Bài giảng chuyên đề: Sử dụng Corticoid trong lâm sàng thấp khớp học

BÀI GIẢNG CHUYÊN ĐỀ:<br /> <br /> SỬ DỤNG CORTICOID TRONG<br /> LÂM SÀNG THẤP KHỚP HỌC<br /> <br /> Biên soạn: TS.Đoàn Văn Đệ (Học viện Quân Y)<br /> <br /> 1<br /> <br /> MỤC TIÊU CHUYÊN ĐỀ:<br /> Sau khi học xong chuyên đề “Sử dụng corticoid trong lâm sàng<br /> thấp khớp học”, người học nắm được những kiến thức có liên quan như:<br /> Tác dụng sinh lý của cortico-steroid; Dược lý học cortico-steroid; và Các<br /> tác dụng phụ của corticoid trong lâm sàng thấp khớp học.<br /> <br /> 2<br /> <br /> NỘI DUNG<br /> I. ĐẠI CƢƠNG<br /> Sử dụng corticoid là vấn đề quan trọng và còn nhiều tranh cãi trong lâm<br /> sàng thấp khớp học. Tác dụng chống viêm nhanh và mạnh là những căn cứ<br /> cho việc chỉ định thuốc trong điều trị các bệnh khớp. Phát minh corticosteroid được giải thưởng Nobel năm 1950.<br /> Nhưng thực tế cho thấy, khi dùng thuốc kéo dài, liều cao vượt quá liều<br /> sinh lí đã gây nhiều tác dụng phụ nghiêm trọng dẫn đến những quan điểm<br /> khác nhau về vai trò của cortico-steroid trong sinh lý bệnh và điều trị các<br /> bệnh khớp. Tuy vậy việc sử dụng cortico-steroid vẫn là biện pháp quan trọng<br /> trong điều trị một số bệnh khớp, vì tác dụng mạnh của thuốc trong nhiều<br /> trường hợp mà chưa có thuốc chống viêm nào vượt được.<br /> II. TÁC DỤNG SINH LÝ CỦA CORTICO-STEROID<br /> 1. Tác dụng của Hormon cortico-sterroid<br /> Hormon cortico-sterroid là yếu tố cần thiết cho sự phát triển bình<br /> thường của cơ thể, giúp cơ thể duy trì hằng định của nội môi trong trạng thái<br /> bình thường cũng như trạng thái stress. Các hormon này là sản phẩm của trục<br /> đồi thị-tuyến yên-tuyến thượng thận [Hypothalamic Pituitary-Adrenal (HPA)]<br /> đáp ứng với các stress.<br /> - Ngoài tác dụng chống viêm nhanh và mạnh, các cortico-steroid còn có<br /> vai trò điều hoà quá trình chuyển hoá các chất, và điều hoà chức năng của hệ<br /> thần kinh trung ương.<br /> - Điều kiện sinh lý bình thường nồng độ cortico-steroid trong huyết<br /> tương thay đổi theo nhịp ngày đêm. Nồng độ đạt đỉnh cao từ 8-10 giờ sáng và<br /> <br /> 3<br /> <br /> giảm dần, thấp nhất vào khoảng 21-23 giờ. Sau đó tăng trở lại từ khoảng 4 giờ<br /> sáng hôm sau.<br /> Trong trạng thái stress có biểu hiện tuyến thượng thận đáp ứng bằng<br /> tăng tổng hợp và giải phóng các cortico-steroid vào máu: các kích thích gây<br /> viêm thường kèm với việc giải phóng các cytokin như interleukin 1, 6 (IL1 và<br /> IL6), yếu tố hoại tử u (tumor necrosis factor - TNFα). Các cytokin kích thích<br /> trục đồi thị - tuyến yên - tuyến thượng thận tăng tổng hợp cortico-steroid kết<br /> quả là gây ức chế ngược quá trình giải phóng cytokin do đó giảm quá trình<br /> viêm.<br /> Khi tổng hợp không đủ cortico-steroid sẽ dẫn đến không kiểm soát<br /> được phản ứng viêm gây tổn thương tổ chức lan rộng-tiếp tục gây giải phóng<br /> nhiều chất trung gian hoá học có tác dụng gây viêm. Mất khả năng thông tin<br /> ngược (Feed back) giữa hệ thần kinh trung ương và các cơ chế gây viêm ở<br /> ngoại vi có thể là yếu tố quan trọng trong cơ chế bệnh sinh của một số bệnh<br /> khớp.<br /> 2. Một số tác dụng sinh lý<br /> Cortico-steroid có nhiều tác dụng sinh lý. Một số tác dụng sinh lý chủ<br /> yếu gồm:<br /> - Làm tăng khả năng thức tỉnh và sảng khoái.<br /> - Làm tăng glucose máu và tăng glycogen ở gan.<br /> - Làm tăng khả năng kháng insulin.<br /> - Ức chế chức năng tuyến giáp.<br /> - Ức chế chức năng tái tổng hợp và bài tiết hormon.<br /> - Làm tăng quá trình dị hoá ở cơ.<br /> - Làm tăng hoạt tính các men giải độc.<br /> - Làm chậm liền vết thương.<br /> <br /> 4<br /> <br /> - Kiềm chế phản ứng viêm cấp tính.<br /> - Kiềm chế phản ứng quá mẫn cảm muộn qua trung gian tế bào (phản<br /> ứng typ 4) và kiềm chế phản ứng miễn dịch dịch thể (týp 2).<br /> 3. Tác dụng trên tế bào.<br /> - Thay đổi hoạt tính của tế bào thần kinh ở nhiều vùng của não do thay<br /> đổi các Neuropeptit, do tổng hợp và giải phóng nhiều chất dẫn truyền thần<br /> kinh (đặc biệt là các cathecholamine , axit α aminobutyric và prostaglandine).<br /> - Ức chế sự tổng hợp và ức chế giải phóng các hormon kích thích bài<br /> tiết tuyến thượng thận và tuyến sinh dục (corticotropin, gonadotropin) từ vùng<br /> dưới đồi thị.<br /> - Ức chế sự tổng hợp và ức chế bài tiết các hormon kích thích tuyến<br /> thượng thận, kích thích tuyến giáp và hormon tăng trưởng của vùng tuyến<br /> yên.<br /> - Ức chế sự tổng hợp và ức chế bài tiết các hormon cortisol và androgen<br /> của tuyến thượng thận.<br /> - Ức chế sự tổng hợp estrogen của buồng trứng, ức chế tổng hợp<br /> testosteron của tinh hoàn, giảm hoạt tính của các hormon này tại cơ quan<br /> đích.<br /> - Ức chế sự phát triển của các tạo cốt bào.<br /> - Làm tăng loạn dưỡng cơ của khối cơ vân.<br /> - Làm thay đổi hoạt tính của tế bào mỡ do biến đổi phân bố mỡ trong tổ<br /> chức mỡ.<br /> - Làm giảm quá trình tăng sinh các tế bào sợi xơ, giảm tổng hợp ADN,<br /> và giảm tổng hợp các sợi collagen.<br /> - Ức chế tế bào sợi non sản xuất phospholipase A2, cyclooxygenase,<br /> prostaglandin và metalloproteinase.<br /> <br /> 5<br /> <br />