Tư tưởng Hồ Chí Minh về con người

Chia sẻ: Aaaaa Bbbbb | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:12

Thêm vào BST

Báo xấu

2.439
lượt xem 768
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tư tưởng Hồ Chí Minh là một bước phát triển mới của chủ nghĩa Mác - Lênin, được vận dụng một cách sáng tạo vào thực tiễn giải phóng dân tộc và xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam. Điều cốt lõi của tư tưởng Hồ Chí Minh là độc lập dân tộc gắn liền với giải quyết xã hội và giải phóng con người. Trong đó, vấn đề con người là vấn đề lớn, được đặt lên hàng đầu và là vấn đề trung tâm, xuyên suốt trong toàn bộ nội dung tư tưởng của Người....

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tư tưởng Hồ Chí Minh về con người

TƯ TƯ NG H CHÍ MINH V CON NGƯ I Tư tư ng H Chí Minh là m t bư c phát tri n m i c a ch nghĩa Mác - Lênin, ư c v n d ng m t cách sáng t o vào th c ti n gi i phóng dân t c và xây d ng ch nghĩa xã h i Vi t Nam. i u c t lõi c a tư tư ng H Chí Minh là c l p dân t c g n li n v i gi i quy t xã h i và gi i phóng con ngư i. Trong ó, v n con ngư i là v n l n, ư c t lên hàng u và là v n trung tâm, xuyên su t trong toàn b n i dung tư tư ng c a Ngư i. Tư tư ng H Chí Minh là m t bư c phát tri n m i c a ch nghĩa Mác - Lênin, ư c v n d ng m t cách sáng t o vào th c ti n gi i phóng dân t c và xây d ng ch nghĩa xã h i Vi t Nam. i u c t lõi c a tư tư ng H Chí Minh là c l p dân t c g n li n v i gi i quy t xã h i và gi i phóng con ngư i. Trong ó, v n con ngư i là v n l n, ư c t lên hàng u và là v n trung tâm, xuyên su t trong toàn b n i dung tư tư ng c a Ngư i. Tin dân, d a vào dân, t ch c và phát huy s c m nh oàn k t toàn dân, b i dư ng, ào t o và phát huy m i năng l c c a dân ( t ng cá nhân riêng l và c a c c ng ng), ó là tư tư ng ư c H Chí Minh v n d ng và phát tri n trong toàn b s nghi p u tranh cách m ng giành c l p dân t c cũng như xây d ng t nư c. Tư tư ng ó cũng chính là n i dung cơ b n a toàn b tư tư ng v con ngư i c a H Chí Minh. i v i H Chí Minh, con ngư i v a t n t i v a tư cách cá nhân, v a là thành viên c a gia ình và c a c ng ng, có cu c s ng t p th và cu c s ng cá nhân hài hòa, phong phú. Ngư i ã nêu m t nh nghĩa v con ngư i: "Ch ngư i, nghĩa h p là gia ình, anh em, h hàng, b u b n. Nghĩa r ng là ng bào c nư c. R ng n a là c loài ngư i". Quan i m ó th hi n ch Ngư i chưa bao gi nhìn nh n con ngư i m t cách chung chung, tr u tư ng. Khi bàn v chính sách xã h i, cũng như m i nơi, m i lúc, trong m i hoàn c nh, Ngư i luôn quan tâm n nhu c u, l i ích c a con ngư i v i tư cách nhu c u chính áng. em l i l i ích cho con ngư i chính là t o ra ng l c vô cùng l n lao cho s nghi p chung, vì n u như nh ng nhu c u, l i ích c a m i cá nhân không ư c quan tâm th a áng thì tính tích c c c a h s không th phát huy ư c. Trong khi phê phán m t cách nghiêm kh c ch nghĩa cá nhân, Ngư i vi t: " u tranh ch ng ch nghĩa cá nhân không ph i là "giày xéo lên l i ích cá nhân". M i ngư i u có tính cách riêng, s trư ng riêng, i s ng riêng c a b n thân và c a gia ình mình". Trong quan i m v th c hi n m t n n dân ch xã h i ch nghĩa, theo Ngư i, ph i là m t n n dân ch chân chính, không hình th c, không c c oan, trong ó m i con ngư i c th ph i ư c m b o nh ng quy n l i và nghĩa v c a mình theo hi n pháp và pháp lu t. Con ngư i, v i tư cách là nh ng cá nhân, không t n t i bi t l p mà t n t i trong m i quan h bi n ch ng v i c ng ng dân t c và v i các loài ngư i trên toàn th gi i. Con ngư i trong tư tư ng H Chí Minh không t n t i như m t ph m trù b n th lu n có tính tr u tư ng hóa và khái quát hóa, mà ư c c p n m t cách c th , ó là nhân dân Vi t Nam, nh ng con ngư i lao ng nghèo kh b áp b c cùng c c dư i ách th ng tr c a phong ki n, qu c; là dân t c Vi t Nam ang b ô h b i ch nghĩa th c dân; và m r ng hơn n a là nh ng "ngư i nô l m t nư c" và "ngư i cùng kh ". Lôgíc
phát tri n tư tư ng c a Ngư i là xu t phát t ch nghĩa yêu nư c n v i ch nghĩa Mác - Lênin, n v i ch nghĩa qu c t chân chính. Theo lôgíc phát tri n tư tư ng y, khái ni m "con ngư i" c a H Chí Minh ti p c n v i khái ni m "giai c p vô s n cách m ng". Ngư i c p n giai c p vô s n cách m ng và s th ng nh t v l i ích căn b n c a giai c p ó v i các t ng l p nhân dân lao ng khác ( c bi t là nông dân). Ngư i nh n th c m t cách sâu s c r ng, ch có cu c cách m ng duy nh t và t t y u t t i ư c m c tiêu gi i phóng dân t c, gi i phóng giai c p và toàn th nhân lo i kh i m i s nô d ch, áp b c. Toàn b các tư tư ng, lý lu n (chi m m t kh i lư ng l n trong các tác ph m c a Ngư i) bàn v cách m ng (chi n lư c gi i pháp; bàn v ngư i cách m ng và o c cách m ng, v ho ch nh và th c hi n các chính sách xã h i; v rèn luy n và giáo d c con ngư i v.v...) v th c ch t ch là s c th hóa b ng th c ti n tư tư ng v con ngư i c a H Chí Minh. Trong tư tư ng H Chí Minh, con ngư i ư c khái ni m v a là m c tiêu c a s nghi p gi i phóng dân t c, gi i phóng xã h i, v a là ng l c c a chính s nghi p ó. Tư tư ng ó ư c th hi n r t tri t và c th trong lý lu n ch o cách m ng dân t c dân ch nhân dân và xây d ng ch nghĩa xã h i nư c ta. Trong lý lu n v xây d ng ch m i, H Ch t ch ã kh ng nh xây d ng ch dân ch nhân dân g n li n v i vi c th c hi n bư c ti n lên ch nghĩa xã h i. Trong kháng chi n gi i phóng dân t c c n xây d ng ch dân ch nhân dân y m nh công cu c kháng chi n, ng th i t o ra nh ng ti n cho vi c xây d ng ch nghĩa xã h i; trong xây d ng ch nghĩa xã h i c n ph i th c hi n ch dân ch nhân dân, vì như Ngư i nói: " ây là cu c chi n u kh ng l ch ng l i nh ng cái gì ã cũ k , hư h ng, t o ra nh ng cái m i m , t t tươi". Cu c chi n u y s không i n th ng l i, n u không "d a vào l c lư ng c a toàn dân". V ch nghĩa xã h i, H Chí Minh không bao gi quan ni m hình thái xã h i ó như m t mô hình hoàn ch nh, m t công th c b t bi n. Bao gi Ngư i cũng coi tr ng nh ng i u ki n kinh t , xã h i, chính tr , văn hóa khách quan. Ngư i ch ra nh ng m c tiêu c a công cu c xây d ng ch nghĩa xã h i v i nh ng bư c i thi t th c và nh ng n i dung cơ b n nh t. Theo Ngư i: "Nói m t cách tóm t t, m c m c, ch nghĩa xã h i trư c h t là làm cho nhân dân lao ng thoát kh i b n cùng, làm cho m i ngư i có công ăn vi c làm, ư c m no và ư c s ng i h nh phúc"; "Ch nghĩa xã h i là nh m nâng cao i s ng v t ch t và văn hóa c a nhân dân" xây d ng ch nghĩa xã h i t c là làm cho nhân dân ta có m t i s ng th t sung sư ng, t t p. Ngư i d y xây d ng ch nghĩa xã h i ph i thi t th c, phù h p v i i u ki n khách quan, ph i n m ư c quy lu t và ph i bi t v n d ng quy lu t m t cách sáng t o trên cơ s n m v ng tính c thù, tránh giáo i u, r p khuôn máy móc. S sáng t o ó g n gũi, tương ng, nh t quán v i lu n i m c a Ăngghen: " i v i chúng ta, ch nghĩa c ng s n không ph i là tr ng thái c n ph i sáng t o ra, không ph i là m t lý tư ng mà hi n th c ph i khuôn theo. Chúng ta g i ch nghĩa c ng s n là m t phong trào hi n th c, nó xóa b tr ng thái hi n nay". Vì v y, không ch trong lý lu n v u tranh giành c l p dân t c mà c trong lý lu n xây d ng ch nghĩa xã h i khi nh ra nh ng m c tiêu c a ch nghĩa xã h i, trư c h t, "c n có con ngư i xã h i ch nghĩa", H Chí Minh ã th hi n nh t quán quan i m v con ngư i: con ngư i là m c tiêu, ng th i
v a là ng l c c a s nghi p gi i phóng xã h i và gi i phóng chính b n thân con ngư i. T m lòng H Chí Minh luôn hư ng v con ngư i. Ngư i yêu thương con ngư i, tin tư ng con ngư i, tin và thương yêu nhân dân, trư c h t là ngư i lao ng, nhân dân mình và nhân dân các nư c. V i H Chí Minh, "lòng thương yêu nhân dân, thương yêu nhân lo i" là "không bao gi thay i". Ngư i có m t ni m tin l n s c m nh sáng t o c a con ngư i. Lòng tin mãnh li t và vô t n c a H Chí Minh vào nhân dân, vào nh ng con ngư i bình thư ng ã ư c hình thành r t s m. T nh ng năm tháng Ngư i bôn ba tìm ư ng c u nư c, thâm nh p, lăn l n, tìm hi u th c t cu c s ng và tâm tư c a nh ng ngư i dân lao ng trong nư c và nư c ngoài. Ngư i ã kh ng nh: " ng sau s ph c tùng tiêu c c, ngư i ông Dương n gi u m t cái gì ang sôi s c, ang gào thét, và s bùng n m t cách ghê g m khi th i cơ n"1. Tin vào qu n chúng, theo quan i m c a H Chí Minh, ó là m t trong nh ng ph m ch t cơ b n c a ngư i c ng s n. Và ây cũng chính là ch khác căn b n, khác v ch t, gi a quan i m c a H Chí Minh v i quan i m c a các nhà Nho yêu nư c xưa kia (k c các b c sĩ phu ti n b i g n th i v i H Chí Minh) v con ngư i. N u như quan i m c a H Chí Minh: "Trong b u tr i không có gì quý b ng nhân dân. Trong th gi i không có gì m nh b ng l c lư ng oàn k t toàn dân", thì các nhà Nho phong ki n xưa kia m c dù có nh ng tư tư ng tích c c "l y dân làm g c", m c dù cũng ch trương khoan thư s c dân", nhưng quan i m c a h m i ch d ng l i ch coi vi c d a vào dân cũng như m t "k sách", m t phương ti n th c hi n m c ích "tr nư c", "bình thiên h ". Ngay c nh ng b c sĩ phu ti n b i c a H Chí Minh, tuy là nh ng ngư i yêu nư c m t cách nhi t thành, nhưng h chưa có m t quan i m úng n và y v nhân dân, chưa có ni m tin vào s c m nh c a qu n chúng nhân dân. Quan i m tin vào dân, vào nhân t con ngư i c a Ngư i th ng nh t v i quan i m c a Mác, Ăngghen, Lênin: "Qu n chúng nhân dân là ngư i sáng t o chân chính ra l ch s ". Tin dân, ng th i l i h t lòng thương dân, tình thương yêu nhân dân c a H Chí Minh có ngu n g c sâu xa t trong truy n th ng dân t c, truy n th ng nhân ái ngàn i c a ngư i Vi t Nam. Cũng như bao nhà Nho yêu nư c khác có cùng quan i m "ái qu c là ái dân", nhưng i m khác cơ b n trong tư tư ng "ái dân" c a Ngư i là tình thương y không bao gi d ng l i ý th c, tư tư ng mà ã tr thành ý chí, quy t tâm th c hi n n cùng s nghi p gi i phóng giai c p, gi i phóng dân t c, gi i phóng nhân lo i c n lao, xóa b au kh , áp b c b t công giành l i t do, nhân ph m và giá tr làm ngư i cho con ngư i. H Chí Minh, ch nghĩa yêu nư c g n bó không tách r i v i ch nghĩa qu c t chân chính. Tình thương yêu cũng như toàn b tư tư ng v nhân dân c a Ngư i không b gi i h n trong ch nghĩa dân t c h p hòi mà nó t n t i trong m i quan h khăng khít gi a các v n dân t c và giai c p, qu c gia v i qu c t . Yêu thương nhân dân Vi t Nam, Ngư i ng th i yêu thương nhân dân các dân t c b áp b c trên toàn th gi i. Trong s nghi p lãnh o cách m ng, H Chí Minh luôn coi tr ng s c m nh oàn k t toàn dân và s ng tình ng h to l n c a bè b n kh p năm châu, c a c nhân lo i ti n b . Ngư i cũng xác nh s nghi p cách m ng c a nư c ta là m t b ph n không
th tách r i trong toàn b s nghi p u tranh gi i phóng nhân lo i trên ph m vi toàn th gi i. Tóm l i: Quan ni m v con ngư i, coi con ngư i là m t th c th th ng nh t c a "cái cá nhân" và "cái xã h i", con ngư i t n t i trong m i quan h bi n ch ng gi a cá nhân v i c ng ng, dân t c, giai c p, nhân lo i; yêu thương con ngư i, tin tư ng tuy t i con ngư i, coi con ngư i v a là m c tiêu, v a là ng l c c a s nghi p gi i phóng xã h i và gi i phóng chính b n thân con ngư i, ó chính là nh ng lu n i m cơ b n trong tư tư ng v con ngư i c a H Chí Minh. Xu t phát t nh ng lu n i m úng n ó, trong khi lãnh o nhân dân c nư c ti n hành cu c u tranh gi i phóng dân t c và xây d ng t nư c, H Chí Minh luôn tin dân, h t lòng thương yêu, quý tr ng nhân dân, bi t t ch c và phát huy s c m nh c a nhân dân. Tư tư ng v con ngư i c a Ngư i thông qua th c ti n cách m ng c a Ngư i thông qua th c ti n cách m ng ã tr thành m t s c m nh v t ch t to l n và là nhân t quy t nh th ng l i c a chính s nghi p cách m ng y. Tư tư ng v con ngư i c a H Chí Minh d a trên th gi i quan duy v t tri t c a ch nghĩa Mác - Lênin. Chính vì xu t phát t th gi i quan duy v t tri t y, nên khi nhìn nh n và ánh giá vai trò c a b n thân mình (v i tư cách là lãnh t ), Ngư i không bao gi cho mình là ngư i gi i phóng nhân dân. Theo quan i m c a H Chí Minh, ngư i cán b (k c lãnh t ) ch là " y t trung thành" có s m nh ph c v nhân dân, lãnh t ch là ngư i góp ph n vào s nghi p cách m ng c a qu n chúng. Tư tư ng này ã vư t xa và khác v ch t so v i tư tư ng "chăn dân" c a nh ng ngư i c m u nhà nư c phong ki n có tư tư ng yêu nư c xưa kia. Và ây, cũng chính là i u ã làm nên ch nghĩa nhân văn cao c H Chí Minh, m t ch nghĩa nhân văn c ng s n trong c t cách c a m t nhà hi n tri t phương ông. ng C ng s n Vi t Nam do Ch t ch H Chí Minh sáng l p, l y ch nghĩa Mác - Lênin và tư tư ng H Chí Minh làm n n t ng tư tư ng và kim ch nam cho hành ng. Tư tư ng v con ngư i c a ng C ng s n Vi t Nam nh t quán v i tư tư ng v con ngư i c a H Chí Minh. S nh t quán y ư c th hi n qua ư ng l i lãnh o cách m ng và qua các ch trương chính sách c a ng trong su t quá trình ng lãnh o công cu c u tranh gi i phóng dân t c và xây d ng ch nghĩa xã h i nư c ta. Trong s nghi p i m i t nư c hi n nay, tư tư ng ó ti p t c ư c ng ta quán tri t v n d ng và phát tri n. Con ngư i Vi t Nam ang là trung tâm trong "chi n lư c phát tri n toàn di n"; ang là ng l c c a công cu c xây d ng xã h i m i v i m c tiêu "dân giàu, nư c m nh, xã h i công b ng, văn minh, v ng bư c i lên ch nghĩa xã h i". Lý lu n c a ch nghĩa Mác v con ngư i a. B n ch t con ngư i: Ch nghĩa xã h i do con ngư i và vì von ngư i. Do v y, hình thành m i quan h úng n v con ngư i v vai trò c a con ngư i trong s phát tri n xã h i nói chung, trong xã
h i ch nghĩa nói riêng là m t v n không th thi u ư c c a th gi i quan Mác - Lênin. Theo ch nghĩa Mác - Lênin con ngư i là khái ni m ch nh ng cá th ngư i như m t ch nh th trong s th ng nh t gi a m t sinh h c và m t xã h i c a nó. Con ngư i là s n ph m c a s ti n hoá lâu dài t gi i t nhiên và gi i sinh v t. Do v y nhi u quy lu t sinh v t h c cùng t n t i và tác ng n con ngư i. t n t i v i tư cách là m t con ngư i trư c h t con ngư i cũng ph i ăn, ph i u ng... i u ó gi i thích vì sao Mác cho r ng co ngư i trư c h t ph i ăn, m c r i m i làm chính tr . Nhưng ch d ng l i m t s thu c t nh sinh h c c a con ngư i thì không th gi i thích ư c b n ch t c a con ngư i. Không ch có “con ngư i là t ng hoà các quan h xã h i” mà th c ra quan i m c a Mác là m t quan i m toàn di n. Mác và Anghen nhi u l n kh ng nh l i quan i m c a nh ng nhà tri t h c i trư c r ng. Con ngư i là m t b ph n c a gi i t nhiên, là m t ng v t xã h i, nhưng khác v i h , Mác, Anghen; xem xét m t t nhiên c a con ngư i, như ăn, ng , i l i, yêu thích... Không còn hoàn mang tính t nhiên như con v t mà ã ư c xã h i hoá. Mác vi t: “B n ch t c a con ngư i không ph i là m t cái tr u tư ng c h u c a cá nhân riêng bi t. Trong tính hi n th c c a nó b n ch t c a con ngư i là t ng hoà c a nh ng m i quan h xã h i” con ngư i là s k t h p gi a m t t nhiên và m t xã h i nên Mác nhi u l n ã so sánh con ngư i v i con v t, so sánh con ngư i v i nh ng con v t có b n năng g n gi ng v i con ngư i... Và tìm ra s khác bi t ó. Mác ã ch ra s khác bi t nhi u ch như ch có con ngư i làm ra tư li u sinh ho t c a mình, con ngư i bi n i t nhiên theo quy lu t c a t nhiên, con ngư i là thư c o c a v n v t, con ngư i s n xu t ra công c s n xu t... Lu n i m xem con ngư i là sinh v t bi t ch t o ra công c s n xu t ư c xem là lu n i m tiêu bi u c a ch nghĩa Mác v con ngư i. Lu n i m c a Mác coi “B n ch t c a con ngư i là t ng hoà các quan h xã h i” Mác hoàn toàn không có ý ph nh n vai trò c a các y u t và c i m sinh h c c a con ngư i, ông ch i l p lu n i m coi con ngư i ơn thu n như m t ph n c a gi i t nhiên còn b qua, không nói gì n m t xã h i c a con ngư i. Khi xác nh b n ch t c a con ngư i trư c h t Mác nêu b t cái chung, cái không th thi u và có tính ch t quy t nh làm cho con ngư i tr thành m t con ngư i. Sau, thì khi nói n “S nh hư ng h p lý v m t sinh h c” Lênin cũng ch bác b các y u t xã h i thư ng xuyên tác ng và nh hư ng to l n i v i b n ch t và s phát tri n c a con ngư i. Chính Lênin cũng ã không tán thành quan i m cho r ng m ngư i u ngang nhau v m t sinh h c. Ông vi t “th c hi n m t s bình ng v s c l c và tài năng con ngư i thì ó là m t i u ngu xu n... Nói t i bình ng thì ó luôn luôn là s bình ng xã h i, bình ng v a v ch không ph i là s bình ng v th l c và trí l c c a cá nhân”. kh ng nh cho ti n trình phát tri n l ch s c a xã h i loài ngư i là s thay th l n nhau c a các hình thái kinh t - xã h i, Mác ã nói t i vi c l y s phát tri n toàn di n c a con ngư i làm thư c o chung cho s phát tri n xã h i, Mác cho r ng xu hư ng chung c a ti n trình phát tri n l ch s ư c quy nh b i s phát tri n c a l c lư ng s n xu t xã h i bao g m con ngư i và nh ng công c lao ng do con ngư i t o ra, s phát tri n c a l c lư ng s n xu t xã h i, t nó ã nói lên trình phát tri n c a xã h i qua
vi c con ngư i ã chi m lĩnh xã h i và s d ng ngày càng nhi u l c lư ng t nhiên v i tư cách là cơ s v t ch t cho ho t ng s ng c a chính con ngư i và quy t nh quan h gi a ngư i v i ngư i trong s n xu t. S n xu t ngày càng phát tri n tính ch t xã h i hoá ngày cnàg tăng. Vi c ti n hành s n xu t t p th b ng l c lư ng c a toàn xã h i và s phát tri n m i c a n n s n xu t do nó mang l i s c n n nh ng con ngư i hoàn toàn m i. Nh ng con ngư i có năng l c phát tri n toàn di n và n lư t nó, n n s n xu t s t o nên nh ng con ngư i m i, s làm nên nh ng thành viên trong xã h i có kh năng s d ng m t cách toàn di n năng l c phát tri n c a mình theo Mác "phát tri n s n xu t vì s ph n vinh c a xã h i, vì cu c s ng t t p hơn cho m i thành viên trong c ng ng xã h i và phát tri n con ngư i toàn di n là m t quá trình th ng nh t làm tăng thêm n n s n xu t xã h i" s n xu t ra nh ng con ngư i phát tri n toàn di n hơn n a, Mác coi s k t h ch t ch gi a phát tri n s n xu t và phát tri n con ngư i là m t trong nh ng bi n pháp m nh m c i bi n xã h i. Con ngư i không ch là ch th c a ho t ng s n xu t v t ch t là y u t hàng u, y u t óng vai trò quy t nh trong l c lư ng s n xu t c a xã h i mà hơn n a, con ngư i còn óng vai trò là ch th ho t ng c a quá trình l ch s . Thông qua ho t ng s n xu t v t ch t con ngư i sáng t o ra l ch s c a mình, l ch s 7c a xã h i loài ngoài. T ó quan ni m ó Mác kh ng nh s phát tri n c a l c lư ng s n xu t xã h i có ý nghĩa là s phát tri n phong phú b n ch t con ngư i, coi như là m t m c ích t thân. B i v y theo Mác ý nghĩa l ch s m c ích cao c c a s phát tri n xã h i là phát tri n con ngư i toàn di n, nâng cao năng l c và ph m giá con ngư i, gi i phóng con ngư i, lo i tr ra kh i cu c s ng con ngư i con ngư i ư c s ng v i cu c s ng ích th c. Và bư c quan tr ng nh t trên con ư ng ó là gi i phóng con ngư i v m t xã h i. i u ó cho th y trong quan ni m c a Mác th c ch t c a ti n trình phát tri n l ch s xã h i loài ngư i là vì con ngư i, vì cu c s ng ngày cnàg t t p hơn cho con ngư i, phát tri n con ngư i toàn di n và gi i phóng con ngư i, nói theo Anghen là ưa con ngư i t vương qu c c a t t y u sang vương qu c c a t do, con ngư i cu i cùng cũng là ngư i tôn t i c a xã h i c a chính mình, ng th i cũng tr thành ngư i ch c a t nhiên, ngư i ch b n thân mình. ó là quá trình mà nhân lo i ã t t o ra cho mình nh ng i u ki n, nh ng kh năng cho chính mình nh m em l i s phát tri n toàn di n, t do và hài hoà cho m i con ngư i trong c ng ng nhân lo i t o cho con ngư i năng l c làm ch ti n trình l ch s c a chính mình. Quan ni m c a Mác v nh hư ng phát tri n xã h i l y s phát tri n c a con ngư i làm thư c o chung càng ư c kh ng nh trong b i c nh l ch s c a xã h i loài ngư i. Ngày nay loài ngư i ang s ng trong b i c nh qu c t y nh ng bi n ng, c ng ng th gi i ang th hi n h t s c rõ ràng tính a d ng trong các hình th c phát tri n c a nó xã h i loài ngư i k t th i ti n s cho n nay bao gi cũng là m t h th ng th ng nh t tuy nhiên cũng là m t h th ng h t s c ph c t p và chính vì s ph c t p ó ã t o nên tính không ng u trong s phát tri n kinh t xã h i các nư c, các khu v c khác nhau. n lư t mình, tính không ng u c a s phát tri n này l i hình thành nên m t b c tranh nhi u màu s c v nh hư ng nào, thì m i nh hư ng phát tri n v n ph i hư ng t i giá tr nhân văn c a nó - t i s phát tri n con ngư i.
Xã h i bao gi cũng t n t i nhi u giai c p ó i u quan tr ng là giai c p ó có ph c tùng ư c lòng dân hay không. Tr i qua th i kỳ phát tri n c a xã h i lo i ngư i ch có giai c p vô s n là giai c p áp ng y m i quy lu t c a cu c s ng và ó chính là lý do t i sao mác l i l y giai c p vô s n nghiên c u trong ó Mác t p trung nghiên c u con ngư i vô s n là ch y u. Theo Mác, ngư i vô s n là ng ơi s n xu t ra c a c i v t ch t cho xã h i hi n i, nhưng lao ng c a h l i b tha hoá, lao ng t ch g n bó v i h nay tr nên xa l nghiêm tr ng hơn n a chính nó ã th ng tr h , tình tr ng b t h p lý này c n ph i ư c gi i quy t. V i Mác, ngư i vô s n là ngư i tiêu bi u cho phương th c s n xu t m i, có s m nh và hoàn toàn có kh năng gi i phóng mình, gi i phóng xã h i xây d ng xã h i m i t t p hơn. Theo Mác " n xã h i c ng s n ch nghĩa, con ngư i không còn th t nghi p, không còn b ràng bu c vào m t ngh nghi p nh t nh h có th làm b t kỳ m t ngh nào n u có kh năng và thích thú, h có quy n làm theo năng l c, hư ng theo nhu c u tuy nhiên nh ng ý mu n ó không x y ra b i vì cách m ng c ng s n ch nghĩa không di n ra theo ý c a h . Nó không di n ra ng lo t tren t t c các nư c tư b n, ít ra là các nư c tư b n tiên ti n, trái l i nó l i di n ra nh ng nư c xã h i ch nghĩa tiêu bi u là nư c Nga (Liên Xô cũ)… M t nư c công nghi p chưa phát tri n, nông dân chi m s ông trong dân s . Vì v y quan ni m c a ông v con ngư i khó có i u ki n ư c ch ng minh. b. Con ngư i là ch th sinh ng nh t c a xã h i. S “sinh ng” ây có nghĩa là con ngư i có th chinh ph c t nhiên, c a t o t nhiên. Tuy r ng con ngư i ã b xa gi i ng v t trong quá trình ti n hoá nhưng như th không có nghĩa là con ngư i ã l t b t t c nh ng cái t nhiên không còn m t s liên h nào v i t tiên c a mình. Con ngư i là s n ph m t nhiên, là k t qu c a quá trình ti n hoá lâu dài c a gi i h u sinh, ã là con ngư i thì ph i tr i qua giai o n sinh trư ng, t vong, m i con ngư i u có nhu c u ăn, m c , sinh ho t... Song con ngư i khong ph i là ng v t thu n tuý như các ng v t khác mà xét trên khía c nh xã h i thì con ngư i là ng v t có tính xã h i, con ngư i là s n ph m c a xã h i, mang b n tính xã h i. Nh ng y u t xã h i là t t c nh ng quan h , nh ng bi n i xu t hi n do nh hư ng c a các i u ki n xã h i khác nhau, nh ng quy nh v m t xã h i to nên con ngư i. Con ngư i ch có th t n t a ư c khi ti n hành lao ng s n xu t c a c i v t ch t tho mãn nhu c u mình và chính lao ng s n xu t là y u t quy t nh hình thành con ngư i và ý th c. Lao ng là ngu n g c duy nh t c a v t ch t, v t ch t quy t nh tinh th n theo logic thì lao ng là ngu n g c c a văn hoá v t ch t và tinh th n. M t khác trong lao ng con ngư i quan h v i nhau trong lĩnh v c s n xu t, ó là nh ng quan h n n t ng t ó hình thành các quan h xã h i khác trong các lĩnh v c i s ng và tinh th n. Chính vì con ngư i là s n ph m c a t nhiên và xã h i cho nên con ngư i ch u s chi ph i c a môi trư ng t nhiên và xã h i cùng các quy lu t bi n i c a chúng. Các quy lu t t nhiên như quy lu t v s phù h p gi a cơ th và môi trư ng, quy lu t v quá trình trao i ch t... tác ng t o nên phương di n sinh h c c a con ngư i. Các quy lu t
tâm lý, ý th c hình thành và ho t ng trên n n t ng sinh h c c a con ngư i hình thành tư tư ng tình c m khát v ng ni m tin, ý chí. Các quy lu t xã h i quy nh m i quan h gi a ngư i v i ngư i, i u ch nh hành vi c a con ngư i. H th ng các quy lu t trên cũng tác ng lên con ngư i, t o nên th th ng nh t hoàn ch nh gi a sinh h c cái xã h i trong con ngư i. V i tư cách là con ngư i xã h i, là con ngư i ho t ng th c ti n con ngư i s n xu t và c a c i v t ch t, tác ng vào t nhiên c i t o t nhiên, con ngư i là ch th c i t o t nhiên. Như v y con ngư i v a do t nhiên sinh ra, b ph thu c vào t nhiên v a tác ng vào t nhiên. Tình c m th ng tr t nhiên ch có con ngư i m i kh c ph c ư c t nhiên b ng cách t o ra nh ng v t ch t, hi n tư ng không như t nhiên b ng cách to ra nh ng v t ch t, hi n tư ng không như t nhiên v n có b ng cách ó con ngư i ã bi n i b m t c a t nhiên, b t t nhiên ph i ph c v con ngư i. Tuy nó là s n ph m c a t nhiên. M t i u ch c ch n r ng có con ngư i ch có th th ng tr t nhiên n u bi t tuân theo và n m b t các quy lu t c a chính b n thân ó. Quá trình c i bi n t nhiên, con ngư i cũng t o ra l ch s cho mình. Con ngư i không nh ng là s n ph m c a xã h i mà con ngư i còn là ch th c i t o chúng. B ng m i ho t ng lao ng s n xu t con ngư i sáng t o ra toàn b n n văn hoá v t ch t, tinh th n. B ng ho t ng cách m ng. Con ngư i ánh d u thêm các trang s m i cho chính mình m c dù t nhiên và xã h i u v n ng theo nh ng quy lu t khách quan song quá trình v n ng c a con ngư i luôn xu t phát t nhu c u, ng cơ và h ng thú, theo u i nh ng m c ích nh t nh và do ó ã tìm cách h n ch ho c m r ng ph m vi tác d ng cu quy lu t cho phù h p v i nhu c u và m c ích c a mình. N u không có con ngư i v i tư cách là ch th sinh ng nh t c a xã h i thì không th có xã h i, không th có s v n ng c a xã h i mà vư t lên t t c chính là c a c i v t ch t. III. Vai trò c a ch nghĩa Mác v con ngư i trong đ i s ng xã h i. Do nhân th c ư c vai trò và t m quan tr ng c a v n con ngư i c bi t là v n con ngư i trong s nghi p công nghi p hoá, hi n i hoá t nư c ta hi n nay. ng và nhân dân ta ã và ang xây d ng và phát tri n t nư c toàn di n v nhi u m t c bi t là lĩnh v c kinh t , nó ph thu c r t nhi u vào nhi u chi n lư c con ngư i: C n ào t o con ngư i m t cách có chi u sâu l y tư tương và ch nghĩa Mác - Lênin làm n n t ng, cũng như trên th gi i nư c ta chi n lư c con ngư i nó có m t ý nghĩa h t s c quan tr ng và phát tri n úng hư ng chi n lư c ó c n có m t chính sách phát tri n con ngư i, không con ngư i i l ch tư tư ng tuy nhiên trong th c t không ít ngư i s ngang i tìm kh năng phát tri n nó trong ch nghĩa tư b n. Nhi u ngư i tr v ph c sinh và tìm s hoàn thi n con ngư i trong các tôn giáo và các h tư tư ng truy n th ng. Có ngư i l i sáng t o ra tư tư ng tôn giáo m i cho phù h p v i con ngư i Vi t Nam. Song nhìn l i m t cdách khách quan và khoa h c s t n t i c a ch nghĩa Mác - Lênin trong xã h i Vi t Nam có l không ai có th ph nh n ư c vai trò ưu tr i và tri n v ng cu nó trong s nghi p phát tri n con ngư i t o à cho bư c phát tri n ti p theo c a s nghi p công nghi p hoá, hi n i hoá thì m t nư c ang còn tình tr ng kém phát tri n như nư c ta không th không xây d ng m t chính sách phát tri n lâu dài, có t m nhìn xa
trông r ng phát tri n con ngư i nâng cao ch t lư ng c a ngư i lao ng. Hơn b t c m t lĩnh v c nghiên c u nào khác, lĩnh v c phát tri n con ngư i là m c tiêu cao c nh t c a toàn dân, ưa loài ngư i t i m t k nguyên m i, m ra nhi u kh năng tìm ra nh ng con ư ng t i ưu i t i tương lai con ư ng kh quan nh t cho s nghi p phát tri n con ngư i trong s nghi p công nghi p hoá hi n i hoá t nư c. Trong i s ng xã h i th c ti n cơ s v n d ng khoa h c và sáng t o ch nghĩa Mác - Lênin v con ngư i t i h i ngh l n th tư c a ban ch p hành trung ương ng khoá VII ra ngh quy t và thông qua ngh quy t v vi c phát tri n con ngư i Vi t Nam toàn di n v i tư cách là " ng l c c a s nghi p xây d ng xã h i m i, ng th i là m c tiêu c a ch nghĩa xã h i" ó là "con ngư i phát tri n cao v trí tu , cư ng tráng v th ch t phong phú v tinh th n, trong sáng v o c". B i l , ngư i lao ng nư c ta ngày càng óng vai trò quan tr ng trong m i lĩnh v c c a i s ng xã h i và trong s phát tri n c a n n kinh t t nư c theo c ch th trư ng, dư i s qu n lý c a nhà nư c, theo nh hư ng xã h i ch nghĩa thì ch t lư ng c a ngư i lao ng là nhân t quy t nh ngh quy t i h i i bi u toàn qu c l n th VIII c a ng ã kh ng nh "Nâng cao dân trí, b i dư ng và phát huy ngu n l c to l n c a con ngư i Vi t Nam là nhân t quy t nh th ng l i cu công cu c i m i t nư c". Th c ti n ã ch ng t xã h i ta hi n nay tình tr ng m t hài hoà v m t b n th c a m i cá nhân là ch y u, là t t c b n th cá nhân phát tri n toàn di n và hài hoà v o c, trí tu , th l c là m c tiêu xây d ng con ngư i trong ch nghĩa xã h i nhưng m c tiêu cơ b n và quan tr ng hơn c là v n con ngư i ph i tr thành nhân t quy t nh l ch s xã h ivà l ch s c a chính mình. Các nhà tư tư ng tư s n xuyên t c ch nghĩa Mác cho r ng ó là "ch nghĩa không có con ngư i" th c t thì, ch nghĩa Mác là m t ch nh th th ng nh t c a ba b ph n tri t h c nghiên c u các quy lu t c a th gi i, giúp ta hi u b n ch t, m i quan h t nhiên - xã h i - con ngư i, chính tr kinh t v ch ra quy lu t i lên c a xã h i, ch nghĩa xã h i khoa h c ch ra con ư ng và phương pháp nghiên c u con ngư i. Ch nghĩa Mác là m t ch nghĩ vì con ngư i, ch nghĩa nhân o. H c thuy t ó không ch ch ng minh b n ch t c a con ngư i ("t ng hoà c a các quan h xã h i") và b n tính con ngư i ("luôn vươn t i s hoàn thi n") mà còn v ch hư ng ưă con ngư i i úng b n ch t và b n tính c a mình, gi i phóng, xoá b s tha hoá, t o i u ki n phát huy m i s c m nh b n ch t ngư i, phát tri n toàn di n, hài hoà cho t ng cá nhân. S phù h p gi a tư tư ng Mác Xít v i b n ch t và b n tính ngư i ã thu ph c và làm say mê nh ng con ngư i h ng mong vươn lên xây d ng xã h i m i, m ra m i kh năng cho s phát tri n con ngư i. Ch có ch nghĩa Mác - Lênin m i có th v ch rõ ư c hư ng i úng cho con ư ng i lên xã h i ch nghĩa Vi t Nam, th c t cho th y cùng v i tư tư ng H Chí Minh, ch nghĩa Mác - Lênin vào Vi t Nam ã làm nên th ng l i cách m ng gi i phòng dân t c (1945), th ng nh t t nư c (1975) th c hi n ý chí c l p t do con ngư i vi t Nam i u mà bao nhiêu h c thuy t trư c Mác không th áp d ng ư c, và chính ch nghĩa Mác - Lênin ã làm thay i, tr thành h tư tư ng chính th ng c a toàn xã h i, thay i nhanh chóng i s ng tinh th n i a s nhân dân Vi t Nam. Th c ti n ho t ng cách m ng xã h i ch nghĩa v a nhanh chóng nâng cao trình nh n th c toàn di n. B ng h th ng giáo d c v i các hình th c ào t o a d ng, v i các hình th c khoa h c th m
nhu n tinh th n cơ b n c a ch nghĩa Mác - Lênin ã hình thành k ti p nhau nh ng l p ngư i lao ng m i ngày càng có tư tư ng, trình chung, chuyên môn cao ngày nay chúng ta ã có m t i ngũ cán b văn hoá khoa h c công ngh v i trình lý lu n và qu n lý t t ng u trong c nư c. Có th nói ch trong m t th i gian ng n h tư tư ng Macxít ã th hi n xu hư ng c a mình i v i n n văn hoá dân dã, xoá b d n d n s th ng tr c a các lo i tư tư ng t phát, l c h u, th p kém trong con ngư i cũ, mê tín d oan, các ni m tin mù quáng… V i s c m nh có tính khoa h c, h c thuy t Mác - Lênin ã v ch rõ ư c nh ng y u t phi khoa h c, phi nhân o, các lo i th gi i quan, nhân sinh quan sai l ch mà trư c ó ã làm mai m t trí tu , tính tích c c trong con ngư i c a các h tư tư ng truy n th ng. M t khác, ch nghĩa Mác - Lênin còn th hi n rõ tính ưu vi t trong con ngư i i v i các lu ng tư tư ng tư s n ngo i nh p c a Phương Tây, và các trào lưu tư tư ng tư s n hi n t i ang làm l ch hư ng i c a nh ng con ngư i chân chính trong i u ki n i s ng v t ch t khó khăn. L n u tiên trong l ch s dân t c xi ng xích c a chân lý c truy n, c a n n s n xu t ti u nông v i tư duy còn h n ch , kinh nghi m, phi khoa h c trong con ngư i thi u văn hoá do xã h i cũ l i ã ư c tri th c khoa h c Mác xít phá tan. M t ý th c tiên ti n ra i. Các tín ngư ng d n d n cũng ph i như ng ch cho ni m tin khoa h c. Các y u t tư duy duy v t bi n ch ng hình thành trong i s ng thư ng ngày, trong lao ng, cũng như trong m i ho t ng c a xã h i. Th gi i quan khoa h c ngày càng ăn sâu nh ng con ngư i luôn ph n u cho th ng l i c a ch nghĩa xã h i nó nhìn th gi i, xã h i, con ngư i trong s v n ng và phát tri n trong tính hi n th c và ti m n nh ng kh năng, s t n t i khách quan là i u ki n s ng và s phát tri n con ngư i. Th gi i quan ó hàm ch a nhân sinh quan ti n b , kh c ph c d n nh ng quan ni m sai l m, phi n di n v con ngư i c a các h tư tư ng khác. S chuy n i h tư tư ng d n n chuy n i h giá tr c a xã h i và giá tr con ngư i, con ngư i t ch ph c tùng chuy n sang t ch , sáng t o, t ch d a trên t p quán chuy n sang lý trí, dân ch , t chí tìm cách hoà ng chuy n sang tôn tr ng c cá tính và b n lĩnh riêng. Các chu n m c m i c a con ngư i òi h i không ch phát tri n t ng m t riêng l mà ph i là cá nhân phát tri n hài hoà tính cách m ng c a h c thuy t Mác xít kh c ph c d n l i s ng th ng, h p hòi, làm cơ s cho l i s ng tích c c, vì xã h i, phát tri n ý th c luôn vươn lên làm ch và xây d ng cu c s ng m i xu t hi n nh ng nhân cách m i. Tuy nhiên s phát tri n con ngư i ngày nay không ch là s n ph m c a h tư tư ng Mác xít vì ngay khi ch nghĩa Mác xít tr thành h tư tư ng chính th ng Vi t Nam thì các tôn giáo, các h tư tư ng và văn hoá b n a ã có s c s ng riêng c a nó. Ch nghĩa Mác - Lênin thâm nh p, nó như m t h tư tư ng khoa h c vư t h n lên cái n n văn hoá b n a, nhưng nó cũng ch u s chi ph i tác ng an xen c a các y u t sai - úng, y u - m nh, m i - cũ, v.v.. Các y u t tích c c ã thúc y, còn các y u t tiêu c c thì kìm hãm s phát tri n con ngư i. S văn minh, phát tri n hoá con ngư i Vi t Nam c a ch nghĩa Mác - Lênin v a có l i th song cũng không tránh kh i nh ng sai l m. Sai l m là s ch ng tr c a tư tư ng văn
hoá b n a ã thành truy n th ng. L i th là văn hoá b n a chưa có m t h tư tư ng khoa h c nh hình v ng ch c, nó dư ng như ang thi u m t lý thuy t khoa h c. N u như không có ch nghĩa Mác - Lênin xã h i Vi t Nam phát tri n hơn, ó là tư tư ng c a nh ng ngư i thi u hi u bi t v m t xã h i ti n b , luôn coi cái trư c m t mình là nh ng th vô giá tr mà ch ch y theo trào lưu, i u áng trách hơn là h c n cho r ng văn hoá Vi t Nam s phong phú hơn, c s c hơn. Th c t , t khi xu t hi n ch nghĩa Mác - Lênin xã h i Vi t Nam như ư c ti p thêm s c m nh, phát tri n có khoa h c hơn, khía c nh nào ó trình dân trí, trình năng l c, văn hoá, khoa h c, ngh thu t… Con ngư i Vi t Nam không thua kém con ngư i c a các nư c văn minh khác. Theo ch nghĩa Mác - Lênin con ngư i ch nh ng cá th , là s th ng nh t gi a m t sinh h c và m t xã h i c a nó. Cái mà ch nghĩa Mác - Lênin ã làm ư c ó là lý lu n con ngư i trong xã h i ch không ch m t sinh h c như trư c ây. Và chính v y mà nó ã ư c áp d ng vào xã h i Vi t Nam, trong cách m ng xã h i ch nghĩa con ngư i là y u t quy t nh v a là i m xu t phát v a là m c tiêu c a m i chính sách kinh t - xã h i. Xây d ng ch nghĩa xã h i là xây d ng ư c m t xã h i mà ó có nh ng i u ki n v t ch t và tinh th n th c hi n trong th c t nguyên t c "S phát tri n t do c a m i ngư i là i u ki n cho s phát tri n t do c a t t c m i ngư i" và m t t nư c ta, m t t nư c ang còn nghèo nàn thì vi c phát tri n y u t con ngư i là m t v n mà ng ta ã xác nh ó là v n then ch t cho s phát tri n kinh t t nư c l y ch nghĩa Mác - Lênin là kim ch nam cho m i ho t ng. Chúng ta cũng ã có nh ng i m i rõ r t, s phát tri n hàng hoá nhi u thành ph n theo cơ ch th trư ng, s phân hoá giàu nghèo s phân t ng xã h i, vi c m r ng dân ch i tho i trong sinh ho t chính tr c a t nư c, vi c m c a và phát tri n giao lưu qu c t v các m t kinh t , văn hoá và chính tr , trên th gi . S bi n i nhanh chóng c a tình hình chính tr qu c t , s phát tri n vũ bão c a cu c cách m ng khoa h c và công ngh … i u ó òi h i chúng ta ph i bi t v n d ng ch nghĩa Mác m t cách khoa h c, h p lý và sáng t o áp ng ư c nh ng òi h i c a xã h i m i n u mu n t n t i và vươn lên m t t m cao m i.