Ứng dụng tập tính trong chăn nuôi

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:7

Thêm vào BST

Báo xấu

176
lượt xem 16
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Cơ chế chọn lựa thức ăn của động vật diễn ra như thế nào? Vì sao mỗi loài động vật lại có sở thích ăn riêng của nó ? Vì sao mỗi loài động vật lại thích ăn loại thức ăn này mà không thích loại thức ăn kia? Vì sao cũng là một loại thức ăn mà hom nay ăn nhiều và ngày mai ăn ít vẫn còn câu hỏi đầy thách thức đối với khoa học. Nghiên cứu tập tính ăn và cơ chế học ăn sẽ giúp trả lời các câu hỏi: ......

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Ứng dụng tập tính trong chăn nuôi

øng dông tËp tÝnh trong ch¨n nu«i § m V¨n TiÖn* v Phan Vò H¶i Bé m«n Sinh lý gia sóc, §¹i häc N«ng L©m HuÕ *T¸c gi¶ ®Ó liªn hÖ: PGS, TS. § m V¨n TiÖn, Bé m«n Sinh lý gia sóc, §¹i häc N«ng L©m HuÕ Mobi: 0989245836 ; Email: tiendamvan@dng.vnn.vn Abstract The application of bahavior in animal breeding Production of animals that are hand-fed or kept in feedlots, or during periods of drought, is likely to be sub- optimal if they are slow to begin ingesting new feeds after their diet is suddenly changed. In many vertebrate species, neophobia is common when individuals are controlled with unfamiliar but editable feeds. It is probably the basis of a protective process that allows animals to avoid toxicosis while learning from the post-ingestive consequences of eating a new and potentially toxic feed. This is a synthesed paper for summarizing all behavioral research outcomes had done by research team in Hue University of Agriculture and Forestry for 15 years. The main research activities are focused on feed neophobia, grazing and ruminating behaviour, and especially learned behaviour. In application, these results are modified as a methods for reducing times of food adaptation. Key words: animals, neophobia, grazing, ruminating behavior, adaptation §Æt vÊn ®Ò C¬ chÕ chän lùa thøc ¨n cña ®éng vËt diÔn ra nh− thÕ n o? V× sao mçi lo i ®éng vËt l¹i cã së thÝch ¨n riªng cña nã? V× sao mçi lo i ®éng vËt l¹i thÝch ¨n lo¹i thøc ¨n n y m kh«ng thÝch lo¹i thøc ¨n kia (¨n g×)? V× sao còng l mét lo¹i thøc ¨n m h«m nay ¨n nhiÒu v ng y mai ¨n Ýt (¨n bao nhiªu?) vÉn cßn l c©u hái ®Çy th¸ch ®è ®èi víi khoa häc. Nghiªn cøu tËp tÝnh ¨n v c¬ chÕ häc ¨n sÏ gióp tr¶ lêi c¸c c©u hái: ®éng vËt ¨n g×? v ¨n bao nhiªu (Provenza 1995; Forble, 1995, Nolan, 1996; § m V¨n TiÖn, 1997, 2002, 2007; Vò ChÝ C−¬ng 2006). §©y l mét h−íng ®i míi mÎ, ®Çy triÓn väng v× ë n−íc ta v c¸c n−íc ch©u ¸ cã tr×nh ®é ph¸t triÓn kh¸ h¬n n−íc ta, nh−ng vÉn cßn Ýt c¸c nghiªn cøu liªn quan ®Õn tËp tÝnh v nh÷ng øng dông cña nã nh»m t¨ng n¨ng suÊt ch¨n nu«i v h¹n chÕ nh÷ng rñi ro trong trao ®æi chÊt cña gia sóc (Vò ChÝ C−¬ng 2006 ; § m V¨n TiÖn 2007). Trong kho¶ng 15 n¨m g©n ®©y, c¸c nh nghiªn cøu vÒ tËp tÝnh ® ®Æt vÊn ®Ò nghiªn cøu hiÖu øng neophobia v ¶nh h−ëng cña nã ®Õn c¬ chÕ chän lùa thøc ¨n v l−îng ¨n v o (food intake) víi môc ®Ých t×m hiÓu vÒ c¬ chÕ kiÓm so¸t c¸c qu¸ tr×nh ®ã v øng dông c¬ chÕ chän lùa thøc ¨n trong viÖc n©ng cao l−îng ¨n v o nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông thøc ¨n trong ch¨n nu«i gia sóc gia cÇm. C¸c nhãm nghiªn cøu chÝnh vÒ vÊn ®Ò n y bao gåm: Gs. F.D. Provenza, ë Utah University U.S.A (1995); Gs. J.V. Nolan ë UNE, Australia (1995); Gs. M. Forble ë Leed University U.K (1997); § m V¨n TiÖn ë §¹i häc N«ng L©m HuÕ (2002) v Vò ChÝ C−¬ng ë ViÖn Ch¨n nu«i H Néi (2006). KÕt qu¶ c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ trªn ® ®Æt c¬ së quan träng cho lý thuyÕt sù chän lùa thøc ¨n ë ®éng vËt xÐt theo khÝa c¹nh tËp tÝnh. Môc ®Ých cña c«ng tr×nh nghiªn cøu n y thÓ hiÖn ë c¸c khÝa c¹nh d−íi ®©y. Môc ®Ých nghiªn cøu kh¸m ph¸: (a) Nghiªn cøu c¬ chÕ chän lùa thøc ¨n tháa m n nhu cÇu dinh d−ìng hiÖn thêi cña vËt nu«i (current nutrient requirement) v ¶nh h−ëng cña hiÖu øng feed neophobia (sî c¸i míi) ®Õn kh¶ n¨ng chÊp nhËn thøc ¨n míi cña ®éng vËt v l−îng ¨n v o (feed
intake) ®Ó b−íc ®Çu ®Æt c¬ së cho (b) X©y dùng m« h×nh lý thuyÕt vÒ sù h×nh th nh tËp tÝnh ¨n häc ®−îc (ingestive learned behavior) ë ®éng vËt v th«ng qua kªnh nghiªn cøu n y nh»m (c) Liªn kÕt nghiªn cøu gi÷a c¬ së khoa häc trong viÖc chia sÎ kinh nghiÖm nghiªn cøu v t o t¹o c¸n bé chuyªn ng nh tËp tÝnh øng dông trong ch¨n nu«i. Xa h¬n n÷a (d) thiÕt lËp c¬ së sè liÖu ®Ó x©y dùng c¬ së lý thuyÕt cña “trao ®æi chÊt an to n” nh»m øng dông trong dinh d−ìng chøc n¨ng ë ng−êi v gi¸ sóc. Môc ®Ých øng dông: (®) Tr−íc m¾t øng dông c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu tËp tÝnh nh»m rót ng¾n thêi gian l m quen víi thøc ¨n míi cña con non sau cai s÷a, nh»m tèi −u ho¸ viÖc sö dông c¸c phÕ phô phÈm n«ng nghiÖp v o môc ®Ých ch¨n nu«i phôc vô cho ch¨n nu«i n«ng hé. §©y l mét vÊn ®Ò ®ang ®−îc s¶n xuÊt quan t©m, nhÊt l ®èi t−îng n«ng d©n nghÌo, ch¨n nu«i dùa chñ yÕu v o nguån thøc ¨n b¶n ®Þa s½n cã cña ®Þa ph−¬ng. VÒ l©u d i x©y dùng chØ sè ng−ìng ®éc cho phÐp feed check lists ®èi víi tËp ®o n c©y thøc ¨n b¶n ®Þa, dïng l m nguyªn liÖu th« cho c¸c nh m¸y thøc ¨n c«ng nghiÖp, m nã cã h m chøa c¸c yÕu tè kh¸ng dinh d−ìng anti-nutritional factor. Nh÷ng quan ®iÓm míi cña nhãm nghiªn cøu trong dinh d−ìng ®éng vËt Chóng t«i quan niÖm r»ng: gia sóc ¨n kh«ng chØ (a) ®Ó t¨ng träng (productivity aim) phôc vô cho môc ®Ých cña con ng−êi, m ¨n cßn (b) ®Ó khoÎ m¹nh (well being) v (c) ®èi víi con ng−êi, ¨n cßn víi môc ®Ých ®Ó trÎ l©u, th«ng minh v xa h¬n (d) ¨n cßn phôc vô cho môc ®Ých tiÕn ho¸. §ã chÝnh l c¬ së triÕt häc ®Ó biÖn minh cho ý t−ëng nghiªn cøu v h¬n n÷a nã sÏ ®ãng gãp nh÷ng m¶ng lý thuyÕt quan träng cho môc ®Ých trao ®æi chÊt an to n xÐt theo gãc ®é tËp tÝnh v dinh d−ìng chøc n¨ng. Lý thuyÕt n y trªn c¨n b¶n coi c¬ thÓ ®éng vËt l mét bé m¸y ho n chØnh cã thÓ tù ®éng kiÓm so¸t l−îng ¨n v o (food intake) v× môc ®Ých an to n cho c¬ thÓ. NÕu d¶i phæ thøc ¨n trong thùc ®¬n réng, c¬ chÕ sÏ ph¸t huy t¸c dông, cßn nÕu hÑp th× c¬ chÕ n y kÐm vËn h nh. §©y l c¬ së lý thuyÕt quan träng c¾t nghÜa v× sao ng y nay ®éng vËt v ngay c¶ con ng−êi ®−îc ¨n uèng víi møc khÈu phÇn dinh d−ìng kh¸ cao m tû lÖ bÖnh tËt l¹i kh«ng gi¶m ®i m l¹i cã xu thÕ t¨ng cao. Quan ®iÓm n y còng gÇn gòi víi quan ®iÓm dinh d−ìng chøc n¨ng ë ng−êi ® ®−îc nhiÒu nh nghiªn cøu ®Ò cËp trong thËp niªn võa qua. Quan niÖm c¨n b¶n vÒ ®éc tè ng y nay còng ®−îc më réng v ng−êi ta cho r»ng mét lo¹i thøc ¨n ®−îc coi l bæ d−ìng, nh−ng l−îng ¨n v o v−ît qu¸ víi nhu cÇu hiÖn thêi vÒ c¸c chÊt dinh d−ìng h m chøa trong thøc ¨n ®ã th× nã còng trë nªn cã h¹i cho trao ®æi chÊt cña c¬ thÓ. C¸c bÖnh dinh d−ìng nh− tiÓu ®−êng (diabet), bÖnh bß ®iÖn (mad cow disease) v bÖnh huyÕt ¸p cao (blood pressure) l nh÷ng vÝ dô ®iÓn h×nh cho hËu qu¶ ¨n v o th¸i qu¸ c¸c chÊt bæ v tÝnh hai mÆt cña vËt chÊt xÐt theo quan ®iÓm triÕt häc §«ng Ph−¬ng. Ph¸t hiÖn míi vÒ tËp tÝnh dinh d−ìng trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y cho thÊy ng−êi v c¶ ®éng vËt, thÓ hiÖn sù “th«ng minh” trong viÖc chän lùa nh÷ng thøc ¨n ®Ó tho¶ m n nhu cÇu cña nã (Provenza 1995, 1996, 1996; Nolan 1995, 1996 ; § m V¨n TiÖn 2003, 2004, 2006, 2007; Vò ChÝ C−¬ng 2006). §©y còng l mét quan ®iÓm khoa häc rÊt ®¸ng ®Ó chóng ta luËn b n v thay ®æi ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu vÒ dinh d−ìng ®éng vËt. ThËt vËy, cã rÊt nhiÒu ®iÒu t−ëng nh− l v« lý nh− con gÊu tróc (chinese bear) chØ ¨n mét lo¹i c©y duy nhÊt l tróc hay con gÊu tói (Koala) biÓu t−îng cña n−íc óc chØ ¨n mét lo¹i l¸ l l¸ b¹ch ® n, trong suèt cuéc ®êi m chóng ®Òu kháe m¹nh, c−êng tr¸ng. Nh÷ng ngo¹i lÖ sinh häc n y kh«ng thÓ gi¶i thÝch ®−îc víi nh÷ng c¬ së cña khoa häc dinh d−ìng ng y nay. Ph¶i ch¨ng chóng
ta cÇn cã nh÷ng ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu míi dùa c¨n b¶n v o tËp tÝnh sinh häc cña ®éng vËt víi quan ®iÓm vÒ sù th«ng minh trong qu¸ tr×nh chän lùa thøc ¨n, hîp víi nhu cÇu v trao ®æi chÊt cña tõng lo i, ®Ó cã nh÷ng c¬ së khoa häc míi khi nghiªn cøu dinh d−ìng ®Æc biÖt l dinh d−ìng chøc n¨ng (§ m V¨n TiÖn, 2007). T−¬ng tù nh− vËy, trong y häc ng−êi ta thÊy bÞ ®au èm v ®Æc biÖt khi bÞ c¶m nhiÔm ký sinh trïng ®−êng ruét (intestinal parasite) th× l−îng ¨n v o (intake) gi¶m ®i râ rÖt. LÏ tù nhiªn thuËn logic sÏ ph¶i l khi bÞ c−íp mÊt d−ìng chÊp trong ®−êng tiªu hãa, vËt chñ mang kÝ sinh trïng sÏ ph¶i ¨n nhiÒu h¬n ®Ó bï ®¾p thiÕu hôt dinh d−ìng. §©y l mét nghÞch lý khã cã c¬ chÕ hiÖn thêi n o cã thÓ gi¶i thÝch tháa ®¸ng. Nghiªn cøu tËp tÝnh sÏ l c¬ héi ®Ó kh¸m ph¸ nh÷ng vÊn ®Ò thó vÞ n y (§ m V¨n TiÖn 2002, 2005, 2006, 2007, Vò ChÝ C−¬ng 2006). ThËt vËy, trªn c¬ së tËp tÝnh dinh d−ìng, chóng ta l¹i hiÓu rÊt râ l gi¶m l−îng ¨n v o l mét c¬ chÕ b¶o vÖ cÇn thiÕt cña c¬ thÓ cho c¸c tr−êng hîp kÓ trªn, v× nã cã liªn quan ®Õn c¬ chÕ tiÕt insulin thuËn chiÒu víi c¬ chÕ thùc b o v miÔn dÞch trong qu¸ tr×nh lo¹i bá c¸c kh¸ng nguyªn hay c¸c yÕu tè g©y h¹i (§ m V¨n TiÖn, 2007). Mét vÊn ®Ò th−êng gÆp trong ¨n uèng l khi gÆp nh÷ng thøc ¨n míi, ng−êi v ®éng vËt th−êng chËm chÊp nhËn (low acception) thËm chÝ tõ chèi (reject) ngay c¶ khi ph©n tÝch hãa häc trong phßng thÝ nghiÖm nhËn thÊy thøc ¨n ®ã ho n to n bæ d−ìng v v« h¹i víi ®èi t−îng ¨n. § m V¨n TiÖn (2002, 2006) cho biÕt 80% lîn §¹i b¹ch thÝ nghiÖm tõ chèi kh«ng ¨n bÌo tÊm 2 tuÇn, 60% bß tõ chèi kh«ng ¨n rØ mËt trong 10 ng y v 100% dª tõ chèi kh«ng ¨n l¸ s¾n trong 24 ng y. C©u hái ®Æt ra trong s¶n xuÊt l : sau khi nghiªn cøu mét lo¹i thøc ¨n b¶n ®Þa n o ®ã, nh khoa häc kÕt luËn l tèt v khuyÕn c¸o n«ng d©n sö dông nã l m thøc ¨n bæ sung, nh−ng khi n«ng d©n l m theo, th× gia sóc cña hä tõ chèi kh«ng ¨n. VËy liÖu ng−êi n«ng d©n cã ®ñ kiªn tr× tËp cho dª ¨n l¸ s¾n trong 24 ng y liÒn hay kh«ng? Chóng t«i cho r»ng hiÖu øng neophobia (sî thøc ¨n míi) l mét ph¶n x¹ b¶o vÖ cña gia sóc khi gÆp thøc ¨n míi ®Ó h¹n chÕ sù ¨n nhÇm ph¶i thøc ¨n h m chøa nh÷ng yÕu tè g©y h¹i cho c¬ thÓ sinh lý cña ®éng vËt. Nh−ng v× nã l mét ph¶n x¹ kh«ng ®iÒu kiÖn, tù ®éng v mang tÝnh b¶n n¨ng, nªn bÊt kÓ lo¹i thøc ¨n míi l¹ n o, dï cã nguy c¬ g©y h¹i hay kh«ng cã nguy c¬ g©y h¹i cho c¬ thÓ, th× c¬ chÕ kiÓm so¸t l−îng ¨n v o (intake) ®Òu ph¸t huy t¸c dông nh»m ng¨n chÆn, kh«ng cho phÐp gia sóc ¨n ngay, m ph¶i tËp l m quen dÇn dÇn. §©y chÝnh l c¬ së khoa häc ®Ó: (1) Nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña hiÖu øng neophobia (sî thøc ¨n míi) ®Õn kh¶ n¨ng chÊp nhËn thøc ¨n míi cña ®éng vËt (2) T×m ra c¸c gi¶i ph¸p h¹n chÕ ¶nh h−ëng cña nã nh»m tèi −u ho¸ viÖc sö dông c¸c thøc ¨n l¹, tõ nguån thøc ¨n b¶n ®Þa phôc vô ch¨n nu«i. kÕt qu¶ nghiªn cøu Nghiªn cøu tËp tÝnh ®éng vËt (animal behaviour) C¬ chÕ h×nh th nh së thÝch ¨n cña ®éng vËt v øng dông trong ch¨n nu«i l néi dung nghiªn cøu chÝnh m chóng t«i ® tiÕn h nh trong 15 n¨m qua. KÕt qu¶ ®−îc thÓ hiÖn ë nh÷ng khÝa c¹nh sau ®©y: ¶nh h−ëng cña hiÖu øng neophobia (sî c¸i míi, thøc ¨n míi) ®Õn kh¶ n¨ng chÊp nhËn thøc ¨n míi v l−îng ¨n v o (feed intake) C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i trªn cõu (§ m V¨n TiÖn v ctv, 1999), trªn dª (§ m V¨n TiÖn, 2003, 2004), trªn lîn Mãng c¸i (§ m V¨n TiÖn, 2003) v lîn §¹i b¹ch (§ m V¨n
TiÖn, 2003) ® cho thÊy hiÖu øng sî thøc ¨n míi l¹ feed neophobia x¶y ra kh«ng chØ ®èi víi nh÷ng thøc ¨n l¹ h m chøa chÊt g©y h¹i cho ®éng vËt m cßn x¶y ra ®èi víi nh÷ng lo¹i thøc ¨n ®−îc coi l tèt. ThËt vËy, cõu v dª kh«ng chÞu ¨n c¸m trong 1 tuÇn tËp ¨n, m c¸m vèn kh«ng cã tiÒm n¨ng g©y h¹i cho chóng hay lîn §¹i b¹ch tõ chèi ¨n bÌo tÊm 2 tuÇn, mÆc dï bÌo gi u protein (43% CP) v cÇn cho nhu cÇu cña lîn ngo¹i §¹i b¹ch. C¬ chÕ l m chËm sù chÊp nhËn nh÷ng thøc ¨n míi l¹ l mét ph¶n x¹ b¶o vÖ, víi môc ®Ých ®¶m b¶o an to n cho c¬ thÓ khái bÞ ¨n nhÇm nh÷ng chÊt cã thÓ g©y h¹i cho c¬ thÓ, h m chøa trong thøc ¨n míi. §©y l c¬ së lý thuyÕt ®Ó gi¶i thÝch v× sao tr−íc khi triÓn khai c¸c nghiªn cøu dinh d−ìng, ng−êi ta l¹i ®Ò ra chÕ ®é nu«i thÝch nghi (food adaption) cho dï thøc ¨n nghiªn cøu kh«ng ph¶i l xa l¹i víi ®éng vËt. Nh−ng ë khÝa c¹nh dª cõu chª c¸m v lîn §¹i b¹ch kh«ng ¨n bÌo tÊm, th× l¹i h m chøa tÝnh m¸y mãc cña c¬ chÕ. §ã chÝnh l c¬ së ®Ó chóng t«i t×m ra c¸c biÖn ph¸p h¹n chÕ hiÖu øng mang tÝnh m¸y mãc n y, nh»m tèi −u ho¸ viÖc sö dông c¸c phÕ phô phÈm n«ng nghiÖp l m thøc ¨n cho gia sóc trong m« h×nh ch¨n nu«i tËn dông phÕ phô phÈm n«ng nghiÖp cña phÇn ®a n«ng d©n hiÖn nay. TËp tÝnh v øng dông trong ch¨n nu«i C¸c nghiªn cøu tËp tÝnh cña chóng t«i trong 15 n¨m qua ®−îc tËp trung v o c¸c khÝa c¹nh cô thÓ sau ®©y: TËp tÝnh di truyÒn (innate behaviour) TËp tÝnh gÆm cá v nhai l¹i (grazing and ruminating behaviour) cña dª, cõu v sù thay ®æi tËp tÝnh n y khi chuyÓn sang nu«i nhèt theo h×nh thøc ch¨n nu«i c«ng nghiÖp (§ m V¨n TiÖn, 2006). §©y l mét nghiªn cøu c¬ b¶n ®−îc coi l c¬ së d÷ liÖu ®Ó thay ®æi quy tr×nh nu«i d−ìng hîp víi b¶n n¨ng tù nhiªn cña c¸c gia sóc ch¨n th¶. Nu«i nhèt gia sóc nhai l¹i sÏ l mét ®ßi hái cÊp b¸ch ®Ó kiÓm so¸t bÖnh tèt h¬n v h¹n chÕ hiÖn t−îng xa m¹c hãa do sù gia t¨ng quy m« ® n qu¸ lín ë nh÷ng vïng kh« h¹n. Cõu Phan Rang v dª B¸ch th¶o l nh÷ng gièng vËt nu«i cho thÞt cã gi¸ trÞ ë n−íc ta v thÝ nghiÖm n y cña chóng t«i ®−îc coi l t i liÖu ®Çu tiªn ë ViÖt Nam trong viÖc t− liÖu ho¸ ®êi sèng tËp tÝnh ¨n v nhai l¹i cña dª cõu. Mét ®iÒu lý thó l dª, cõu v bß ®Òu nu«i ch¨n th¶ ho n to n dùa v o ®ång b i tù nhiªn th× chi phÝ n¨ng l−îng cho viÖc vËn ®éng t×m kiÕm thøc ¨n v n¨ng l−îng co c¬ h« hÊp th¶i nhiªt trªn b i ch¨n chiÕm tíi 1/3 tæng n¨ng l−îng ¨n v o (§ m V¨n TiÖn, 2002). Dßng n¨ng l−îng n y lÏ ra sÏ d nh cho tÝch lòy v o s¶n phÈm ch¨n nu«i. §èi víi dª v cõu ho¹t ®éng gÆm cá diÔn ra trong suèt thêi gian ch¨n th¶ v chØ d nh thêi gian buæi tèi cho ho¹t ®éng nhai l¹i. Khi chuyÓn sang h×nh thøc nu«i nhèt ® cho thÊy: ®éng vËt thÝ nghiÖm tiÕt kiÖm n¨ng l−îng t×m kiÕm ¨n tèi thiÓu 2 giê vËn ®éng trong ng y. ThÝ nghiÖm n y ®ãng gãp nh÷ng d÷ liÖu khoa häc cho viÖc c¶i tiÕn quy tr×nh nu«i dª cõu nhèt ®Ó tõng b−íc cã thÓ chuyÓn nã tõ h×nh thøc ch¨n nu«i qu¶ng canh hiÖn nay sang nu«i c«ng nghiÖp hiÖu qu¶. HiÖn nay xu thÕ nu«i dª cõu ch¨n th¶ qu¶ng canh ®ang ph¸t triÓn rÊt m¹nh ë khu vùc nam Trung bé, v× nu«i kiÓu n y ®Çu t− thÊp m mang l¹i hiÖu qu¶ cao. Xu thÕ n y ®ang l m cho c¸c b i ch¨n tù nhiªn ë vïng kh« h¹n nam Trung bé (quª h−¬ng con cõu v dª B¸ch th¶o) cã nguy c¬ ph¸ vì c©n b»ng sinh th¸i v× mËt ®é nu«i dª cõu v bß qu¸ cao. Sù rít gi¸ dª cõu trong n¨m 2007 n y l tÝn hiÖu buån víi n«ng d©n, nh−ng d−êng nh− l¹i l tin vui ®èi víi viÖc h¹n chÕ xa m¹c hãa ë Ninh ThuËn v B×nh ThuËn, mang l¹i lîi Ých l©u d i cho c¸c ®Þa ph−¬ng.
TËp tÝnh ¨n tÇm cao cña dª (bipedal stance behaviour) v øng dông trong thiÕt kÕ ®Æt ®é cao cña nguån thøc ¨n trong ch¨n nu«i dª nh»m n©ng cao kh¶ n¨ng khai th¸c phÇn ¨n ®−îc (eatable feed) cña thøc ¨n (§ m V¨n TiÖn, 2006, 2007). §©y l mét kÕt qu¶ lý thó xÐt c¶ hai ph−¬ng diÖn khoa häc v øng dông. ThËt vËy, thÝ nghiÖm cña chóng t«i ® ph¸t hiÖn ra r»ng t¨ng ®é cao ®Æt nguån thøc ¨n sÏ l m cho dª ¨n nhanh, ¨n nhiÒu h¬n v hiÖu qu¶ lîi dông phÇn ¨n ®−îc cña bã thøc ¨n t¨ng lªn. V× sao vËy? Trong ®êi sèng tù nhiªn dª thuéc lo i ¨n tÇm cao v× chåi léc v l¸ non cña c©y bôi n»m ë tÇm cao cña c©y v b¶n n¨ng ¨n tÇm cao nh− l sù ph©n c«ng tù nhiªn, tr¸nh c¹nh tranh thøc ¨n víi cõu v bß (¨n cá, l¸ c©y tÇm thÊp). Dª l¹i di chuyÓn linh ho¹t, cã thÓ khai th¸c c¸c tÇng thùc vËt ë c¸c ®é dèc cao, nhÊt l c¸c nói ®¸, n¬i m c¸c gia sóc nhai l¹i kh¸c kh«ng thÓ tiÕp cËn (§ m V¨n TiÖn, 2002). Khi chuyÓn sang ®êi sèng nu«i nhèt do con ng−êi cung cÊp thøc ¨n th× b¶n n¨ng ®ã cña dª vÉn cø tån t¹i v kÕt qu¶ nghiªn cøu n y ® ®ãng gãp cho viÖc t− liÖu ho¸ ®−îc tËp tÝnh ®Æc biÖt n y cña dª. VÒ øng dông, c¸c n«ng hé nu«i dª chØ cÇn treo cao bã l¸ c©y lªn v¸ch chuång, hay th©n c©y to c¹nh chuång l dª sÏ ¨n nhanh, ¨n nhiÒu h¬n v ®Æc biÖt l khai th¸c kh¸ triÖt ®Ó phÇn ¨n ®−îc cña khèi thøc ¨n gãp phÇn n©ng cao n¨ng suÊt vËt nu«i. TËp tÝnh sinh s¶n v ®Æc ®iÓm sinh häc cña dª v cõu nu«i ë vïng kh« h¹n tØnh Ninh ThuËn phôc vô c«ng t¸c b¶o tån vèn gene cõu (§ m V¨n TiÖn, 1994). TËp tÝnh sinh s¶n cã hÖ sè di truyÒn cao v mang tÝnh b¶n n¨ng rÊt râ so víi tËp tÝnh ¨n uèng. Nghiªn cøu tËp tÝnh sinh s¶n cã ý nghÜa trong viÖc l−u gi÷ b¶o tån c¸c vèn gen quý hiÕm trong tËp ®o n gia sóc b¶n ®Þa cña n−íc ta. Nghiªn cøu ®Æc tÝnh sinh häc v tËp tÝnh sinh s¶n cña cõu thÞt Phan Rang l nh÷ng ®ãng gãp cña chóng t«i theo h−íng n y v víi ý nghÜa l nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu ®Çu tay vÒ con cõu ë n−íc ta. Nhê nh÷ng nghiªn cøu sím n y cïng víi nh÷ng nç lùc cña c¸c hé d©n nu«i cõu l©u ®êi trong khu vùc, trong 10 n¨m qua ® n cõu cña ta tõ con sè 1000 con nay ® t¨ng lªn 15.000 con v ®©y l vèn gene vËt nu«i ® ®−îc b¶o tån v ®ang cã xu thÕ ph¸t triÓn ®Ó trë th nh vËt nu«i mang l¹i lîi nhuËn cao cho n«ng d©n ë vïng kh« h¹n n y. TËp tÝnh häc ®−îc (learned behaviour) Häc ¨n tõ mÑ trong giai ®o¹n b o thai (pre-conditioning of embrio stage): Sù chuyÓn t¶i th«ng tin sau tiªu ho¸ (post-ingestive feedback) tíi b o thai trong giai ®o¹n chöa cuèi trong qu¸ tr×nh h×nh th nh së thÝch ¨n cña con non (§ m V¨n TiÖn, 2002, 2003). §©y l mét nghiªn cøu kh¸m ph¸ ® l m thay ®æi nh÷ng quan niÖm th«ng th−êng vÒ qu¸ tr×nh h×nh th nh së thÝch ¨n häc ®−îc ë ®éng vËt. ChÝnh v× vËy tæ chøc Khoa häc cña Thôy §iÓn (International Foundation for Sciens IFS) ® v ®ang quan t©m v ñng hé h−íng ®i n y cña chóng t«i. KÕt qu¶ ® chØ ra r»ng trong qu¸ tr×nh mang thai ë giai ®o¹n cuèi nÕu mÑ ®−îc ¨n mét lo¹i thøc ¨n n o ®ã th× con non sau n y còng dÔ chÊp nhËn thøc ¨n ®ã. §©y l giai ®o¹n m Ýt ng−êi nghÜ tíi nh−ng kÕt qu¶ nghiªn cøu ® chøng tá ®−îc ®iÒu thó vÞ n y. Chóng t«i vÉn ®ang tiÕp tôc h−íng nghiªn cøu n y trªn c¸c ®èi t−îng kh¸c nhau nh− lîn, dª, cõu ®Ó cã ®ñ b»ng chøng cho kÕt luËn cña kh¸m ph¸ míi n y. Häc ¨n tõ mÑ trong giai ®o¹n bó s÷a (pre-conditioning of milking stage): Sù chuyÓn t¶i th«ng tin mïi vÞ thøc ¨n qua s÷a mÑ trong qu¸ tr×nh h×nh th nh së thÝch ¨n cña con non (§ m V¨n TiÖn, 2002, 2004). Häc ¨n trong qu¸ tr×nh bó s÷a mÑ, kh«ng cã nghÜa l con non tËp ¨n thøc ¨n, m l con non tiÕp nhËn th«ng tin mïi vÞ cña thøc ¨n th«ng qua s÷a mÑ ®Ó l m quen víi mïi cña thøc ¨n míi.
Sau khi cai s÷a con non chÊp nhËn ¨n ngay thøc ¨n m mÑ nã ® ¨n trong giai ®o¹n bó s÷a. So víi gia sóc ®èi chøng, ph−¬ng ph¸p n y ® tiÕt kiÖm ®−îc 1 tuÇn tËp ¨n cña ®éng vËt sau cai s÷a. §©y l mét kü thuËt tËp ¨n míi, cã thÓ khuyÕn c¸o cho n«ng d©n ¸p dông mét c¸ch dÔ d ng. Nghiªn cøu n y ® th nh c«ng v ®−îc c¸c hé ch¨n nu«i ¸p rông réng r i ë Ninh ThuËn v Thõa Thiªn HuÕ. Häc ¨n tõ c¸c ®éng vËt cã kinh nghiÖm ¨n trong ® n (learning by observation) trong qu¸ tr×nh h×nh th nh së thÝch ¨n cña gia sóc (§ m V¨n TiÖn, 2002, 2003). HiÖu qu¶ häc ¨n tõ c¸c con kh¸c trong ® n còng ® ®−îc chóng t«i t− liÖu ho¸ trong nghiªn cøu v ¶nh h−ëng cña nã ®Õn viÖc h×nh th nh së thÝch ¨n häc ®−îc thÊp h¬n so víi häc ¨n tõ mÑ. Tuy nhiªn theo nh÷ng hiÓu biÕt cña chóng t«i th× ¶nh h−ëng n y trªn ng−êi râ h¬n trªn gia sóc. ThËt vËy c¸c ch¸u sinh ra trong thêi kú m thøc ¨n s½n siªu thÞ phæ biÕn nªn ch−a h¼n kÕt luËn "mÑ ¨n g× con ¨n ®ã" ® ®óng v cÇn cã nh÷ng thÝ nghiÖm trªn ng−êi ®Ó so s¸nh. §©y l h−íng ®i nÕu ®−îc nghiªn cøu s©u sÏ cã nh÷ng c¬ së ®Ó gióp cho viÖc marketing thùc phÈm cña ViÖt Nam ra thÞ tr−êng Asia v thÕ giíi. Ph¶n x¹ cã ®iÒu kiÖn mïi vÞ (smell/taste conditioning) øng dông ph¶n x¹ cã ®iÒu kiÖn ®Ó rót ng¾n thêi gian häc ¨n thøc ¨n míi cña gia sóc (§ m V¨n TiÖn,1999, 2003). Khi trén mïi vÞ cña thøc ¨n quen thuéc (familian smell/taste) v o thøc ¨n míi l c¸ch lËp ph¶n x¹ cã ®iÒu kiÖn bËc 2 ®Ó h×nh th nh së thÝch ¨n häc ®−îc cña ®éng vËt. KÕt qu¶ ® cho thÊy viÖc øng dông ph¶n x¹ cÊp cao trong ch¨n nu«i l mét h−íng ®i triÓn väng. §èi víi viÖc tËp thøc ¨n míi l¹ cho gia sóc chØ cÇn trén c¸c mïi vÞ quen thuéc v o thøc ¨n míi sÏ rót ng¾n ®−îc kho¶ng 1 tuÇn l m quen víi thøc ¨n míi (feed adaptation) v nã còng rÊt dÔ øng dông ®èi víi c¸c n«ng hé nu«i gia sóc dùa v o c¸c nguån thøc ¨n b¶n ®Þa rÎ tiÒn. KÕt luËn KÕt qu¶ nghiªn cøu n y ® kh¼ng ®Þnh r»ng häc ¨n tõ mÑ l c¬ së quan träng nhÊt ®Ó con non l m quen víi m«i tr−êng thøc ¨n sau cai s÷a. Hai ph¸t hiÖn míi tõ c«ng tr×nh n y ® ®−îc c¸c nh khoa häc quan t©m l (i) c¬ chÕ truyÒn t¶i th«ng tin mïi vÞ thøc ¨n qua s÷a mÑ tíi con non ®ang bó s÷a (pre- conditioning in milking stage). (ii) c¬ chÕ truyÒn t¶i th«ng tin sau tiªu ho¸ tíi b o thai (pre-conditioning in utero). VÊn ®Ò häc ¨n trong qu¸ tr×nh b o thai l mét vÊn ®Ò cßn ®ang ®−îc c¸c nh chuyªn m«n tranh c i v phÇn lín c¸c ph¶n biÖn cho r»ng c¬ chÕ häc ¨n trong b o thai thùc ra còng l c¬ chÕ truyÒn t¶i th«ng tin mïi vÞ qua s÷a mÑ v× mì cã kh¶ n¨ng l−u gi÷ c¸c mïi cña thøc ¨n kh¸ l©u v do ®ã trong qu¸ tr×nh cã chöa mÑ ¨n mét thøc ¨n n o ®ã th× c¸c este (chÊt t¹o mïi thøc ¨n) l−u gi÷ trong mì mÑ v khi tiÕt s÷a c¸c este n y sÏ chuyÓn qua s÷a ®Ó con non l m quen víi mïi cña thøc ¨n ®ã. C«ng tr×nh nghiªn cøu n y kh«ng chØ rót ra ®−îc nh÷ng kÕt luËn lý thó vÒ khoa häc m cßn cã ý nghÜa lín trong s¶n xuÊt ch¨n nu«i nh»m rót ng¾n thêi gian häc ¨n thøc ¨n míi v n©ng cao l−îng ¨n v o (feed intake) c¸c lo¹i thøc ¨n míi tõ nguån thøc ¨n b¶n ®Þa l c¸c phÕ phô phÈm n«ng nghiÖp, c¸c l¸ c©y hoang d¹i cã gi¸ trÞ dinh d−ìng v nã phï hîp víi c¸c n«ng hé ch¨n nu«i nghÌo ë n−íc ta. Nh÷ng c¬ héi nghiªn cøu phôc vô cho “trao ®æi chÊt an to n” v “an to n thùc phÈm” (food safety) l rÊt ®¸ng ®−îc quan t©m kh«ng chØ ë n−íc ta m c¶ nh÷ng n−íc ph¸t triÓn.
Tµi liÖu tham kh¶o § m V¨n TiÖn (2004) ¶nh h−ëng cña mïi vÞ thøc ¨n quen thuéc ®Õn thêi gian chÊp nhËn thøc ¨n míi v l−îng ¨n v o ë dª. T¹p chÝ N«ng NghiÖp v Ph¸t TriÓn N«ng Th«n, code: ISSN 0866-7020. Sè: 11/2004. Trang: 1520 - 1521. § m V¨n TiÖn (2004) ¶nh h−ëng cña sù truyÒn t¶i th«ng tin sau tiªu hãa qua s÷a mÑ tíi kh¶ n¨ng chÊp nhËn thøc ¨n míi cña lîn §¹i B¹ch sau cai s÷a. T¹p chÝ N«ng NghiÖp v Ph¸t TriÓn N«ng Th«n, code: ISSN 0866-7020. Sè: 11/2003. Trang: 1378 - 1383. § m V¨n TiÖn (2004): HiÖu øng Neophobia xuÊt hiÖn ë lîn Mãng C¸i khi ¨n mét sè c©y thøc ¨n míi. T¹p chÝ N«ng NghiÖp v Ph¸t TriÓn N«ng Th«n, code: ISSN 0866-7020. Sè: 7/2003. Trang: 852 - 853. § m V¨n TiÖn (2006) TËp tÝnh ¨n tÇm cao cña dª. T¹p chÝ N«ng NghiÖp v Ph¸t TriÓn N«ng Th«n, code: ISSN 0866- 7020. Sè: 5/2006. Trang: 74 - 92. § m V¨n TiÖn (2007) C¬ chÕ h×nh th nh së thÝch ¨n ë ®éng vËt v nh÷ng øng dông trong ch¨n nu«i. T¹p chÝ khoa häc §¹i häc HuÕ. Code. ISSN 1859-1388. Sè 37 trang 159-168. Nolan, J. V., Hinch, G. N. and Lynch, J. J. (1995). Feeding behaviour and nutrient intake in ruminants. Recent Advances in Animal Nutrition in Australia 1995. Ed. Rowe, J. B and Nolan, J. V. pp: 129-135. Provenza, F. D. (1995). Postingestive feedback as elementary determinant of food preference and intake in ruminants. Journal of Range Management 48(1): 2-17. Provenza. F. D. (1996). Role of learning in food preferences of ruminants: Greehalgh and Reid revisited. In Digestion and Metabolism in Ruminants. Pp:1-31. Dam Van Tien, (1997) Strategies to improve sheep production in Vietnam: current feed use and techniques for better use of novel feeds for sheep production in Trihai village in Southern Vietnam. Msc thesis, the university of New England, Australia. Dam Van Tien (2002) Modifying ingestive behavior for raising animal in central region Vietnam. PhD thesis, the Utrecht university, the Netherlands Dam Van Tien (2003) Effects of experiences in the preweaning period on food familiarity and intake in goats: Transmision of preference for rice straw via motherOÌ smilik or by social facilitation. Proceedings national Workshop-Seminar: Sustainable Livestock Production on Local Feed Resources. Agricultural Publishing House. Pp: 230-235. Dam Van Tien and T.R. Preston (2003). Pre-and-post-natal exposure to duckweed affects its post-weaning familiarity and intake in Large White and mong Cai pigs. Proceedings national Workshop-Seminar: Sustainable Livestock Production on Local Feed Resources. Agricultural Publishing House. Pp: 78-88. Dam Van Tien, Le Viet Ly, Nguyen Kim Duong and Brian Ogle (1994).The pickly-pear cactus (Opuntia Elator) as supplement for sheep in the Phanrang semi-arid area of central region of Vietnam National Seminar Workshop on. Sustainable Livestock Production on Local Feed Resources. Agricultural Publishing House. Pp: 71-74. Tien, D. V, Nolan, J. V, Lynch,J.J and Hinch, J. N. (1999). Grass odor and flavor overcome feed nephobia in sheep. Small Ruminant Research 32.Pp: 223-229. Elsevier Science Ltd. Vò ChÝ C−¬ng (2006) Nghiªn tËp tÝnh dinh d−ìng (feeding behavior) - mét h−íng nghiªn cøu míi v c¸c øng dông trong ch¨n nu«i. T¹p ChÝ Khoa Häc c«ng NghÖ Ch¨n Nu«i. Code: ISSN 1859 - 0802. Sè: 1/2006 trang 9 - 17.