intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Bài giảng học phần Logic học - Trường Cao đẳng Cộng đồng Kon Tum

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:66

Thêm vào BST
Báo xấu
12
lượt xem 4
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài giảng học phần Logic học được biên soạn gồm các nội dung chính sau: đại cương về logic học; khái niệm; phán đoán; các quy luật cơ bản của logic hình thức; suy luận. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng học phần Logic học - Trường Cao đẳng Cộng đồng Kon Tum

  1. ỦY BAN NHÂN DÂN TỈNH KON TUM TRƯỜNG CĐCĐ KON TUM BÀI GIẢNG HỌC PHẦN LOGIC HỌC CAO ĐẲNG NGÀNH CÔNG TÁC XÃ HỘI GIẢNG VIÊN NGUYỄN THIẾT
  2. BÀI GIẢNG LOGIC HỌC – NGÀNH CTXH – TRƯỜNG CĐCĐ KON TUM Ch­¬ng I: ®¹i c­¬ng vÒ l«gic HỌC Mục tiêu: Giúp sinh viên nắm được đèi t­îng nghiªn cøu cña l«gic häc, sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña l«gic häc Hiểu được tÝnh ch©n thùc cña t­ t­ëng vµ tÝnh ®óng ®¾n vÒ h×nh thøc lËp luËn của tư duy, nắm được kh¸i niÖm vÒ h×nh thøc l«gic vµ quy luËt l«gic, mối quan hệ giữa l«gic häc vµ ng«n ng÷, ý nghÜa t¸c dông cña l«gic häc. 1. ThuËt ng÷ l«gic vµ ®èi t­îng nghiªn cøu cña l«gic 1.1. ThuËt ng÷ L«gic: ThuËt ng÷ l«gic b¾t nguån tõ tiÕng Hyl¹p “L«gos” cã nghÜa lµ: lêi nãi, t­ t­ëng, lý tÝnh, quy luËt. Ngµy nay, ng­êi ta th­ờng sö dông thuËt ng÷ l«gic víi nh÷ng nghÜa sau: - TÝnh quy luËt trong sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña thÕ giíi kh¸ch quan nh­: l«gic cña c¸c sù vËt, l«gic trong c¸c sù kiÖn, l«gic cña sù ph¸t triÓn x· héi... - TÝnh quy luËt trong t­ t­ëng, trong lËp luËn. §©y chÝnh lµ l«gic cña t­ duy, l«gic chñ quan. - Khoa häc nghiªn cøu vÒ t­ duy tiÕp cËn ch©n lý. §©y chÝnh lµ l«gic häc. 1.2. §èi t­îng nghiªn cøu cña l«gic häc: T­ duy cña con ng­êi lµ ®èi t­îng nghiªn cøu cña nhiÒu ngµnh khoa häc nh­: sinh lý häc thÇn kinh cao cÊp, §iÒu khiÓn häc, T©m lý häc, TriÕt häc, L«gic häc. Tuú theo ®Æc tr­ng cña bé m«n, mçi ngµnh khoa häc ®Òu chän cho m×nh mét gãc ®é, mét khÝa c¹nh riªng trong khi nghiªn cøu t­ duy. Bµn vÒ ®èi t­îng nghiªn cøu cña l«gic häc, c¸c nhµ l«gic häc tõ tr­íc ®Õn nay ®· cè g¾ng ®­a ra mét số ®Þnh nghĩa bao qu¸t, ®Çy ®ñ vµ ng¾n gän vÒ vÊn ®Ò nµy. Tuy nhiªn ®Þnh nghÜa sau ®©y cña A.F Cousemin lµ mét ®Þnh nghÜa ®­îc nhiÒu nhµ l«gic häc nhÊt trÝ t¸n thµnh:" L«gic häc lµ khoa häc vÒ nh÷ng quy luËt vµ h×nh thøc cÊu t¹o chÝnh x¸c cña sù suy nghÜ ". Hay nãi mét c¸ch kh¸c: L«gic häc lµ khoa häc vÒ t­ duy, nghiªn cøu nh÷ng quy luËt vµ h×nh thøc cña t­ duy, ®¶m b¶o cho t­ duy ®¹t ®Õn ch©n lý. 2. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña l«gic häc 2.1. Aristote (384 -322 TCN), nhµ triÕt häc Hy l¹p Cæ ®¹i, ®­îc coi lµ ng­êi s¸ng lËp ra L«gic häc. ¤ng lµ ng­êi ®Çu tiªn nghiªn cøu tØ mØ kh¸i niÖm vµ ph¸n ®o¸n, lý thuyÕt suy luËn vµ chøng minh. ¤ng còng lµ ng­êi x©y dùng phÐp tam ®o¹n luËn vµ nªu lªn c¸c quy luËt c¬ b¶n cña t­ duy: LuËt ®ång nhÊt, luËt m©u thuÉn, luËt lo¹i trõ c¸i thø ba. Sau Aristote, c¸c nhµ L«gic häc cña tr­êng ph¸i Kh¾c Kû ®· quan GIẢNG VIÊN NGUYỄN THIẾT 1
  3. BÀI GIẢNG LOGIC HỌC – NGÀNH CTXH – TRƯỜNG CĐCĐ KON TUM t©m ph©n tÝch c¸c mÖnh ®Ò. Hä ®· ®ãng gãp cho l«gic häc 5 quy t¾c suy diÔn c¬ b¶n ®­îc coi nh­ lµ nh÷ng tiªn ®Ò. - NÕu cã A th× cã B, mµ cã A vËy cã B - NÕu cã A th× cã B, mµ kh«ng cã A vËy kh«ng cã B - Kh«ng cã ®ång thêi A vµ B, mµ cã A vËy kh«ng cã B - HoÆc A hoÆc B, mµ cã A vËy kh«ng cã B. - HoÆc A hoÆc B, mµ kh«ng cã B vËy cã A. Sau Aristote vµ c¸c nhµ L«gic häc cña tr­êng ph¸i Kh¾c Kû, ph¶i kÓ ®Õn: F. Ba Con (1561 -1626) víi t¸c phÈm N¬vum Organum, «ng ®· chØ ra mét c«ng cô míi: PhÐp quy n¹p. Ba Con cho r»ng cÇn ph¸i tu©n thñ c¸c quy t¾c cña phÐp quy n¹p trong qu¸ tr×nh quan s¸t vµ thÝ nghiÖm ®Ó t×m ra c¸c quy luËt cña tù nhiªn. - R. Descartes (1596 - 1659) ®· lµm s¸ng tá thªm nh÷ng kh¸m ph¸ cña BaCon b»ng t¸c phÈm Discours de la mÐthode (luËn vÒ ph­¬ng ph¸p). - J.S Mill (1806 - 1873) nhµ L«gic häc Anh víi tham väng t×m ra nh÷ng quy t¾c vµ s¬ ®å cña phÐp quy n¹p t­¬ng tù nh­ c¸c quy t¾c tam ®o¹n luËn, chÝnh Mill ®· ®­a ra c¸c ph­¬ng ph¸p quy n¹p næi tiÕng (ph­¬ng ph¸p phï hîp, ph­¬ng ph¸p sai biÖt, ph­¬ng ph¸p céng biªn vµ ph­¬ng ph¸p phÇn d­). L«gic häc cña Aristote cïng víi nh÷ng bæ sung ®ãng gãp cña Ba Con, Descartes vµ Mill trë thµnh L«gic häc cæ ®iÓn hay L«gic häc truyÒn thèng. 2.2. Nhµ to¸n häc ng­êi §øc Leibriz (1646 - 1716) l¹i cã tham väng ph¸t triÓn L«gic häc cña Aristote thµnh L«gic ký hiÖu. Tuy vËy, ph¶i ®Õn gi÷a thÕ kû 19, khi nhµ to¸n häc G.B«le (1864) ®­a ra c«ng tr×nh “§¹i sè häc cña L«gic” th× ý t­ëng cña cña LeiBniz míi trë thµnh hiÖn thùc: L«gic häc ®· ®­îc to¸n häc ho¸. L«gic ký hiÖu (cßn gäi lµ l«gic to¸n häc) ph¸t triÓn m¹nh mÏ tõ ®ã. Sau B«le, ph¶i kÓ ®Õn mét lo¹t c¸c nhµ to¸n häc ®· cã c«ng trong viÖc ph¸t triÓn L«gic to¸n nh­ Frege (1848 -1925), Russell (1872 -1970). L«gic to¸n häc lµ giai ®o¹n hiÖn ®¹i trong sù ph¸t triÓn cña L«gic h×nh thøc. VÒ ®èi t­îng cña nã, l«gic to¸n häc lµ l«gic häc, cßn vÒ ph­¬ng ph¸p th× nã lµ to¸n häc. L«gic to¸n häc cã ¶nh h­ëng to lín ®Õn chÝnh to¸n häc hiÖn ®¹i. Ngµy nay nã ®ang ph¸t triÓn theo nhiÒu h­íng vµ ®­îc øng dông trong nhiÒu lÜnh vùc kh¸c nhau nh­ to¸n häc, ng«n ng÷ häc m¸y tÝnh. 2.3. Vµo thÕ kû 19, HÐgel (1770 - 1831), nhµ triÕt häc §øc ®· nghiªn cøu vµ ®em l¹i cho L«gic häc mét bé mÆt míi: L«gic biÖn chøng. Tuy nhiªn, nh÷ng yÕu tè cña L«gic biÖn chøng ®· cã tõ thêi cæ ®¹i, trong c¸c häc thuyÕt cña HÐraclite, Platon, Aristote vv. C«ng lao cña HÐgel ®èi víi l«gic biÖn chøng lµ ë chç «ng ®· GIẢNG VIÊN NGUYỄN THIẾT 2
  4. BÀI GIẢNG LOGIC HỌC – NGÀNH CTXH – TRƯỜNG CĐCĐ KON TUM ®em l¹i cho nã mét hÖ thèng ®Çu tiªn, ®­îc nghiªn cøu mét c¸ch toµn diÖn, nh­ng hÖ thèng Êy l¹i ®­îc tr×nh bµy bëi mét thÕ giíi quan duy t©m. K. Marx (1818 -1883), F. Engelo (1820 -1895) vµ V. I. Lenine (1870 -1924) ®· c¶i t¹o vµ ph¸t triÓn l«gic häc biÖn chøng trªn c¬ së duy vËt, biÕn nã thµnh khoa häc vÒ nh÷ng quy luËt vµ h×nh thøc, ph¶n ¸nh trong t­ duy sù ph¸t triÓn vµ biÕn ®æi cña thÕ giíi quan, vÒ nh÷ng quy luËt nhËn thøc ch©n lÝ. L«gic biÖn chøng kh«ng b¸c bá l«gic h×nh thøc mµ chØ v¹ch ra râ ranh giíi cña nã, coi nã nh­ mét h×nh thøc cÇn thiÕt nh­ng kh«ng ®Çy ®ñ cña t­ duy l«gic. Trong l«gic biÖn chøng, häc thuyÕt vÒ tån t¹i vµ häc thuyÕt vÒ sù ph¶n ¸nh tån t¹i trong ý thøc liªn quan chÆt chÏ víi nhau. NÕu l«gic h×nh thøc nghiªn cøu nh÷ng h×nh thøc vµ quy luËt cña t­ duy ph¶n ¸nh sù vËt trong tr¹ng th¸i tÜnh, trong sù æn ®Þnh t­¬ng ®èi cña chóng th× l«gic biÖn chøng l¹i nghiªn cøu nh÷ng h×nh thøc vµ quy luËt cña t­ duy ph¶n ¸nh sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña thÕ giíi kh¸ch quan. 2.4. Ngµy nay, cïng víi khoa häc kü thuËt, l«gic häc ®ang cã nh÷ng b­íc ph¸t triÓn m¹nh, ngµy cµng cã sù ph©n ngµnh vµ liªn ngµnh réng r·i. NhiÒu chuyªn ngµnh míi cña l«gic häc ra ®êi: L«gic ®a trÞ, L«gic mê, L«gic t×nh th¸i... Sù ph¸t triÓn ®ã ®ang lµm cho L«gic häc ngµy cµng thªm phong phó më ra nh÷ng kh¶ n¨ng míi trong viÖc øng dông L«gic häc vµo c¸c ngµnh khoa häc vµ ®êi sèng. 3. Kh¸i niÖm vÒ h×nh thøc L«gic vµ quy luËt L«gic. L«gic h×nh thøc lµ khoa häc nghiªn cøu vÒ c¸c h×nh thøc kÕt cÊu vµ c¸c quy luËt cña t­ duy nh»m ®¹t tíi tri thøc ch©n thùc. 3.1. Kh¸i niÖm vÒ h×nh thøc L«gic cña t­ duy: Trong thùc tÕ t­ duy, các t­ t­ëng kh¸c nhau vÒ néi dung, song cã thÓ cã h×nh thøc kÕt cÊu nh­ nhau. VÝ dô: - L«gic häc lµ khoa häc vÒ t­ duy. - Mét sè trÝ thøc lµ gi¸o viªn. Néi dung cña c¸c t­ t­ëng trªn lµ kh¸c nhau, nh­ng h×nh thøc biÓu thÞ l¹i gièng nhau. H×nh thøc L«gic cña mét t­ t­ëng cô thÓ lµ cÊu tróc cña t­ t­ëng ®ã, tøc lµ ph­¬ng thøc liªn kÕt gi÷a c¸c thµnh phÇn cña t­ t­ëng víi nhau. CÊu tróc cña t­ t­ëng, tøc lµ h×nh thøc l«gic, cã thÓ biÓu thÞ b»ng c¸c ký hiÖu. Hai ph¸n ®o¸n trªn cã thÓ biÓu thÞ nh­ sau: “TÊt c¶ S lµ P” vµ “Mét sè S lµ P”. Trong ®ã: S: Lµ kh¸i niÖm vÒ ®èi t­îng, t­ t­ëng ®­îc ph¶n ¸nh. GIẢNG VIÊN NGUYỄN THIẾT 3
  5. BÀI GIẢNG LOGIC HỌC – NGÀNH CTXH – TRƯỜNG CĐCĐ KON TUM P: Lµ kh¸i niÖm vÒ dÊu hiÖu cña ®èi t­îng, t­ t­ëng ®­îc ph¶n ¸nh. “Lµ”: Tõ nèi thÓ hiÖn sù liªn kÕt gi÷a ®èi t­îng t­ t­ëng vµ dÊu hiÖu cña nã. “TÊt c¶”, “Mét sè”: Nªu lªn sè ®èi t­îng mµ t­ duy cÇn nªu lªn, cÇn nãi tíi. Trong qu¸ tr×nh t­ duy, néi dung vµ h×nh thøc cña t­ t­ëng liªn kÕt chÆt chÏ víi nhau. Kh«ng cã néi dung thuÇn tuý t¸ch khái h×nh thøc vµ kh«ng cã h×nh thøc l«gic thiÕu néi dung. Tuú theo néi dung cô thÓ cña t­ t­ëng ®­îc nªu ra, chóng ta sÏ cã h×nh thøc l«gic cô thÓ biÓu thÞ néi dung ®ã. Tuy nhiªn, víi môc ®Ých nghiªn cøu riªng biÖt, chóng ta cã thÓ t¸ch néi dung cô thÓ ra khái h×nh thøc biÓu hiÖn cña chóng ®Ó xem xÐt. Nghiªn cøu h×nh thøc l«gic cña t­ t­ëng lµ nhiÖm vô quan träng cña khoa häc l«gic h×nh thøc. §©y còng chÝnh lµ néi dung chÝnh cña gi¸o tr×nh nµy. 3.2. Kh¸i niÖm vÒ quy luËt l«gic cña t­ duy: Quy luËt L«gic cña t­ duy lµ mèi liªn hÖ b¶n chÊt, tÊt yÕu cña t­ t­ëng trong qu¸ tr×nh lËp luËn. Tu©n theo c¸c quy luËt L«gic lµ ®iÒu kiÖn tÊt yÕu ®Ó ®¹t tíi ch©n lý trong qu¸ tr×nh lËp luËn. C¸c quy luËt cña L«gic h×nh thøc ®­îc gäi lµ c¸c quy luËt c¬ b¶n gåm cã: - Quy luËt ®ång nhÊt. - Quy luËt kh«ng m©u thuÉn. - Quy luËt bµi trung (Quy luËt lo¹i trõ c¸i thø ba). - Quy luËt lý do ®Çy ®ñ. C¸c quy luËt nµy biÓu thÞ tÝnh x¸c ®Þnh, tÝnh kh«ng m©u thuÉn, tÝnh liªn tôc, triÖt ®Ó vµ tÝnh cã c¨n cø cña t­ duy. Chóng ta sÏ nghiªn cøu kü c¸c quy luËt nµy ë mét ch­¬ng riªng. C¸c quy luËt l«gic ph¶n ¸nh mèi liªn hÖ vµ quan hÖ qua l¹i gi÷a c¸c sù vËt vµ hiÖn t­îng cña thÕ giíi kh¸ch quan. Chóng kh«ng do ý chÝ vµ nguyÖn väng cña con ng­êi t¹o ra, mµ ®­îc h×nh thµnh trong ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ng­êi: Quy luËt l«gic cã tÝnh phæ biÕn cho toµn nh©n lo¹i. 3.3. TÝnh ch©n thùc cña t­ t­ëng vµ tÝnh ®óng ®¾n vÒ h×nh thøc cña lËp luËn: T­ t­ëng cña con ng­êi biÓu thÞ d­íi d¹ng ph¸n ®o¸n cã thÓ ch©n thùc hoÆc gi¶ dèi. TÝnh ch©n thùc vµ gi¶ dèi cña ph¸n ®o¸n cã liªn quan trùc tiÕp víi néi dung cô thÓ cña ph¸n ®o¸n ®ã. NÕu néi dung cña ph¸n ®o¸n ph¶n ¸nh chÝnh x¸c hiÖn thùc th× ph¸n ®o¸n lµ ch©n thùc. NÕu ph¸n ®o¸n ph¶n ¸nh kh«ng ®óng hiÖn thùc th× ph¸n ®o¸n gi¶ dèi. ThÝ dô: - “Mét sè h×nh b×nh hµnh lµ h×nh vu«ng” lµ ph¸n ®o¸n ch©n thùc. - “TÊt c¶ c¸c kim lo¹i ®Òu lµ chÊt r¾n” lµ ph¸n ®o¸n gi¶ dèi. TÝnh ch©n thùc cña néi dung t­ t­ëng lµ ®iÒu kiÖn cÇn ®Ó ®¹t tíi kÕt qu¶ ch©n thùc trong qu¸ tr×nh lËp luËn. Nh­ng nÕu lËp luËn chØ tu©n theo c¸c ®iÒu kiÖn ®ã th× GIẢNG VIÊN NGUYỄN THIẾT 4
  6. BÀI GIẢNG LOGIC HỌC – NGÀNH CTXH – TRƯỜNG CĐCĐ KON TUM ch­a ®ñ, lËp luËn cßn ph¶i tu©n theo tÝnh ®óng ®¾n vÒ h×nh thøc hay tÝnh ®óng ®¾n L«gic. TÝnh ®óng ®¾n L«gic cña lËp luËn do c¸c quy luËt vµ c¸c quy t¾c cña t­ duy (Quy luËt kh«ng c¬ b¶n) quy ®Þnh. Trong qu¸ tr×nh lËp luËn, ®Ó rót ra kÕt luËn ®óng ®¾n, chóng ta cÇn ph¶i tu©n theo hai ®iÒu kiÖn: - C¸c t­ t­ëng dïng lµm tiÒn ®Ò ®Ó x©y dùng lËp luËn ph¶i ch©n thùc. - Sö dông chÝnh x¸c c¸c quy luËt vµ c¸c quy t¾c cña t­ duy. NÕu chóng ta vi ph¹m mét trong c¸c ®iÒu kiÖn cña chóng, th× sÏ dÉn ®Õn nh÷ng sai lÇm L«gic vµ kÕt qu¶ thu ®­îc sÏ kh«ng phï hîp víi hiÖn thùc, nghÜa lµ kÕt luËn rót ra ®­îc lµ gi¶ dèi. VÝ dô 1: TÊt c¶ kim lo¹i ®Òu lµ chÊt r¾n. Thuû ng©n kh«ng ph¶i lµ chÊt r¾n. Nªn, thuû ng©n kh«ng ph¶i lµ kim lo¹i. KÕt luËn lµ gi¶ dèi v× tiÒn ®Ò thø nhÊt kh«ng ch©n thùc. VÝ dô 2: TÊt c¶ ®éng vËt ¨n cá lµ ®éng vËt. S­ tö kh«ng ph¶i lµ ®éng vËt ¨n cá. Do ®ã, s­ tö kh«ng ph¶i lµ ®éng vËt. KÕt luËn lµ gi¶ dèi dï c¶ hai tiªn ®Ò ®Òu ch©n thùc. Trong lËp luËn vi ph¹m quy luËt L«gic (sÏ nãi kü ë phÇn sau). VÝ dô 3: Nh÷ng sè tËn cïng b»ng ch÷ sè ch½n ®Òu chia hÕt cho 2 Sè 128 tËn cïng b»ng sè ch½n. Suy ra: Sè 128 chia hÕt cho 2 KÕt luËn lµ ch©n thùc v× c¶ 2 tiÒn ®Ò ®Òu ch©n thùc vµ kÕt luËn rót ra theo ®óng quy luËt L«gic Nh­ vËy, vÒ mÆt néi dung t­ duy cã thÓ ph¶n ¸nh ch©n thùc hoÆc gi¶ dèi thÕ giíi kh¸ch quan, vÒ mÆt h×nh thøc, nã cã thÓ lµ ®óng ®¾n hoÆc kh«ng ®óng ®¾n. TÝnh ch©n thùc cña t­ t­ëng lµ sù phï hîp cña nã víi hiÖn thùc cßn tÝnh ®óng ®¾n cña t­ duy lµ sù tu©n theo c¸c quy luËt vµ c¸c quy t¾c cña L«gic häc. Kh«ng nªn lÉn lén c¸c kh¸i niÖm “tÝnh ch©n thùc” víi “tÝnh ®óng ®¾n” còng nh­ c¸c kh¸i niÖm “tÝnh gi¶ dèi” víi “tÝnh kh«ng ®óng ®¾n”. 4. L«gic häc vµ ng«n ng÷: GIẢNG VIÊN NGUYỄN THIẾT 5
  7. BÀI GIẢNG LOGIC HỌC – NGÀNH CTXH – TRƯỜNG CĐCĐ KON TUM Ng«n ng÷ lµ hÖ thèng tÝn hiÖu ®Æc biÖt, ®¶m b¶o chøc n¨ng h×nh thµnh, gi÷ g×n vµ chuyÓn giao th«ng tin, lµ ph­¬ng tiÖn giao tiÕp gi÷a mäi ng­êi. Ng«n ng÷ ®­îc chia thµnh ng«n ng÷ tù nhiªn vµ ng«n ng÷ nh©n t¹o. Ng«n ng÷ tù nhiªn lµ hÖ thèng th«ng tin ký hiÖu, ©m thanh vµ sau ®ã lµ ch÷ viÕt, ®­îc h×nh thµnh trong lÞch sö x· héi. Nã xuÊt hiÖn do nhu cÇu cña con ng­êi nh»m cñng cè vµ chuyÓn giao th«ng tin tÝch luü ®­îc trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng thùc tiÔn vµ do nhu cÇu giao tiÕp gi÷a mäi ng­êi. Nã cã kh¶ n¨ng biÓu thÞ phong phó vµ réng r·i c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau cña ®êi sèng x· héi. Ng«n ng÷ nh©n t¹o lµ hÖ thèng kÝ hiÖu bæ trî ®­îc t¹o ra b»ng c¸ch riªng, trªn c¬ së ng«n ng÷ tù nhiªn, nh»m chuyÓn giao chÝnh x¸c c¸c th«ng tin khoa häc vµ kü thuËt hiÖn ®¹i nh­ to¸n häc, ho¸ häc, vËt lý lý thuyÕt, kü thuËt tÝnh to¸n, ®iÒu khiÓn häc, m¸y tÝnh ®iÖn tö. L«gic häc sö dông ng«n ng÷ nh©n t¹o ®Ó ph©n tÝch vÒ mÆt lý thuyÕt kÕt cÊu cña t­ t­ëng. Trong L«gic häc hiÖn ®¹i, ng­êi ta sö dông phæ biÕn ng«n ng÷ L«gic vÞ tõ. VÞ tõ lµ biÓu thøc ng«n ng÷ nªu lªn thuéc tÝnh hay quan hÖ vèn cã cña ®èi t­îng. VÞ tõ th­êng cã mét ng«i vµ nhiÒu ng«i. VÞ tõ mét ng«i biÓu thÞ thuéc tÝnh. VÝ dô: Gõng cay, muèi mÆn, nhµ ®Ñp... VÞ tõ nhiÒu ng«i biÓu thÞ th«ng qua sè ®èi t­îng t­ t­ëng. VÝ dô: “Bµ Mai lµ mÑ cña anh An”, “Sè 200 nhá h¬n sè 205” ®Òu biÓu thÞ quan hÖ hai ng«i. HoÆc “H¶i D­¬ng n»m gi÷a thñ ®« Hµ Néi vµ H¶i Phßng”, biÓu thÞ quan hÖ ba ng«i. MÖnh ®Ò lµ biÓu thøc ng«n ng÷, trong ®ã kh¼ng ®Þnh hay phñ ®Þnh c¸i g× ®ã cña hiÖn thùc kh¸ch quan. VÒ ý nghÜa L«gic, c©u t­êng thuËt biÓu thÞ ch©n lý hoÆc sai lÇm. Trong L«gic häc, ng­êi ta sö dông c¸c thuËt ng÷ ®­îc gäi lµ c¸c h»ng L«gic. Chóng gåm c¸c tõ vµ côm tõ nh­: “vµ”, “kh«ng nh÷ng... mµ cßn”, “hay”, “hoÆc”, “nÕu ... th×”, “t­ëng t­îng”, “kh«ng”, “kh«ng ph¶i”, “mçi”, “mäi”, “tÊt c¶”, “mét sè”, “cã nh÷ng”, “phÇn tö”, “®a sè”, “nÕu vµ chØ nÕu”, “khi vµ chØ khi”. Trong L«gic ký hiÖu (L«gic to¸n), c¸c h»ng L«gic ®­îc biÓu thÞ nh­ sau: * C¸c liªn tõ L«gic: +  : phÐp héi, t­¬ng ®­¬ng víi liªn tõ “vµ” +  : phÐp tuyÓn, t­¬ng ®­¬ng víi liªn tõ “hay ”, “ hoÆc” +  : phÐp kÐo theo, t­¬ng ®­¬ng víi liªn tõ “ NÕu ... th×” +  : PhÐp phñ ®Þnh, t­¬ng ®­¬ng víi tõ “kh«ng ... kh«ng ph¶i” GIẢNG VIÊN NGUYỄN THIẾT 6
  8. BÀI GIẢNG LOGIC HỌC – NGÀNH CTXH – TRƯỜNG CĐCĐ KON TUM +  ( ) : PhÐp t­¬ng ®­¬ng, t­¬ng øng víi liªn tõ “khi vµ chØ khi”, “NÕu vµ chØ nÕu”. * C¸c l­îng tõ: +  : t­¬ng øng víi tõ “tÊt c¶”, “mäi” +  : t­¬ng øng víi tõ “mét sè ”, “một phÇn”, “cã nh÷ng”. VÝ dô: NÕu mét sè chia hÕt cho 6 th× nã chia hÕt cho 2 vµ 3. a b  c 5. Ý nghÜa, t¸c dông cña L«gic häc. Trong ®êi sèng hµng ngµy, mäi ng­êi ®Òu cã thÓ nãi vµ viÕt ®óng ng÷ ph¸p mµ ch­a hÒ nghiªn cøu ng÷ ph¸p, còng nh­ cã thÓ trao ®æi t­ t­ëng víi nhau mµ ch­a hÒ nghiªn cøu L«gic häc. Nh­ng kh«ng ph¶i v× thÕ mµ kh«ng cÇn häc m«n L«gic. L«gic häc lµ mét m«n khoa häc gióp ta vËn dông mét c¸ch tù gi¸c nh÷ng h×nh thøc vµ quy t¾c suy nghÜ, nghÜa lµ gióp ta n©ng cao “kü thuËt suy nghÜ” cña m×nh. L«gic häc d¹y ta biÕt dùng tõ (kh¸i niÖm), dïng c©u (ph¸n ®o¸n) mét c¸ch chÝnh x¸c, biÕt ph¸t triÓn t­ t­ëng (suy luËn) mét c¸ch m¹ch l¹c vµ hîp lý, biÕt c¸ch tr×nh bµy chÆt chÏ vµ nhÊt qu¸n t­ t­ëng cña m×nh, ph©n biÖt ®­îc t­ t­ëng nµo lµ ch©n thùc, t­ t­ëng nµo lµ sai lÇm. Ch¼ng h¹n, víi suy luËn sau ®©y, nÕu kh«ng n¾m v÷ng c¸c quy luËt, quy t¾c cña L«gic häc th× ta sÏ khã b¸c bá ®­îc. TÊt c¶ nh÷ng ng­êi mï ch÷ kh«ng biÕt ®äc, biÕt viÕt. Anh Dòng kh«ng mï ch÷. VËy: Anh Dòng biÕt ®äc, biÕt viÕt. Râ rµng, suy luËn trªn ®· vi ph¹m quy t¾c cña tam ®o¹n luËn, tõ hai tiÒn ®Ò phñ ®Þnh, kh«ng thÓ rót ra kÕt luËn g×. Cã thÓ nãi, trªn kh¾p c¸c lÜnh vùc khoa häc vµ ®êi sèng x· héi, ®©u ®©u còng cÇn ph¶i tu©n thñ c¸c quy luËt, quy t¾c L«gic nÕu muèn ®¹t ®­îc ch©n lý. t­ duy kh«ng chÝnh x¸c lu«n b¾t nguån tõ sù vi ph¹m nh÷ng quy luËt, quy t¾c nµy. Muèn nhËn thøc vµ suy luËn chÝnh x¸c mét c¸ch cã ý thøc th× kh«ng cã con ®­êng nµo kh¸c h¬n lµ ph¶i nghiªn cøu L«gic häc. N¾m v÷ng m«n häc nµy sÏ gióp ta phßng ngõa ®­îc t­ duy sai lÇm cña b¶n th©n, ®ång thêi ph¸t hiÖn ra sai lÇm trong c¸ch lËp luËn cña ng­êi kh¸c. ChÝnh L«gic häc chØ cho ta c¸ch thøc lµm s¸ng tá nh÷ng vÊn ®Ò cÇn chøng minh vµ v¹ch râ sai lÇm cña nh÷ng luËn ®iÓm gi¶ tr¸, sai tr¸i, nguþ biÖn cÇn b¸c bá. GIẢNG VIÊN NGUYỄN THIẾT 7
  9. BÀI GIẢNG LOGIC HỌC – NGÀNH CTXH – TRƯỜNG CĐCĐ KON TUM L«gic häc cßn trang bÞ cho chóng ta c¸c ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc: suy diÔn, quy n¹p, ph©n tÝch, tæng hîp, gi¶ thuyÕt, chøng minh, nhê ®ã lµm t¨ng kh¶ n¨ng nhËn thøc, kh¸m ph¸ cña con ng­êi ®èi víi thÕ giíi. Ngoµi ra, L«gic häc cßn cã ý nghÜa ®Æc biÖt ®èi víi mét sè lÜnh vùc, mét sè ngµnh khoa häc kh¸c nh­: To¸n häc, ®iÒu khiÓn häc, ng«n ng÷ häc, luËt häc... C©u hái «n tËp 1/ L«gic häc lµ g×? 2/ Ph©n tÝch kh¸i niÖm h×nh thøc L«gic cña t­ duy. 3/ Ph©n biÖt tÝnh ch©n thùc vµ tÝnh ®óng ®¾n vÒ h×nh thøc cña t­ duy. 4/ L« gic häc vµ ng«n ng÷. 5/ ý nghÜa, t¸c dông cña L«gic häc. 6/ H·y biÓu thÞ c¸c t­ t­ëng sau ®©y d­íi d¹ng ký hiÖu: - NÕu lµ chim, t«i sÏ lµ loµi bå c©u tr¾ng. - NÕu lµ hoa, t«i sÏ lµ mét ®o¸ h­íng h­¬ng. - Em cã tuæi hay kh«ng cã tuæi. - M¸i tãc em ®©y hay lµ m©y lµ suèi. - §«i m¾t em nh×n hay chíp löa ®ªm gi«ng. - VÝ pháng ®­êng ®êi b»ng ph¼ng c¶, - Anh hïng, hµo kiÖt cã h¬n ai. GIẢNG VIÊN NGUYỄN THIẾT 8
  10. BÀI GIẢNG LOGIC HỌC – NGÀNH CTXH – TRƯỜNG CĐCĐ KON TUM Ch­¬ng II: Kh¸i niÖm Mục tiêu: Sinh viên nắm được một số nội dung cơ bản sau: §Æc ®iÓm chung cña kh¸i niÖm, sù h×nh thµnh kh¸i niÖm, kh¸i niÖm vµ tõ. KÕt cÊu L«gic cña kh¸i niÖm, quan hÖ gi÷a c¸c kh¸i niÖm, néi hµm vµ ngo¹i diªn cña kh¸i niÖm. §Þnh nghÜa kh¸i niÖm, Ph©n chia kh¸i niÖm, c¸c h×nh thøc ph©n chia kh¸i niÖm. C¸c lo¹i kh¸i niÖm, më réng vµ thu hÑp kh¸i niÖm. 1. §Æc ®iÓm chung cña kh¸i niÖm: 1.1. §Þnh nghÜa: Kh¸i niÖm lµ h×nh thøc c¬ b¶n cña t­ duy trõu t­îng ph¶n ¸nh nh÷ng thuéc tÝnh c¬ b¶n, b¶n chÊt cña sù vËt, hiÖn t­îng. Mçi sù vËt, hiÖn t­îng ®Òu cã nhiÒu thuéc tÝnh. Kh¸i niÖm chØ ph¶n ¸nh thuéc tÝnh cã tÝnh b¶n chÊt, bá qua nh÷ng thuéc tÝnh cã tÝnh riªng lÎ, ngÉu nhiªn, c¸ biÖt. VÝ dô: Kh¸i niÖm “ghÕ”: vËt ®­îc lµm ra ®Ó ngåi (dÊu hiÖn c¬ b¶n, thuéc tÝnh c¬ b¶n), cßn nh÷ng thuéc tÝnh vÒ h×nh d¸ng, kÝch th­íc, mµu s¾c, chÊt liÖu... lµ nh÷ng thuéc tÝnh kh«ng c¬ b¶n (dÊu hiÖu kh«ng c¬ b¶n). Dùa vµo dÊu hiÖn c¬ b¶n nµy, ng­êi ta cã thÓ ph©n biÖt ®­îc sù vËt nµy víi sù vËt kh¸c (bµn kh¸c ghÕ, kh¸c gi­êng...). 1.2. Sù h×nh thµnh kh¸i niÖm: §Ó h×nh thµnh kh¸i niÖm, t­ duy th­êng sö dông c¸c ph­¬ng ph¸p: - So s¸nh: lµ ph­¬ng ph¸p l«gic, nhê ®ã thiÕt lËp ®­îc sù gièng nhau vµ kh¸c nhau gi÷a c¸c ®èi t­îng hiÖn thùc dùa trªn dÊu hiÖu b¶n chÊt vèn cã chung cho líp ®èi t­îng. - Ph©n tÝch: Lµ sù ph©n chia trong t­ t­ëng ®èi t­îng nµo ®ã thµnh c¸c bé phËn hîp thµnh nã, trªn c¬ së ®ã, ®i s©u t×m hiÓu chi tiÕt tõng dÊu hiÖu cña ®èi t­îng. - Tæng hîp: Sù kÕt hîp trong t­ t­ëng c¸c bé phËn hîp thµnh ®èi t­îng hoµn chØnh gäi lµ tæng hîp. Tæng hîp vµ ph©n tÝch lµ hai thao t¸c tr¸i ng­îc nhau, chóng quy ®Þnh vµ bæ sung cho nhau. - Trõu t­îng ho¸: Lµ thao t¸c t­ duy thùc hiÖn viÖc t¸ch c¸c dÊu hiÖu c¬ b¶n kh¸c biÖt vµ bá qua c¸c dÊu hiÖu kh«ng c¬ b¶n. - Kh¸i qu¸t ho¸: Lµ thao t¸c t­ duy, nhê ®ã kÕt hîp c¸c ®èi t­îng riªng biÖt cã c¸c dÊu hiÖu chung, b¶n chÊt thµnh líp (nhãm). Nh­ vËy, trõu t­îng ho¸ t¹o nªn néi hµm cña kh¸i niÖm, cßn kh¸i qu¸t ho¸ l¹i x¸c ®Þnh ngo¹i diªn cña kh¸i niÖm. GIẢNG VIÊN NGUYỄN THIẾT 9
  11. BÀI GIẢNG LOGIC HỌC – NGÀNH CTXH – TRƯỜNG CĐCĐ KON TUM Cuèi cïng lµ thao t¸c ®Æt tªn kh¸i niÖm. §Æt tªn kh¸i niÖm lµ x¸c ®Þnh tõ hay côm tõ øng víi mét hay nhãm ®èi t­îng mµ chóng cã cïng c¸c dÊu hiÖu b¶n chÊt kh¸c biÖt. Nh­ vËy, kh¸i niÖm vÒ h×nh thøc lµ mét tªn gäi, mét danh tõ, nh­ng vÒ néi dung, nã ph¶n ¸nh b¶n chÊt sù vËt. 1.3. Kh¸i niÖm vµ tõ: Kh¸i niÖm lu«n lu«n g¾n bã chÆt chÏ víi tõ. VÒ nguyªn t¾c, kh¸i niÖm ®­îc h×nh thµnh trªn c¬ së tõ hay côm tõ x¸c ®Þnh mµ ta ®· biÕt ý nghÜa cña chóng. tõ, côm tõ lµ c¬ së vËt chÊt, lµ h×nh thøc biÓu thÞ kh¸i niÖm, kh«ng cã tõ th× kh¸i niÖm kh«ng thÓ tån t¹i. NÕu ng«n ng÷ lµ hiÖn thùc trùc tiÕp cña t­ duy th× tõ lµ hiÖn thùc trùc tiÕp cña kh¸i niÖm. Tõ vµ kh¸i niÖm cã quan hÖ mËt thiÕt, thèng nhÊt víi nhau, song chóng kh«ng n»m trong mèi quan hÖ ®ång nhÊt. - Kh¸i niÖm cã tÝnh phæ biÕn chung cho mäi d©n téc nh­ng tõ th× kh«ng. VÝ dô: Kh¸i niÖm “c¸”: ®éng vËt cã x­¬ng sèng, sèng d­íi n­íc, bơi b»ng v©y, thë b»ng mang, trong tiÕng ViÖt gäi lµ c¸, tiÕng Anh gäi lµ Fish. - Cïng trong mét ng«n ng÷, nh­ng mét kh¸i niÖm cã thÓ diÔn ®¹t b»ng nhiÒu tõ kh¸c nhau (tõ ®ång nghÜa). VÝ dô: Kh¸i niÖm loµi thó d÷ cïng hä víi mÌo, l«ng mµu vµng cã v»n ®en, ¨n thÞt, ®­îc diÔn t¶ b»ng c¸c tõ: Cäp, hïm, hæ, hoÆc côm tõ: «ng ba m­¬i, chóa s¬n l©m ... VÝ dô: Con ruåi ®Ëu trªn m©m x«i ®Ëu Con kiÕn bß trªn ®Üa thÞt bß. - Ngay c¶ khi tõ vµ côm tõ nh­ nhau, ®­îc s¾p xÕp theo trËt tù kh¸c nhau còng biÓu thÞ kh¸i niÖm kh¸c nhau. VÝ dô: Kh¸i niÖm “ph¹m téi” chØ hµnh vi ph¹m ph¸p. Kh¸i niÖm “téi ph¹m” chØ ng­êi cã hµnh vi ph¹m ph¸p. 1.4. KÕt cÊu L«gic cña kh¸i niÖm: Mçi kh¸i niÖm bao giê còng cã néi hµm vµ ngo¹i diªn. 1.4.1. Néi hµm cña kh¸i niÖm: Lµ tËp hîp c¸c dÊu hiÖu c¬ b¶n cña ®èi t­îng ®­îc ph¶n ¸nh trong kh¸i niÖm ®ã. Nh­ vËy, kh«ng ph¶i mäi dÊu hiÖu cña ®èi t­îng ®Òu ®­îc ph¶n ¸nh trong néi hµm kh¸i niÖm mµ chØ nh÷ng dÊu hiÖu riªng biÖt, b¶n chÊt cña c¸c sù vËt, hiÖn t­îng míi ®­îc ph¶n ¸nh trong néi hµm. GIẢNG VIÊN NGUYỄN THIẾT 10
  12. BÀI GIẢNG LOGIC HỌC – NGÀNH CTXH – TRƯỜNG CĐCĐ KON TUM VÝ dô: Kh¸i niÖm “c¸”: cã néi hµm lµ ®éng vËt cã x­¬ng sèng, sèng d­íi n­íc, b¬i b»ng v©y, thë b»ng mang. §©y lµ dÊu hiÖu b¶n chÊt nhÊt (thuéc tÝnh b¶n chÊt) cña mäi loµi c¸. Nh­ vËy, ý nghÜa cña kh¸i niÖm do chÝnh néi hµm cña kh¸i niÖm quy ®Þnh. Néi hµm cña kh¸i niÖm biÓu thÞ mÆt chÊt cña kh¸i niÖm. Nã tr¶ lêi cho c©u hái: ®èi t­îng mµ kh¸i niÖm ®ã ph¶n ¸nh lµ sù vËt, hiÖn t­îng g×? 1.4.2. Ngo¹i diªn cña kh¸i niÖm: Lµ ®èi t­îng hay tËp hîp ®èi t­îng cã dÊu hiÖu b¶n chÊt ®­îc ph¶n ¸nh trong néi hµm kh¸i niÖm. Mçi ®èi t­îng lµ mét phÇn tö t¹o nªn ngo¹i diªn, cßn ngo¹i diªn cña kh¸i niÖm lµ tËp hîp c¸c phÇn tö cña ®èi t­îng ®ã. Nh­ vËy, bÊt cø mét ®èi t­îng nµo mang ®Çy ®ñ c¸c dÊu hiÖu cña néi hµm kh¸i niÖm nhÊt ®Þnh th× thuéc vµo ngo¹i diªn cña kh¸i niÖm ®ã. Ngo¹i diªn cña kh¸i niÖm biÓu thÞ mÆt l­îng cña kh¸i niÖm. Nã tr¶ lêi cho c©u hái: líp c¸c ®èi t­îng mµ kh¸i niÖm ®ã ph¶n ¸nh cã bao nhiªu phÇn tö. - Còng cã kh¸i niÖm mµ ngo¹i diªn chØ gåm 1 ®èi t­îng. VÝ dô: ViÖt Nam, s«ng §¨kla ë Kon Tum. - Ngo¹i diªn cña kh¸i niÖm cã thÓ lµ mét tËp hîp v« h¹n gåm v« sè c¸c ®èi t­îng. VÝ dô: Kh¸i niÖm ®éng vËt, thùc vËt, ... - Còng cã kh¸i niÖm mµ ngo¹i diªn lµ mét tËp hîp h÷u h¹n, cã thÓ liÖt kª hÕt c¸c ®èi t­îng. VÝ dô: Sinh viªn khoa S phạm tr­êng C§C KonTum. Sinh viªn líp K23 CTXH tr­êng C§C KonTum. 1.4.3. Quan hÖ gi÷a néi hµm vµ ngo¹i diªn cña kh¸i niÖm: Trong mçi kh¸i niÖm, néi hµm vµ ngo¹i diªn lu«n lu«n thèng nhÊt vµ cã mèi quan hÖ mËt thiÕt víi nhau. Mçi néi hµm t­¬ng øng víi mét ngo¹i diªn x¸c ®Þnh. Tuy vËy, sù t­¬ng quan gi÷a néi hµm vµ ngo¹i diªn cña kh¸i niÖm cã tÝnh chÊt tØ lÖ nghÞch. NÕu ngo¹i diªn cña mét kh¸i niÖm cµng nhiÒu ®èi t­îng bao nhiªu th× néi hµm cña nã cµng nghÌo nµn bÊy nhiªu vµ ng­îc l¹i. - Kh¸i niÖm cã ngo¹i diªn ®­îc ph©n chia thµnh c¸c líp con gäi lµ kh¸i niÖm Gièng (lo¹i). - Kh¸i niÖm cã ngo¹i diªn lµ líp con cña kh¸i niÖm Gièng ®­îc gọi lµ kh¸i niÖm Loµi (h¹ng). VÝ dô: GIẢNG VIÊN NGUYỄN THIẾT 11
  13. BÀI GIẢNG LOGIC HỌC – NGÀNH CTXH – TRƯỜNG CĐCĐ KON TUM Tõ: Kh¸i niÖm Gièng §éng tõ, danh tõ, tÝnh tõ: kh¸i niÖm loµi. Ta cã thÓ biÓu diÔn mèi quan hÖ gi÷a kh¸i niÖm gièng vµ kh¸i niÖm loµi b»ng s¬ ®å ELEUR nh­ sau: A: kh¸i niÖm Gièng A B: Kh¸i niÖm Loµi B Ký hiÖu : B  A Chó ý: Sù ph©n chia thµnh kh¸i niÖm gièng vµ loµi chØ lµ t­¬ng ®èi. Mét kh¸i niÖm cã thÓ lµ kh¸i niÖm loµi cña kh¸i niÖm nµy, nh­ng l¹i lµ gièng ®èi víi kh¸i niÖm kh¸c. VÝ dô: Kh¸i niÖm danh tõ lµ kh¸i niÖm loµi trong kh¸i niÖm tõ, nh­ng l¹i lµ kh¸i niÖm gièng so víi c¸c kh¸i niÖm danh tõ riªng, danh tõ chung. 1.5. C¸c lo¹i kh¸i niÖm: C¨n cø vµo néi hµm vµ ngo¹i diªn cã thÓ chia kh¸i niÖm thµnh c¸c lo¹i sau: 1.5.1. Kh¸i niÖm cô thÓ vµ kh¸i niÖm trõu t­îng: - Kh¸i niÖm cô thÓ lµ kh¸i niÖm ph¶n ¸nh nh÷ng ®èi t­îng x¸c ®Þnh trong hiÖn thùc. VÝ dô: Ng«i nhµ, häc sinh, c©y bót... - Kh¸i niÖm trõu t­îng lµ kh¸i niÖm ph¶n ¸nh c¸c thuéc tÝnh hay c¸c quan hÖ cña ®èi t­îng. VÝ dô: Yªu n­íc, dòng c¶m, lÞch sù, lÔ phÐp... 1.5.2. Kh¸i niÖm kh¼ng ®Þnh vµ kh¸i niÖm phñ ®Þnh: - Kh¸i niÖm kh¼ng ®Þnh: lµ kh¸i niÖm ph¶n ¸nh sù tån t¹i thùc tÕ cña ®èi t­îng, c¸c thuéc tÝnh hay c¸c quan hÖ cña ®èi t­îng. VÝ dô: Cã v¨n ho¸ , cã kû luËt, v¨n minh, quyÓn vë nµy... - Kh¸i niÖm phñ ®Þnh: lµ kh¸i niÖm phñ ®Þnh sù tån t¹i cña ®èi t­îng, c¸c thuéc tÝnh hay c¸c quan hÖ cña ®èi t­îng trong thùc tÕ. Mçi kh¸i niÖm kh¼ng ®Þnh ®Òu cã kh¸i niÖm phñ ®Þnh t­¬ng øng. VÝ dô : ChÝnh nghÜa - phi chÝnh nghÜa, cã v¨n ho¸ - kh«ng cã v¨n ho¸... 1.5.3. Kh¸i niÖm chung vµ kh¸i niÖm riªng (®¬n nhÊt): - Kh¸i niÖm chung: lµ kh¸i niÖm mµ ngo¹i diªn cña nã chøa tõ 2 ®èi t­îng trë lªn. VÝ dô: nhµ, thµnh phè, Khoa S­ ph¹m GIẢNG VIÊN NGUYỄN THIẾT 12
  14. BÀI GIẢNG LOGIC HỌC – NGÀNH CTXH – TRƯỜNG CĐCĐ KON TUM - Kh¸i niÖm riªng (®¬n nhÊt): lµ kh¸i niÖm chØ øng víi mét ®èi t­îng duy nhÊt. VÝ dô: tr­êng C§C KonTum, ViÖt Nam, Trung Quèc ... 1.5.4. Kh¸i niÖm quan hÖ vµ kh«ng quan hÖ: - Kh¸i niÖm quan hÖ: lµ kh¸i niÖm ph¶n ¸nh c¸c ®èi t­îng mµ sù tån t¹i cña chóng quy ®Þnh sù tån t¹i cña kh¸i niÖm kh¸c. VÝ dô: Gi¸o viªn - häc sinh, thùc tõ - h­ tõ, tö sè - mÉu sè, cùc B¾c - cùc Nam, Vî - chång ... - Kh¸i niÖm kh«ng quan hÖ: lµ kh¸i niÖm ph¶n ¸nh ®èi t­îng mµ sù tån t¹i cña chóng mang tÝnh ®éc lËp, kh«ng phô thuéc vµo c¸c kh¸i niÖm kh¸c. VÝ dô: Kü s­, con gµ, c©y æi, c¸i bµn, ng«i sao... 1.5.5. Kh¸i niÖm x¸c ®Þnh vµ kh«ng x¸c ®Þnh (h÷u h¹n vµ v« h¹n): - Kh¸i niÖm x¸c ®Þnh: lµ kh¸i niÖm cã ngo¹i diªn chøa mét sè phÇn tö nhÊt ®Þnh. VÝ dô: Sinh viªn kho¸ 23 cña tr­êng C§C KonTum, c¸c con s«ng ë ViÖt Nam. - Kh¸i niÖm kh«ng x¸c ®Þnh: lµ kh¸i niÖm cã ngo¹i diªn chøa sè phÇn tö kh«ng x¸c ®Þnh ®­îc. VÝ dô: Kh¸i niÖm ng«i sao, ®éng vËt, thùc vËt... 1.5.6. Kh¸i niÖm rçng: Lµ kh¸i niÖm mµ ngo¹i diªn kh«ng cã mét phÇn tö nµo. VÝ dô: Con rång, nµng tiªn c¸, sinh viªn ng­êi Nga trong líp K23 Công tác Xã hội cña tr­êng C§C KonTum. 1.5.7. Kh¸i niÖm ph©n biÖt: Lµ kh¸i niÖm mµ trong ®ã, mçi ®èi t­îng ®­îc suy nghÜ tíi mét c¸ch ®éc lËp. Néi hµm cña kh¸i niÖm ph©n biÖt cã thÓ quy vÒ cho mçi ®èi t­îng n»m trong ngo¹i diªn cña kh¸i niÖm Êy. VÝ dô: Sinh viªn líp K23 CTXH cña tr­êng C§C KonTum häc L«gic. 1.5.8. Kh¸i niÖm tËp hîp: Lµ kh¸i niÖm ph¶n ¸nh líp ®èi t­îng ®ång nhÊt ®­îc xem nh­ mét chØnh thÓ duy nhÊt. VÝ dô: Kh¸i niÖm tËp thÓ, rõng, th­ viÖn. GIẢNG VIÊN NGUYỄN THIẾT 13
  15. BÀI GIẢNG LOGIC HỌC – NGÀNH CTXH – TRƯỜNG CĐCĐ KON TUM Chó ý: CÇn ph©n biÖt kh¸i niÖm chung vµ kh¸i niÖm tËp hîp: - Kh¸i niÖm chung lµ kh¸i niÖm mµ c¸c dÊu hiÖu cña néi hµm ®Òu g¾n liÒn víi tõng phÇn tö cña ngo¹i diªn kh¸i niÖm. - Kh¸i niÖm tËp hîp cã néi hµm lµ tËp hîp c¸c thuéc tÝnh, tÝnh chÊt cã ®­îc trªn c¬ së liªn kÕt gi÷a c¸c phÇn tö cña líp ®ã (c¸c phÇn tö cña ngo¹i diªn ®­îc t¹o thµnh mét chØnh thÓ duy nhÊt). Nãi c¸ch kh¸c ®i, c¸c dÊu hiÖu cña ngo¹i diªn kh¸i niÖm tËp hîp mang tÝnh tæng hîp, nã kh«ng cã ®­îc trong tõng ®èi t­îng riªng lÎ, nh­ng tËp hîp c¸c ®èi t­îng cña ngo¹i diªn l¹i t¹o nªn dÊu hiÖu cña néi hµm. VÝ dô: Kh¸i niÖm tËp thÓ lµ kh¸i niÖm tËp hîp, chóng ta kh«ng thÓ quy vÒ cho mçi thµnh viªn cña nã, ®Ó coi ®ã lµ kh¸i niÖm chung. 2. Quan hÖ gi÷a c¸c kh¸i niÖm: Quan hÖ gi÷a c¸c kh¸i niÖm chÝnh lµ quan hÖ gi÷a ngo¹i diªn cña c¸c kh¸i niÖm. Gi÷a c¸c kh¸i niÖm cã thÓ cã c¸c kh¸i niÖm sau ®©y. 2.1. Quan hÖ ®ång nhÊt: Hai kh¸i niÖm ®ång nhÊt lµ hai kh¸i niÖm cã cïng ngo¹i diªn. Tuy nhiªn, néi hµm cña kh¸i niÖm ®ång nhÊt cã thÓ kh«ng trïng nhau. Mçi néi hµm ph¶n ¸nh mét mÆt nµo ®ã cña ®èi t­îng. VÝ dô: A B Hµ Néi (A) Thñ ®« n­íc CHXHCNVN (B) Ký hiÖu : A  B Hai ký hiÖu nµy lµ ®ång nhÊt v× ngo¹i diªn cña chóng cïng ph¶n ¸nh mét ®èi t­îng (tuy vËy néi hµm cña hai kh¸i niÖm nhÊn m¹nh 2 khÝa c¹nh kh¸c nhau: ®Þa danh vµ thñ ®«) 2.2. Quan hÖ bao hµm: Lµ quan hÖ gi÷a hai kh¸i niÖm, trong ®ã ngo¹i diªn cña kh¸i niÖm thø nhÊt n»m trän vÑn trong ngo¹i diªn cña kh¸i niÖm thø hai vµ ngo¹i diªn cña kh¸i niÖm thø 2 chØ cã mét phÇn lµ ngo¹i diªn cña kh¸i niÖm cña kh¸i niÖm thø nhÊt. VÝ dô: Gi¸o viªn (B) Gi¸o viªn tiÓu häc (A) Nhµ th¬ (B) nhµ th¬ l·ng m¹n (A) B Ký hiÖu : A  B A Chó ý: GIẢNG VIÊN NGUYỄN THIẾT 14
  16. BÀI GIẢNG LOGIC HỌC – NGÀNH CTXH – TRƯỜNG CĐCĐ KON TUM Kh«ng nªn nhÇm lÉn quan hÖ gi÷a c¸c kh¸i niÖm víi quan hÖ bé phËn vµ toµn thÓ trong cÊu tróc cña ®èi t­îng. VÝ dô: Kh¸i niÖm huyÖn Sa thÇy vµ kh¸i niÖm tØnh KonTum. Râ rµng lµ huyÖn Sa ThÇy lµ mét ®¬n vÞ hµnh chÝnh n»m trong tØnh KonTum. Nh­ng kh¸i niÖm tØnh KonTum l¹i kh«ng bao hµm kh¸i niÖm huyÖn Sa ThÇy. V× kh¸i niÖm tØnh KonTum lµ kh¸i niÖm ®¬n nhÊt chØ øng víi mét ®èi t­îng. 2.3. Quan hÖ giao nhau: Hai kh¸i niÖm cã quan hÖ giao nhau lµ hai kh¸i niÖm mµ ngo¹i diªn cña chóng cã mét sè ®èi t­îng chung. VÝ dô: Kh¸i niÖm nhµ th¬ (A) vµ kh¸i niÖm nhµ gi¸o (B) Ký hiÖu : A  B A B 2.4. Quan hÖ cïng phô thuéc (®ång thuéc): Lµ quan hÖ gi÷a c¸c kh¸i niÖm gièng trong cïng lo¹i vµ cïng phô thuéc vµo kh¸i niÖm lo¹i. Nãi c¸ch kh¸c, c¸c kh¸i niÖm ®ång thuéc lµ c¸c kh¸i niÖm mµ ngo¹i diªn cña chóng bÞ cïng mét kh¸i niÖm lín h¬n bao hµm. C¸c kh¸i niÖm nµy cã thÓ lµ kh¸i niÖm hîp hoÆc kh«ng hîp nhau. Ngo¹i diªn cña chóng cã thÓ cã phÇn tö chung hoÆc hoµn toµn t¸ch rêi. VÝ dô 1: C¸c kh¸i niÖm: Ng­êi lao ®éng trÝ ãc (A), gi¸o viªn (B), Nh¹c sÜ (C), kü s­ (D), nhµ v¨n (E) lµ kh¸i niÖm hîp (h×nh 1) VÝ dô 2: C¸c kh¸i niÖm: Hoa (A), hoa hång (A1), Hoa huÖ (A2), hoa lan (A3), lµ kh¸i niÖm kh«ng hîp h×nh (h×nh 2) A A E B A1 A2 D C A3 H×nh 1 H×nh 2 GIẢNG VIÊN NGUYỄN THIẾT 15
  17. BÀI GIẢNG LOGIC HỌC – NGÀNH CTXH – TRƯỜNG CĐCĐ KON TUM 2.5. Quan hÖ m©u thuÉn: Hai kh¸i niÖm m©u thuÉn lµ hai kh¸i niÖm cã néi hµm phñ ®Þnh lÉn nhau, ngo¹i diªn cña chóng hoµn toµn t¸ch rêi (kh«ng cã ®èi t­îng chung) vµ tæng ngo¹i diªn cña chóng ®óng b»ng ngo¹i diªn cña mét kh¸i niÖm kh¸c. VÝ dô: - Nam §oµn viªn (A) C §oµn viªn C N÷ §oµn viªn (B) A B - Thùc tõ (A) H­ tõ (B) Tõ C 2.6. Quan hÖ ®èi chäi: Hai kh¸i niÖm ®èi chäi lµ hai khai niÖm mµ néi hµm cña chóng cã nh÷ng thuéc tÝnh tr¸i ng­îc nhau, cßn ngo¹i diªn cña chóng chØ lµ hai bé phËn cña ngo¹i diªn mét kh¸i niÖm kh¸c. VÝ dô: Häc giái (A) C Häc kÐm (B) Häc lùc (C) A B 2.7. Quan hÖ t¸ch rêi: Lµ quan hÖ gi÷a c¸c kh¸i niÖm mµ néi hµm cña chóng lo¹i trõ nhau vµ ngo¹i diªn cña chóng kh«ng cã phÇn tö nµo trïng nhau. VÝ dô: C¸i bµn (A) Häc sinh (B) A B 3. Më réng vµ thu hÑp kh¸i niÖm: Quan hÖ gièng, loµi lµ c¬ së ®Ó më réng vµ thu hÑp kh¸i niÖm. 3.1. Më réng kh¸i niÖm: Lµ thao t¸c l«gic, chuyÓn tõ mét kh¸i niÖm cã ngo¹i diªn hÑp h¬n víi néi hµm chøa nhiÒu dÊu hiÖu h¬n, sang mét kh¸i niÖm cã ngo¹i diªn réng h¬n, nh­ng néi hµm chøa Ýt dÊu hiÖu h¬n. VÝ dô: Sinh viªn Cao ®¼ng K23 (A) C Sinh viªn Cao ®¼ng (B) B A Sinh viªn (C) Nh­ vËy më réng kh¸i niÖm lµ thao t¸c l«gic chuyÓn tõ kh¸i niÖm loµi sang kh¸i niÖm gièng. GIẢNG VIÊN NGUYỄN THIẾT 16
  18. BÀI GIẢNG LOGIC HỌC – NGÀNH CTXH – TRƯỜNG CĐCĐ KON TUM 3.2. Thu hÑp kh¸i niÖm: Lµ thao t¸c l«gic chuyÓn tõ mét kh¸i niÖm cã ngo¹i diªn réng víi néi hµm chøa Ýt dÊu hiÖu sang mét kh¸i niÖm cã ngo¹i diªn hÑp h¬n víi néi hµm chøa nhiÒu dÊu hiÖu h¬n. A B C VÝ dô: Gi¸o viªn (C) Gi¸o viªn tr­êng C§C (B) Gi¸o viªn tr­êng C§C KonTum (C) Nh­ vËy, thu hÑp kh¸i niÖm lµ thao t¸c l«gic nh»m chuyÓn tõ kh¸i niÖm gièng sang kh¸i niÖm loµi. * Thu hÑp kh¸i niÖm th­êng thu hÑp ®Õn kh¸i niÖm ®¬n nhÊt. Më réng vµ thu hÑp kh¸i niÖm cã ý nghÜa quan träng trong viÖc ®Þnh nghÜa vµ ph©n chia kh¸i niÖm. 4. §Þnh nghÜa kh¸i niÖm: 4.1. B¶n chÊt cña ®Þnh nghÜa kh¸i niÖm: §Þnh nghÜa kh¸i niÖm lµ v¹ch ra b¶n chÊt (tøc néi hµm) cña kh¸i niÖm. Muèn ®Þnh nghÜa mét kh¸i niÖm ta cÇn tiÕn hµnh hai b­íc sau: - B­íc 1: X¸c ®Þnh néi hµm cña kh¸i niÖm cÇn ®Þnh nghÜa. - B­íc 2: Chän trong néi hµm ®ã nh÷ng dÊu hiÖu tiªu biÓu sao cho dùa vµo chóng ta cã thÓ bao qu¸t hÕt toµn bé ®èi t­îng trong ngo¹i diªn cña kh¸i niÖm cÇn ®Þnh nghÜa. VÝ dô: §Þnh nghÜa kh¸i niÖm xe ®¹p gåm nh÷ng dÊu hiÖu c¬ b¶n nh­ sau: "Lµ ph­¬ng tiÖn giao th«ng ®­êng bé”, “hÇu hÕt cã 2 b¸nh”, “chuyÓn ®éng b»ng lùc ®¹p cña bµn ch©n”, “lµ mét lo¹i xe”. Khi nãi xe ®¹p lµ mét lo¹i xe cã hai b¸nh, th× c¸c ph­¬ng tiÖn giao th«ng kh¸c nh­: tµu ho¶, « t«, m¸y bay, tµu thuû bÞ lo¹i trõ, mµ ngay c¶ xe kót kÝt (1 b¸nh), xe xÝch l« (3 b¸nh), « t« (4 b¸nh) còng bÞ t¸ch ra vµ dÊu hiÖu “chuyÓn ®éng b»ng lùc ®¹p cña bµn ch©n” còng t¸ch xe ®¹p ra khái nh÷ng lo¹i xe kh¸c còng cã 2 b¸nh nh­ng chuyÓn ®éng kh«ng b»ng lùc ®¹p nh­ xe m¸y, xe bß. 4.2. CÊu tróc cña ®Þnh nghÜa: Mç méti ®Þnh nghÜa th­êng chØ cã hai phÇn ®­îc kÕt nèi víi nhau bìi liªn tõ "lµ " GIẢNG VIÊN NGUYỄN THIẾT 17
  19. BÀI GIẢNG LOGIC HỌC – NGÀNH CTXH – TRƯỜNG CĐCĐ KON TUM Definien dum (Dfd) lµ Definiense (Dfn) Kh¸i niÖm ®­îc ®Þnh nghÜa Lµ Kh¸i niÖm dïng ®Ó ®Þnh nghÜa VÝ dô1: Lµ H×nh ch÷ nhËt H×nh b×nh hµnh cã mét gãc vu«ng VÝ dô 2: Sè ch½n lµ sè chia hÕt cho 2. H×nh ch÷ nhËt lµ tø gi¸c låi cã c¸c cÆp c¹nh song song vµ cã mét gãc vu«ng. Chó ý: Khi kh¸i niÖm dïng ®Ó ®Þnh nghÜa ®Æt tr­íc kh¸i niÖm ®­îc ®Þnh nghÜa th× tõ lµ ®­îc thay b»ng tõ ®­îc gäi lµ. VÝ dô: H×nh b×nh hµnh cã mét gãc vu«ng ®­îc gäi lµ h×nh ch÷ nhËt. H×nh ch÷ nhËt cã hai c¹nh liªn tiÕp b»ng nhau ®­îc gäi lµ h×nh vu«ng. 4.3. C¸c kiÓu ®Þnh nghÜa: 4.3.1. §Þnh nghÜa duy danh: Lµ ®Þnh nghÜa x¸c ®Þnh thuËt ng÷ biÓu thÞ ®èi t­îng t­ t­ëng. Nhê ®Þnh nghÜa duy danh c¸c thuËt ng÷ míi ®­îc nªu ra ng¾n gän, t­¬ng øng víi sù vËt, hiÖn t­îng cÇn ®Þnh nghÜa nh»m tr¶ lêi c©u hái: C¸i cÇn ®Þnh nghÜa lµ c¸i g×, mµ kh«ng cÇn lµm s¸ng tá c¸c dÊu hiÖu cña sù vËt. §Þnh nghÜa duy danh b¾t buéc ®èi t­îng ph¶i cã mÆt trong ®Þnh nghÜa. VÝ dô: H×nh nµy lµ h×nh tam gi¸c Xe nµy lµ xe ®¹p. 4.3.2. §Þnh nghÜa thùc tÕ: Lµ ®Þnh nghÜa nhê ®ã ®èi t­îng ®­îc ®Þnh nghÜa ®­îc t¸ch ra tõ líp c¸c ®èi t­îng gièng nhau theo c¸c dÊu hiÖu kh¸c biÖt cña nã. §Þnh nghÜa thùc tÕ ®ßi hái ph¶i lµm s¸ng tá néi hµm kh¸i niÖm vµ lµm cho kh¸i niÖm cÇn ®Þnh nghÜa trë nªn x¸c ®Þnh. §Þnh nghÜa thùc tÕ kh«ng cÇn sù cã mÆt cña ®èi t­îng khi ®Þnh nghÜa. §Þnh nghÜa thùc tÕ cã nhiÒu d¹ng kh¸c nhau: 4.3.2.1. §Þnh nghÜa theo tËp hîp: §Þnh nghÜa theo tËp hîp lµ ®Þnh nghÜa dùa trªn quan hÖ gièng loµi gi÷a c¸c kh¸i niÖm b»ng c¸ch ®­a kh¸i niÖm cÇn ®Þnh nghÜa vÒ mét kh¸i niÖm gièng gÇn gòi råi chØ ra c¸c dÊu hiÖu kh¸c biÖt vÒ loµi ®Ó t¸ch kh¸i niÖm cÇn ®Þnh nghÜa ra khái nh÷ng kh¸i niÖm tiÕp cËn nã. VÝ dô: §Ó ®Þnh nghÜa kh¸i niÖm h×nh ch÷ nhËt. Ta thÊy: kh¸i niÖm gièng gÇn gòi víi nã lµ kh¸i niÖm h×nh b×nh hµnh vµ dÊu hiÖu kh¸c biÖt vÒ loµi ®Ó t¸ch kh¸i niÖm GIẢNG VIÊN NGUYỄN THIẾT 18
  20. BÀI GIẢNG LOGIC HỌC – NGÀNH CTXH – TRƯỜNG CĐCĐ KON TUM cÇn ®Þnh nghÜa ra khái nh÷ng kh¸i niÖm tiÕp cËn nã (h×nh thoi) lµ cã mét gãc vu«ng. Nh­ vËy ta ®Þnh nghÜa: H×nh ch÷ nhËt lµ h×nh b×nh hµnh cã mét gãc vu«ng. 4.3.2.2. §Þnh nghÜa theo nguån gèc: Lµ c¸ch ®Þnh nghÜa, trong ®ã ng­êi ta nªu lªn nh÷ng ph­¬ng thøc ph¸t sinh ra ®èi t­îng cña kh¸i niÖm cÇn ®Þnh nghÜa. VÝ dô: ­êng trßn lµ ®­êng cong khÐp kÝn do ®iÓm B cña ®o¹n th¼ng AB. ChuyÓn ®éng trong mét mÆt ph¼ng quanh ®iÓm cè ®Þnh A t¹o thµnh. 4.3.2.3. §Þnh nghÜa theo quan hÖ: Ng­êi ta th­êng dïng kiÓu ®Þnh nghÜa nµy ®Ó ®Þnh nghÜa c¸c kh¸i niÖm cã ngo¹i diªn cùc lµ réng (nh­ c¸c ph¹m trï triÕt häc). §Æc ®iÓm cña kiÓu ®Þnh nghÜa nµy lµ chØ ra quan hÖ cña ®èi t­îng ®­îc ®Þnh nghÜa víi mÆt ®èi lËp cña nã. VÝ dô: B¶n chÊt lµ c¬ së bªn trong cña hiÖn t­îng, cßn hiÖn t­îng lµ h×nh thøc biÓu thÞ cña b¶n chÊt. 4.3.2.4. §Þnh nghÜa miªu t¶: Lµ ®Þnh nghÜa chØ ra c¸c ®Æc ®iÓm cña ®èi t­îng ®­îc miªu t¶ b»ng c¸ch liÖt kª c¸c dÊu hiÖu bÒ ngoµi, nh­ng mang tÝnh ®Æc tr­ng nh»m ph©n biÖt nã víi ®èi t­îng gÇn gòi. VÝ dô: Cäp lµ loµi thó d÷ cïng hä víi mÌo, l«ng mµu vµng, cã v»n ®en , ¨n thÞt sèng. 4.3.2.5. §Þnh nghÜa so s¸nh: Lµ c¸ch ®Þnh nghÜa nªu lªn dÊu hiÖu cña ®èi t­îng b»ng c¸ch chØ ra dÊu hiÖu t­¬ng tù víi dÊu hiÖu Êy trong ®èi t­îng kh¸c ®· biÕt lµ dÊu hiÖu ®Æc tr­ng kh¸c (so s¸nh t­¬ng ®ång) VÝ dô: ThËn lµ c¬ quan bµi tiÕt gåm hai qu¶ cã h×nh bÇu dôc nh­ h¹t ®Ëu. Ngoµi ra, ng­êi ta cßn ®Þnh nghÜa kh¸i niÖm theo lèi so s¸nh kh¸c biÖt; tøc lµ v¹ch ra dÊu hiÖu kh«ng tån t¹i ë ®èi t­îng cÇn ®Þnh nghÜa, nh­ng l¹i cã trong ®èi t­îng dïng ®Ó so s¸nh víi nã khi ®Þnh nghÜa. VÝ dô: KhÝ tr¬ lµ mét lo¹i khÝ kh«ng tham gia vµo c¸c ph¶n øng ho¸ häc. 4.2.3.6. §Þnh nghÜa tõ: §©y lµ c¸ch ®Þnh nghÜa theo c¸ch gi¶i thÝch nghÜa cña tõ. VÝ dô: Tø gi¸c lµ h×nh cã 4 cạnh GIẢNG VIÊN NGUYỄN THIẾT 19
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2