Tư tưởng Hồ Chí Minh về quyền con người: Phần 1 - TS. Lại Thị Thanh Bình

Chia sẻ: Lăng Mộng Như | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:185

Thêm vào BST

Báo xấu

34
lượt xem 13
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Phần 1 của cuốn sách "Tư tưởng Hồ Chí Minh về quyền con người" trình bày những nội dung: chương I - Tư tưởng Hồ Chí Minh về quyền con người - Một số vấn đề lý luận chung; chương II - Nội dung tư tưởng Hồ Chí Minh về quyền con người;... Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tư tưởng Hồ Chí Minh về quyền con người: Phần 1 - TS. Lại Thị Thanh Bình

Chịu trách nhiệm xuất bản: Q. GIÁM ĐỐC - TỔNG BIÊN TẬP PHẠM CHÍ THÀNH Chịu trách nhiệm nội dung: ỦY VIÊN HỘI ĐỒNG BIÊN TẬP - XUẤT BẢN TS. VÕ VĂN BÉ Biên tập nội dung: TS. LÊ HỒNG SƠN TS. HOÀNG MẠNH THẮNG NGUYỄN THỊ MINH HƯỜNG PHẠM THỊ NGỌC AN BÙI BỘI THU Trình bày bìa: PHẠM DUY THÁI Chế bản vi tính: NGUYỄN THỊ HẰNG Đọc sách mẫu: PHẠM THỊ NGỌC AN VIỆT HÀ Số đăng ký kế hoạch xuất bản: 4854-2020/CXBIPH/27-347/CTQG. Số quyết định xuất bản: 5635-QĐ/NXBCTQG, ngày 01/12/2020. Nộp lưu chiểu: tháng 12 năm 2020. Mã số ISBN: 978-604-57-6287-5.
Biªn môc trªn xuÊt b¶n phÈm cña Th− viÖn Quèc gia ViÖt Nam L¹i ThÞ Thanh B×nh T− t−ëng Hå ChÝ Minh vÒ quyÒn con ng−êi / L¹i ThÞ Thanh B×nh. - H. : ChÝnh trÞ Quèc gia, 2020. - 288tr. ; 21cm ISBN 9786045757543 1. QuyÒn con ng−êi 2. T− t−ëng Hå ChÝ Minh 323 - dc23 CTM0395p-CIP
LỜI NHÀ XUẤT BẢN C hủ tịch Hồ Chí Minh - Anh hùng giải phóng dân tộc, nhà văn hóa kiệt xuất, người đã cống hiến cả cuộc đời cho sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, giai cấp, giải phóng con người. Xuyên suốt tư tưởng cách mạng của Người, chữ “dân” - con người, luôn được quan tâm và đặt lên hàng đầu, bởi, giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp cuối cùng chính là để giải phóng con người; và cách mạng chỉ thực sự thành công khi nhân dân được hưởng những quyền con người tốt đẹp. Việc đi sâu nghiên cứu và vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về quyền con người là một nhiệm vụ quan trọng và cần được đặt ra trong bối cảnh Việt Nam hiện nay. Để đáp ứng nhu cầu tìm hiểu, nghiên cứu và học tập sâu hơn về tư tưởng Hồ Chí Minh về quyền con người, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật xuất bản cuốn sách Tư tưởng Hồ Chí Minh về quyền con người, của TS. Lại Thị Thanh Bình - Trưởng khoa Kiến thức cơ bản, Trường Đại học Sân khấu điện ảnh Hà Nội. Cuốn sách là nghiên cứu tâm huyết của tác giả về quyền con người trong tư tưởng Hồ Chí Minh, từ đó khẳng định những giá trị mang tính định hướng của tư tưởng Hồ Chí Minh trong việc thực thi và bảo vệ quyền con người Việt Nam trong thời kỳ mới. 5
Mặc dù đã rất cố gắng, nhưng cuốn sách khó tránh khỏi thiếu sót. Rất mong nhận được những ý kiến đóng góp quý báu của bạn đọc để cuốn sách được hoàn thiện hơn trong lần xuất bản sau. Xin trân trọng giới thiệu cuốn sách cùng bạn đọc. Tháng 6 năm 2020 NHÀ XUẤT BẢN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA SỰ THẬT 6
MỞ ĐẦU T rong suốt cuộc đời hoạt động cách mạng, Hồ Chí Minh luôn đặc biệt quan tâm đến vấn đề con người. Tư tưởng căn bản, cốt lõi, xuyên suốt hệ thống tư tưởng cũng như thực tiễn cách mạng của Người, và sự nghiệp cách mạng của dân tộc Việt Nam do Người khởi xướng và lãnh đạo, là giải phóng con người khỏi mọi nô dịch, áp bức, bóc lột, bất công; bảo đảm cho con người được hưởng dụng một cuộc sống xứng với phẩm giá cao quý của con người; tạo điều kiện để con người phát huy, phát triển đầy đủ, toàn diện tiềm năng, thực sự trở thành chủ thể tích cực của tiến bộ lịch sử. Trong tư tưởng và sự nghiệp cách mạng của Hồ Chí Minh, người ta thấy rõ một lôgíc phát triển nhất quán, từ giải phóng con người - dân tộc, đến giải phóng con người - giai cấp và cao nhất là giải phóng con người - nhân loại. Tác phẩm chứa đựng những suy tư mang tính cách mạng đầu tiên về giải phóng con người mang tên Vấn đề dân bản xứ, và trong Di chúc thiêng liêng mà Người để lại cho chúng ta thì “đầu tiên là công việc đối với con người”1. Hai chữ “con người” trăn đi, trở lại _______________ 1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, t.15, tr.616. 7
trong mọi suy tư, quán xuyến trong mọi quyết tâm và hành động cách mạng của Hồ Chí Minh. Tất cả những điều đó, suy đến cùng, là làm thế nào để nhận thức đúng và bảo đảm cho mọi người được hưởng đầy đủ nhất quyền con người. Hồ Chí Minh phê phán chế độ thuộc địa và rộng hơn là chế độ tư bản chủ nghĩa đã xâm phạm, tước đoạt trắng trợn ngay cả những quyền con người cơ bản nhất của người dân bản xứ, của nhân dân lao động ở các nước tư bản. Người thấy rõ một cuộc cách mạng chỉ được coi là thành công và thành công đến nơi, nếu nó mang lại cho con người, nhất là người lao động, những quyền con người “thật”. Người thấy rõ trên thế giới học thuyết nhiều, chủ nghĩa nhiều, nhưng chủ nghĩa chân chính nhất, chắc chắn nhất, cách mạng nhất là chủ nghĩa Mác - Lênin - học thuyết mang lại cho con người những quyền con người đầy đủ và triệt để nhất; và chính trên nền tảng chủ nghĩa Mác - Lênin, Hồ Chí Minh đã thâu hóa tinh hoa tư tưởng, văn hóa Đông - Tây, kim - cổ, trong đó có những giá trị tư tưởng, văn hóa về quyền con người, đã phân tích và tổng kết thực tiễn để đúc rút ra những quy luật của lịch sử, từ đó xây dựng nên và cùng với Đảng Cộng sản và nhân dân Việt Nam thực hiện thành công một hệ thống lý luận khoa học, cách mạng và nhân văn về giải phóng con người một cách triệt để nhất, về giành lại và bảo đảm cho con người, trước hết là người Việt Nam, được hưởng đầy đủ mọi quyền con người tốt đẹp. Có thể khẳng định, có một hệ thống tư tưởng Hồ Chí Minh về quyền con người đã được hình thành và đang từng bước được hiện thực hóa trong thực tiễn cách mạng Việt Nam. Trải qua những bước thăng trầm và biến động của lịch sử Việt Nam và 8
lịch sử thế giới, tư tưởng Hồ Chí Minh về quyền con người đã và đang khẳng định giá trị và sức sống mạnh mẽ của nó. Chính vì thế, việc đi sâu nghiên cứu, vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về quyền con người trong lý luận và thực tiễn là một nhiệm vụ khoa học rất quan trọng, tất yếu cần phải đặt ra trong nghiên cứu khoa học chính trị ở Việt Nam. Về mặt lý luận, nghiên cứu lý luận về quyền con người nói chung, tư tưởng Hồ Chí Minh về quyền con người nói riêng, tuy đã được quan tâm triển khai trong những năm gần đây nhưng cũng như khoa học chính trị nói chung, những nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về quyền con người nói riêng, còn khá mới mẻ ở Việt Nam. Đa số những công trình nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về quyền con người được công bố, còn ở giai đoạn khai phá hướng đi, cung cấp những nhận thức đầu tiên, tuy rất quý báu, nhưng cần tiếp tục được đi sâu thêm cho tương xứng với một đối tượng nghiên cứu vốn ở vị trí trung tâm, chứa đựng nhiều tầng ý nghĩa và giá trị trong di sản Hồ Chí Minh. Vì thế, việc triển khai một cuốn sách mang tính hệ thống, theo hướng vận dụng những cách tiếp cận hiện đại về quyền con người, đối với tư tưởng Hồ Chí Minh về quyền con người, là một đòi hỏi cấp thiết về lý luận hiện nay, góp phần bổ sung những tri thức khoa học mới, quan trọng cho hệ thống tri thức của khoa học chính trị ở Việt Nam nói chung và nghiên cứu về Hồ Chí Minh nói riêng. Về mặt thực tiễn, nhận thức, thể chế hóa và hiện thực hóa quyền con người là một nhiệm vụ chính trị rất quan trọng, đã được Hồ Chí Minh và Đảng Cộng sản Việt Nam khẳng định từ rất sớm. 9
Đánh đuổi thực dân Pháp, đế quốc Mỹ, giành độc lập và tiến hành sự nghiệp đổi mới toàn diện đất nước, v.v., đó chính là những sự nghiệp thực tiễn góp phần thực hiện mục tiêu hiện thực hóa quyền con người ở Việt Nam. Những thành tựu của sự nghiệp giải phóng, đổi mới và phát triển là hết sức to lớn. Quyền con người ở Việt Nam ngày càng được nhận thức chính xác hơn, thể chế hóa ngày càng đầy đủ hơn và hiện thực hóa ngày càng toàn diện và thực chất hơn. Tuy nhiên, nhận thức là một quá trình, điều kiện chưa đầy đủ và năng lực thực tiễn chưa hoàn thiện của các chủ thể chính trị ở Việt Nam, và các thế lực thù địch vẫn luôn tìm mọi cách lợi dụng, bóp méo, xuyên tạc vấn đề nhân quyền, dân chủ hòng chống phá chế độ ta, tất cả những điều đó khiến cho vấn đề quyền con người ở Việt Nam cần tiếp tục được đi sâu nhận thức và giải quyết, đặc biệt là trên nền tảng chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh. Rõ ràng, việc tiếp tục đi sâu nghiên cứu, vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về quyền con người có ý nghĩa thực tiễn to lớn. Từ lý luận và thực tiễn đó, cuốn sách tập trung làm rõ một số vấn đề lý luận chung về quyền con người trong tư tưởng Hồ Chí Minh, phân tích các khái niệm công cụ; quá trình hình thành, phát triển và phương pháp tiếp cận; hệ thống hóa và phân tích các nội dung cơ bản của tư tưởng Hồ Chí Minh về quyền con người; từ đó khẳng định những giá trị bền vững của tư tưởng Hồ Chí Minh về quyền con người góp phần định hướng cho việc thực thi và bảo vệ quyền con người Việt Nam trong thời kỳ đổi mới và hội nhập quốc tế. 10
Chương I TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ QUYỀN CON NGƯỜI - MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG 1. Các khái niệm a) Khái niệm quyền con người Quyền con người là vấn đề được cả nhân loại quan tâm sâu sắc, đây cũng là vấn đề rất nhạy cảm, phức tạp, đa diện, do đó có nhiều khái niệm khác nhau, và được tiếp cận ở nhiều góc độ khác nhau, thậm chí đối lập nhau đã được đề xuất. Tuy nhiên, dù được tiếp cận ở góc độ nào thì quyền con người cũng được xác định như là những chuẩn mực kết tinh những giá trị nhân văn của toàn nhân loại, chỉ áp dụng với con người, cho tất cả mọi người và được cộng đồng quốc tế thừa nhận, tuân thủ. Cho dù có những cách nhìn nhận khác biệt nhất định thì có một điều không thể thay đổi về quyền con người, đó là những giá trị cao cả thuộc về con người, cần được tôn trọng và bảo vệ trong mọi xã hội và trong mọi giai đoạn lịch sử. 11
Theo tài liệu của Liên hợp quốc, cho đến nay, rất nhiều định nghĩa về quyền con người đã được công bố. Mỗi định nghĩa tiếp cận vấn đề quyền con người ở một góc độ nhất định, chưa có định nghĩa nào bao quát được tất cả các thuộc tính về quyền con người. Tính phù hợp của các định nghĩa thường được đánh giá bởi mức độ nhận thức của mỗi cá nhân cũng như mục đích sử dụng định nghĩa đó. Một số định nghĩa sau được sử dụng khá rộng rãi và rõ ràng, về nội hàm giữa chúng có điểm chung nhất định như đã nói ở trên: “Quyền con người là những bảo đảm pháp lý toàn cầu có tác dụng bảo vệ các cá nhân và các nhóm chống lại những hành động hoặc sự bỏ mặc mà làm tổn hại đến nhân phẩm, những sự được phép và tự do cơ bản”1; “Quyền con người là những sự được phép mà tất cả thành viên của cộng đồng nhân loại, không phân biệt giới tính, chủng tộc, tôn giáo, địa vị xã hội...; đều có ngay từ khi sinh ra, đơn giản chỉ vì họ là con người”2; “Quyền con người là những quyền bẩm sinh, vốn có của con người mà nếu không được hưởng thì chúng ta sẽ không thể sống như một con người”3. _______________ 1. Ohchr: Frequently Asked Questions on a Human Rights - based Approach to Development Cooperation, New York and Geneva, 2006, p.1. 2, 3. Leah Levin: Human Rights: Questions and Answers, UNESCO Publishing, 5th edition, updated, 2009, p.4. 12
Theo quan điểm của C.Mác - Ph.Ăngghen, tiền đề đầu tiên của lịch sử nhân loại là sự tồn tại của những cá nhân con người sống và hành vi lịch sử đầu tiên là việc sản xuất ra những tư liệu để thỏa mãn những nhu cầu ấy và sản xuất ra bản thân đời sống vật chất. Do đó, quyền và tự do cơ bản của con người, đối với C.Mác - Ph.Ănghen, còn gắn với những điều kiện kinh tế, chính trị, văn hóa, với những khát vọng, nhu cầu và lợi ích cụ thể. Đó là những con người hoạt động thực tiễn, thông qua cải tạo thế giới mà cải biến chính bản thân mình, thỏa mãn quyền và lợi ích cho chính mình. C.Mác - Ph.Ăngghen đề cao quyền tự do cá nhân như là điểm xuất phát của quyền con người, việc bảo đảm quyền và phát triển quyền tự do của mỗi người là tiền đề cho sự phát triển tự do của tất cả mọi người trong xã hội. Mọi quyền cá nhân chỉ có thể được coi là hợp lý khi nó đặt trong mối quan hệ giữa người với người và trong cộng đồng xã hội. Như vậy, việc giải phóng cá nhân phải gắn liền với giải phóng xã hội, phát triển tự do của mỗi người phải gắn với sự phát triển một chế độ nhà nước và xã hội nhất định. Jacques Mourgon, giáo sư thuộc Đại học Khoa học xã hội Toulouse định nghĩa: Quyền con người là những đặc quyền được các quy tắc điều khiển mà con người giữ 13
riêng lấy trong các quan hệ của mình với các cá nhân và với chính quyền1. Trong Đại từ điển tiếng Việt, nhân quyền chính là quyền con người. Với ý nghĩa như vậy, nhân quyền hay quyền con người là hai từ đồng nghĩa, do đó, hoàn toàn có thể sử dụng hai từ này trong hoạt động nghiên cứu lý luận, giảng dạy và hoạt động thực tiễn về nhân quyền. Tóm lại, có thể thừa nhận và sử dụng định nghĩa sau về quyền con người: quyền con người là khái niệm dùng để chỉ những nhu cầu, lợi ích tự nhiên, vốn có và khách quan của con người được ghi nhận và bảo vệ trong pháp luật quốc gia, phù hợp với các giá trị pháp lý quốc tế. Phân biệt quyền con người và quyền công dân: Theo quan điểm của C.Mác - Ph.Ăngghen, quyền con người (human rights) và quyền công dân (citizens rights) là hai khái niệm có nội dung và ý nghĩa khác nhau, nhưng không đối lập, mà thực chất là thống nhất với nhau. “Quyền con người phải thu hút được quyền công dân vào nội dung của nó”, vì chúng nằm trong một chỉnh thể thống nhất, phản ánh tổng thể nhu cầu của con người hiện thực trong điều kiện còn tồn tại nhà nước. Tuy nhiên, về khái niệm vẫn có sự phân biệt tương đối. Theo C.Mác: quyền công dân là những quyền _______________ 1. Xem J. Mourgon: Quyền con người, Bản dịch, Hà Nội, 1995, tr.12. 14
chính trị, những quyền cá nhân con người, với tư cách là thành viên xã hội công dân, còn quyền con người là những đặc quyền chỉ có con người mới có, với tư cách là con người1. Theo từ điển Merriam - Webster’s Collegiate Dictionary, công dân là một thành viên của một nhà nước mà người đó có nghĩa vụ trung thành và được hưởng sự bảo vệ2. Quyền công dân cũng được định nghĩa ở nhiều góc độ khác nhau, nhưng khái quát nhất, có thể kể đến định nghĩa: quyền công dân là những lợi ích pháp lý được các nhà nước thừa nhận và bảo vệ cho những người có quốc tịch của nước mình. Phân biệt khái niệm quyền con người và quyền công dân về: nguồn gốc lịch sử, nội hàm khái niệm, ngoại diên khái niệm, chủ thể và cách thức thực hiện các quyền mà hai khái niệm đề cập: Về nguồn gốc lịch sử khái niệm quyền con người, quyền công dân: Tư tưởng về quyền con người xuất hiện từ rất sớm trong lịch sử, xuất phát từ việc bảo đảm nhân phẩm của con người. Nếu quyền con người được luật quốc tế (toàn cầu và khu vực) thừa nhận năm 1945, chính thức được hợp thức hóa về văn bản và được khẳng định cùng với Tuyên ngôn quốc tế nhân quyền (1948) thì quyền công dân xuất hiện cùng với cuộc cách mạng _______________ 1. Xem C.Mác, Ph.Ănghen: Về quyền con người, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, tr.14. 2. Xem Merriam - Webster’s Collegiate Dictionary, 2016. 15
tư sản, xuất phát và bảo đảm mối quan hệ giữa các cá nhân với nhà nước. Xét về lịch sử, khái niệm quyền công dân ra đời sớm hơn khái niệm quyền con người. Về nội hàm của khái niệm quyền con người, quyền công dân: Quyền con người là tập hợp những nhu cầu và lợi ích tự nhiên được pháp luật quốc tế và pháp luật của từng quốc gia quy định, được áp dụng bình đẳng cho tất cả thành viên của cộng đồng nhân loại, không phân biệt dân tộc, quốc tịch, chủng tộc, sắc tộc, tôn giáo, giới tính, độ tuổi, trình độ, thu nhập, v.v.. Quyền con người rộng về nội hàm bởi nó không chỉ thể hiện mối quan hệ giữa công dân với nhà nước, mà nó còn thể hiện mối quan hệ giữa các nhà nước với các cá nhân khác trong cộng đồng nhân loại, cũng như giữa các nhà nước với cộng đồng quốc tế. Quyền công dân là tập hợp những nhu cầu và lợi ích tự nhiên được pháp luật của một nước quy định, được áp dụng một cách bình đẳng cho những công dân có quốc tịch của một quốc gia. Như vậy, quyền công dân chỉ thể hiện mối quan hệ giữa nhà nước với công dân của nhà nước đó. Xét về nội dung, khái niệm quyền con người rộng hơn khái niệm quyền công dân. Về ngoại diên của khái niệm quyền con người, quyền công dân: Nếu coi quyền con người là tập hợp những nhu cầu và lợi ích tự nhiên, vốn có của con người dù chưa được thể hiện bằng các quy định cụ thể nhưng lại hàm chứa trong các quy định mang tính nguyên tắc 16
của pháp luật quốc tế thì quyền công dân chỉ là sự cụ thể hóa các nguyên tắc và quy định về quyền con người chứ không vượt ra ngoài khuôn khổ của quyền con người. Ngoại diên quyền con người rộng hơn ngoại diên quyền công dân. Về chủ thể thực hiện quyền con người, quyền công dân: Ở quyền con người, chủ thể thực hiện quyền con người chính là con người, không phân biệt quốc tịch, độ tuổi, giới tính, dân tộc, sắc tộc, vị trí, tài sản, huyết thống. Với quyền công dân, chủ thể thực hiện là công dân, là người thuộc về một nhà nước nhất định mà người này mang quốc tịch. Về cách thức thực hiện quyền con người, quyền công dân: Quyền con người được bảo đảm bằng pháp luật và cơ chế của quốc gia và quốc tế: diễn đàn, thủ tục điều tra, giải quyết, khiếu nại, tố cáo vi phạm nhân quyền của Liên hợp quốc và một số tổ chức liên chính phủ và khu vực. Là quyền vốn có, không do chủ thể nào ban phát. Thể hiện vị thế của mỗi cá nhân trong quan hệ với quốc gia của họ và quan hệ với cộng đồng nhân loại. Quyền công dân được bảo đảm bằng pháp luật và cơ chế quốc gia: tòa án và một số chế tài ở mỗi quốc gia. Thể hiện vị thế của mỗi cá nhân với tư cách là công dân trong quốc gia đó. Trường hợp phức tạp mới có thể nối tiếp bằng cơ chế quốc tế. Hai cơ chế này có thể tác động qua lại, đôi khi lại có sự chuyển hóa khi một vấn đề về công dân ở một quốc gia có thể trở thành một vấn đề về 17
quyền con người và được giải quyết thông qua các quy định pháp luật và cơ chế quốc tế. Từ sự so sánh này, có thể nói rằng quyền công dân và quyền con người là hai phạm trù có mối liên hệ chặt chẽ, tác động và bổ sung với nhau. Tuy vậy, đối tượng và phạm vi điều chỉnh, thực thi của quyền công dân và quyền con người lại không tương đồng. Và vì vậy, hai phạm trù này vẫn sẽ song hành cùng nhau. b) Khái niệm tư tưởng Hồ Chí Minh về quyền con người Tư tưởng Hồ Chí Minh về quyền con người có tính toàn diện, tiến bộ và đi tiên phong trong việc giải phóng con người, làm tiền đề cho sự phát triển toàn diện của con người. Điều này thể hiện nội hàm khái niệm, phương thức thực thi và mục đích thực hiện quyền con người. Hồ Chí Minh có quan điểm riêng của mình về quyền con người. Đối tượng mà Hồ Chí Minh nói đến trong phạm trù quyền con người là tất cả mọi người mà nổi bật là những con người xuất phát từ các dân tộc thuộc địa, những dân tộc nghèo nàn, kém phát triển. Đặc biệt là nhóm người cần sự quan tâm đặc biệt như phụ nữ, trẻ em, người khuyết tật, v.v.. Với Chủ tịch Hồ Chí Minh, sinh thời Người mong ước: “Tôi chỉ có một ham muốn, ham muốn tột bậc, là làm sao cho nước ta được hoàn toàn độc lập, dân ta được hoàn toàn tự do, đồng bào ai cũng có cơm ăn, áo mặc, 18