÊM, THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ CHUYÊN NGÀNH LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH HÀ NỘI - 2018
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn này là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng dẫn của TS. Trần Thị Diệu Oanh. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. TÁC GIẢ LUẬN VĂN Lê Hải Đăng 1
MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các chữ viết tắt MỞ ĐẦU ................................................................................................................. Chương 1: Lý luận về quyền của bị can trong điều tra vụ án hình sự ........................ 1. Điều tra vụ án hình sự và quyền của bị can trong điều tra vụ án hình sự….. ........ 2. Trách nhiệm của Viện Kiểm sát nhân dân đối với quyền của bị can trong điều tra vụ án hình sự……………………………………………………… ..................... Chương 2: Thực trạng quyền của bị can trong điều tra vụ án hình sự của Viện kiểm sát nhân dân quận Nam Từ Liêm, thành phố Hà Nội…………………… ........ 1. Khái quát Viện kiểm sát nhân dân quận Nam Từ Liêm, thành phố Hà Nội.... ....... 2. Đặc điểm, tình hình tội phạm trên địa bàn quận Nam Từ Liêm, thành phố Hà Nội................................................................................................................. ............. 3. Tình hình quyền của bị can trong điều tra vụ án hình sự của Viện kiểm sát nhân dân quận Nam Từ Liêm, thành phố Hà Nội............................................... ........ 4. Đánh giá chung về quyền của bị can trong hoạt động điều tra vụ án hình sự của Viện kiểm sát nhân dân quận Nam Từ Liêm, thành phố Hà Nội................. ........ Chương 3: Quan điểm, giải pháp bảo đảm quyền của bị can trong điều tra vụ án hình sự - Từ thực tiễn Viện kiểm sát nhân dân quận Nam Từ Liêm, thành phố Hà Nội…..................................................................................................................... 1. Quan điểm bảo đảm quyền bị can trong điều tra vụ án hình sự của VKSND cấp huyện…………………………………………………………………… ............ 2. Giải pháp bảo đảm quyền bị can trong trong điều tra vụ án hình sự - từ thực tiễn Viện Kiểm sát nhân dân quận Nam Từ Liêm, thành phố Hà Nội. ...................... KẾT LUẬN .............................................................................................................. DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................. 2
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BLHS: Bộ luật hình sự BLTTHS: Bộ luật Tố tụng hình sự CQTHTT: Cơ quan tiến hành tố tụng THTT: Tiến hành tố tụng TAND: Tòa án nhân dân VKSND: Viện kiểm sát nhân dân XHCN: Xã hội chủ nghĩa NBC Người bào chữa NLC Người làm chứng CQĐT Cơ quan điều tra 3
DANH MỤC BIỂU ĐỒ Số hiệu biểu đồ Tên biểu đồ Trang Biểu đồ 1.1: Kết quả thực hành quyền công tố và kiểm sát điều 53 tra của VKSND quận Nam Từ Liêm giai đoạn T4/2014 – 2017 4
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu: Bảo vệ quyền con người là một trong những yêu cầu và mục đích của việc xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN ở nước ta. Chăm lo đến con người, tạo mọi điều kiện thuận lợi cho con người phát triển toàn diện là quan điểm cơ bản, xuyên suốt, được thể hiện trong nhiều văn kiện của Đảng và Nhà nước Việt Nam. Bảo vệ quyền con người cần được thực hiện trên tất cả các lĩnh vực, đặc biệt trong các lĩnh vực nhạy cảm về nhân quyền như hoạt động tố tụng hình sự. Tố tụng hình sự là một mặt hoạt động của Nhà nước, có sự tham gia của nhiều cơ quan, trong đó VKSND giữ vai trò rất quan trọng. Hiến pháp năm 2013 quy định VKSND là cơ quan tiến hành tố tụng hình sự, thực hiện chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hình sự, có vai trò quan trọng trong việc bảo vệ pháp luật, pháp chế, bảo vệ quyền con người. Việc bảo vệ quyền con người của Viện kiểm sát trong tố tụng hình sự được thể hiện trên hai phương diện: Một là, đấu tranh chống tội phạm, phát hiện kịp thời để đưa ra xử lý nghiêm minh trước pháp luật đối với người phạm tội xâm phạm đến các quyền và lợi ích hợp pháp, trong đó có các quyền của con người. Hai là, bảo đảm các quyền của con người (của người bị tình nghi, bị can, bị cáo, người bị kết án) không bị pháp luật tước bỏ được tôn trọng. Trong những năm vừa qua, bằng công tác thực hành quyền công tố (THQCT) và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hình sự; VKSND đã có những đóng góp lớn trong việc bảo vệ quyền con người trong các giai đoạn khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử trong tố tụng hình sự. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, vai trò bảo vệ quyền con người của VKSND trong tố tụng hình sự còn chưa thực sự đáp ứng được yêu cầu. Công tác THQCT và kiểm sát điều tra còn nhiều lỗ hổng, dẫn đến việc các cơ quan điều tra (CQĐT) ở một số nơi, trong một số thời điểm còn áp dụng các biện pháp trái pháp luật, bức cung, dùng nhục hình đối với người bị tạm giữ, tạm giam, bị can. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến hạn chế đã nêu trên, trong đó nhiều nguyên nhân đã được 5
làm rõ, trong khi có nhiều nguyên nhân còn chưa được nhận diện đầy đủ. Do vậy, việc nghiên cứu về vai trò bảo vệ quyền con người trong tố tụng hình sự của VKSND hiện nay có ý nghĩa thiết thực cả trên phương diện lý luận và thực tiễn. Đây đồng thời là một yêu cầu cấp thiết, đặc biệt trong bối cảnh Luật tổ chức VKSND ban hành năm 2014 đã có hiệu lực pháp luật và Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS) năm 2015 đã được thông qua và có hiệu lực ngày 01/7/2016, trong đó nhấn mạnh vai trò bảo vệ quyền con người của VKSND trong tố tụng hình sự. Là một cán bộ Kiểm sát đang công tác trong ngành Kiểm sát ở địa phương – quận Nam Từ Liêm, thành phố Hà Nội, trước tình hình trên, học viên quyết định chọn đề tài: “Quyền của bị can trong điều tra vụ án hình sự của Viện kiểm sát nhân dân - Từ thực tiễn Viện kiểm sát nhân dân quận Nam Từ Liêm, thành phố Hà Nội” để thực hiện luận văn thạc sỹ của mình, với mong muốn tìm ra các giải pháp nâng cao hiệu quả bảo vệ quyền bị can trong điều tra vụ án hình sự của VKSND trên địa bàn quận Nam Từ Liêm nói riêng và ở nước ta nói chung. 2. Mục tiêu nghiên cứu: 2.1. Mục tiêu tổng quát: Nhằm đánh giá một cách toàn diện, chuyên sâu về vai trò bảo vệ quyền bị can của VKSND thông qua hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong các vụ án hình sự. Từ đó, chỉ ra những kết quả, tồn tại, hạn chế của Viện kiểm sát trong việc thực hiện nhiệm vụ bảo vệ quyền bị can; đánh giá nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế và đề ra các giải pháp nhằm tăng cường, nâng cao hiệu quả bảo vệ quyền bị can của VKSND trong điều tra vụ án hình sự ở nước ta. 2.2. Mục tiêu cụ thể: Xuất phát từ mục tiêu tổng quát nói trên, luận văn xác định những mục tiêu cụ thể như sau: 6
- Hệ thống hóa những vấn đề lý luận về vai trò bảo vệ quyền bị can trong điều tra vụ án hình sự của VKSND, chỉ ra cơ sở lý thuyết của hoạt động này, bao gồm các khái niệm, định nghĩa, đặc điểm, tính chất, các yêu cầu và điều kiện tác động… - Phân tích khuôn khổ pháp luật quốc tế và pháp luật Việt Nam về vai trò của VKSND trong bảo vệ quyền bị can trong điều tra vụ án hình sự, chỉ ra những quy định còn thiếu hoặc chưa hợp lý trong pháp luật Việt Nam mà ảnh hưởng đến hiệu quả bảo vệ quyền bị can trong điều tra vụ án hình sự của VKSND. - Khảo sát, đánh giá thực trạng thực hiện vai trò bảo vệ quyền bị can trong điều tra vụ án hình sự của Viện KSND quận Nam Từ Liêm trong 3 năm gần đây kể từ khi thành lập, chỉ ra những thành tựu, hạn chế và phân tích nguyên nhân. - Đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả bảo vệ quyền bị can trong điều tra vụ án hình sự của VKSND ở nước ta qua thực tiễn quận Nam Từ Liêm, thành phố Hà Nội. 3. Tình hình mới và những đóng góp của đề tài: Ở nước ta, từ trước đến nay đã có nhiều công trình nghiên cứu về vấn đề bảo vệ quyền con người nói chung, bảo vệ quyền con người trong tố tụng hình sự nói riêng. Những công trình nghiên cứu về vấn đề này có thể được phân thành hai nhóm chính như sau: - Các nghiên cứu về bảo đảm quyền con người nói chung gồm các công trình tiêu biểu như: “Quyền con người trong thế giới hiện đại” - đề tài khoa học cấp nhà nước do GS Hoàng Văn Hảo và GS Phạm Ích Khiêm đồng chủ nhiệm; “Giáo trình Lý luận và pháp luật về quyền con người” do GS.TS. Nguyễn Đăng Dung, PGS. TS. Vũ Công Giao, TS. Lã Khánh Tùng (đồng chủ biên), NXB ĐHQG Hà Nội, 2010, tái bản năm 2011, 2015; “Các văn kiện quốc tế cơ bản về quyền con người” - Trung tâm nghiên cứu Quyền con người - Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, 2002; “Bàn về quyền con người, quyền công dân” do Trần Ngọc Đường (chủ biên), NXB Chính trị Quốc gia HN, 2004… 7
- Các nghiên cứu về bảo vệ quyền con người trong tố tụng hình sự gồm các công trình tiêu biểu như: “Bảo vệ quyền con người bằng pháp luật hình sự và pháp luật tố tụng hình sự trong giai đoạn xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam” đề tài khoa học cấp Đại học Quốc Gia do GS. TSKH. Lê Văn Cảm, TS. Nguyễn Ngọc Chí, Ths. Trịnh Quốc Toản đồng chủ trì thực hiện năm 2005; "Bảo vệ quyền con người trong luật hình sự, luật tố tụng hình sự Việt Nam" sách chuyên khảo của TS. Trần Quang Tiệp, NXB Chiń h tri ̣ quốc gia năm 2004; “Bảo vệ các nhóm dễ bị tổn thương trong tố tụng hình sự” Nguyễn Đăng Dung, Phạm Hồng Thái, Lê Văn Cảm, Vũ Công Giao, Lã Khánh Tùng (đồng chủ biên), NXB ĐHQG Hà Nội, 2011; "Bảo đảm quyền con người trong hoạt động tư pháp ở Việt Nam hiện nay”, luận án tiến sĩ luật học của Nguyễn Huy Hoàng, bảo vệ tại Học viện chính trị quốc gia Hồ Chí Minh năm 2011; "Bảo vệ quyền con người trong tố tụng hình sự Việt Nam" luận án tiến sĩ của Nguyễn Quang Hiền bảo vệ tại Viện nhà nước và pháp luật năm 2008; Những công trình nghiên cứu trên đã cung cấp một lượng lớn kiến thức, thông tin có liên quan đến đề tài. Cùng với những văn bản pháp quy và báo cáo tình hình công tác kiểm sát của Viện KSND quận Nam Từ Liêm, những công trình nghiên cứu trên là các tài liệu tham khảo chính khi thực hiện đề tài này. Tuy nhiên, hiện chưa có công trình nghiên cứu nào tập trung chuyên sâu nghiên cứu về vai trò của VKSND trong việc bảo vệ quyền bị can trong điều tra vụ án hình sự. Mặt khác, hầu hết các công trình nghiên cứu đã nêu trên chưa cập nhật những quy định mới về VKSND và về bảo vệ quyền bị can trong điều tra vụ án hình sự trong thực tiễn. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu: 4.1. Đối tượng nghiên cứu: Quyền của bị can trong điều tra vụ án hình sự của Viện Kiểm sát nhân dân. 4.2. Phạm vi nghiên cứu: 8
Về nội dung, đề tài chỉ tập trung nghiên cứu quyền bị can trong điều tra vụ án hình sự của Viện Kiểm sát nhân dân Về không gian, đề tài chỉ tập trung nghiên cứu thực trạng quyền bị can trong điều tra vụ án hình sự của VKSND ở quận Nam Từ Liêm, thành phố Hà Nội. Về thời gian, đề tài chỉ giới hạn phân tích thực trạng quyền bị can trong điều tra vụ án hình sự của VKSND quận Nam Từ Liêm trong 3 năm trở lại đây từ khi thành lập Quận. 5. Nội dung và phương pháp nghiên cứu: 5.1. Nội dung nghiên cứu: - Các vấn đề về lý luận, pháp lý về vai trò bảo vệ quyền bị can trong điều tra vụ án hình sự của VKSND ở nước ta hiện nay. - Thực trạng bảo vệ quyền bị can trong điều tra vụ án hình sự của VKSND quận Nam Từ Liêm, thành phố Hà Nội. - Các giải pháp nhằm nâng cao vai trò bảo vệ quyền bị can trong điều tra vụ án hình sự của VKSND từ thực tiễn quận Nam Từ Liêm, thành phố Hà Nội. 5.2. Phương pháp nghiên cứu: Luận văn vận dụng các phương pháp luận duy vật biện chứng, duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng, Nhà nước ta về quyền con người, quyền công dân. Luận văn kết hợp sử dụng các phương pháp nghiên cứu phổ biến của khoa học xã hội để giải quyết các nhiệm vụ nghiên cứu đặt ra. 6. Kết cấu luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, bố cục của luận văn được chia làm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và pháp lý về quyền của bị can trong điều tra vụ án hình sự của Viện kiểm sát nhân dân cấp huyện 9
Chương 2: Thực trạng quyền của bị can trong điều tra vụ án hình sự của Viện kiểm sát nhân dân quận Nam Từ Liêm, thành phố Hà Nội Chương 3: Quan điểm, giải pháp bảo đảm quyền của bị can trong điều tra vụ án hình sự - Từ thực tiễn Viện kiểm sát nhân dân quận Nam Từ Liêm, thành phố Hà Nội Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUYỀN CỦA BỊ CAN TRONG ĐIỀU TRA VỤ ÁN HÌNH SỰ CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN 1. Điều tra vụ án hình sự và quyền của bị can trong điều tra vụ án hình sự 1.1. Khái niệm, đặc điểm điều tra vụ án hình sự 1.1.1. Khái niệm điều tra vụ án hình sự Điều tra là hoạt động có mục đích của CQĐT khám phá sự thật khách quan phục vụ nhu cầu của con người. Chức năng của VKS trong giai đoạn điều tra là tổng thể những biện pháp mà VKS áp dụng để chứng minh việc thực hiện tội phạm, xác định rõ nguyên nhân, điều kiện thực hiện hành vi phạm tội, động cơ, mục đích của tội phạm, lỗi của chủ thể cũng như nhân thân người phạm tội, hậu quả của tội phạm, mối quan hệ nhân quả giữa hành vi và hậu quả của tội phạm, tính chất mức độ nguy hiểm cho xã hội do hành vi phạm tội gây ra. 1.1.2. Đặc điểm điều tra vụ án hình sự Điều tra vụ án hình sự là hoạt động tố tụng phức tạp, phong phú và đa dạng như đã được phân tích ở phần trên. Sự phức tạp, đa dạng của hoạt động điều tra vụ án hình sự hàm chứa trong các đặc điểm nổi bật sau đây: [16]. - Hoạt động điều tra vụ án hình sự là hoạt động thực hiện công khai theo trình tự, thủ tục tố tụng hình sự. - Khi thực hiện hoạt động điều tra vụ án hình sự thường phải áp dụng các biện pháp cưỡng chế tố tụng hình sự. 10
- Hoạt động điều tra vụ án hình sự là hoạt động thu thập chứng cứ phục vụ cho hoạt động buộc tội. 1.2. Khái niệm, nội dung quyền của bị can trong điều tra vụ án hình sự 1.2.1. Khái niệm quyền của bị can trong điều tra vụ án hình sự Khái niệm quyền bị can trong điều tra vụ án hình sự có thể hiểu như sau: Quyền của bị can trong điều tra hình sự là những điều mà pháp luật quy định cho người hoặc pháp nhân đã bị khởi tố về hình sự được hưởng, được làm, được đòi hỏi khi tham gia quá trình điều tra vụ án hình sự khi tham gia tố tụng để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình. 1.2.2. Nội dung quyền của bị can trong điều tra vụ án hình sự Thứ nhất là Quyền được biết mình bị khởi tố về tội gì. Thứ hai là Quyền được giải thích về quyền và nghĩa vụ. Thứ ba là Quyền được trình bày lời khai. Thứ tư là Quyền được đưa ra tài liệu, đồ vật, yêu cầu. Thứ năm là Quyền được đề nghị thay đổi người tiến hành tố tụng, người giám định, người phiên dịch Thứ sáu là Quyền được tự bào chữa hoặc nhờ người khác bào chữa Thứ bảy là Quyền được nhận các quyết định và văn bản tố tụng Thứ tám là Quyền khiếu nại quyết định, hành vi tố tụng của cơ quan tiến hành tố tụng, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng 2. Trách nhiệm của Viện Kiểm sát nhân dân đối với quyền của bị can trong điều tra vụ án hình sự 2.1. Chức năng, nhiệm vụ của Viện Kiểm sát nhân dân Về Viện Kiểm sát nhân dân, Hiến pháp năm 2013 nước ta quy định: “1. VKS nhân dân thực hành quyền công tố, kiểm sát hoạt động tư pháp. 2. VKS nhân dân gồm VKS nhân dân tối cao và các VKS khác do luật định. 3. 11
VKS nhân dân có nhiệm vụ bảo vệ pháp luật, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân, góp phần bảo đảm pháp luật được chấp hành nghiêm chỉnh và thống nhất”. (Điều 107). Cụ thể hóa Điều 107 Hiến pháp 2013, Luật Tổ chức VKS nhân dân năm 2014 quy định chi tiết và rõ ràng về chức năng, nhiệm vụ của VKS trong hệ thống các cơ quan nhà nước, theo đó, VKSND có hai chức năng là thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp. Như vậy, hoạt động của VKS có ý nghĩa hết sức quan trọng trong việc đảm bảo sự tuân theo pháp luật, đảm bảo quyền con người trong tất cả các lĩnh vực liên quan đến hoạt động tư pháp, từ hình sự, đến dân sự, hôn nhân, gia đình, kinh doanh, thương mại, lao động…Nếu như trong hình sự, VKS thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình bằng hoạt động thực hành quyền công tố - tức là thực hiện việc buộc tội của nhà nước với người phạm tội và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong quá trình giải quyết các vụ việc hình sự thì trong các hoạt động tư pháp khác, chức năng của VKS chỉ gói gọn trong chức năng kiểm sát. Khoản 1, Điều 4, Luật tổ chức VKS nhân dân 2014 quy định về chức năng kiểm sát của VKS là: “hoạt động của VKS nhân dân để kiểm sát tính hợp pháp của các hành vi, quyết định của cơ quan, tổ chức, cá nhân trong hoạt động tư pháp, được thực hiện ngay từ khi tiếp nhận và giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố và trong suốt quá trình giải quyết vụ án hình sự; trong việc giải quyết vụ án hành chính, vụ việc dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh, thương mại, lao động; việc thi hành án, việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp; các hoạt động tư pháp khác theo quy định của pháp luật.” 2.2. Nhiệm vụ, quyền hạn của Viện Kiểm sát khi thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự và kiểm sát điều tra vụ án hình sự Theo Luật Tố tụng hình sự năm 2015, nhiệm vụ, quyền hạn của VKS khi thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự bao gồm: Yêu cầu Cơ quan điềm tra, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động 12
điều tra khởi tố hoặc thay đổi, bổ sung quyết định khởi tố vụ án hình sự, khởi tố bị can; Phê chuẩn hoặc huỷ bỏ quyết định khởi tố, quyết định thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố bị can không có căn cứ và trái pháp luật; khởi tố, thay đổi, bổ sung quyết định khởi tố vụ án hình sự, khởi tố bị can trong các trường hợp do Luật Tố tụng hình sự quy định; Phê chuẩn, không phê chuẩn, lệnh bắt người bị gĩu trong trường hợp khẩn cấp, gia hạn tạm giữ, việc tạm giam, bảo lĩnh, đặt tiền để bảo đảm, khám xét, thu giữ, tạm giữ đồ vật, thư tín, điện tín, bưu kiện, bưu phẩm, áp dụng biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt; phê chuẩn, không phê chuẩn các quyết định tố tụng khác không có căn cứ pháp luật của Cơ quan điều tra, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra theo quy định của Luật Tố tụng hình sự; huỷ bỏ các quyết định tố tụng không có căn cứ và trái pháp luật của Cơ quan điều tra, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra.(Điều 165, BLTTHS năm 2015). Theo Điều 166, BLTTHS năm 2015, nhiệm vụ, quyền hạn của VKS khi kiểm sát điều tra vụ án hình sự: Kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong việc khởi tố, điều tra và lập hồ sơ vụ án của Cơ quan điều tra, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra; Kiểm sát hoạt động tố tụng hình sự của người tham gia tố tụng; yêu cầu, kiến nghị cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền xử lý nghiêm minh người tham gia tố tụng vi phạm pháp luật; Giải quyết tranh chấp về thẩm quyền điều tra; Yêu cầu Cơ quan diều tra, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra cung cấp tài liệu liên quan để kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong việc khởi tố, điều tra khi cần thiết; khi phát hiện điều tra không đầy đủ, vi phạm pháp luật thì VKS yêu cầu Cơ quan điều tra, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra thực hiện các hoạt động tiến hành hoạt động điều tra đúng pháp luật, kiểm tra việc điều tra và thông báo cho VKS. 2.3. Nguyên tắc và phương thức thực hiện quyền của bị can trong điều tra vụ án hình sự của Viện Kiểm sát nhân dân 13
2.3.1. Nguyên tắc thực hiện quyền của bị can trong điều tra vụ án hình sự của Viện Kiểm sát nhân dân Các nguyên tắc cơ bản của tố tụng hình sư ̣là hê ̣thống các tư tưởng, quan điểm mang tính chỉ đạo trong viêc ̣ xây dựng và áp dụng các quy định của pháp luật tố tụng hình sự, giúp đảm bảo cho hoạt động tố tụng hình sự được tiến hành nhanh chóng, chính xác, đúng luật, góp phần bảo vệ quyền của bị can trong điều tra vụ án hình sự. Trong những nguyên tắc được quy định tại Chương 2 BLTTHS năm 2015 thì những nguyên tắc sau đây có ảnh hưởng quan trọng trong việc bảo vệ quyền của bị can trong điều tra vụ án hình sự: - Nguyên tắc tôn trọng và bảo vệ quyền con người, quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân: - Nguyên tắc bảo đảm quyền bình đẳng trước pháp luật ; - Nguyên tắc bảo hộ tính mạng, sức khoẻ, danh dự, nhân phẩm, tài sản của cá nhân; danh dự, uy tín, tài sản của pháp nhân; - Nguyên tắc bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể; - Nguyên tắc suy đoán vô tôị; - Nguyên tắc bảo đảm quyền bào chữa của bị can; - Nguyên tắc trách nhiệm thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hình sự; 2.3.2. Các phương thức thực hiện quyền của bị can trong điều tra vụ án hình sự của Viện kiểm sát nhân dân Thứ nhất, thực hành quyền công tố và kiểm sát viêc ̣ khởi tố, điều tra các vu ̣ án hình sư ̣ Thứ hai, kiểm sát tạm giữ, tạm giam bị can 14
Tiểu kết chương 1 Qua nghiên cứu Chương 1 của luận văn có thể thấy, tư tưởng về quyền con người và bảo đảm quyền con người đã được hình thành từ rất lâu trong lịch sử. Việc bảo đảm quyền con người là nhu cầu tất yếu của xã hội loài người. Trong các hoạt động bảo đảm quyền con người thì bảo đảm bằng pháp luật của Nhà nước giữ vai trò rất quan trọng. Theo đó, bằng việc ban hành pháp luật và thực thi pháp luật, Nhà nước sẽ tiến hành các phương thức bảo đảm quyền con người đầy đủ. Trong các lĩnh vực của bảo vệ ̣quyền con người thì bảo vệ quyền con người bằng pháp luật tố tụng hình sự chiếm một vị trí quan trọng. Bởi lẽ, quyền con người trong tố tụng hình sự đặc biệt là quyền bị can trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự có khả năng bị tác động rất lớn từ các hoạt động tố tụng bởi các cơ quan tiến hành tố tụng. Việc Hiến pháp năm 2013 và BLTTHS năm 2015 trao cho Viện kiểm sát nhân dân chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp trong đó có hoạt động kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hình sự góp phần quan trọng vào việc bảo đảm quyền con người trong tố tụng hình sự. Thông qua việc thực hiện chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hình sự, Viện kiểm sát nhân dân bảo vê ̣quyền con người, quyền công dân, bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa. 15
Chương 2: THỰC TRẠNG QUYỀN CỦA BỊ CAN TRONG ĐIỀU TRA VỤ ÁN HÌNH SỰ CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN QUẬN NAM TỪ LIÊM, THÀNH PHỐ HÀ NỘI 1. Khái quát Viện kiểm sát nhân dân quận Nam Từ Liêm, thành phố Hà Nội VKSND quận Nam Từ Liêm được thành lập ngày 1/1/2014 trên cơ sở chia tách huyện Từ Liêm cũ và cụ thể theo quy định của Luật Tổ chức VKSND năm 2014, ngành Kiểm sát quận Nam Từ Liêm đã tập trung làm tốt chức năng thực hành quyền công tố, kiểm sát điều tra, kiểm sát xét xử án hình sự, không để xảy ra oan sai, bỏ lọt tội phạm; giải quyết những vụ án hình sự rất nghiêm trọng, phức tạp đúng quy định của pháp luật, được dư luận xã hội đồng tình, góp phần giữ vững an ninh chính trị, trật tự trị an xã hội của quận Nam Từ Liêm. Bên cạnh đó, VKSND quận Nam Từ Liêm cũng tăng cường hoạt động trong các lĩnh vực công tác kiểm sát việc giải quyết các vụ, việc dân sự, hành chính, kinh tế, lao động và những việc khác theo quy định của pháp luật; kiểm sát tạm giữ, tạm giam, thi hành án dân sự, hình sự, thông qua đó phát hiện nhiều vi phạm, tồn tại của các cơ quan chức năng, đã ban hành kiến nghị, kháng nghị yêu cầu chấn chỉnh, khắc phục, góp phần quan trọng vào sự ổn định và phát triển kinh tế, xã hội của địa phương. 2. Tình hình tội phạm trên địa bàn quận Nam Từ Liêm, thành phố Hà Nội Nam Từ Liêm là một quận nằm ở phía Tây trung tâm thành phố Hà Nội, được nâng cấp thành quận trên cơ sở chia tách huyện Từ Liêm cũ. Theo quy hoạch chung Thủ đô Hà Nội đến 2030, tầm nhìn 2050, quận Nam Từ Liêm là một trong những đô thị lõi, là trung tâm hành chính, dịch vụ, thương mại của Thủ đô Hà Nội. Bên cạnh đó, do tốc độ đô thị hóa khá cao; các dự án khu đô thị, khu công nghiệp mới phát triển đã thu hút số lượng lớn lao động ở nơi khác đến làm 16
việc trên địa bàn nên trong những năm vừa qua, số lượng vụ án hình sự ở quận Nam Từ Liêm tăng cao, tình hình vi phạm, tội phạm trên địa bàn có diễn biến phức tạp. Trong bối cảnh đó, VKSND quận Nam Từ Liêm đã có nhiều nỗ lực và đã đạt nhiều kết quả đáng khích lệ trong việc thực hiện vai trò bảo vệ quyền con người trong hoạt động tố tụng hình sự. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, việc thể hiện vai trò bảo vệ quyền con người của VKSND quận Nam Từ Liêm còn nhiều hạn chế bất cập. Những hạn chế, bất cập này do nhiều nguyên nhân, trong đó ngoài những nguyên nhân chung, còn có những nguyên nhân đặc thù ở địa phương, đòi hỏi phải nghiên cứu tìm ra giải pháp khắc phục. 3. Tình hình quyền của bị can trong điều tra vụ án hình sự của Viện kiểm sát nhân dân quận Nam Từ Liêm, thành phố Hà Nội 3.1. Tình hình quyền của bị can trong hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm sát việc khởi tố, điều tra các vụ án hình sự của Viện kiểm sát nhân dân quận Nam Từ Liêm Theo số liêụ thống kê, kể từ khi thành lập tháng 4/2014 đến năm 2017 Viện KSND quận Nam Từ Liêm đã khởi tố 1195 vụ án hình sự các loại, với 1759 bị can. Đây là số lượng vụ án và bị can lớn, đứng thứ 4 trong số 30 quận huyện trực thuộc thành phố Hà Nội. Trong thực hiện các nhiệm vụ công tác hàng năm của mình, VKSND quận Nam Từ Liêm đã quan tâm chú trọng đến nhiều công tác nghiệp vụ, góp phần hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ công tác đã đặt ra và đồng thời qua đó bảo vệ tốt quyền của bị can trong hoạt động điều tra vụ án hình sự. Kết quả hoạt động bảo đảm quyền bị can của Viện kiểm sát quận Nam Từ Liêm trong giai đoạn khởi tố và điều tra vụ án hình sự đạt được những kết quả sau: 17
Bảng 1.1. Kết quả thực hành quyền công tố và kiểm sát điều tra của VKSND quận Nam Từ Liêm giai đoaṇ T4/2014 – 2017 Số không Số không Số không phê phê Số hủy phê Năm Số vu ̣án Số bị can chuẩn chuẩn bỏ khởi chuẩn bắt khẩn khởi tố tố vu ̣án tạm giam cấp bi ̣ can 2014 225 329 1 3 2 0 2015 310 440 3 5 4 0 2016 318 472 5 3 2 0 2017 342 518 2 2 1 0 Tổng 1195 1759 11 13 9 0 3.2. Tình hình quyền của bị can trong hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tạm giữ, tạm giam trong các vụ án hình sự của Viện kiểm sát nhân dân quận Nam Từ Liêm Trong công tác THQCT và kiểm sát việc bắt, tạm giữ, tam giam của VKSND quận Nam Từ Liêm đã đạt được những kết quả nhất định. Từ thời điểm thành lập tháng 4/2014 đến năm 2017 VKSND quận Nam Từ Liêm đã kiểm sát việc bắt người đối với 1770 trường hợp trong đó, qua công tác kiểm sát chặt chẽ các lệnh bắt, tạm giữ này mà VKSND đã yêu cầu trả tự do cho người bị bắt trong các trường hơp ̣ bắt sai, không có căn cứ, không đủ căn c ứ khởi tố bị can, xử lý hành chính trong 20 trường hợp. Điều này cho thấy, qua công tác THQCT và kiểm sát việc bắt, tạm giữ mà VKSND đã bảo vệ tốt được quyền bất khả xâm phạm về thân thể và quyền tự do trong công tác tạm giữ, tạm giam. Ngăn chặn được nhiều trường hợp bị bắt, tạm giữ không có căn cứ và sai thẩm quyền, sai thủ tục. 18
3.3. Tình hình quyền của bị can trong việc trực tiếp điều tra các vụ án hình sự của Viện kiểm sát nhân dân quận Nam Từ Liêm Theo quy định tại Điều 42 khoản 1 điểm I BLTTHS 2015, kiểm sát viên có quyền trực tiếp thực hiện một số hoạt động điều tra theo quy định của Bộ luật này BLTTHS năm 2015 quy định rõ quyền trực tiếp tiến hành một số hoạt động điều tra của KSV trong chức năng, nhiệm vụ của KSV. Đồng thời quy định cụ thể các trường hợp KSV được trực tiếp hỏi cung bị can tại Điều 183; lấy lời khai người làm chứng, bị hại, đương sự tại các Điều 186, 187, 188; tiến hành đối chất tại Điều 189. Đây chính là cơ sở pháp lý quan trọng để KSV thực hiện tốt hơn chức năng, nhiệm vụ của mình trong quá trình giải quyết vụ án hình sự. 4. Đánh giá chung về quyền của bị can trong hoạt động điều tra vụ án hình sự của Viện kiểm sát nhân dân quận Nam Từ Liêm, thành phố Hà Nội 4.1. Ưu điểm Trong những năm qua, VKSND quận Nam Từ Liêm đã triển khai nhiều biện pháp để phấn đấu thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ được giao, tập trung tổ chức quán triệt và thực hiện các chủ trương của Đảng về đổi mới tổ chức và hoạt động của VKSND trong tiến trình cải cách tư pháp, các quy định mới của Nhà nước liên quan đến chức năng, nhiệm vụ của Ngành kiểm sát. VKSND quận Nam Từ Liêm đã nỗ lực phấn đấu thực hiện tốt các nhiệm vụ, phối hợp chặt chẽ với các cơ quan tư pháp trong công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm, tập trung điều tra, truy tố và xét xử các vụ án, góp phần giữ vững an ninh chính trị, trật tự, an toàn xã hội, phục vụ tích cực công cuộc đổi mới đất nước. Công tác thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp tiếp tục có chuyển biến tích cực; chất lượng, hiệu quả các lĩnh vực hoạt động kiểm sát được nâng cao hơn. Công tác phối hợp với các cơ quan tố tụng ở Trung ương và địa phương được tăng cường, giải quyết dứt điểm nhiều vụ việc nghiêm trọng, phức tạp, được dư luận quần chúng quan tâm. 19