Bài giảng Công nghệ dạy học - ThS. Bùi Ngọc Sơn

TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI<br /> KHOA SƯ PHẠM KỸ THUẬT<br /> ---------------------------------<br /> <br /> BÀI GIẢNG<br /> C«ng nghÖ d¹y häc<br /> <br /> Biên soạn: ThS Bùi Ngọc Sơn<br /> Bộ môn<br /> <br /> : Khoa học và công nghệ giáo dục<br /> <br /> Hà Nội, 2009<br /> <br /> 1<br /> <br /> MỤC LỤC<br /> Mở đầu<br /> Error! Bookmark not defined.<br /> Chương 1 : Khái niệm Phương tiện dạy học<br /> Error! Bookmark not defined.<br /> 1.1 Khái niệm<br /> 8<br /> 1.1.1 Một số giải thích về phương tiện<br /> 8<br /> 1.1.2 Định nghĩa<br /> 11<br /> 1.1.3 Ký hiệu<br /> 12<br /> 1.1.4 Cấu trúc ký hiệu<br /> 13<br /> 1.1.5 Các quan điểm và khái niệm hiện nay về Phương tiện dạy học<br /> 13<br /> 1.2 Phương tiện – Công cụ - Sự trình diễn<br /> 15<br /> 1.3 Phân loại Phương tiện dạy học<br /> 16<br /> 1.3.1 Phân loại theo hệ thống ký hiệu sử dụng<br /> 17<br /> 1.3.2 Phân loại theo cách thức tạo dựng và trình diễn<br /> 17<br /> 1.3.3 Phân loại theo phương thức tác động<br /> 17<br /> 1.3.4 Phân loại theo cách thức lưu trữ<br /> 18<br /> 1.3.5 Phân loại theo trình độ phát triển tư duy<br /> 19<br /> 1.4 Phương tiện trong các mô hình dạy-học<br /> 21<br /> 1.5 Ngôn ngữ và phương tiện dạy học<br /> 24<br /> Chương 2 : Các chức năng của máy tính và Phương tiện trong quá trình dạy học<br /> Error! Bookmark not defined.<br /> 2.1 Chức năng là đối tượng nhận thức<br /> 28<br /> 2.2 Chức năng điều khiển việc học tập<br /> 28<br /> 2.2.1 Điều khiển từ bên ngoài<br /> 28<br /> 2.2.2 Tự điều khiển<br /> 35<br /> 2.3 Chức năng như một công cụ<br /> 36<br /> 2.3.1 Công cụ minh họa<br /> 36<br /> 2.3.2 Công cụ xây dựng mô hình, mô phỏng<br /> 37<br /> 2.3.3 Công cụ thông tin liên lạc<br /> 40<br /> 2.3.4 Công cụ lưu trữ và cung cấp thông tin<br /> 41<br /> 2.3.5 Công cụ thiết kế, sắp xếp<br /> 42<br /> 2.3.6 Công cụ tổ chức<br /> 46<br /> 2.4 Chức năng tổng hợp<br /> 48<br /> Chương 3 : Vòng đời của Phương tiện dạy học<br /> Error! Bookmark not defined.<br /> 3.1 Giai đoạn Phát triển<br /> 51<br /> 3.2 Giai đoạn Lựa chọn<br /> 54<br /> 3.3 Giai đoạn Thử nghiệm, đánh giá 55<br /> 3.4 Giai đoạn Ứng dụng<br /> 57<br /> 3.4.1 Kịch bản ứng dụng của phương tiện dạy học dưới khía cạnh điều khiển hoạt động học<br /> 58<br /> 3.4.2 Kịch bản ứng dụng của phương tiện dạy học dưới khía cạnh tổ chức việc dạy học 59<br /> 3.4.3 Kịch bản ứng dụng của phương tiện dạy học dưới khía cạnh kinh tế đào tạo<br /> 60<br /> 3.4.4 Học tập kết hợp - Blended Learning<br /> 61<br /> Chương 4 : Sự thay đổi và xu hướng phát triển của Phương tiện dạy học<br /> Error! Bookmark not defined.<br /> 4.1 Giai đoạn phát triển hiện tại<br /> 64<br /> 4.2 Môi trường công việc-Văn hóa nghề nghiệp<br /> 65<br /> 2<br /> <br /> 4.3 Đào tạo và đào tạo tiếp tục – Văn hóa đào tạo<br /> 4.4 Xu hướng phát triển của phương tiện dạy học<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> PHỤ LỤC<br /> <br /> 67<br /> 68<br /> 73<br /> 75<br /> <br /> 3<br /> <br /> Mở đầu<br /> <br /> MỞ ĐẦU<br /> Về khái niệm „Công nghệ dạy học“<br /> Trong nền kinh tế thị trường, công nghệ là một loại hàng hóa có thể mua bán qua phương<br /> thức chuyển giao công nghệ. Vì lợi ích chung của người mua công nghệ (ví dụ, các nước<br /> mới phát triển, còn xa lạ với kinh tế thị trường) và người bán (ví dụ, các nước phát triển,<br /> già dặn kinh nghiệm thương trường) nhu cầu định nghĩa công nghệ một cách chặt chẽ<br /> (như thường thấy về những quy định chi tiết của một mặt hàng), được nhiều chuyên gia và<br /> tổ chức quốc tế quan tâm. Một trong những định nghĩa được tổng hợp qua nhiều tư liệu<br /> hiện hành là<br /> <br /> Công nghệ<br /> <br /> là một hệ thống phương tiện, phương pháp<br /> <br /> và kỹ năng nhằm vận dụng quy luật khách quan, tác động<br /> vào một đối tượng nào đó, đạt một thành quả xác định<br /> cho con người.[*]<br /> <br /> Ví dụ, trong sản xuất công nghiệp, như đã biết, nhờ phương tiện máy móc, phương pháp<br /> gia công và kỹ năng thích hợp, con người có thể biến tài nguyên thiên nhiên thành những<br /> sản phẩm với chất lượng và giá cả mong muốn.<br /> Với định nghĩa này, dạy học cũng là một công nghệ, chuyển giao được và được định nghĩa<br /> như sau:<br /> <br /> Công nghệ dạy học<br /> <br /> là một hệ thống phương tiện,<br /> <br /> phương pháp và kỹ năng (thậm chí, nghệ thuật), tác động<br /> vào con người, hình thành một nhân cách xác định. [*]<br /> Cũng từ định nghĩa ấy, đã hình thành một quan điểm mới khi xem xét một đối tượng nào đó: quan<br /> điểm (hay tiếp cận) công nghệ. Theo quan điểm này ta quan tâm hai thuộc tính cơ bản của đối<br /> tượng, đó là tính khả thi (làm được) và tính hiệu quả (làm tốt) : khả thi phụ thuộc phương tiện và<br /> phương pháp, hiệu quả còn phụ thuộc kỹ năng. (trong đó có bí quyết) của người tạo ra cũng như sử<br /> dụng phương pháp và phương tiện. Làm được và làm tốt là hai mức độ đôi khi cách nhau rất<br /> xa.Bên cạnh đó chúng ta cũng thấy trong định nghĩa về Công nghệ có bao gồm 3 thành phần cơ<br /> bản sau: Phương pháp, Phương tiện, Kỹ năng. Tuy nhiên trong thời đại công nghệ thông tin và<br /> truyền thông hiện nay thì những nội dung này trong Công nghệ dạy học sẽ được hiểu với ý nghĩa<br /> rộng hơn, cụ thể là:<br /> Phương pháp:<br /> Không chỉ đề cập đến các phương pháp dạy học thuần túy như thuyết trình, nêu vấn đề,...(như<br /> trong môn Lý luận dạy học) mà còn đề cập chủ yếu vào các phương pháp thiết kế, sử dụng<br /> các phương tiện dạy học từ đơn giản đến phức tạp cũng như các phương pháp thiết kế các bài<br /> giảng sử dụng các phương tiện này theo những chuẩn mực sư phạm và hiệu quả.<br /> [*] Nguyễn Xuân Lạc : Bài giảng Phương pháp luận nghiên cứu Khoa học-Công nghệ,<br /> ĐHBKHN, 2006<br /> <br /> 4<br /> <br /> Mở đầu<br /> Phương tiện: phương tiện dạy học<br /> Kỹ năng:<br /> Các kỹ năng xây dựng, sử dụng phương tiện dạy học (từ các phương tiện dạy học truyền<br /> thống, đơn giản đến các phương tiện dạy học hiện đại, phức tạp) trong các tình huống ứng<br /> dụng (tình huống dạy-học) cụ thể.<br /> Trong môn học này, phần Phương tiện dạy học và các vấn đề liên quan sẽ được nghiên cứu trong<br /> bài giảng lý thuyết, còn phần Phương pháp và Kỹ năng sẽ được giới thiệu trong các Seminar<br /> Thực hành Công nghệ dạy học riêng biệt.<br /> <br /> Một số lưu ý về Công nghệ dạy học hiện đại<br /> Một công nghệ (phương tiện, phương pháp và kỹ năng) dạy học chỉ có tác dụng tốt khi được sử<br /> dụng theo quan điểm hệ thống và quan điểm công nghệ.<br /> Công nghệ dạy học hiện đại là một hệ thống con trong hệ thống công nghệ dạy học nói chung, nó<br /> chỉ có ý nghĩa (phát huy tác dụng tốt) trong những điều kiện hoàn toàn xác định, trong đó tiên<br /> quyết là:<br /> •<br /> <br /> phải có phương tiện (máy tính, máy chiếu,…) thích hợp và điều kiện vận hành tương ứng,<br /> <br /> •<br /> <br /> người dạy có tay nghề (kiến thức, phương pháp và kỹ năng về tin học cũng như chuyên<br /> môn,…) đủ để làm chủ quá trình dạy học, như ứng tác linh hoạt khi phát hiện thiếu hoặc<br /> thừa thời gian dạy học so với kế hoạch đã định,…<br /> <br /> •<br /> <br /> người học phải có học liệu thích hợp và biết ứng xử ngang tầm với những thuận lợi do<br /> công nghệ hiện đại đem lại.<br /> <br /> Cũng như công nghệ dạy học truyền thống, công nghệ dạy học hiện đại phải được sử dụng đúng<br /> lúc, đúng chỗ và đúng độ (trình độ, mức độ,…), trong mối tương quan với các yếu tố truyền<br /> thống sao cho quá trình dạy học không chỉ khả thi mà còn hiệu quả.<br /> <br /> •<br /> <br /> Sơ lược về Phương tiện dạy học<br /> <br /> Ngày nay khái niệm „Các phương tiện mới“ được nói đến nhiều, tuy nhiên trong ngôn ngữ hàng<br /> ngày thì khái niệm này được hiểu rất khác nhau:<br /> -<br /> <br /> Công nghệ thông tin và truyền thông số (Information-Communication Technologie –ICT)<br /> <br /> -<br /> <br /> Phương tiện thông tin số (các ứng dụng đa phương tiện – Multimedia applications)<br /> <br /> -<br /> <br /> Cả hai cách hiểu trên<br /> <br /> Khi nói đến các „Phương tiện mới“ chúng ta cũng phải đề cập đến các „Phương tiện cũ“. Thông<br /> thường chúng ta hay hiểu khái niệm „mới“ là công nghệ và phương tiện số, khái niệm „cũ“ thường<br /> gắn với công nghệ và phương tiện „tương tự“. Bên cạnh đó, khái niệm „mới“ còn thể hiện một cách<br /> rõ ràng ở việc lưu trữ, xử lý... dưới dạng số, từ đó đưa ra nhiều khả năng mới trong việc truy cập<br /> thông tin. Việc số hóa các loại ký hiệu khác nhau như chữ viết, tiếng động, đồ họa, tranh ảnh, ảnh<br /> động... đã tạo ra khả năng kết hợp các loại ký hiệu này trong cùng một ứng dụng và người ta gọi đó<br /> là các ứng dụng Đa phương tiện (Mutimedia Applications). Ngoài ra điều này còn cho phép chúng<br /> ta có thể tiếp tục tiến hành các thao tác xử lý khác nhau trên các loại dữ liệu này với những thiết bị<br /> (với máy ảnh số, máy quét, máy tính..) và phần mềm thích hợp cũng như quản lý được việc lưu trữ<br /> dữ liệu (trên đĩa CD, ngân hàng dữ liệu, trên mạng Intranet-Internet..). Chính những khả năng này<br /> đã làm cho công nghệ thông tin và truyền thông số (ICT) giữ được vai trò quan trọng trong mọi<br /> lĩnh vực của đời sống xã hội. Lịch sử nhân loại đã chứng minh rằng mỗi khi có những sự thay đổi<br /> lớn về công nghệ và kỹ thuật thì cũng luôn kéo theo sự thay đổi về con người kinh tế, cấu trúc xã<br /> hội...nhưng với nhịp độ chậm hơn nhiều, và trong lĩnh vực đào tạo cũng như vậy.<br /> Do việc dạy và học luôn gắn liền với quá trình xử lý thông tin nên việc tìm ra cách ứng dụng hợp lý<br /> công nghệ thông tin và truyền thông trong lĩnh vực giáo dục thực sự cần thiết và đang được tiến<br /> 5<br /> <br />