Về bản thể luận pháp luật

vâ kh¸nh vinh<br /> <br />  khoa häc x· héi <br /> <br /> <br /> VÒ B¶N THÓ LUËN PH¸P LUËT<br /> <br /> vâ kh¸nh vinh *<br /> <br /> Tãm t¾t: Bµi viÕt lµm râ b¶n chÊt b¶n thÓ luËn cña ph¸p luËt, néi dung cña kh¸i niÖm hiÖn thùc<br /> ph¸p luËt; ph¸p luËt tù nhiªn vµ ph¸p luËt thùc chøng; c¸c h×nh th­c tån t¹i cña ph¸p luËt. Qua ®ã, bµi<br /> viÕt nªu lªn ý nghÜa cña viÖc nghiªn cøu c¸c vÊn ®Ò nµy trong nghiªn cøu triÕt häc ph¸p luËt hiÖn nay.<br /> Tõ khãa: B¶n thÓ luËn; b¶n thÓ luËn ph¸p luËt; hiÖn thùc ph¸p luËt; ph¸p luËt tù nhiªn; ph¸p<br /> luËt thùc chøng.<br /> <br /> Mét trong nh÷ng nhiÖm vô cña triÕt t¹i hoÆc sù biÕn mÊt cña chóng vµo c¸i<br /> häc ph¸p luËt lµ t×m kiÕm c©u tr¶ lêi cho kh«ng tån t¹i. Nh÷ng sù kiÖn ®ã bao giê<br /> c¸c c©u hái: b»ng c¸ch nµo c¸c quy luËt còng lµm cho con ng­êi quan t©m vµ lµm<br /> phæ biÕn cña tån t¹i g¾n liÒn víi c¸c quy ph¸t sinh c¸c c©u hái: c¸i g× cÇn ph¶i cã<br /> luËt cña x· héi, trong ®ã cã c¸c quy luËt hoÆc kh«ng cÇn ph¶i cã; c¸i g× lµ tån t¹i vµ<br /> ph¸p luËt? B»ng c¸i g× c¸c quy luËt ®ã cã c¸i g× lµ kh«ng tån t¹i; sù kh¸c nhau cña<br /> t¸c ®éng ®iÒu chØnh ®Õn tån t¹i x· héi cña chóng ®­îc thÓ hiÖn ë ®©u?; c¸i g× ®ang<br /> con ng­êi? tån t¹i vµ c¸i g× cã thÓ tån t¹i?; b¶n chÊt<br /> Nh÷ng vÊn ®Ò triÕt häc ph¸p luËt ®ã lµ cña sù vËt lµ nh­ thÕ nµo vµ c¸c ®iÒu kiÖn<br /> rÊt quan träng, bëi v× ph¸p luËt kh«ng tån t¹i cña chóng lµ nh­ thÕ nµo?(*)<br /> ph¶i lµ h×nh thøc ®Æc thï cña tån t¹i x· Trong qu¸ tr×nh t×m kiÕm c©u tr¶ lêi cho<br /> héi, t¸ch biÖt víi c¸c lÜnh vùc x· héi kh¸c. nh÷ng vÊn ®Ò ®ã vµ nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c<br /> Ph¸p luËt bao qu¸t toµn bé kh«ng gian ®Þnh h­íng t­ duy triÕt häc vÒ sù tån t¹i<br /> cña sù tån t¹i v¨n minh cña con ng­êi. nãi chung - b¶n thÓ luËn - häc thuyÕt vÒ sù<br /> Kh«ng gian ®ã trë thµnh kh«ng gian cña tån t¹i ®· ®­îc h×nh thµnh. C¸c ph¹m trï<br /> hiÖn thùc ph¸p luËt. Do ®ã, kh«ng thÓ cña tån t¹i vµ kh«ng tån t¹i, bao trïm vò<br /> hiÓu ®­îc hiÖn t­îng ph¸p luËt nãi chung, trô, tù nhiªn, x· héi, con ng­êi, v¨n hãa lµ<br /> nÕu thiÕu viÖc lµm s¸ng tá mét c¸ch cô thÓ nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n cña b¶n thÓ luËn.<br /> b¶n chÊt b¶n thÓ luËn cña ph¸p luËt, ý Tõ quan niÖm cña b¶n thÓ luËn tån t¹i<br /> nghÜa vµ néi dung cña kh¸i niÖm hiÖn ®­îc hiÓu nh­ thÕ nµo?<br /> thùc ph¸p luËt, sù hiÓu biÕt c¸c h×nh thøc Tån t¹i lµ thuéc tÝnh chung cña mäi sù<br /> tån t¹i c¬ b¶n cña ph¸p luËt. Bµi viÕt nµy vËt, cßn kh¸i niÖm tån t¹i ghi nhËn thuéc<br /> t×m hiÓu nh÷ng vÊn ®Ò nªu trªn. tÝnh ®ã cña chóng víi t­ c¸ch lµ dÊu hiÖu<br /> 1. B¶n chÊt b¶n thÓ luËn cña ph¸p luËt nÒn t¶ng, ®Çu tiªn, kh«ng ®Ò cËp ®Õn c¸c<br /> Con ng­êi ®· vµ ®ang th­êng xuyªn phÈm chÊt riªng, ®Æc thï kh¸c. Tån t¹i<br /> theo dâi c¸c sù kiÖn phong phó, ®a d¹ng hoÆc ®ang ë trong tån t¹i cã nghÜa lµ ®èi<br /> cña sù xuÊt hiÖn vµ biÕn mÊt cña c¸c hiÖn<br /> t­îng tù nhiªn vµ x· héi, sù xuÊt hiÖn cña (*)<br /> GS.TS. Phã Chñ tÞch ViÖn Hµn l©m Khoa häc x· héi<br /> nh÷ng hiÖn t­îng nµo ®ã tõ c¸i kh«ng tån ViÖt Nam, kiªm Gi¸m ®èc Häc viÖn Khoa häc x· héi.<br /> <br /> <br /> Sè 1-2014 Nh©n lùc khoa häc x· héi 3<br /> vÒ b¶n thÓ luËn ph¸p luËt<br /> <br /> víi sù vËt, tæ chøc, chñ thÓ, mäi hiÖn thùc: cña nã”(2).<br /> thø nhÊt, tån t¹i mét c¸ch ®¬n gi¶n, hiÖn §Ó con ng­êi ®Þnh h­íng ®­îc trong<br /> cã mét c¸ch t¸ch biÖt víi toµn bé c¸i kh¸c; lÜnh vùc nµy hay lÜnh vùc kh¸c, con ng­êi<br /> thø hai, tån t¹i cïng víi tÊt c¶ nh÷ng c¸i cÇn ph¶i xuÊt ph¸t tõ sù c¶m gi¸c ®­îc<br /> kh¸c; thø ba, tån t¹i trong sù t¸c ®éng lÉn hiÖn thùc cña lÜnh vùc ®ã. Sù c¶m gi¸c ®ã<br /> nhau víi nh÷ng hiÖn thùc kh¸c; thø t­, cã ®­îc c¶ th«ng qua viÖc m« t¶ lý luËn vÒ<br /> tån t¹i trong sù thèng nhÊt víi c¸i tæng lÜnh vùc ®ã lÉn th«ng qua kinh nghiÖm<br /> hîp, chØnh thÓ toµn thÕ giíi. Do ®ã, tån t¹i thùc tiÔn, nã gióp hiÓu biÕt, nhËn thøc<br /> ë nghÜa réng cña tõ nµy ®­îc hiÓu lµ kh¸i ®­îc c¸i g× x¶y ra víi kh¸ch thÓ ®ã vµ cÇn<br /> niÖm chung tèi ®a vÒ sù tån t¹i, vÒ sù sinh ph¶i lµm c¸i g×.<br /> tån nãi chung. Tån t¹i vµ hiÖn thùc lµ VÊn ®Ò x¸c ®Þnh kiÓu hiÖn thùc ph¸p<br /> nh÷ng kh¸i niÖm bao qu¸t nhÊt - ®ång luËt ®· trë thµnh vÊn ®Ò cÊp b¸ch trong<br /> nghÜa víi nhau. Tån t¹i lµ tÊt c¶ nh÷ng g× triÕt häc ph¸p luËt ë ®Çu thÕ kû XX. VÊn<br /> ®ang cã.(1) ®Ò ®ã ®· g¾n liÒn chÆt chÏ víi vÊn ®Ò c¬<br /> Tho¹t nh×n cã thÓ thÊy r»ng nh÷ng vÊn b¶n cña ph­¬ng ph¸p luËn khoa häc thêi<br /> ®Ò b¶n thÓ luËn rÊt c¸ch xa víi nh÷ng vÊn kú ®ã lµ: hiÖn thùc nãi chung lµ nh­ thÕ<br /> ®Ò th«ng th­êng ®­îc c¸c nhµ luËt häc - nµo vµ hiÖn thùc ®­îc khoa häc c«ng nhËn<br /> thùc tiÔn vµ c¸c nhµ luËt häc - lý luËn gi¶i hoÆc t¹o ra liªn quan nh­ thÕ nµo víi hiÖn<br /> quyÕt. Tuy vËy, chóng chøa ®ùng yÕu tè thùc ®­îc gäi lµ hiÖn thùc kinh nghiÖm.<br /> b¶n thÓ luËn. §»ng sau mäi vÊn ®Ò c¸i g× Sù ®a d¹ng cña c¸c c¸ch tiÕp cËn ph­¬ng<br /> lµ ph¸p luËt trong tõng tr­êng hîp cô thÓ ph¸p luËn trong triÕt häc ph¸p luËt lµm<br /> ®Òu hiÖn cã vÊn ®Ò nÒn t¶ng: “c¸i g× lµ cho vÊn ®Ò ®ã trë nªn gay g¾t h¬n.<br /> ph¸p luËt víi t­ c¸ch nh­ vËy?”. VÊn ®Ò vÒ tÝnh ®Æc thï cña hiÖn thùc<br /> VÊn ®Ò ®ã mang tÝnh chÊt triÕt häc, bëi ph¸p luËt vµ vÒ c¬ cÊu b¶n thÓ luËn cña<br /> v× tÝnh vÜnh cöu vµ “tÝnh kh«ng gi¶i quyÕt ph¸p luËt lµ vÊn ®Ò c¬ b¶n cña b¶n thÓ<br /> ®­îc” cña nã chøng minh ®iÒu ®ã. Nh­ luËn ph¸p luËt, bëi v× ®ã lµ sù biÕn d¹ng<br /> vËy, ph¸p luËt ®­îc h×nh dung nh­ kh¸ch cña vÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc. §èi víi<br /> thÓ ®Æc biÖt ch­a nhËn thøc ®­îc. ph¸p luËt - ®ã lµ vÊn ®Ò v× sao ph¸p luËt<br /> VÊn ®Ò phøc t¹p nhÊt vÒ b¶n chÊt cña tån t¹i nh­ tån t¹i nµo ®ã, kh¸c víi c¸c tån<br /> ph¸p luËt ®­îc chuyÓn thµnh vÊn ®Ò: c¸i t¹i kh¸c, vµ nh­ nã cã thÓ cã?<br /> g× cã nghÜa lµ “tån t¹i” ®èi víi ph¸p luËt Quan niÖm vÒ hiÖn thùc ph¸p luËt<br /> nãi chung, tøc lµ ph¸p luËt sèng ë ®©u: ë (“bøc tranh thÕ giíi ph¸p luËt”) cÇn ph¶i<br /> thÕ giíi bªn ngoµi hay ë trong kinh ®Æt ra cho m×nh h×nh ¶nh cña ph¸p luËt,<br /> nghiÖm cña nh©n lo¹i? Nãi c¸ch kh¸c, ®­îc h×nh dung trong ý thøc ph¸p luËt<br /> ph¸p luËt thuéc vÒ kiÓu hiÖn thùc nµo? ®ang tån t¹i. Quan niÖm ®ã ®­îc h×nh<br /> Nhµ triÕt häc ph¸p luËt ng­êi §øc A. thµnh tõ sù t¸c ®éng lÉn nhau cña nh÷ng<br /> Kaufman viÕt r»ng: “vÊn ®Ò... b¶n thÓ yÕu tè sau:<br /> luËn ph¸p luËt cÇn lµm râ: b»ng ph­¬ng<br /> thøc nµo ph¸p luËt cã liªn quan víi tån (1)<br /> Xem: Bachinin V.A. TriÕt häc ph¸p luËt vµ téi<br /> t¹i..., nãi gän l¹i: ph¸p luËt lµ g× trong c¬ ph¹m. Kharkov. 1999. tr.49-88.<br /> (2)<br /> Xem: Maksimov S.I. B¶n chÊt b¶n thÓ luËn cña<br /> cÊu b¶n thÓ luËn cña m×nh, trong b¶n chÊt ph¸p luËt. tr.186.<br /> <br /> <br /> 4 Nh©n lùc khoa häc x· héi Sè 1-2014<br />  vâ kh¸nh vinh<br /> <br /> 1, C¸c lý luËn thuéc nh÷ng tr×nh ®é kh¸c nghÜa cña ph¸p luËt (chñ nghÜa chñ<br /> nhau, trong ®ã cã tr×nh ®é triÕt häc, còng quan), sù t¸c ®éng t­ t­ëng lÉn nhau cña<br /> nh­ hÖ t­ t­ëng ph¸p luËt, bao gåm sù thÓ c¸c chñ thÓ ®­îc kh¸ch quan hãa trong<br /> hiÖn cña nã trong HiÕn ph¸p hiÖn hµnh; ng«n ng÷ (t­¬ng t¸c chñ quan) còng thuéc<br /> 2, C¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt c¸c hiÖn t­îng nÒn t¶ng.<br /> thuéc c¸c tr×nh ®é ®iÒu chØnh ph¸p luËt Cho dï c¸c nghÜa “réng” vµ “hÑp” cña<br /> kh¸c nhau; kh¸i niÖm “hiÖn thùc ph¸p luËt” ®­îc<br /> 3, Kinh nghiÖm th«ng th­êng liªn quan ph©n biÖt víi nhau, nh­ng còng kh«ng<br /> víi c¸c biÓu hiÖn cña ®êi sèng ph¸p luËt - ®­îc ®èi lËp tuyÖt ®èi chóng víi nhau, bëi<br /> c¸c vi ph¹m ph¸p luËt, thùc tiÔn tu©n thñ v× bøc tranh chung cña hiÖn thùc ph¸p<br /> c¸c quyÒn con ng­êi vµ c¸c tháa thuËn luËt sÏ phô thuéc vµo viÖc c¸i g× ®­îc tiÕp<br /> v.v... vµ kinh nghiÖm cho phÐp x©y dùng nhËn víi t­ c¸ch lµ hiÖn t­îng nÒn t¶ng.<br /> c¸c gi¶ ®Þnh, gi¶ thuyÕt vµ c¶m thÊy c¸i g× Do vËy, râ rµng quan niÖm cã c¨n cø vµ cã<br /> ®· diÔn ra trong c¸c biÓu hiÖn nãi trªn vµ triÓn väng nhÊt lµ quan niÖm liªn kÕt vÒ<br /> diÔn ra trªn thùc tÕ. hiÖn thùc ph¸p luËt, quan niÖm ®­îc hiÓu<br /> 2. HiÖn thùc ph¸p luËt lµ thÕ giíi ph¸p luËt ®­îc h×nh thµnh tõ<br /> HiÖn thùc ph¸p luËt ®­îc hiÓu lµ g×? c¸c hiÖn t­îng ph¸p luËt ®· ®­îc trËt tù<br /> Ng­êi ta ph©n biÖt nghÜa “réng” vµ hãa tïy thuéc vµo quan hÖ víi hiÖn t­îng<br /> nghÜa “hÑp” cña kh¸i niÖm hiÖn thùc ph¸p nÒn t¶ng hoÆc lµ “hiÖn thùc thø nhÊt” cña<br /> luËt. ë nghÜa réng, hiÖn thùc ph¸p luËt ph¸p luËt.(3)<br /> ®­îc hiÓu lµ tæng thÓ c¸c hiÖn t­îng ph¸p HiÖn thùc ph¸p luËt kh«ng ph¶i lµ mét<br /> luËt: c¸c quy ph¹m ph¸p luËt, c¸c chÕ bé phËn thùc thÓ nµo ®ã cña hiÖn thùc, mµ<br /> ®Þnh ph¸p luËt, c¸c quan hÖ ph¸p luËt lµ mét ph­¬ng thøc tæ chøc vµ gi¶i thÝch<br /> hiÖn cã, c¸c quan niÖm ph¸p luËt, c¸c hiÖn nh÷ng ph­¬ng diÖn nhÊt ®Þnh cña ®êi<br /> t­îng cña t©m thøc ph¸p luËt (tæng thÓ c¸c sèng x· héi, cña tån t¹i cña con ng­êi.<br /> quan niÖm thÕ giíi quan ph¸p luËt) v.v... Nh­ng ph­¬ng thøc ®ã lµ rÊt quan träng<br /> ë nghÜa hÑp, hiÖn thùc ph¸p luËt ®­îc v× thiÕu nã th× chÝnh x· héi loµi ng­êi sÏ bÞ<br /> hiÓu chØ lµ c¸c hiÖn t­îng ph¸p luËt nÒn tan r·. Do vËy, chóng ta h×nh dung nã nh­<br /> t¶ng, cßn c¸c hiÖn t­îng ph¸p luËt cßn l¹i lµ ph­¬ng thøc ®ang tån t¹i thùc tÕ. ë<br /> ®­îc xuÊt ph¸t tõ c¸c hiÖn thùc ®ã vµ khi ®©y, ®· cã sù kh¸c nhau gi÷a sù tån t¹i<br /> ®ã hiÖn thùc ph¸p luËt ®­îc hiÓu ë trong ph¸p luËt víi sù tån t¹i cña chÝnh c¸c<br /> c¸c xu h­íng vµ c¸c tr­êng ph¸i khoa häc kh¸ch thÓ x· héi. V× r»ng, thÕ giíi ph¸p<br /> kh¸c nhau ®­îc nhËn thøc hoÆc lµ c¸c luËt - ®ã lµ thÕ giíi cña sù cÇn ph¶i cã, chø<br /> quy ph¹m ph¸p luËt (chñ nghÜa thùc kh«ng ph¶i thÕ giíi cña sù tån t¹i. Nh­<br /> chøng), hoÆc lµ c¸c quan hÖ ph¸p luËt vËy, viÖc t×m hiÓu nh÷ng vÊn ®Ò ph­¬ng<br /> (®Þnh h­íng x· héi häc), hoÆc lµ c¸c “xóc ph¸p luËn vµ thÕ giíi quan luËt häc cña<br /> c¶m” ph¸p luËt (®Þnh h­íng t©m lý häc). ph¹m trï “hiÖn thùc ph¸p luËt” cho phÐp<br /> C¸c quy ph¹m ph¸p luËt do quyÒn lùc<br /> nhµ n­íc thiÕt lËp (chñ nghÜa thùc<br /> (3)<br /> chøng), c¸c quan hÖ x· héi kh¸ch quan Xem: Maksimov S.I. B¶n chÊt b¶n thÓ luËn cña<br /> ph¸p luËt. Nh÷ng vÊn ®Ò ph¸p chÕ - Kharkov. 2000.<br /> (chñ nghÜa kh¸ch quan), t­ t­ëng, hoÆc ý tr.186.<br /> <br /> <br /> Sè 1-2014 Nh©n lùc khoa häc x· héi 5<br /> vÒ b¶n thÓ luËn ph¸p luËt<br /> <br /> xem xÐt ph¸p luËt kh«ng ®¬n gi¶n víi t­ cã ý nghÜa. Tuy vËy, c¸i ®ã kh«ng cã nghÜa<br /> c¸ch lµ hiÖn t­îng ®­îc x©y chång thªm r»ng ph¸p luËt kh«ng b¸n rÔ trong tån t¹i<br /> (quan hÖ x· héi, chÕ ®Þnh, h×nh th¸i ý thøc cña con ng­êi. HiÖn thùc ph¸p luËt ®­îc<br /> x· héi), mµ lµ thÕ giíi ®Æc biÖt, lÜnh vùc tù biÓu hiÖn trong ph­¬ng diÖn nh­ vËy cña<br /> trÞ cña sù tån t¹i cña con ng­êi cã logic tån t¹i cña con ng­êi, sù tån t¹i chøa ®ùng<br /> riªng vµ c¸c tÝnh quy luËt cña m×nh mµ c¸c yÕu tè cña c¸i cÇn ph¶i cã, khi con<br /> kh«ng thÓ kh«ng c©n nh¾c. Nh­ vËy, ý ng­êi giao tiÕp víi sù tån t¹i cña con ng­êi<br /> nghÜa cña vÊn ®Ò hiÖn thùc ph¸p luËt thÓ kh¸c vµ sù cïng tån t¹i ®ã cã nguy c¬<br /> hiÖn ë viÖc lµm s¸ng tá vÊn ®Ò vÒ sù tån chuyÓn h­íng b»ng sù chuyªn quyÒn. Do<br /> t¹i cña ph¸p luËt, tøc lµ vÒ tÝnh b¸m rÔ ®ã, kh«ng ph¶i mäi sù t¸c ®éng lÉn nhau<br /> s©u cña nã trong sù tån t¹i cña con ng­êi. cña con ng­êi ®Òu lµ c¬ së cña ph¸p luËt,<br /> §ång thêi cÇn ph¶i c©n nh¾c tÝnh ®Æc mµ chØ lµ sù t¸c ®éng lÉn nhau chøa ®ùng<br /> tr­ng cña b¶n thÓ luËn cña ph¸p luËt, bëi c¸c yÕu tè cña c¸i cÇn ph¶i cã ®Ó h¹n chÕ<br /> v× tån t¹i ph¸p luËt - ®ã lµ “sù tån t¹i - c¸i sù chuyªn quyÒn ®ã. Sù t¸c ®éng lÉn nhau<br /> cÇn ph¶i cã”. Ph¸p luËt - ®ã lµ lÜnh vùc cña c¸c chñ thÓ lµ c¬ së, nÒn t¶ng cña<br /> cña c¸i cÇn ph¶i cã, tøc lµ cña c¸i kh«ng ph¸p luËt kh«ng ph¶i ë nghÜa thùc thÓ,<br /> cã ë ý nghÜa quen thuéc, nh­ng hiÖn thùc mµ lµ ë nghÜa t­ t­ëng x· héi, ë nghÜa chñ<br /> cña nã cã ý nghÜa rÊt quan träng ®èi víi quan. ThÕ giíi chñ quan, tøc lµ thÕ giíi<br /> con ng­êi. cña ph¸p luËt vµ cña ®¹o ®øc chØ cã thÓ cã<br /> C¸i g× lµ c¬ së b¶n thÓ luËn cña ph¸p trong tr­êng hîp, nÕu nh­ tu©n thñ Ýt<br /> luËt, hoÆc v× sao ph¸p luËt bÞ rµng buéc nhÊt hai ®iÒu kiÖn sau ®©y:(4)<br /> bëi nguån gèc cña m×nh? Hoµn toµn râ Thø nhÊt, sù thõa nhËn tù do ý chÝ, tøc<br /> rµng lµ nÒn t¶ng cña ph¸p luËt kh«ng thÓ lµ thõa nhËn kh¶ n¨ng ®Çy ®ñ nhÊt cña<br /> lµ b¶n chÊt vµ c¸c quy luËt cña nã hoÆc lµ tõng ng­êi thÓ hiÖn b»ng c¸ch nµy hay<br /> vò trô nãi chung, cho dï hiÖn nay cã b»ng c¸ch kh¸c vµ trong sù phï hîp víi<br /> nh÷ng ý ®Þnh lµm phôc sinh nh÷ng quan ®iÒu ®ã thùc hiÖn hoÆc kh«ng thùc hiÖn<br /> niÖm ®Æc tr­ng cho thêi cæ ®¹i vÒ c¸c nÒn nghÜa vô ®¹o ®øc hoÆc ph¸p lý cña m×nh;<br /> t¶ng vò trô cña ph¸p luËt.(4) trong khi ®ã ®èi víi ph¸p luËt ®ßi hái ®ã lµ<br /> Ph¸p luËt lµ hiÖn t­îng ë ngoµi giíi tù rÊt cã ý nghÜa.<br /> nhiªn, vµ kh«ng thÓ t×m ®­îc bÊt kú Thø hai, sù thõa nhËn kh¶ n¨ng mang<br /> nh÷ng c¬ së nµo cña ph¸p luËt trong giíi tÝnh nguyªn t¾c cña quy ph¹m vÒ c¸i cÇn<br /> tù nhiªn. Giíi tù nhiªn - ®ã lµ v­¬ng quèc ph¶i cã, tøc lµ thõa nhËn tiªu chuÈn cña<br /> cña c¸c kh¸ch thÓ, cßn ph¸p luËt - ®ã lµ c¸i thiÖn vµ cña c¸i ¸c, cña c«ng b»ng vµ<br /> lÜnh vùc cña chñ thÓ. Trong tr­êng hîp kh«ng c«ng b»ng, tiªu chuÈn ®ßi hái ph¶i<br /> nh­ vËy cã thÓ coi x· héi lµ c¬ së thùc thÓ thùc hiÖn nh­ vËy, chø kh«ng thÓ kh¸c vµ<br /> cña ph¸p luËt? Cho dï ph¸p luËt chØ xuÊt trong sù phï hîp víi ®iÒu ®ã tiªu chuÈn<br /> hiÖn trong x· héi, g¾n liÒn víi x· héi vµ ®¸nh gi¸ c¸c hµnh vi cña con ng­êi lµ thiÖn<br /> ngay c¶ cã b¶n chÊt x· héi, nh­ng b¶n hay lµ ¸c, c«ng b»ng hay kh«ng c«ng b»ng.<br /> chÊt ®ã kh«ng cña chÝnh ph¸p luËt, mµ lµ<br /> cña c¸c biÓu hiÖn cña nã. Do ®ã, nãi vÒ c¬ (4)<br /> Xem: Permjakov jn.E. C¸c bµi gi¶ng vÒ triÕt häc<br /> së thùc thÓ nµo ®ã cña ph¸p luËt lµ kh«ng ph¸p luËt - Samara 1995. tr.120.<br /> <br /> <br /> 6 Nh©n lùc khoa häc x· héi Sè 1-2014<br />  vâ kh¸nh vinh<br /> <br /> C¸c tiÒn ®Ò cña sù tù do cña con ng­êi víi con ng­êi ®­îc triÕt häc ph¸p luËt<br /> vµ cña quy ph¹m cña c¸i cÇn ph¶i cã t¹o nghiªn cøu, triÕt häc ®ã g¾n liÒn chÆt chÏ<br /> thµnh c¸i tèi thiÓu logic cña hiÖn thùc chñ víi triÕt häc ®¹o ®øc. ë ®©y ph¸p luËt cã<br /> quan. Mèi liªn hÖ gi÷a chóng ®­îc thÓ b¶n chÊt b¶n thÓ luËn gÇn víi b¶n chÊt<br /> hiÖn nh­ sau: nÕu nh­ con ng­êi kh«ng cña hiÖn thùc ®¹o ®øc. C¸i chung ®ã ®Æc<br /> ®­îc tù do, th× anh ta kh«ng chÞu tr¸ch tr­ng cho c¶ ph¸p luËt lÉn ®¹o ®øc, lµ c¸i<br /> nhiÖm vÒ c¸c hµnh vi cña m×nh, vµ nÕu cÇn ph¶i cã.<br /> anh ta kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ c¸c C¸i c¬ b¶n trong hiÖn thùc ph¸p luËt<br /> hµnh vi cña m×nh, th× kh«ng thÓ nãi vÒ bÊt nãi chung vµ cña tõng hiÖn t­îng ph¸p<br /> kú c¸c quy ph¹m chñ quan nµo. Con ng­êi luËt thÓ hiÖn ë ph­¬ng thøc biÓu hiÖn ®Æc<br /> víi t­ c¸ch lµ thùc thÓ cã lý trÝ vµ tù do - biÖt - ë chç r»ng ph¸p luËt t¸c ®éng ®Õn<br /> nh­ng ®ång thêi còng lµ thùc thÓ phôc con ng­êi. §©y lµ lo¹i t¸c ®éng ®Æc biÖt,<br /> tïng ph¸p luËt. Nh­ng con ng­êi cßn phôc tøc lµ sù t¸c ®éng kh«ng theo nguyªn<br /> tïng c¸c quy luËt cña lÜnh vùc chñ quan, nh©n bªn ngoµi, mµ theo sù thuyÕt phôc<br /> ®¹o ®øc vµ cña lÜnh vùc b¶n thÓ luËn kinh bªn trong. Sù t¸c ®éng nµy thuéc lÜnh vùc<br /> nghiÖm, nh©n qu¶. §ã lµ hai hiÖn thùc gi¸ trÞ (ý nghÜa) kh¸c víi lÜnh vùc cña c¸c<br /> trong ®ã con ng­êi ®ang sèng vµ tõ quan biÓu hiÖn kinh nghiÖm x· héi.<br /> ®iÓm cña chóng c¸c ho¹t ®éng cña nã ®­îc ë ®©y, chóng ta cã mèi quan hÖ víi<br /> xem xÐt. logic ®Æc biÖt - logic chñ quan, vµ t­¬ng<br /> Trong ph¹m vi cña hiÖn thùc chñ quan, øng víi ®iÒu ®ã, c¸c ph­¬ng ph¸p nhËn<br /> téi ph¹m - ®ã lµ sù vi ph¹m quy ph¹m cña thøc cÇn ph¶i ®Æc biÖt, c¸c ph­¬ng ph¸p<br /> c¸i cÇn ph¶i cã bëi ý chÝ tù do, quy ph¹m kh¸c víi c¸c ph­¬ng ph¸p ®­îc ¸p dông<br /> ®ßi hái mäi ng­êi gi÷ ®Ó kh«ng thùc hiÖn trong nhËn thøc thÕ giíi kinh nghiÖm, bëi<br /> nh÷ng hµnh vi nhÊt ®Þnh, tøc lµ chÝnh v× c¸c ph­¬ng ph¸p ®ã chøa ®ùng c¶ c¸c<br /> ng­êi ph¹m téi ®eo mÆt n¹ cña c¸ nh©n cã yÕu tè nhËn thøc vµ yÕu tè ®¸nh gi¸.<br /> ®¹o ®øc, c¸ nh©n cã ý chÝ tù do vµ ®­îc Trong mèi liªn hÖ víi ®iÒu ®ã, ng­êi ThÈm<br /> rµng buéc bëi quy ph¹m chñ quan; d­íi ph¸n cÇn gi¶i quyÕt vô viÖc, tr­íc hÕt, ë<br /> c¸i mÆt n¹ ®ã, mäi ng­êi vµ tõng ng­êi trong c¸c ph¹m trï cña tÝnh chñ quan -<br /> ®­îc n©ng lªn chiÒu cao gièng nhau - hä cña ý chÝ tù do, cña viÖc buéc téi, cña viÖc<br /> ®­îc thõa nhËn ®­îc tù do nh­ nhau. ë chÞu tr¸ch nhiÖm v.v..., sau ®ã ë trong c¸c<br /> ®ã thÓ hiÖn sù vÜ ®¹i cña ph¸p luËt. ChÝnh ph¹m trï b¶n thÓ luËn kinh nghiÖm - cña<br /> tõ quan niÖm cña hiÖn thùc kinh nghiÖm tÝnh di truyÒn, cña m«i tr­êng x· héi,<br /> mang tÝnh b¶n thÓ luËn, n¬i tÊt c¶ ®Òu v.v..., vµ kh«ng ®­îc thay c¸i thø nhÊt<br /> phôc tïng tÝnh quyÕt ®Þnh nh©n qu¶, b»ng c¸i thø hai.<br /> ng­êi ph¹m téi - lµ n« lÖ cña b¶n chÊt sinh Nh­ vËy, ë møc ®é b¶n chÊt, ph¸p luËt<br /> häc vµ cña c¸c hoµn c¶nh, vµ do ®ã ë ®©y lµ hiÖn thùc t­ t­ëng cña c¸c quan hÖ<br /> kh«ng cã chç cho ý chÝ tù do. Kh¶ n¨ng gi÷a mäi ng­êi. HiÖn thùc ®ã lµ mét lo¹i<br /> nh×n nhËn thÕ giíi kh«ng chØ tõ quan tån t¹i ®Æc biÖt - lo¹i tån t¹i t­ t­ëng mµ<br /> ®iÓm cña nguyªn nh©n vµ hËu qu¶ mµ cßn b¶n chÊt cña nã lµ c¸i cÇn ph¶i cã (vµ<br /> tõ quan ®iÓm vÒ tÇm quan träng (gi¸ trÞ, ý lÜnh vùc cÇn ph¶i cã ®ã x¸c nhËn con<br /> nghÜa) cña c¸c hiÖn t­îng cña thÕ giíi ®èi ng­êi víi t­ c¸ch lµ con ng­êi). C¸c ý<br /> <br /> Sè 1-2014 Nh©n lùc khoa häc x· héi 7<br /> vÒ b¶n thÓ luËn ph¸p luËt<br /> <br /> nghÜa cña ph¸p luËt còng ®­îc thÓ hiÖn luËt ®­îc thÓ hiÖn trong c¬ së cña c¬ cÊu<br /> trong c¸c môc ®Ých, c¸c t­ t­ëng vµ c¸c lý cña ph¸p luËt.<br /> luËn, trong h×nh thøc dÊu hiÖu t­îng ChÝnh sù ph©n chia ph¸p luËt thµnh<br /> tr­ng cña c¸c quy ph¹m vµ cña c¸c chÕ ph¸p luËt tù nhiªn vµ ph¸p luËt thùc<br /> ®Þnh, trong c¸c hµnh vi vµ c¸c quan hÖ chøng nh»m t×m kiÕm c¸c c¬ së cña ph¸p<br /> cña con ng­êi, tøc lµ trong c¸c biÓu hiÖn luËt trong ®êi sèng tù nhiªn cña mäi<br /> kh¸c nhau cña hiÖn thùc ph¸p luËt. ng­êi, “trong b¶n chÊt con ng­êi cña sù<br /> ViÖc xem xÐt ph¸p luËt ë ph­¬ng diÖn tån t¹i cña hä”. Khi ®­a ra sù ®¸nh gi¸<br /> b¶n thÓ luËn ®ßi hái ph¶i ph©n tÝch c¬ cÊu nh­ vËy vÒ ph¸p luËt tù nhiªn cÇn ph¶i<br /> cña nã, hoÆc nãi c¸ch kh¸c, tr¶ lêi c©u hái: c©n nh¾c r»ng, ph¹m trï ®ã víi c¸c ®Æc<br /> thÕ giíi ph¸p luËt ®­îc x©y dùng nh­ thÕ ®iÓm vµ c¸c ®Æc tr­ng mµ nã ®· ®­îc miªu<br /> nµo, nã ®­îc h×nh thµnh tõ nh÷ng cÊu t¶ trong khoa häc tõ thêi cæ ®¹i lµ hiÖn<br /> tróc nh­ thÕ nµo, nãi chÝnh x¸c h¬n, nã t­îng nhiÒu ph­¬ng diÖn vµ ®­îc khoa<br /> cÇn ph¶i ®­îc x©y dùng nh­ thÕ nµo ®Ó häc gi¶i thÝch kh¸c nhau.<br /> phï hîp víi ý nghÜa cña m×nh - b¶o hé, ë thêi Cæ ®¹i, giíi tù nhiªn nãi chung<br /> b¶o ®¶m vµ b¶o vÖ con ng­êi. VÊn ®Ò nµy ®­îc coi lµ nguån gèc cña ph¸p luËt hiÖn<br /> lµ ®èi t­îng cña viÖc ph©n tÝch tiÕp theo thùc, trong thêi Trung cæ C¬ - ®èc gi¸o,<br /> d­íi ®©y. tÝnh s¸ng suèt thÇn th¸nh cña §Êng t¹o<br /> 3. Ph¸p luËt tù nhiªn vµ ph¸p luËt hãa ®­îc coi lµ nguån gèc cña ph¸p luËt,<br /> thùc chøng trong thêi ®¹i Míi, sù hoµn thiÖn trÝ tuÖ<br /> C¸c tiÒn ®Ò lÞch sö tån t¹i tr­íc khi cña con ng­êi víi t­ c¸ch trÝ tuÖ lín lao<br /> ph¸p luËt ®­îc h×nh thµnh víi t­ c¸ch lµ nhÊt tõ nh÷ng s¸ng t¹o cña giíi tù nhiªn<br /> mét khoa häc ®éc lËp chøng minh r»ng: t­ ®­îc coi lµ nguån gèc cña ph¸p luËt. ViÖc<br /> duy triÕt häc vÒ hiÖn thùc ph¸p luËt ®­îc ph©n tÝch lÞch sö t­ t­ëng triÕt häc ph¸p<br /> b¾t ®Çu tõ viÖc ph©n chia ph¸p luËt thµnh luËt cho phÐp ph©n biÖt hai c¸ch tiÕp cËn<br /> ph¸p luËt tù nhiªn (Jus naturale) vµ ph¸p c¬ b¶n ®Õn viÖc nhËn thøc ph¸p luËt tù<br /> luËt thùc chøng (Jus civile). ChÝnh sù nhiªn vµ mèi t­¬ng quan cña nã víi ph¸p<br /> thèng nhÊt cña m©u thuÉn t¹o thµnh c¬ luËt thùc chøng.<br /> cÊu cña hiÖn thùc ph¸p luËt. ë ®©y chóng Tõ quan ®iÓm tiÕp cËn thø nhÊt, ph¸p<br /> ta gÆp ph¶i sù gi¶i thÝch mang tÝnh nhÞ luËt tù nhiªn ®­îc hiÓu lµ tæng thÓ c¸c ®ßi<br /> nguyªn luËn vÒ c¬ cÊu cña ph¸p luËt, sù hái ®¹o ®øc tiªn nghiÖm ®­îc ®­a ra ®èi<br /> gi¶i thÝch ®­îc c¸c nhµ triÕt häc ng­êi víi ph¸p luËt thùc chøng, lµ cÊp ®¸nh gi¸<br /> Nga I.Il’in, V.Solovev vµ c¸c nhµ triÕt häc mang tÝnh chÊt phª ph¸n vÒ mÆt ®¹o ®øc<br /> kh¸c ñng hé. Trong sè c¸c nhµ triÕt häc ®èi víi ph¸p luËt thùc chøng tõ quan ®iÓm<br /> ph¸p luËt ph­¬ng T©y A. Kaufman còng c«ng b»ng hoÆc kh«ng c«ng b»ng cña nã<br /> cã quan ®iÓm t­¬ng tù. Quan ®iÓm cña (Platon, Kant).<br /> «ng vÒ “c¬ cÊu b¶n thÓ luËn cña ph¸p luËt” Tõ quan ®iÓm tiÕp cËn thø hai, ph¸p<br /> ®­îc x©y dùng dùa trªn sù hîp nhÊt tÝnh luËt tù nhiªn ®­îc hiÓu lµ c¬ së tÊt yÕu vµ<br /> hîp ph¸p thùc chøng quy ph¹m víi sù bÊt di bÊt dÞch cña ph¸p luËt hiÖn hµnh<br /> c«ng b»ng ph¸p luËt tù nhiªn. Sù kh¸c (c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt hiÖn hµnh), kh«ng<br /> biÖt gi÷a b¶n chÊt vµ sù tån t¹i cña ph¸p tån t¹i ë bªn ngoµi nã, tøc lµ c¸c nguyªn<br /> <br /> 8 Nh©n lùc khoa häc x· héi Sè 1-2014<br />  vâ kh¸nh vinh<br /> <br /> t¾c tù nhiªn ®­îc t×m thÊy bªn trong ph¸p cña ho¹t ®éng sèng cña con ng­êi, tøc lµ<br /> luËt hiÖn hµnh, ph¸p luËt ®­îc t­ duy víi bëi tiÕn tr×nh tù nhiªn cña sù vËt. C¸c quy<br /> t­ c¸ch lµ t­ t­ëng siªu giíi tù nhiªn cña ph¹m cña ph¸p luËt tù nhiªn b¶o vÖ c¸c<br /> ph¸p luËt ®­îc thùc hiÖn trong lÞch sö quyÒn con ng­êi, c¸c quyÒn ®­îc quyÕt<br /> (Aristotel, Hªghen). ®Þnh bëi c¸c ®Æc ®iÓm thuéc b¶n chÊt cña<br /> Nh­ vËy, víi sù ®a d¹ng cña c¸c c¸ch con ng­êi. §ã lµ quyÒn sèng, quyÒn duy tr×<br /> tiÕp cËn ®Õn vÊn ®Ò ®­îc xem xÐt, víi sù nßi gièng, quyÒn giao tiÕp, quyÒn tù kh¼ng<br /> râ rµng ®Çy ®ñ, cã thÓ ph©n biÖt ph¸p luËt ®Þnh m×nh, quyÒn së h÷u, quyÒn b¶o vÖ<br /> tù nhiªn víi t­ c¸ch lµ ph¹m trï thuéc trËt danh dù, nh©n phÈm, quyÒn tù do ý chÝ,<br /> tù ph­¬ng ph¸p luËn vµ ph¸p luËt tù quyÒn tù do ng«n luËn, quyÒn tù do tÝn<br /> nhiªn víi t­ c¸ch lµ sù viÖc thùc tÕ cña ng­ìng, t«n gi¸o, v.v... C¸c lý thuyÕt ph¸p<br /> hiÖn thùc x· héi. luËt tù nhiªn kh¼ng ®Þnh r»ng tÊt c¶ c¸c<br /> Sù ph©n biÖt nãi trªn, ë mét chõng mùc quyÒn ®ã lµ tµi s¶n v« ®iÒu kiÖn cña con<br /> nµo ®ã, mang tÝnh chÊt cã ®iÒu kiÖn, bëi v× ng­êi vµ ®em ®Õn cho con ng­êi b»ng<br /> ý nghÜa ph­¬ng ph¸p luËn cña ph¸p luËt chÝnh viÖc hä sinh ra vµ tån t¹i víi t­ c¸ch<br /> tù nhiªn ®­îc dùa vµo vai trß hiÖn thùc lµ con ng­êi.<br /> cña nã víi t­ c¸ch lµ hiÖn t­îng thùc tÕ C¸ch tiÕp cËn ph¸p luËt tù nhiªn trong<br /> trong ®êi sèng cña x· héi. xem xÐt c¸c vÊn ®Ò cña ph¸p luËt cã ý<br /> ViÖc xem xÐt ph¸p luËt tù nhiªn víi t­ nghÜa quan träng cßn bëi v× c¸c ®ßi hái<br /> c¸ch lµ ph¹m trï ph­¬ng ph¸p luËn cho cña ph¸p luËt tù nhiªn cã tÝnh bÊt di bÊt<br /> phÐp x¸c ®Þnh, tr­íc hÕt, c¸ch tiÕp cËn dÞch v« ®iÒu kiÖn, tÝnh kiªn quyÕt, tÝnh<br /> chung ®Õn c¸c hiÖn t­îng cña hiÖn thùc kh«ng bÞ khuÊt phôc bëi c¸c t×nh huèng<br /> ph¸p luËt. C¸i nh×n triÕt häc ®èi víi c¸c cô thÓ (trong ®ã cã sù chuyªn quyÒn cña<br /> hiÖn t­îng ph¸p luËt - ®ã lµ viÖc xem xÐt nh÷ng con ng­êi cô thÓ), tÝnh kh«ng<br /> c¸c hiÖn t­îng ®ã d­íi quan ®iÓm cña tho¸t khái viÖc g¸nh chÞu nh÷ng hËu qu¶<br /> ph¸p luËt tù nhiªn. tiªu cùc do coi th­êng c¸c ®ßi hái cña<br /> C¸ch tiÕp cËn ph¸p luËt tù nhiªn ®Õn ph¸p luËt tù nhiªn.<br /> c¸c hiÖn t­îng cña hiÖn thùc ph¸p luËt Nh­ vËy, trªn c¬ së c©n nh¾c nguån gèc<br /> ®em ®Õn c¸i g×? Tõ quan ®iÓm cña ph¸p lÞch sö cña ph¸p luËt tù nhiªn còng nh­<br /> luËt tù nhiªn, gi¸ trÞ c¬ b¶n cña c¸ch tiÕp tr×nh ®é khoa häc ®· ®¹t ®­îc hiÖn nay<br /> cËn ®ã thÓ hiÖn ë chç nã cho phÐp lµm trong ph­¬ng h­íng nghiªn cøu nµy, cã<br /> s¸ng tá c¸c c¬ së nÒn t¶ng cña ph¸p luËt. thÓ hiÓu ph¸p luËt tù nhiªn lµ tæng thÓ c¸c<br /> Thùc chÊt cña t­ t­ëng cña ph¸p luËt tù gi¸ trÞ vµ nhu cÇu x· héi cña sù tån t¹i<br /> nhiªn thÓ hiÖn ë chç cïng víi ph¸p luËt do cña con ng­êi (tù do, b×nh ®¼ng, c«ng<br /> con ng­êi x©y dùng nªn vµ ®­îc thÓ hiÖn b»ng v.v...), còng nh­ tæng thÓ c¸c quy<br /> trong c¸c ®¹o luËt (ph¸p luËt thùc chøng) ph¹m vµ c¸c nguyªn t¾c tæng thÓ t¹o nªn<br /> cßn tån t¹i ph¸p luËt tù nhiªn - tæng sè c¸c nÒn t¶ng cña tÊt c¶ c¸c hÖ thèng ph¸p luËt<br /> ®ßi hái ®­îc sinh ra trùc tiÕp tõ trong c¬ cña nÒn v¨n minh nh©n lo¹i.<br /> së xuÊt ph¸t cña m×nh, kh«ng cã bÊt kú sù §ång thêi, ®Ó trë thµnh nh©n tè ®iÒu<br /> tham gia nµo cña con ng­êi bëi chÝnh ®êi chØnh, c¸c quy ph¹m vµ c¸c nguyªn t¾c<br /> sèng x· héi, bëi c¸c ®iÒu kiÖn kh¸ch quan cña ph¸p luËt tù nhiªn cÇn ph¶i ®­îc thÓ<br /> <br /> Sè 1-2014 Nh©n lùc khoa häc x· héi 9<br /> vÒ b¶n thÓ luËn ph¸p luËt<br /> <br /> hiÖn trong c¸c quy ph¹m cña ph¸p luËt quyÒn cña quyÒn lùc nhµ n­íc, cña c¸c lîi<br /> thùc chøng. Ých nhãm, Ých kû, côc bé) vµ mÆt kh¸c cã<br /> Ph¸p luËt thùc chøng thÓ hiÖn víi t­ nh÷ng ­u viÖt nhÊt ®Þnh.(5)<br /> c¸ch lµ yÕu tè kh¸c, cÇn thiÕt vµ c¬ b¶n ¦u viÖt chÝnh cña ph¸p luËt thùc chøng<br /> cña hiÖn thùc ph¸p luËt. Ph¸p luËt thùc thÓ hiÖn ë chç, nh­ mäi yÕu tè quan träng<br /> chøng lµ c¸c quy ph¹m ®­îc “hîp thøc cña x· héi trong nÒn v¨n minh, ph¸p luËt<br /> hãa” víi t­ c¸ch lµ hÖ thèng c¸c v¨n b¶n lµ c¸i ®iÒu chØnh mang tÝnh gi¸ trÞ - quy<br /> quy ph¹m ph¸p luËt ®­îc b¶o ®¶m bëi søc ph¹m. Ph¸p luËt ë d¹ng chung nhÊt ®ã<br /> m¹nh cña Nhµ n­íc trong mét giai ®o¹n ®iÒu chØnh hµnh vi cña con ng­êi, ®iÒu<br /> lÞch sö nhÊt ®Þnh(5). chØnh c¸c quan hÖ ®­îc h×nh thµnh trong<br /> S.Alekseev ®­a ra ®Æc ®iÓm chung h¬n x· héi. H¬n n÷a, c¸i ®iÒu chØnh ®ã, mét<br /> cña ph¸p luËt thùc chøng nh­ sau: “ph¸p mÆt, cã tÝnh chÊt quy ph¹m ®­îc thÓ hiÖn<br /> luËt thùc chøng - ®ã lµ c¸i ®iÒu chØnh quy ë chç gåm cã c¸c biÖn ph¸p quy ph¹m vµ<br /> ph¹m nh×n thÊy ®­îc vÒ mÆt thùc tÕ (vµ c¸c c¬ chÕ ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ x· héi<br /> do ®ã lµ “thùc chøng”), hiÖn thùc, tån t¹i ph¸p luËt ®­îc dïng ®Ó ®­a c¸c c¬ së, nÒn<br /> trong c¸c ®¹o luËt, c¸c tµi liÖu ph¸p luËt t¶ng cña tÝnh cã trËt tù thèng nhÊt, tÝnh<br /> kh¸c, trªn c¬ së cña c¸i ®iÒu chØnh ®ã ®­îc thõa nhËn chung vµo ®êi sèng cña<br /> hµnh vi cho phÐp vÒ mÆt ph¸p lý vµ hµnh mäi ng­êi, mÆt kh¸c, ph¸p luËt cã tÝnh<br /> vi kh«ng cho phÐp vÒ mÆt ph¸p lý ®­îc chÊt gi¸ trÞ, v× r»ng, khi ®­a ra c¸c c¬ së,<br /> x¸c ®Þnh vµ c¸c quyÕt ®Þnh mang tÝnh nÒn t¶ng ®ã vµo ®êi sèng, ph¸p luËt tù<br /> quyÒn lùc - mÖnh lÖnh, b¾t buéc vÒ mÆt m×nh ®­a ra sù ®¸nh gi¸ ®èi víi c¸c hiÖn<br /> ph¸p lý do c¸c ThÈm ph¸n vµ c¸c c¬ quan t­îng vµ qu¸ tr×nh cña ®êi sèng x· héi vµ<br /> nhµ n­íc kh¸c ®­a ra(6). do vËy lµ c¬ së ®Ó t¸c ®éng, ho¹t ®éng,<br /> Trong hai tr­êng hîp nãi trªn, ph¸p sèng “theo ph¸p luËt” vµ thõa nhËn c¸c<br /> luËt thùc chøng ®­îc xem xÐt víi t­ c¸ch hµnh vi nµy hay c¸c hµnh vi kh¸c cña con<br /> lµ s¶n phÈm nh©n t¹o cña nÒn v¨n minh, ng­êi víi t­ c¸ch lµ c¸c hµnh vi ®­îc thùc<br /> víi t­ c¸ch lµ sù biÓu hiÖn cña ý chÝ quyÒn hiÖn “kh«ng theo ph¸p luËt”.<br /> lùc cña c¸c chñ thÓ x· héi cô thÓ, mµ tr­íc Thuéc tÝnh cã ý nghÜa quan träng nhÊt<br /> hÕt lµ cña Nhµ n­íc. cña ph¸p luËt thùc chøng lµ tÝnh ®­îc<br /> Ph¸p luËt thùc chøng cÊu thµnh chÕ Nhµ n­íc b¶o ®¶m, tøc lµ sù b¶o ®¶m cao<br /> ®Þnh tån t¹i d­íi d¹ng c¸c chÕ ®Þnh ®· nhÊt cho sù vËn hµnh cña ph¸p luËt, kh¶<br /> ®­îc kh¸ch quan hãa bªn ngoµi, c¸c quy n¨ng lµm cho trËt tù ¸p dông c¸c quyÒn<br /> ph¹m ph¸p lý ®· ®­îc h×nh thøc hãa ®­îc vµ nghÜa vô trë thµnh thùc tÕ (víi sù trî<br /> thÓ hiÖn trong ®¹o luËt, c¸c tµi liÖu quy gióp cña quyÒn lùc nhµ n­íc, cña søc<br /> ph¹m ph¸p luËt, c¸c tµi liÖu mang tÝnh b¾t m¹nh c­ìng chÕ cña Nhµ n­íc).<br /> buéc kh¸c. C¸c thuéc tÝnh nãi trªn cña ph¸p luËt<br /> Nh­ tÊt c¶ c¸c hiÖn t­îng cña nÒn v¨n thùc chøng cã kh¶ n¨ng ë møc ®é nµy hay<br /> minh, ph¸p luËt, mét mÆt, mang trong<br /> m×nh g¸nh nÆng cña nh÷ng kh¶ n¨ng (5)<br /> Bachinin V.A. TriÕt häc ph¸p luËt vµ téi ph¹m.<br /> tiÒm tµng mang tÝnh chÊt tiªu cùc (kh¶ Kharkov. 1999. Tr.122.<br /> (6)<br /> Alekseev. S. S. TriÕt häc ph¸p luËt. M¸txc¬va. 1997.<br /> n¨ng ph¸p luËt phôc tïng sù chuyªn tr.18.<br /> <br /> <br /> 10 Nh©n lùc khoa häc x· héi Sè 1-2014<br />  vâ kh¸nh vinh<br /> <br /> møc ®é kh¸c lo¹i trõ ®­îc sù chuyªn quyÒn 4. C¸c quy ph¹m ph¸p luËt tù nhiªn<br /> vµ sù tïy tiÖn ra khái ®êi sèng x· héi, ë ®­îc thÓ hiÖn c¶ trong c¸c tµi liÖu ph¸p<br /> mét møc ®é nµo ®ã b¶o ®¶m tÝnh æn ®Þnh, luËt lÉn d­íi d¹ng c¸c tËp qu¸n vµ truyÒn<br /> b×nh yªn cña x· héi, lo¹i trõ sù hçn lo¹n thèng bÊt thµnh v¨n, cã trong néi dung cña<br /> trong hµnh vi cña mäi ng­êi, sù chuyªn c¸c ®ßi hái ®¹o ®øc vµ t«n gi¸o. C¸c quy<br /> quyÒn trong c¸c quan hÖ cña c¸ nh©n. ph¹m ph¸p luËt thùc chøng bao giê còng<br /> Trong tÝnh t­¬ng ®èi cña viÖc ph©n chia ®ßi hái ph¶i ®­îc ghi nhËn thµnh v¨n d­íi<br /> ph¸p luËt thµnh ph¸p luËt tù nhiªn vµ d¹ng c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ®· ®­îc hîp<br /> ph¸p luËt thùc chøng cÇn ph¶i thõa nhËn thøc hãa mang tÝnh chÊt ph¸p lý.<br /> r»ng b¶n chÊt cña nh÷ng vÊn ®Ò cã trong 5. Theo c¸c häc thuyÕt ph¸p luËt tù<br /> sù ph©n lo¹i ®ã lµ rÊt quan träng vµ s©u nhiªn, c¸c quyÒn con ng­êi: quyÒn sèng,<br /> s¾c. Nh÷ng kh¸c biÖt c¬ b¶n gi÷a ph¸p quyÒn tù do, quyÒn b¶o vÖ nh©n phÈm,<br /> luËt tù nhiªn vµ ph¸p luËt thùc chøng danh dù, quyÒn së h÷u ®­îc coi lµ thuéc<br /> ®­îc thÓ hiÖn nh­ sau: vÒ con ng­êi tõ khëi thñy vµ v« ®iÒu kiÖn.<br /> 1. Ph¸p luËt tù nhiªn ®­îc coi lµ c¸i Ngay tõ chÝnh sù sinh ra cña m×nh víi t­<br /> ph¸i sinh tõ trËt tù tù nhiªn cña sù vËt, c¸ch lµ con ng­êi mçi ng­êi ®· cã c¸c<br /> tøc lµ tõ kÕt cÊu cña vò trô vµ b¶n chÊt quyÒn ®ã, vµ kh«ng ai cã quyÒn x©m ph¹m<br /> cña con ng­êi - bé phËn kh«ng thÓ t¸ch rêi c¸c quyÒn ®ã. Theo logic ph¸p luËt thùc<br /> ®­îc cña trËt tù thÕ giíi. ChÝnh ph¸p luËt chøng, con ng­êi cã ®­îc c¸c tù do vµ c¸c<br /> thùc chøng lµ s¶n phÈm nh©n t¹o do con quyÒn tõ Nhµ n­íc - ng­êi ®o l­êng c¸c tù<br /> ng­êi s¸ng t¹o nªn ®Ó phôc vô cho lîi Ých do vµ c¸c quyÒn ®ã ë møc cho lµ cÇn thiÕt<br /> cña tæ chøc còng do con ng­êi thµnh lËp ph¶i cã, vµ lµ ng­êi cã thÓ kh«ng chØ trao<br /> nªn lµ Nhµ n­íc. Do ®ã, c¸c quy ph¹m cña quyÒn vµ cßn t­íc ®o¹t chóng, nÕu cho<br /> ph¸p luËt thùc chøng cã thÓ kh«ng chØ r»ng cÇn thiÕt.<br /> phï hîp víi c¸c nguyªn t¾c cña trËt tù tù 6. Ph¸p luËt tù nhiªn kh«ng bÞ ®ång<br /> nhiªn cña thÕ giíi mµ cßn cã thÓ m©u nhÊt víi c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt.<br /> thuÉn víi c¸c nguyªn t¾c ®ã. Nã ®ßi hái ph¶i cã c¸c c¬ së ®¹o ®øc vµ t«n<br /> 2. B»ng ph¸p luËt tù nhiªn, c¸c quy gi¸o, c¸c c¬ së më réng vµ lµm s©u s¾c mét<br /> ph¹m vµ nguyªn t¾c cña nã mµ ý thøc c¸ch ®¸ng kÓ néi dung ph¸p lý cña nã, g¾n<br /> ph¸p luËt c¸ nh©n g¾n kÕt sù tån t¹i cña nã víi nhiÒu gi¸ trÞ cña v¨n hãa vµ v¨n<br /> m×nh víi c¸c nÒn t¶ng, c¬ së tæng hîp, minh nh©n lo¹i. Ph¸p luËt thùc chøng<br /> toµn thÓ ban ®Çu cña tån t¹i. Nhê ph¸p ®ång nhÊt m×nh víi c¸c v¨n b¶n quy ph¹m<br /> luËt thùc chøng mµ ph¸p luËt tù nhiªn ph¸p luËt vµ do ®ã cã thÓ ®­îc coi lµ ®Æc<br /> g¾n kÕt sù tån t¹i cña m×nh víi Nhµ n­íc tÝnh cña nÒn v¨n minh, chø kh«ng ph¶i<br /> cô thÓ vµ c¸c thiÕt chÕ cña nã. cña v¨n hãa.<br /> 3. Ph¸p luËt tù nhiªn xuÊt hiÖn cïng víi 7. C¸c quy ph¹m vµ c¸c nguyªn t¾c cña<br /> nh÷ng mÇm mèng ®Çu tiªn cña nÒn v¨n ph¸p luËt tù nhiªn cã nh÷ng luËn chøng<br /> minh vµ v¨n hãa nh©n lo¹i. Ph¸p luËt thùc ®¹o ®øc, t«n gi¸o. Cßn ph¸p luËt thùc<br /> chøng xuÊt hiÖn muén h¬n mét c¸ch ®¸ng chøng kh«ng hoµn toµn dùa vµo nh÷ng<br /> kÓ, cïng lóc víi sù xuÊt hiÖn Nhµ n­íc. luËn chøng ®ã. Nã dùa vµo ý chÝ cña Nhµ<br /> <br /> Sè 1-2014 Nh©n lùc khoa häc x· héi 11<br /> vÒ b¶n thÓ luËn ph¸p luËt<br /> <br /> n­íc vµ tin t­ëng vµo tÝnh chÊt cÇn thiÕt cña c¸ nh©n.<br /> vµ ®Çy ®ñ cña sù luËn chøng nh­ vËy. ViÖc xem xÐt c¬ cÊu cña ph¸p luËt tõ<br /> 8. C«ng b»ng cao nhÊt ®­îc hiÓu víi t­ quan ®iÓm “b¶n chÊt” vµ “tån t¹i” lµ ch×a<br /> c¸ch lµ t­ t­ëng tæng hîp phï hîp víi c¸c khãa ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n<br /> nÒn t¶ng c¬ b¶n cña trËt tù thÕ giíi lµ giíi nhÊt nh­: sù luËn gi¶i vÒ triÕt häc - ®¹o<br /> h¹n gi¸ trÞ quy ph¹m cña nh÷ng kh¸t ®øc c¸c nguyªn t¾c cña c«ng b»ng vµ c¬ chÕ<br /> väng ®èi víi ph¸p luËt tù nhiªn. §èi víi thùc hiÖn chóng, mét mÆt, vµ mÆt kh¸c,<br /> ph¸p luËt thùc chøng, lîi Ých cña Nhµ vÊn ®Ò vÒ mèi t­¬ng quan cña ph¸p luËt vµ<br /> n­íc lµ giíi h¹n nh­ vËy. cña quyÒn lùc víi t­ c¸ch lµ yÕu tè cña tÝnh<br /> VÊn ®Ò c¬ cÊu b¶n thÓ luËn cña ph¸p chÝnh thèng vµ sù h¹n chÕ quyÒn lùc. YÕu<br /> luËt, viÖc xem xÐt nã tõ quan ®iÓm cña tè ®ã thÓ hiÖn trong triÕt häc ph¸p luËt<br /> tÝnh biÖn chøng cña ph¸p luËt tù nhiªn vµ Heghen víi t­ c¸ch lµ ®iÓm xuÊt ph¸t cña<br /> ph¸p luËt thùc chøng, vÒ thùc chÊt lµ vÊn sù tù ph¸t triÓn kh¸i niÖm ph¸p luËt tõ c¸c<br /> ®Ò trung t©m trong triÕt häc ph¸p luËt. h×nh thøc thùc hiÖn trõu t­îng cña nã ®Õn<br /> CÇn ph¶i gi¶i thÝch vÊn ®Ò ®ã th«ng qua c¸c h×nh thøc cô thÓ h¬n.<br /> c¸c ph¹m trï cña b¶n thÓ luËn: “b¶n chÊt” 4. C¸c h×nh thøc tån t¹i cña ph¸p luËt<br /> vµ “tån t¹i”. ViÖc ph©n tÝch hiÖn thùc ph¸p luËt cho<br /> VÊn ®Ò b¶n chÊt vµ tån t¹i g¾n liÒn víi phÐp ph©n ra c¸c h×nh thøc tån t¹i cña<br /> vÊn ®Ò ®èi t­îng thÓ hiÖn m×nh nh­ thÕ ph¸p luËt mµ trong tæng thÓ chóng ph¶n<br /> nµo. B¶n chÊt lµ tæng thÓ c¸c mÆt vµ c¸c ¸nh tÝnh n¨ng ®éng cña hiÖn thùc ph¸p<br /> mèi liªn hÖ cÇn thiÕt bªn trong cña sù vËt. luËt. Nh÷ng h×nh thøc ®ã lµ:<br /> Theo Heghen, b¶n chÊt lµ “ch©n lý cña tån 1. ThÕ giíi t­ t­ëng: t­ t­ëng cña ph¸p luËt;<br /> t¹i”, lµ sù phï hîp cña sù vËt víi “kh¸i 2. ThÕ giíi c¸c h×nh thøc dÊu hiÖu: c¸c<br /> niÖm cña m×nh”. Ph­¬ng thøc c¬ b¶n cña quy ph¹m ph¸p luËt vµ c¸c ®¹o luËt;<br /> ho¹t ®éng, cña ho¹t ®éng sèng cña sù vËt 3. ThÕ giíi t¸c ®éng lÉn nhau gi÷a c¸c<br /> lµ tån t¹i. Do ®ã, tån t¹i lµ ph­¬ng thøc chñ thÓ x· héi (®êi sèng ph¸p luËt).<br /> thÓ hiÖn b¶n chÊt trong c¸c th«ng sè bªn §ã lµ sù ph©n lo¹i mang tÝnh truyÒn<br /> ngoµi cña sù vËt. VÊn ®Ò tån t¹i thÓ hiÖn thèng vµ nãi chung lµ nã t­¬ng tù (cho dï<br /> tr­íc hÕt víi t­ c¸ch lµ vÊn ®Ò cña con kh«ng hoµn toµn ®ång nhÊt) víi viÖc ph©n<br /> ng­êi, vµ tõng ng­êi gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®ã lo¹i ph¸p luËt thµnh c¸c h×nh thøc hoÆc<br /> mét c¸ch cã ý thøc hoÆc v« thøc ®èi víi c¸c møc ®é tån t¹i cña ph¸p luËt thµnh: ý<br /> chÝnh m×nh: thùc hiÖn cho chÝnh m×nh, thÓ thøc ph¸p luËt, c¸c quy ph¹m ph¸p luËt<br /> hiÖn b¶n chÊt loµi cña m×nh nh­ thÕ nµo, vµ c¸c quan hÖ ph¸p luËt. Vµ sù thèng<br /> trë thµnh mét thùc thÓ cÇn thiÕt ch©n nhÊt cña c¸c møc ®é ®ã lµ kh¸ch thÓ nh­<br /> chÝnh, mét c¸ nh©n nh­ thÕ nµo. Vµ vÊn vËy, lµ ph¸p luËt. Tõng møc ®é trong c¸c<br /> ®Ò con ng­êi thÓ hiÖn m×nh trong ph¸p møc ®é ®ã ®­îc m« t¶ ®Çy ®ñ nhÊt trong<br /> luËt nh­ thÕ nµo. Nh­ vËy, b¶n chÊt cña c¸c quan ®iÓm triÕt häc ph¸p luËt t­¬ng<br /> ph¸p luËt cã ®Æc ®iÓm ®Æc tr­ng lµ sù øng. Ch¼ng h¹n, t­ t­ëng cña ph¸p luËt<br /> mong muèn thùc hiÖn, kh¸ch quan hãa ®­îc thÓ hiÖn rÊt râ trong c¸c lý luËn cæ<br /> trong c¸c biÓu hiÖn cña hµnh vi hîp ph¸p ®iÓn cña ph¸p luËt tù nhiªn, ®Æc biÖt<br /> <br /> 12 Nh©n lùc khoa häc x· héi Sè 1-2014<br />  vâ kh¸nh vinh<br /> <br /> trong c¸c khuynh h­íng chñ nghÜa chñ b¶n chÊt con ng­êi, trÝ tuÖ, trËt tù kh¸ch<br /> quan, c¸c quy ph¹m ph¸p luËt vµ c¸c ®¹o quan cña c¸c gi¸ trÞ, c¸c quan hÖ x· héi<br /> luËt ®­îc thÓ hiÖn rÊt râ trong luËt häc hay ý chÝ vµ sù s¸ng suèt cña «ng Trêi,<br /> ph©n tÝch (luËt häc thùc chøng). Bµn ®Õn cña Chóa. T­ t­ëng cña ph¸p luËt lµ sù<br /> møc ®é thø ba - møc ®é t¸c ®éng lÉn nhau thÓ hiÖn trõu t­îng, chung nhÊt cña b¶n<br /> gi÷a c¸c chñ thÓ x· héi th× ®ã lµ thÕ giíi chÊt cña ph¸p luËt, lµ “b¶n thiÕt kÕ” hoÆc<br /> mang tÝnh vËt chÊt x· héi, ë thÕ giíi ®ã nhiÖm vô cña nã (“t­ t­ëng ®iÒu chØnh”).<br /> ph¸p luËt ®i vµo thÕ giíi hiÖn thùc x· héi. Nã lµ ph­¬ng diÖn t­ t­ëng cña sù tån t¹i<br /> ThÕ giíi ®ã tham gia vµo sù h×nh thµnh cña ph¸p luËt.<br /> ph¸p luËt, vµo viÖc lµm cho ph¸p luËt cã ë ph­¬ng diÖn c¬ cÊu, t­ t­ëng cña<br /> néi dung vËt chÊt. ph¸p luËt ®ßi hái ph¶i cã:<br /> Ph¸p luËt lµ g×? Nã lµ mét trong nh÷ng 1. Sù hiÖn cã cña hîp phÇn chñ thÓ<br /> h×nh thøc hay møc ®é ®ã hay lµ tæng thÓ (nh©n häc), tøc lµ t­ t­ëng cña ph¸p luËt<br /> c¸c h×nh thøc hay møc ®é ®ã? CÇn ph¶i chøa ®ùng th«ng tin vÒ viÖc ai cã thÓ trë<br /> t×m lêi gi¶i cho vÊn ®Ò ®ã trong viÖc bæ thµnh chñ thÓ cña ph¸p luËt, ph¸p luËt<br /> sung ph­¬ng diÖn tÜnh cña viÖc ph©n tÝch ®Þnh h­íng ®Õn ai. Chñ thÓ nh­ vËy lµ<br /> c¬ cÊu cña hiÖn thùc ph¸p luËt b»ng ng­êi biÕt ph©n biÖt c¸i cã gi¸ trÞ víi c¸i<br /> ph­¬ng diÖn ®éng, ®iÒu ®ã t¹o ra kh¶ kh«ng cã gi¸ trÞ;<br /> n¨ng nghiªn cøu qu¸ tr×nh tù ph¸t triÓn 2. Sù hiÖn cã cña hîp phÇn gi¸ trÞ, tøc<br /> cña ph¸p luËt, sù më réng b¶n chÊt cña nã lµ t­ t­ëng cña ph¸p luËt bao gåm hÖ<br /> th«ng qua nhiÒu ®Þnh nghÜa. Nh÷ng ®Þnh thèng c¸c gi¸ trÞ ®­îc thùc hiÖn trong<br /> nghÜa quan träng nhÊt trong sè ®ã lµ: ph¸p luËt, ®­îc thÓ hiÖn mét c¸ch liªn kÕt<br /> 1. Nh÷ng ®Þnh nghÜa chung - trõu trong kh¸i niÖm c«ng b»ng;<br /> t­îng (c¸c t­ t­ëng vµ c¸c nguyªn t¾c 3. Sù hiÖn cã cña hîp phÇn chñ quan,<br /> ph¸p luËt); tøc lµ t­ t­ëng cña ph¸p luËt thÓ hiÖn<br /> 2. Nh÷ng ®Þnh nghÜa chung - cô thÓ (c¸c d­íi d¹ng t­ t­ëng cÇn ph¶i cã - t­ t­ëng<br /> quy ph¹m ph¸p luËt thùc chøng h×nh thøc); thÓ hiÖn sù thèng nhÊt cña c¸c quyÒn vµ<br /> 3. Nh÷ng ®Þnh nghÜa cô thÓ - thuéc vÒ nghÜa vô.<br /> vËt chÊt (tr­íc hÕt lµ c¸c quyÕt ®Þnh xÐt xö); C¸c chñ thÓ x©y dùng ph¸p luËt, khi<br /> 4. Sù thÓ hiÖn mang tÝnh vËt chÊt x· nhËn thøc ®­îc r»ng mäi ng­êi kh«ng thÓ<br /> héi trong hµnh vi ph¸p luËt thùc chøng hoÆc kh«ng muèn tu©n theo c¸c quy ph¹m<br /> cña chñ thÓ. t«n gi¸o, ®¹o ®øc vµ ngay c¶ c¸c quy ph¹m<br /> D­íi d¹ng ng¾n gän nhÊt, c¬ cÊu ®éng v¨n hãa ®¬n gi¶n nhÊt, thiÕt lËp nªn møc<br /> cña hiÖn thùc ph¸p luËt, víi t­ c¸ch lµ sù tèi thiÓu c¸c ®ßi hái cã thÓ ®­îc duy tr× víi<br /> t¸i t¹o lý luËn cña qu¸ tr×nh thùc hiÖn sù trî gióp cña sù c­ìng chÕ cã tæ chøc.<br /> ph¸p luËt, cã thÓ ®­îc hiÓu nh­ sau: Møc tèi thiÓu c¸c ®ßi hái ®ã lµ néi dung t­<br /> T­ t­ëng cña ph¸p luËt lµ cÊu thµnh t­ëng cña ph¸p luËt. NÕu nh­ tiÕp nhËn<br /> khëi ®iÓm ®Çu tiªn vÒ mÆt logic cña hiÖn nã v× t­ t­ëng cña ph¸p luËt, th× t­ t­ëng<br /> thùc ph¸p luËt. ë ®©y, kh«ng ®Æt ra vÊn ®Ò ®ã cã tr­íc ph¸p luËt, tøc lµ ban ®Çu ®·<br /> c¸i g× cã trong nÒn t¶ng cña t­ t­ëng ®ã: xuÊt hiÖn quan niÖm vÒ c¸i cÇn ph¶i cã -<br /> <br /> Sè 1-2014 Nh©n lùc khoa häc x· héi 13<br /> vÒ b¶n thÓ luËn ph¸p luËt<br /> <br /> c¸i cÇn thiÕt ph¶i ®­îc quy ®Þnh vÒ ®Þnh c¸c h×nh thøc thñ tôc tè tông, quy chÕ<br /> chÕ vµ kh¼ng ®Þnh b»ng søc m¹nh cña ph¸p lý vµ chÕ ®é ph¸p luËt, hîp ®ång<br /> ®Þnh chÕ ®ã, sau ®ã hÖ thèng ph¸p luËt ph¸p luËt, khëi kiÖn, buéc téi v.v... Sù<br /> hiÖn thùc míi ®­îc h×nh thµnh. kh¸c nhau gi÷a nh÷ng h×nh thøc ®ã mang<br /> T­ t­ëng cña ph¸p luËt lµ hiÖn vËt cña ®Æc ®iÓm chøc n¨ng, chø kh«ng mang ®Æc<br /> ý thøc chóng ta, cã ý nghÜa nhÊt ®Þnh, thÓ ®iÓm b¶n chÊt. ý nghÜa cña nguyªn t¾c<br /> hiÖn d­íi d¹ng chung nhÊt yÕu tè cña c¸i b×nh ®¼ng h×nh thøc ®­îc thÓ hiÖn, vÝ dô,<br /> cÇn ph¶i cã. T­ t­ëng cña ph¸p luËt chØ cã ë quy ph¹m ph¸p luËt - d­íi d¹ng c¸c quy<br /> hiÖu lùc tiÒm n¨ng, kh¸c víi ph¸p luËt t¾c hµnh vi cña c¸c chñ thÓ ph¸p luËt;<br /> thùc chøng, nh­ng tÝnh tiÒm n¨ng ®ã rÊt trong quan hÖ ph¸p luËt - d­íi d¹ng c¸c<br /> lµ quan träng, bëi v× nã t¹o ra hiÖu lùc quy quan hÖ lÉn nhau cña c¸c chñ thÓ b×nh<br /> ph¹m cho ph¸p luËt thùc chøng. ®¼ng vÒ h×nh thøc, tù do vµ kh«ng phô<br /> YÕu tè thø hai cña hiÖn thùc ph¸p luËt thuéc nhau; trong ý thøc ph¸p luËt - d­íi<br /> lµ ®¹o luËt (quy ph¹m ph¸p luËt). Ph¸p h×nh thøc c¸c thµnh viªn cña céng ®ång<br /> luËt thùc chøng ®­îc thÓ hiÖn tr­íc hÕt ph¸p luËt ®ã nhËn thøc ®­îc ý nghÜa vµ<br /> d­íi h×nh thøc ®¹o luËt (tuy nhiªn, kh«ng c¸c ®ßi hái cña nguyªn t¾c ph¸p luËt;<br /> chØ quy vÒ ®¹o luËt), ®¹o luËt bao gåm c¸c trong quyÒn chñ thÓ - d­íi h×nh thøc thõa<br /> quy ph¹m ph¸p luËt chung - cô thÓ, c¸c nhËn c¸c c¸ nh©n (c¸c tæ chøc, c¸c liªn<br /> quy ph¹m ph¸p luËt thùc chøng - h×nh minh cña hä) lµ c¸c chñ thÓ b×nh ®¼ng vÒ<br /> thøc. §¹o luËt lµ sù kÞp thêi hãa, cô thÓ h×nh thøc, tù do, kh«ng phô thuéc nhau<br /> hãa vµ hiÖn thùc hãa c¸c t­ t­ëng vµ trong giao tiÕp ph¸p luËt; trong c¸c thñ<br /> nguyªn t¾c ph¸p luËt, lµ b­íc chuyÓn trªn tôc ph¸p luËt - d­íi h×nh thøc cña trËt tù<br /> con ®­êng ®Õn ph¸p luËt cô thÓ, nh­ng nã c«ng b»ng ®Ó tÊt c¶ c¸c chñ thÓ cã ®­îc vµ<br /> ch­a ph¶i lµ ph¸p luËt trong sù ®Çy ®ñ thùc hiÖn ®­îc c¸c quyÒn vµ nghÜa vô, cña<br /> cña nã. §ã lµ ph¸p luËt ë mét giai ®o¹n viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp vÒ ph¸p luËt<br /> nhÊt ®Þnh cña sù h×nh thµnh nã. §¹o luËt v.v... Nh­ vËy, ph¸p luËt tån t¹i trong tÊt<br /> - ®ã lµ quy ph¹m chung cho rÊt nhiÒu c¶ c¸c h×nh thøc ph¸p luËt ®ã, n¬i mµ<br /> tr­êng hîp cã kh¶ n¨ng cã. Vµ nã tån t¹i nguyªn t¾c b×nh ®¼ng h×nh thøc ®­îc tu©n<br /> c¶ víi t­ c¸ch lµ sù ph¸n ®o¸n vÒ c¸i cÇn thñ vµ ¸p dông.<br /> ph¶i cã. §¹o luËt ho¹t ®éng víi t­ c¸ch lµ Cuèi cïng, khÝa c¹nh tiÕp theo cña<br /> v¨n b¶n luËt hoÆc víi t­ c¸ch lµ hÖ thèng hiÖn thùc ph¸p luËt - ®ã lµ thÕ giíi cña<br /> c¸c v¨n b¶n luËt (h×nh thøc biÓu hiÖn bªn nh÷ng ho¹t ®éng x· héi, thÕ giíi phøc t¹p<br /> ngoµi cña nã) do chñ thÓ quyÒn lùc quy nhÊt, nh­ng Ýt ®­îc nghiªn cøu nhÊt tõ<br /> ®Þnh, cã nguån gèc trong uy tÝn cña nhµ quan ®iÓm triÕt häc. Qu¸ tr×nh t¸c ®éng<br /> lµm luËt còng thuéc vÒ hiÖn t­îng häc cña lÉn nhau vÒ mÆt x· héi thÓ hiÖn mét giai<br /> ®¹o luËt. ®o¹n trong thùc hiÖn ph¸p luËt lµ thi<br /> §¹o luËt ph¸p quyÒn cã nh÷ng h×nh hµnh ph¸p luËt. T©m ®iÓm cña qu¸ tr×nh<br /> thøc tån t¹i kh¸c nhau cña m×nh: c¸c quy ®ã lµ chñ thÓ víi t­ c¸ch lµ ng­êi chÊp<br /> ph¹m ph¸p luËt, c¸c quan hÖ ph¸p luËt, ý hµnh quy ph¹m ph¸p luËt trong mèi quan<br /> thøc, quyÒn chñ thÓ, c¸c thñ tôc ph¸p lý, hÖ cña ng­êi ®ã víi nh÷ng ng­êi kh¸c.<br /> <br /> 14 Nh©n lùc khoa häc x· héi Sè 1-2014<br />  vâ kh¸nh vinh<br /> <br /> C¸c quan hÖ ®ã cã thÓ ®­îc thùc hiÖn khi ph¸p luËt).<br /> cã c¸c kh¶ n¨ng, ®Æc ®iÓm nhÊt ®Þnh cña 2. Mèi t­¬ng quan gi÷a ph¸p luËt tù<br /> con ng­êi. nhiªn vµ ph¸p luËt thùc chøng víi t­ c¸ch<br /> PhÈm chÊt c¬ b¶n cña chñ thÓ cña ph¸p lµ hai h×nh thøc ®èi diÖn, nh­ng lµ c¸c<br /> luËt lµ kh¶ n¨ng thõa nhËn c¸c t­ t­ëng h×nh thøc nhËn thøc ph¸p luËt g¾n liÒn<br /> cña ph¸p luËt vµ kh¶ n¨ng thõa nhËn vÒ chÆt chÏ víi nhau t¹o thµnh c¬ cÊu cña<br /> mÆt ý chÝ t©m lý ®èi víi quy ph¹m ph¸p hiÖn thùc ph¸p luËt. Mèi t­¬ng quan nµy<br /> luËt, khi quy ph¹m ph¸p luËt ®­îc coi lµ ®­îc thÓ hiÖn víi sù hç trî cña c¸c ph¹m trï<br /> quy ph¹m hîp ý muèn hoÆc kh«ng hîp ý b¶n chÊt vµ tån t¹i.<br /> muèn ®èi víi chñ thÓ ®ã. Cã thÓ ph©n ra 3. Mèi t­¬ng quan cña tån t¹i vµ cña<br /> ba møc ®é c¬ b¶n cña quan hÖ ý chÝ t©m lý sinh tån, cña b¶n chÊt cña ph¸p luËt vµ<br /> cña chñ thÓ ®èi víi quy ph¹m ph¸p luËt: 1, cña c¸c hiÖn t­îng ph¸p luËt lµ mèi<br /> thÊp - mong muèn vi ph¹m quy ph¹m; 2, t­¬ng quan cña nguyªn t¾c ph¸p quyÒn<br /> trung b×nh - mong muèn phôc tïng quy b×nh ®¼ng h×nh thøc vµ c¸c h×nh thøc<br /> ph¹m (v× lý do cã lîi hoÆc sî h×nh ph¹t, nãi thùc hiÖn nã. C¸c h×nh thøc ®ã lµ: t­<br /> chung lµ th¸i ®é trung lËp); 3, cao - thõa t­ëng cña ph¸p luËt, ®¹o luËt, ®êi sèng<br /> nhËn hoµn toµn gi¸ trÞ ®­îc thÓ hiÖn trong ph¸p luËt (ho¹t ®éng vµ c¸c quan hÖ) vµ<br /> quy ph¹m. nhiÒu h×nh thøc kh¸c.<br /> ChÝnh c¸c chñ thÓ x· héi, mµ chÝnh lµ<br /> mäi ng­êi vµ c¸c liªn minh cña hä lµ “c¸c TµI LIÖU THAM KH¶O<br /> ®ßn bÈy” mµ nhê chóng t­ t­ëng cña ph¸p 1. Alekseev S.S. TriÕt häc ph¸p luËt.<br /> luËt ®­îc thùc hiÖn vµ t¸c ®éng ®Õn cuéc M¸txc¬va. 1997.<br /> sèng. Hµnh vi hîp ph¸p lµ h×nh thøc cña 2. Bachinin V.A. TriÕt häc ph¸p luËt vµ<br /> viÖc thùc hiÖn nh­ vËy. Thùc hiÖn ph¸p téi ph¹m. Kharkov. 1999.<br /> luËt - ®ã lµ ®Æc ®iÓm cã kÕt qu¶ cña ph¸p 3. Kerimov d.A. Nh÷ng vÊn ®Ò triÕt häc<br /> luËt, vµ ®iÒu ®ã cã thÓ ®­îc thÓ hiÖn b»ng ph¸p luËt. M¸txc¬va. 1972.<br /> ph¹m trï trËt tù ph¸p luËt. Nh­ vËy, h×nh 4. O.g. danil’jan chñ biªn. TriÕt häc ph¸p<br /> thøc cô thÓ nhÊt cña tån t¹i cña ph¸p luËt luËt. M¸txc¬va. 2005.<br /> lµ nh÷ng hµnh vi vµ quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n 5. Tikhonravovju.V. Nh÷ng c¬ së cña<br /> trong t×nh huèng cô thÓ cña chÝnh chñ thÓ triÕt häc ph¸p luËt. M¸txc¬va. 1997.<br /> cña ph¸p luËt. 6. Chetvernin V.A. Nh÷ng quan niÖm hiÖn<br /> §ã lµ nh÷ng h×nh thøc hoÆc møc ®é tån nay vÒ ph¸p luËt tù nhiªn. M¸txc¬va. 1988.<br /> t¹i cña ph¸p luËt. 7. Vâ Kh¸nh Vinh. Lîi Ých x· héi vµ ph¸p<br /> 5. KÕt luËn luËt. Nxb. C«ng an nh©n d©n, HN, 2003.<br /> 1. HiÖn thùc ph¸p luËt lµ mét thÕ giíi 8. Vâ Kh¸nh Vinh. X· héi häc ph¸p<br /> ®Æc biÖt, lÜnh vùc tù trÞ cña tån t¹i cña con luËt: nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n. Nxb. Khoa häc<br /> ng­êi cã logic riªng cña m×nh vµ c¸c quy x· héi, HN, 2012.<br /> luËt cÇn ph¶i ®­îc c©n nh¾c. ý nghÜa cña 9. Vâ Kh¸nh Vinh. TriÕt häc ph¸p luËt:<br /> vÊn ®Ò hiÖn thùc ph¸p luËt ®­îc thÓ hiÖn §èi t­îng nghiªn cøu, vÞ trÝ vµ chøc n¨ng.<br /> ë viÖc lµm s¸ng tá ph¸p luËt lµ g× (c¸i g× lµ T¹p chÝ Nh©n lùc khoa häc x· héi, sè 4, 2013.<br /> <br /> Sè 1-2014 Nh©n lùc khoa häc x· héi 15<br />