Bài giảng Các yếu tố của bệnh truyền nhiễm - PGS. TS. Đoàn Huy Hậu

Chia sẻ: Dsfcf Dsfcf | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:44

Thêm vào BST

Báo xấu

156
lượt xem 18
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài giảng Các yếu tố của bệnh truyền nhiễm nhằm trình bày về bệnh truyền nhiễm và bệnh không truyền nhiễm, quá trình nhiễm trùng và quá trình dịch, nguyên tắc và biện pháp chung phòng chống dịch và các bệnh truyền nhiễm, đường lây truyền.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng Các yếu tố của bệnh truyền nhiễm - PGS. TS. Đoàn Huy Hậu

dÞch tÔ häc c¸c BÖnh truyÒn nhiÔm Các yếu tố của bệnh truyền nhiễm PGS TS §oμn Huy HËu
Mở đầu + BÖnh TN vμ bÖnh kh«ng TN: ... + Mét bÖnh TN muèn tån t¹i vμ ph¸t triÓn thμnh dÞch ®−¬ng nhiªn vμ b¾t buéc ph¶i cã: - t¸c nh©n g©y bÖnh (mÇm bÖnh) vμ - c¬ thÓ c¶m nhiÔm (vËt chñ). §Ó b¶o ®¶m cho mÇm bÖnh cã thÓ truyÒn tõ c¬ thÓ c¶m nhiÔm nμy sang c¬ thÓ kh¸c ph¶i cã: - ph−¬ng thøc l©y truyÒn nhÊt ®Þnh vμ ph−¬ng thøc ®ã ph¶i ®−îc thùc hiÖn trong nh÷ng - ®iÒu kiÖn m«i tr−êng nhÊt ®Þnh.
Nh− vËy, bÊt kú mét bÖnh truyÒn nhiÔm nμo còng cã 4 yÕu tè c¬ b¶n quyÕt ®Þnh sù tån t¹i, ph¸t sinh vμ ph¸t triÓn cña bÖnh, 4 yÕu tè ®ã lμ: 1-T¸c nh©n g©y bÖnh, 2- §−êng l©y truyÒn, 3- VËt chñ 4- M«i tr−êng 4 1 2 3
Qu¸ tr×nh nhiÔm trïng vμ qu¸ tr×nh dÞch: C¬ thÓ vËt chñ ……… … … … T¸c nh©n VSV M«i tr−êng + Qu¸ tr×nh nhiÔm trïng lμ qu¸ tr×nh t−¬ng t¸c gi÷a VSV g©y bÖnh vμ c¬ thÓ vËt chñ trong ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh cña m«i tr−êng. + QTD lμ mét chuçi liªn tôc nh÷ng qu¸ tr×nh nhiÔm trïng cã thÓ biÓu hiÖn b»ng nh÷ng tr−êng hîp cã hoÆc kh«ng cã biÓu hiÖn l©m sμng.
Qu¸ tr×nh dÞch Nguån truyÒn nhiÔm 3 m¾t xÝch cña Qu¸ tr×nh dÞch VËt chñ YÕu tè (Khèi c¶m thô) trung gian truyÒn nhiễm
Nguyên tắc và biện pháp chung phòng chống dÞch Nguån truyÒn nhiÔm - Phát hiện sớm, tích - Các biện pháp 3 cực, chủ động không đặc hiệu - Cách ly kịp thời, m¾t xÝch hợp lý - Các biện pháp đặc hiệu cña - Điều trị đặc hiệu, đúng phác đồ, triệt để Qu¸ tr×nh dÞch VËt chñ YÕu tè (Khèi c¶m thô) trung gian truyÒn nhiễm - Khử trùng - Diệt côn trùng - Diệt chuột...
các yếu tố của bệnh truyền nhiễm 1- t¸c nh©n g©y bÖnh (Agent) Trong DTH TN, t¸c nh©n g©y bÖnh cßn gäi lμ mÇm bÖnh. T¸c nh©n g©y bÖnh cã thÓ lμ: Vi rót, vi khuÈn, rickettsia, ®¬n bμo, giun s¸n, nÊm, ... (c¸c t¸c nh©n nμy cã nhiÒu ®Æc ®iÓm kh¸c nhau nh−ng ®iÓm gièng nhau c¬ b¶n ®ã lμ ®Æc tÝnh ký sinh!) (T¸c nh©n cã thÓ hoÆc lμ toμn bé vi sinh vËt hoÆc lμ nh÷ng thμnh phÇn hãa häc cÊu t¹o nªn chóng (néi hoÆc ngo¹i ®éc tè).
§Æc ®iÓm cña c¸c VSV mÇm bÖnh: - Cã sù nh©n lªn trong c¬ thÓ vËt chñ, - Cã mét yÕu tè trung gian truyÒn bÖnh - Cã søc ®Ò kh¸ng nhÊt ®Þnh ®Ó tån t¹i trong c¬ thÓ vËt chñ hoÆc ë m«i tr−êng ngo¹i c¶nh (mçi lo¹i mÇm bÖnh cã søc ®Ò kh¸ng kh¸c nhau).
1.1. Sù nh©n lªn (Multiplication): Sau khi th©m nhËp vμo c¬ thÓ, mÇm bÖnh cã hai ph−¬ng thøc nh©n lªn lμ sinh s¶n h÷u tÝnh vμ sinh s¶n v« tÝnh... Chän läc tù nhiªn t¸c ®éng lªn c¸c c¸ thÓ; qu¸ tr×nh chän läc tù nhiªn ®· t¹o nªn sù thÝch nghi cña mÇm bÖnh.
1.2- Sù tån t¹i / sù sèng sãt (Survival) Kh¸i niÖm: §ã lμ sù sèng sãt cña c¸c c¸ thÓ thÝch nghi qua chän läc tù nhiªn. VÝ dô: … MÇm bÖnh cã thÓ tån t¹i vμ ph¸t triÓn khi chóng t×m ®−îc vËt chñ thÝch hîp trong nh÷ng giai ®o¹n nhÊt ®Þnh, tõ ®ã chóng cã thÓ t×m kiÕm mét vËt chñ míi hoÆc kÐo dμi thêi gian sèng b»ng mét ph−¬ng thøc tån t¹i kh¸c.
1.2.1. æ chøa mÇm bÖnh (Reservoirs): Lμ n¬i phï hîp ®Ó l−u gi÷ t¸c nh©n g©y bÖnh: Ng−êi, ®éng vËt, c«n trïng hoÆc lμ m«i tr−êng v« sinh. Tõ æ chøa, mÇm bÖnh cã thÓ tÊn c«ng vËt chñ míi cïng loμi hoÆc x©m nhËp vμo æ chøa hoÆc vËt chñ kh¸c loμi. VÝ dô: 1.2.2. TÝnh bÒn v÷ng (Persistence): Lμ kh¶ n¨ng cña mÇm bÖnh cã thÓ thay ®æi cÊu tróc ®Ó chèng l¹i c¸c yÕu tè bÊt lîi cña m«i tr−êng. Mét sè loμi vi khuÈn còng cã thÓ thay ®æi h×nh d¹ng ®Ó tån t¹i nh− d¹ng bμo tö (nha bμo).
1.2.3. Thêi gian tiÒm tμng (Latency) Giai ®o¹n ph¸t triÓn cña mÇm bÖnh trong c¬ thÓ vËt chñ nh−ng kh«ng g©y ¶nh h−ëng tíi vËt chñ, gäi lμ thêi gian tiÒm tμng. Qua thêi gian tiÒm tμng, mÇm bÖnh cã thÓ biÕn ®æi thμnh d¹ng l©y nhiÔm (infective).
1.2.4. Vector: Vector ®−îc hiÓu lμ vËt mang mÇm bÖnh cã ®Þnh h−íng trong qu¸ tr×nh dÞch. T¸c nh©n g©y bÖnh cã thÓ truyÒn trùc tiÕp tõ vËt chñ nμy sang vËt chñ kh¸c nhê ®éng vËt ch©n khíp cã liªn quan mËt thiÕt víi vËt chñ. Vector ®ãng vai trß lμ bé phËn kh«ng thÓ thiÕu cña qu¸ tr×nh l©y nhiÔm. C¸c ph−¬ng thøc mÇm bÖnh tån t¹i trong vector
1.2.5. VËt chñ trung gian (Intermediate host) : Mét sè ký sinh vËt cÇn ph¶i tr¶i qua c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn trong vËt chñ trung gian tr−íc khi chóng x©m nhËp vμo vËt chñ chÝnh: - S¸n m¸ng cã vËt chñ trung gian lμ c¸c loμi nhuyÔn thÓ; - S¸n l¸ gan (Opisthorchis) cÇn cã hai lo¹i vËt chñ trung gian.
1.3. ¶nh h−ëng cña t¸c nh©n ®Õn vËt chñ T¸c nh©n g©y bÖnh nÕu cã ®ñ sè l−îng nhÊt ®Þnh sÏ cã thÓ g©y ph¶n øng hoÆc g©y bÖnh trªn c¬ thÓ vËt chñ. Ph¶n øng nμy phô thuéc vμo 2 yÕu tè: kh¶ n¨ng cña vËt chñ vμ t¸c nh©n g©y bÖnh. T¸c h¹i cña t¸c nh©n g©y bÖnh trªn vËt chñ phô thuéc vμo: ®éc tÝnh, ®éc lùc vμ liÒu l−îng.
1.3.1- §éc tÝnh (Virulence): - §éc tÝnh thÓ hiÖn t¸c h¹i cña mét lo¹i t¸c nh©n g©y bÖnh víi vËt chñ cña nã. - Mét sè t¸c nh©n g©y bÖnh cã thÓ g©y t¸c ®éng rÊt m¹nh ®èi víi lo¹i vËt chñ nμy nh−ng víi c¸c loμi vËt chñ kh¸c th× yÕu h¬n. - C¸c chñng mÇm bÖnh kh¸c nhau cã ®éc tÝnh kh¸c nhau trªn cïng mét lo¹i vËt chñ.
1.3.2. §éc lùc (Toxicity): §éc lùc lμ søc g©y bÖnh riªng cña tõng chñng vi sinh vËt trong mét loμi vi sinh vËt cã kh¶ n¨ng g©y bÖnh. §¬n vÞ ®Ó ®o ®éc lùc: - LiÒu chÕt tèi thiÓu (Dosis letalis minima): liÒu nhá nhÊt VSV hoÆc s¶n phÈm cña nã lμm chÕt ®éng vËt trong thêi gian nhÊt ®Þnh. (Chó ý: loμi, c©n nÆng, ®−êng vμo vμ thêi gian). - LiÒu chÕt LD50 (Dosis letalis 50): liÒu VSV hoÆc s¶n phÈm cña nã lμm chÕt 50% ®éng vËt dïng trong thÝ nghiÖm.
Khi t¸c nh©n g©y bÖnh th©m nhËp vμo c¬ thÓ vËt chñ g©y ra ph¶n øng cña vËt chñ, ph¶n øng nμy do 2 yÕu tè chi phèi lμ t−¬ng t¸c cña mÇm bÖnh víi vËt chñ vμ t¸c ®éng cña pr«tªin ®éc tè trªn c¬ thÓ vËt chñ. Mét sè vi sinh vËt tiÕt ra ®éc tè: lμ s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸ dinh d−ìng cña VSV: - Néi ®éc tè - Ngo¹i ®éc tè
1.3.3. LiÒu ®¸p øng (Dose responce): Víi mçi t¸c nh©n g©y bÖnh cÇn ph¶i cã mét sè l−îng tèi thiÓu ®Ó v−ît qua sù chèng tr¶ cña vËt chñ ®Ó g©y bÖnh gäi lμ liÒu ®¸p øng. Mçi lo¹i mÇm bÖnh cã liÒu ®¸p øng kh¸c nhau: - §èi víi bÖnh t¶ liÒu ®¸p øng lμ mét sè l−îng rÊt lín c¸c vi khuÈn t¶ (V. cholerae); - §èi víi bÖnh lþ amip th× chØ cÇn mét sè l−îng nhá mÇm bÖnh (E. histolytica) còng cã thÓ g©y ®−îc bÖnh ë vËt chñ.
+ Víi mét sè bÖnh, møc ®é nghiªm träng phô thuéc vμo sè l−îng sinh vËt th©m nhËp vμo c¬ thÓ nhiÒu hay Ýt. Cã sù liªn quan gi÷a liÒu vi sinh vËt vμ møc ®é nghiªm träng cña bÖnh. (ngé ®éc thøc ¨n). + Tuy nhiªn, mét liÒu nhá t¸c nh©n g©y bÖnh, kh«ng ®ñ g©y bÖnh nh−ng l¹i cã thÓ g©y ®¸p øng miÔn dÞch cho c¬ thÓ.