ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI<br />
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN<br />
******<br />
<br />
NGUYỄN THỊ THÚY<br />
<br />
THIÊN NHIÊN TRONG SÁNG TÁC CỦA<br />
CÁC NỮ TÁC GIẢ VIỆT NAM THỜI TRUNG ĐẠI<br />
- NHÌN TỪ PHÊ BÌNH SINH THÁI<br />
<br />
Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành VĂN HỌC VIỆT NAM<br />
Mã số: 60 22 01 21<br />
<br />
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. TRẦN HẢI YẾN<br />
<br />
Hà Nội - 2016<br />
<br />
MỤC LỤC<br />
<br />
MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 4<br />
1. Lý do chọn đề tài ......................................................................................... 4<br />
2. Lịch sử vấn đề .............................................................................................. 5<br />
3. Mục đích nghiên cứu ................................................................................. 10<br />
4. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................... 10<br />
5. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................... 11<br />
6. Đóng góp của đề tài ................................................................................... 11<br />
7. Cấu trúc của luận văn ............................................................................... 12<br />
NỘI DUNG ..................................................................................................... 13<br />
Chƣơng 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG ......................................................... 13<br />
1.1. Thiên nhiên trong quan niệm Việt Nam thời trung đại ............................ 13<br />
1.1.1. Quan niệm của tam giáo về quan hệ thiên – nhân<br />
<br />
13<br />
<br />
1.1.2. Thiên nhiên trong sáng tác văn học trung đại Việt Nam ................... 16<br />
1.2. Nhìn lại “nữ lƣu” trong lịch sử văn chƣơng thời trung đại ................ Error!<br />
Bookmark not defined.<br />
1.3. Những nét phác về phê bình sinh thái và tiềm năng của nó trong nghiên<br />
cứu văn chƣơng ................................................... Error! Bookmark not defined.<br />
1.3.1. Đôi nét về phê bình sinh thái Error! Bookmark not defined.<br />
1.3.2. Phê bình sinh thái với nghiên cứu văn chương Error! Bookmark not defined.<br />
<br />
Tiểu kết ................................................................ Error! Bookmark not defined.<br />
Chƣơng 2 TOÀN CẢNH THIÊN NHIÊN TRONG SÁNG TÁC CỦA CÁC<br />
CÂY BÚT NỮ VIỆT NAM THỜI TRUNG ĐẠIError!<br />
<br />
Bookmark<br />
<br />
not<br />
<br />
defined.<br />
2.1. Sáng tác về thiên nhiên của các tác giả nữ qua những con số thống kê..... Error!<br />
Bookmark not defined.<br />
<br />
2.2. Thế giới tƣ̣ nhiên - con ngƣời theo cái nhin của tác giả nƣ̃ ............... Error!<br />
̀<br />
Bookmark not defined.<br />
2.2.1. Thiên nhiên được biểu hiện qua thảm thực vật<br />
2.2.2. Thiên nhiên xuất hiện qua thế giới động vật<br />
<br />
Error! Bookmark not defined.<br />
<br />
Error! Bookmark not defined.<br />
<br />
2.2.3. Thiên nhiên chuyển vận theo bốn mùa Error! Bookmark not defined.<br />
2.2.4. Thiên nhiên danh thắng<br />
<br />
Error! Bookmark not defined.<br />
<br />
Tiểu kết ................................................................ Error! Bookmark not defined.<br />
Chƣơng 3 THIÊN NHIÊN – HÌNH DUNG VÀ BIỂU TẢ CỦA NỮ GIỚI VỀ<br />
MÔI SINH TRONG VĂN HÓA THỜI TRUNG ĐẠIError!<br />
<br />
Bookmark<br />
<br />
not<br />
<br />
defined.<br />
3.1. Những khoảng thiên nhiên khuyết vắng và dôi dƣError! Bookmark not<br />
defined.<br />
3.2. Đặc điểm của chủ thể sinh thái trong thơ văn nữ Việt Nam thời trung đại<br />
............................................................................. Error! Bookmark not defined.<br />
Tiểu kết ................................................................ Error! Bookmark not defined.<br />
KẾT LUẬN ......................................................... Error! Bookmark not defined.<br />
TƢ LIỆU THAM KHẢO ................................................................................ 24<br />
<br />
MỞ ĐẦU<br />
1. Lý do chọn đề tài<br />
1.1. Thời trung đại của Viê ̣t Nam , các sáng tác văn chƣơng không chỉ thể<br />
hiện những tƣ tƣởng lớn nhƣ yêu nƣớc , nhân đạo qua tinh thầ n chố ng giă ̣c ngoa ̣i<br />
xâm, qua tình yêu con ngƣời ở nhiề u cung bâ ̣c cảm xú c…. mà còn có nhiề u sáng<br />
tác về thiên nhiên. Bởi tình yêu vố n có của ngƣời cầ m bút với thế giới tƣ̣ nhiên , và<br />
còn bởi nhƣ̃ng quan niê ̣m đă ̣c biê ̣t của thời đại đó về mố i quan hê ̣ con ngƣời – tƣ̣<br />
nhiên.<br />
1.2. Thiên nhiên trở thành nguồn cảm hứng lớn trong văn chƣơng, không chỉ<br />
ở các bâ ̣c nam nhân của Viê ̣t Nam thời trung đa ̣i . Những tác gia nữ đầy tài năng<br />
nhƣ Hồ Xuân Hƣơng, Bà Huyện Thanh Quan, Đoàn Thị Điểm, Ngô Chi Lan,<br />
Trƣơng Thị Trong, Nguyễn Tĩnh Hòa… đều có nhiều đóng góp cho tiến trình vận<br />
động, phát triển của văn học nƣớc nhà nói chung và mảng sáng tác này nói riêng .<br />
Sƣ̣ khác biê ̣t về giới tinh hiể n nhiên sẽ chi phố i nhiề u phƣơng diê ̣n của sáng tác mà<br />
́<br />
chủ đề thiên nhiên là một. Khảo sát chủ đề này ở các cây bút nữ vì vậy sẽ làm sáng<br />
tỏ thêm những vấn đề xung quanh thái độ của con ngƣời với thế giới tự nhiên , vai<br />
trò của tự nhiên trong tình cảm , nhâ ̣n thƣ́c của con ngƣời ; thêm nƣ̃a , tìm hiểu cách<br />
nhìn, cách phản ánh thiên nhiên ở các tác giả nƣ̃ thời trung đa ̣i còn góp phầ n hiể u<br />
thêm đă ̣c thù văn hoá giới của giai đoa ̣n này.<br />
1.3. Những dẫn nhâ ̣p phê binh văn ho ̣c sinh thái ho ̣c gầ n đây vào đời số ng<br />
̀<br />
nghiên cƣ́u văn ho ̣c Viê ̣t Nam đã đem la ̣i nhi ều gợi ý cho việc nhìn lại thế giới tự<br />
nhiên trong văn chƣơng. Đối tƣợng của hình thức phê bình khá mới mẻ này là<br />
nhƣ̃ng sáng tác thể hiê ̣n thiên nhiên trong tính nguy cơ<br />
<br />
ở cuô ̣c số ng bình thƣờng<br />
<br />
của con ngƣời . Nói cách khác , phê bình sinh thái tập trung chú ý vào những tác<br />
phẩ m văn chƣơng thể hiê ̣n cảm quan bấ t an của con ngƣời về mô ̣t môi sinh đang bi ̣<br />
tổ n thƣơng, trong đó thiên nhiên là mô ̣t hình ảnh chủ yế u ; hoă ̣c tìm hiể u chiề u sâu<br />
văn hoá , tƣ tƣởng của cách con ngƣời hình dung thiên nhiên<br />
4<br />
<br />
, tác động vào tự<br />
<br />
nhiên. Ngoài ra, với tính chấ t liên ngành , phê bình sinh thái luôn có xu hƣớng kế t<br />
hơ ̣p với nhƣ̃ng tiế p câ ̣n khác , nhƣ: giới, chủng tộc, dân tô ̣c… Đó là mô ̣t kiể u tiế p<br />
câ ̣n hƣ́a he ̣n những nhìn nhận khả thủ trong viê ̣c tìm hiể u sáng tác của các tác giả<br />
nữ Việt Nam thời trung đại ở mảng thiên nhiên.<br />
Vì tất cả những lý do trên , chúng tôi chọn đề tài Thiên nhiên trong sáng tác<br />
của các nữ tác giả Việt Nam thời trung đại – nhìn từ phê bình sinh thái với hy<br />
vọng bổ sung thêm mô ̣t và i lý giải mới cho mô ̣t chủ điểm đã đƣơ ̣c giới nghiên cƣ́u<br />
tìm hiểu trƣớc đây.<br />
2. Lịch sử vấn đề<br />
2.1. Lịch sử nghiên cứu thơ văn viết về thiên nhiên của các tác giả nữ<br />
trung đại<br />
Về các tác giả thời trung đại, có khá nhiều chuyên luận và bài viết, tuy nhiên<br />
nghiên cứu về các tác giả nữ lại chƣa có một công trình đô ̣c lâ ̣p nào. Năm 1929<br />
trong cuốn Nữ lưu văn học sử Sở Cuồng, Lê Dƣ đã có những đánh giá, ghi nhận<br />
đầu tiên về các tác giả nữ trong văn học Việt Nam nhƣ Hồ Xuân Hƣơng, Đoàn Thị<br />
Điểm…. Theo đánh giá của tác giả thì đây đều là những nhà thơ nữ tài năng, có<br />
nhiều đóng góp cho sự phát triển của văn học… Đến năm 2010 Đỗ Thị Hảo cho ra<br />
mắt cuốn Các nữ tác gia Hán Nôm Việt Nam thì tác phẩm văn chƣơng nữ đƣợc<br />
nhìn nhận, sắp xếp một cách có hệ thống hơn theo tiến trình phát triển của lịch sử.<br />
Trong cuốn sách này Đỗ Thị Hảo đã điểm danh mƣời hai gƣơng mặt nữ tác giả<br />
trong suốt tiến trình phát triển của văn học trung đại Việt Nam từ thế kỷ X đến hết<br />
thế kỳ XIX đó là: Lý Ngọc Kiều, Lê Thị Yến, Ngô Chi Lan, Đoàn Thị Điểm,<br />
Trƣơng Thị (Ngọc) Trong, Phạm Lam Anh, Lê Ngọc Hân, Hồ Xuân Hƣơng, Bà<br />
Huyện Thanh Quan, Nguyễn Trinh Thận, Nguyễn Tĩnh Hòa, Nguyễn Thị Nhƣợc<br />
Bích. Ngoài ra còn một số công trình nhƣ: Bà Huyện Thanh Quan, Đoàn Thị Điểm,<br />
Nguyễn Gia Thiều: tuyển chọn và trích dẫn những bài phê bình, bình luận văn học<br />
của các nhà văn, nghiên cứu Việt Nam và thế giới (Tiến Quỳnh, 1991)… Văn học<br />
5<br />
<br />