Bài giảng -Lâm nghiệp xã hội đại cương-chương 3-p2

Chia sẻ: Song Song Cuoc | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:37

Thêm vào BST

Báo xấu

74
lượt xem 16
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài 7: Kiến thức bản địa trong quản lý tài nguyên thiên nhiên Các khái niệm về kiến thức bản địa: Trong những thập kỷ gần đây, khái niệm của sự phát triển đã tiến triển qua nhiều giai đoạn, từ việc chú trọng vào tăng trưởng kkinh tế, đếnt ăng trưởng với sự công bằng, thỏa mãn những nhu cầu cơ bản, sự tham gia đến phát triển bền vững

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng -Lâm nghiệp xã hội đại cương-chương 3-p2

Bμi 7: KiÕn thøc b¶n ®Þa trong qu¶n lý tμi nguyªn thiªn nhiªn Môc tiªu: Sau khi häc xong bμi nμy, sinh viªn sÏ cã kh¶ n¨ng: • NhËn thøc ®−îc kh¸i niÖm vÒ kiÕn thøc b¶n ®Þa vμ vai trß cña kiÕn thøc b¶n ®Þa trong viÖc b¶o vÖ tμi nguyªn thiªn nhiªn. • Ph©n tÝch vμ vËn dông kiÕn thøc b¶n ®Þa trong nghiªn cøu khoa häc. KÕ ho¹ch b μi gi¶ng: Néi dung Ph−¬ng ph¸p VËt liÖu Thêi gian 1 Mét sè kh¸i niÖm kiÕn thøc b¶n DiÔn gi¶ng OHP 1 tiÕt ®Þa trong qu¶n lý tμi nguyªn thiªn nhiªn 2 C¸c lo¹i h×nh kiÕn thøc b¶n ®Þa ThuyÕt tr×nh, OHP, tμi liÖu 1 tiÕt th¶o luËn nhãm ph¸t tay, vidÐo 3 C¸c ®Æc tr−ng cña kiÕn thøc b¶n ThuyÕt tr×nh, Tμi liÖu ph¸t 1 tiÕt ®Þa th¶o luËn nhãm tay, OHP 4 Vai trß kiÕn thøc b¶n ®Þa trong ThuyÕt tr×nh, Slide 1 tiÕt qu¶n lý tμi nguyªn thiªn nhiªn Seminar 87
1. Mét sè kh¸i niÖm vμ ý nghÜa vÒ kiÕn thøc b¶n ®Þa 1.1. C¸c kh¸i niÖm vÒ kiÕn thøc b¶n ®Þa Trong nh÷ng thËp kû gÇn ®©y, kh¸i niÖm cña sù ph¸t triÓn ®· tiÕn triÓn qua nhiÒu giai ®o¹n, tõ viÖc chó träng vμo t¨ng tr−ëng kinh tÕ, ®Õn t¨ng tr−ëng víi sù c«ng b»ng, tháa m·n nh÷ng nhu cÇu c¬ b¶n, sù tham gia ®Õn ph¸t triÓn bÒn v÷ng (Bates, 1998; Black, 1993; Hobart, 1993; Watts, 1993). Mét thêi kú dμi, kh¸i niÖm ph¸t triÓn gÇn nh− chó träng ®Õn c¸c tiªu chÝ vÒ c«ng nghiÖp, khoa häc c«ng nghÖ, kinh tÕ .v.v. khoa häc hiÖn ®¹i, ph¸t triÓn trªn c¬ së khoa häc hμn l©m ®−îc ph©n tÝch trªn c¬ së hÖ sinh th¸i tù nhiªn. Trong khi ®ã, nh− ®· tr×nh bμy ë môc trªn, hÖ sinh th¸i nh©n v¨n ®ãng mét vai trß quan träng trong sù ph¸t triÓn x· héi. HÖ x· héi trong hÖ sinh th¸i nh©n v¨n ®−îc coi nh− mét phÇn quan träng trong phÐp ph©n tÝch hÖ thèng. KiÕn thøc b¶n ®Þa lμ hÖ thèng th«ng tin lμm c¬ së cña mét hÖ thèng x· héi, ®−îc lμm thuËn tiÖn trong sù truyÒn ®¹t th«ng tin vμ ra quyÕt ®Þnh. HÖ thèng th«ng tin b¶n ®Þa lμ ®éng lùc vμ sù t¸c ®éng liªn tôc bëi sù s¸ng t¹o tõ néi lùc, sù thùc nghiÖm, còng nh− sù giao diÖn víi hÖ thèng bªn ngoμi (Flavier vμ ctv. 1995). KiÕn thøc b¶n ®Þa (Hoμng Xu©n Tý, 1998), nãi mét c¸ch réng r·i, lμ tri thøc ®−îc sö dông bëi nh÷ng ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng trong cuéc sèng cña mét m«i tr−êng nhÊt ®Þnh (Langil vμ Landon, 1998). Nh− vËy, kiÕn thøc b¶n ®Þa cã thÓ bao gåm m«i tr−êng truyÒn thèng, kiÕn thøc sinh th¸i, kiÕn thøc n«ng th«n vμ kiÕn thøc l©m nghiÖp, kiÕn thøc thùc vËt,... Theo Johnson (1992), kiÕn thøc b¶n ®Þa lμ nhãm kiÕn thøc ®−îc t¹o ra bëi mét nhãm ng−êi qua nhiÒu thÕ hÖ sèng vμ quan hÖ chÆt chÏ víi thiªn nhiªn trong mét vïng nhÊt ®Þnh. Nãi mét c¸ch kh¸i qu¸t, kiÕn thøc b¶n ®Þa lμ nh÷ng kiÕn thøc ®−îc rót ra tõ m«i tr−êng ®Þa ph−¬ng, v× vËy nã g¾n liÒn víi nhu cÇu cña con ng−êi vμ ®iÒu kiÖn ®Þa ph−¬ng (Langil vμ Landon, 1998). Theo Warren (1991b), kiÕn thøc b¶n ®Þa lμ mét phÇn cña kiÕn thøc ®Þa ph−¬ng - d¹ng kiÕn thøc duy nhÊt cho mét nÒn v¨n hãa hay mét x· héi nhÊt ®Þnh. §©y lμ kiÕn thøc c¬ b¶n cho viÖc ra quyÕt ®Þnh ë møc ®Þa ph−¬ng vÒ n«ng nghiÖp, ch¨m sãc søc kháe, chÕ biÕn thøc ¨n, gi¸o dôc, qu¶n lý tμi nguyªn thiªn nhiªn, vμ c¸c ho¹t ®éng chñ yÕu cña céng ®ång n«ng th«n. Kh¸c víi kiÕn thøc b¶n ®Þa hÖ thèng kiÕn thøc hμn l©m th−êng ®−îc x©y dùng tõ c¸c tr−êng ®¹i häc, viÖn nghiªn cøu. Ngμy nay, kiÕn thøc b¶n ®Þa ®−îc xem nh− lμ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò then chèt trong viÖc sö dông tμi nguyªn thiªn nhiªn bÒn v÷ng vμ sù c©n b»ng trong ph¸t triÓn (Brokensha vμ ctv., 1980; Compton, 1989; Gupta, 1992; Niamir, 1990; Warren, 1991a). KiÕn thøc b¶n ®Þa lμ kiÕn thøc cña céng ®ång c− d©n trong mét céng ®ång nhÊt ®Þnh ph¸t triÓn v−ît thêi gian vμ liªn tôc ph¸t triÓn (IIRR, 1999). KiÕn thøc b¶n ®Þa ®−îc h×nh thμnh dùa vμo kinh nghiÖm, th−êng xuyªn kiÓm nghiÖm trong qu¸ tr×nh sö dông, thÝch hîp víi v¨n hãa vμ m«i tr−êng ®Þa ph−¬ng, n¨ng ®éng vμ biÕn ®æi. C¸c kh¸i niÖm vÒ kiÕn thøc b¶n ®Þa (local indigenous knowledge) hμm ý kh«ng chØ lμ phÇn cøng hay ¶nh h−ëng vμ øng dông cña kü thuËt nh− ch¨m sãc søc kháe gia sóc, mμ cßn cã phÇn mÒm, ®ã lμ c¸c hÖ thèng qu¶n lý gia sóc vμ cÊu tróc x· héi, cÊu tróc nhãm ®· t¹o nªn chóng (Mathias-Mundy vμ McCorkle, 1992). 88
Tãm l¹i, kiÕn thøc b¶n ®Þa lμ nh÷ng nhËn thøc, nh÷ng hiÓu biÕt vÒ m«i tr−êng sinh sèng ®−îc h×nh thμnh tõ céng ®ång d©n c− ë mét n¬i c− tró nhÊt ®Þnh trong lÞch sö tån t¹i vμ ph¸t triÓn cña céng ®ång (NguyÔn Thanh Thù, Hå §¾c Th¸i Hoμng, 2000). Theo Dewalt (1994), hÖ thèng kiÕn thøc hiÖn hμnh cã thÓ ®−îc chia lμm 2 hÖ thèng phô: thø nhÊt, hÖ thèng kiÕn thøc hμn l©m truyÒn thèng vμ, thø hai, hÖ thèng kiÕn thøc b¶n ®Þa truyÒn thèng. §Æc ®iÓm cña hai hÖ thèng kiÕn thøc hiÖn hμnh ®−îc m« t¶ vμ th¶o luËn trong B¶ng7.1. VÒ mÆt ng÷ nghÜa trong nghiªn cøu hiÖn t−îng, kiÕn thøc hμn l©m ®−îc nghiªn cøu chÝnh thèng vÒ mÆt thêi gian cã thÓ ng¾n hoÆc dμi nh−ng dùa trªn hÖ thèng kiÕn thøc mang tÝnh kÕ thõa, ®−îc kÕt luËn th«ng qua qu¸ tr×nh thÝ nghiÖm hoμn chØnh. HÖ thèng kiÕn thøc b¶n ®Þa mang tÝnh tæng qu¸t, ®−îc rót ra tõ sù quan s¸t ghi nhËn, ph©n tÝch theo tÝnh tù ph¸t. ThÝ nghiÖm phi chÝnh quy th−êng ®−îc thùc hiÖn víi thêi gian dμi. Theo tÝnh chÊt sö dông tμi nguyªn vμ ®Çu ra cña hÖ thèng, kiÕn thøc b¶n ®Þa th−êng chó träng vμo tiÒm n¨ng ®Þa ph−¬ng vμ s¶n xuÊt theo c«ng thøc “®Çu t− thÊp-n¨ng suÊt thÊp”. B¶ng 7.1. §Æc ®iÓm cña hÖ thèng kiÕn thøc hiÖn hμnh HÖ thèng kiÕn thøc hμn l©m HÖ thèng kiÕn thøc b¶n ®Þa Ng÷ nghÜa trong nghiªn cøu hiÖn t−îng Chuyªn dông, côc bé Tæng qu¸t, nhÊt thÓ luËn Dùa vμo thÝ nghiÖm hoμn chØnh Dùa vμo sù quan s¸t ( vμ nh÷ng thùc nghiÖm phi chÝnh quy) TÝnh chÊt sö dông tμi nguyªn Phô thuéc vμo tμi nguyªn bªn ngoμi Phô thuéc vμo tμi nguyªn ®Þa ph−¬ng §Çu vμo cao §Çu vμo thÊp Chuyªn s©u vμo ®Êt ®ai Qu¶ng canh ®Êt ®ai TiÕt kiÖm lao ®éng §ßi hái lao ®éng ( th−êng lμ lao ®éng thñ c«ng) §Çu ra N¨ng suÊt thÊp cho tr−êng hîp n¨ng N¨ng suÊt thÊp cho tr−êng hîp n¨ng l−îng ®Çu vμo thÊp l−îng ®Çu vμo lao ®éng thÊp Cã sù ph©n t¸ch vÒ v¨n hãa T−¬ng thÝch v¨n hãa Môc ®Ých cho lîi nhuËn Môc tiªu tháa m·n kinh tÕ Nguån De Walt, 1994 89
1.2. ý nghÜa cña kiÕn thøc b¶n ®Þa KiÕn thøc b¶n ®Þa nhÊn m¹nh tÝnh tù cung, tù quyÕt víi nhiÒu lý do trong ®ã hai lý do chÝnh ®−îc m« t¶ nh− sau: Mét lμ con ng−êi quen thuéc víi thùc tiÔn vμ kü thuËt ®Þa ph−¬ng. Hä cã thÓ hiÓu, n¾m v÷ng nã, duy tr× chóng dÔ h¬n viÖc häc tËp vμ thùc hμnh c¸c kiÕn thøc míi ®−îc cung cÊp bëi nh÷ng ng−êi ngoμi xa l¹ vμ xa x«i, kh«ng phï hîp víi ®iÒu kiÖn tù nhiªn ®Þa ph−¬ng. Hai lμ kiÕn thøc b¶n ®Þa ®−îc h×nh thμnh trªn nguån tμi nguyªn ®Þa ph−¬ng, ng−êi d©n cã thÓ Ýt phô thuéc vμo nguån cung cÊp tõ bªn ngoμi - cã thÕ ®¾t tiÒn vμ kh«ng ph¶i lóc nμo còng phï hîp víi hä. Theo Mundy vμ Compton, (1992), kiÕn thøc b¶n ®Þa th−êng cã thÓ ®−îc cung cÊp rÎ tiÒn, gi¶i quyÕt ®−îc c¸c vÊn ®Ò mang tÝnh ®Þa ph−¬ng nh»m n©ng cao søc s¶n xuÊt vμ møc sèng. KiÕn thøc b¶n ®Þa cã gi¸ trÞ vμ ¶nh h−ëng lín ®Õn hÖ thèng qu¶n lý tμi nguyªn thiªn nhiªn ®Æc biÖt lμ tμi nguyªn rõng víi c¸c céng ®ång d©n téc miÒn nói, v× vËy cã thÓ coi nh− lμ c¬ së vμ lμ nguån tiÒm n¨ng chÝnh cña viÖc qu¶n lý bÒn v÷ng tμi nguyªn thiªn nhiªn ®Þa ph−¬ng (Boonto, 1992). V× vËy, kiÕn thøc b¶n ®Þa ph¶i ®−îc coi lμ mét nguån tμi nguyªn quý gi¸ vμ quan träng cña tõng ®Þa ph−¬ng vμ cña ®Êt n−íc (Hoμng Xu©n Tý, 1998). 2. C¸c lo¹i h×nh kiÕn thøc b¶n ®Þa Theo IIRR(1999), kiÕn thøc b¶n ®Þa cã thÓ ph©n ra c¸c lo¹i h×nh nh− sau (h×nh 7.1): Th«ng tin HÖ thèng th«ng tin vÒ c©y cá, thùc vËt cã thÓ ®−îc trång trät hay canh t¸c tèt cïng tån t¹i víi nhau trªn cïng mét diÖn tÝch canh t¸c nhÊt ®Þnh hay nh÷ng chØ sè vÒ thùc vËt. C¸c c©u chuyÖn, th«ng ®iÖp ®−îc truyÒn l¹i b»ng c¸c vÕt ®ôc, ch¹m kh¾c hay viÕt trªn c¸c thÎ tróc (Trung Quèc, ViÖt Nam, Th¸i Lan...), c¸c d¹ng l−u truyÒn d©n gian, hÖ thèng trao ®æi th«ng tin truyÒn thèng. Thùc tiÔn vμ kü thuËt KiÕn thøc b¶n ®Þa bao gåm kü thuËt vÒ trång trät vμ ch¨n nu«i, vμ ph−¬ng ph¸p l−u tr÷ gièng, chÕ biÕn thøc ¨n, kü n¨ng ch÷a bÖnh cho ng−êi vμ gia sóc, gia cÇm. TÝn ng−ìng TÝn ng−ìng cã thÓ ®ãng vai trß c¬ b¶n trong sinh kÕ, ch¨m sãc søc kháe vμ qu¶n lý m«i tr−êng cña con ng−êi. Nh÷ng c¸nh rõng thiªng (rõng ma) ®−îc b¶o vÖ víi nh÷ng lý do t«n gi¸o. Nh÷ng lý do nμy cã thÓ duy tr× nh÷ng l−u vùc réng lín ®Çy søc sèng. Nh÷ng lÔ héi t«n gi¸o cã thÓ lμ c¬ héi bæ sung thùc phÈm, dinh d−ìng cho nh÷ng c− d©n ®Þa ph−¬ng khi mμ khÈu phÇn hμng ngμycña hä lμ rÊt Ýt ái. C«ng cô KiÕn thøc b¶n ®Þa ®−îc thÓ hiÖn ë nh÷ng c«ng cô lao ®éng trang bÞ cho canh t¸c vμ thu ho¹ch mïa mμng. C«ng cô nÊu n−íng còng nh− sù thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng ®i kÌm. 90
H×nh 7.1 : Nh÷ng lo¹i h×nh kiÕn thøc b¶n ®Þa 91
VËt liÖu KiÕn thøc b¶n ®Þa ®−îc thÓ hiÖn víi vËt liÖu x©y dùng, vËt liÖu lμm ®å gia dông còng nh− tiÓu thñ c«ng nghiÖp truyÒn thèng. Kinh nghiÖm Kinh nghiÖm canh t¸c, sö dông tμi nguyªn thiªn nhiªn lμ mét hÖ thèng kiÕn thøc bÊt thμnh v¨n ®−îc truyÒn thô tõ ®êi nμy sang ®êi kh¸c bao gåm c¶ viÖc thö nghiÖm phi chÝnh thøc, häc hái kinh nghiÖm cña tõng nhãm ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng, ®èi víi tõng lÜnh vùc cô thÓ liªn quan ®Õn truyÒn thèng, vμ môc ®Ých sö dông tμi nguyªn (Hoμng, 1999). Ng−êi n«ng d©n th−êng tÝch lòy kinh nghiÖm trong qu¸ tr×nh canh t¸c, thuÇn hãa c¸c lo¹i c©y trång vËt nu«i, giíi thiÖu c¸c nguyªn liÖu gièng míi cho hÖ thèng canh t¸c ®Æc h÷u. NhiÒu kÕt qu¶ ch÷a bÖnh ®Æc biÖt ®−îc tÝch lòy qua kinh nghiÖm sö dông nguån sinh vËt (®éng thùc vËt, kho¸ng s¶n) ®Þa ph−¬ng. Tμi nguyªn sinh häc KiÕn thøc b¶n ®Þa ®−îc thÓ hiÖn th«ng qua qu¸ tr×nh chän gièng vËt nu«i c©y trång. Tμi nguyªn nh©n lùc NhiÒu chuyªn gia cã chuyªn m«n cao nh− thÇy lang, thî rÌn ... cã thÓ coi nh− ®¹i diÖn cña d¹ng kiÕn thøc b¶n ®Þa. Trong d¹ng nμy cã thÓ thÊy ë c¸c tæ chøc ®Þa ph−¬ng nh− nhãm hä téc, héi ®ång giμ lμng tr−ëng téc, c¸c nhãm tæ chia sÎ hoÆc ®æi c«ng. Gi¸o dôc Ph−¬ng ph¸p truyÒn thô kiÕn thøc truyÒn thèng, c¸ch truyÒn nghÒ cho c¸c thî häc viÖc, häc hái th«ng qua sù quan s¸t vμ nh÷ng thùc nghiÖm, thùc hμnh t¹i chç. Kh«ng ph¶i tÊt c¶ mäi ng−êi trong céng ®ång cã cïng chung vμ gièng nhau vÒ kiÕn thøc kü thuËt b¶n ®Þa (Swift, 1979). Th«ng th−êng nh÷ng ng−êi giμ c¶ cã kiÕn thøc phong phó h¬n ng−êi trÎ tuæi (IIRR, 1999). Tuy nhiªn trong thùc tÕ c¸c thμnh phÇn kh¸c nhau cña x· héi cã thÓ biÕt nh÷ng tri thøc kh¸c nhau vμ ®−îc ph©n biÖt víi c¸c d¹ng, giíi tÝnh, nghÒ nghiÖp, tuæi t¸c, tr×nh ®é v¨n hãa... Tri thøc th«ng th−êng, phæ biÕn th× ®−îc mäi giíi mäi ng−êi biÕt ®−îc vÝ dô c¸ch nÊu c¬m, hay lμm thøc ¨n th«ng th−êng ®¬n gi¶n. Tuy nhiªn ®èi víi nh÷ng tri thøc ®Æc h÷u, sù chia sÎ kiÕn thøc kh«ng ®−îc phæ cËp mμ chØ cho mét vμi giíi hay ng−êi trong céng ®ång. VÝ dô: nh÷ng trÎ ch¨n th¶ gia sóc th−êng cã nhiÒu kinh nghiÖm vÒ ch¨m sãc gia sóc h¬n nh÷ng trÎ kh¸c. Mét sè bμi thuèc ch÷a bÖnh ®−îc truyÒn l¹i cho tr−ëng nam (ng−êi Kinh vμ ng−êi c¸c d©n téc thiÓu sè Trung bé) hoÆc trong ph¹m vi nh÷ng ng−êi con g¸i trong gia ®×nh (Ng−êi Th¸i ë S¬n La vμ NghÖ An). Vμi ngμnh nghÒ truyÒn thèng ®−îc truyÒn l¹i chÆt chÏ h¬n n÷a chØ dμnh cho mét sè rÊt Ýt ng−êi nh»m duy tr× nghÒ nghiÖp vμ bÝ mËt nghÒ nghiÖp. C¸c d¹ng tri thøc cã quan hÖ ®Õn tuæi t¸c, giíi tÝnh, tr×nh ®é v¨n hãa, ph©n bè lao ®éng trong gia ®×nh hay trong céng ®ång, nghÒ nghiÖp, m«i tr−êng, ®Þa vÞ x· héi, kinh nghiÖm, lÞch sö... (IIRR, 1999; Swift, 1979). Ph©n bè tri thøc b¶n ®Þa theo c¸c kiÓu trªn ®ãng vai trß quan träng trong viÖc ph¸t triÓn c«ng viÖc víi tèi −u hãa trong kÕt qu¶ vμ hiÖu suÊt c«ng viÖc. Cã thÓ thÊy 5 d¹ng ng−êi ®ãng vai trß truyÒn th«ng vμ l−u tr÷ tri thøc trong céng ®ång (Mundy vμ Compton, 1992), ®−îc thèng kª sau: • C¸c chuyªn gia ®Þa ph−¬ng (Indigenous experts) 92
C¸c chuyªn gia ®Þa ph−¬ng hay theo c¸ch gäi cña McCorkle vμ ctv (1988) lμ nh÷ng nhμ th«ng th¸i ®Þa ph−¬ng cã tÇm hiÓu biÕt réng r·i, th−êng ®−îc thØnh cÇu ý kiÕn bëi céng ®ång c− d©n ®Þa ph−¬ng, c¶ 2 giíi ®Òu cã thÓ cã nh÷ng ®¹i diÖn nμy trong kÕt qu¶ ®iÒu tra cña Norem vμ ctv (1988). • C¸c nhμ chuyªn nghiÖp ®Þa ph−¬ng (Indigenous professionals) Lμ mét d¹ng ®Æc biÖt cña c¸c chuyªn gia ®Þa ph−¬ng, nh÷ng ng−êi nμy cã kiÕn thøc kh«ng réng r·i vμ th«ng th¸i trong céng ®ång nh−ng nh÷ng g× hä biÕt lμ nhãm kiÕn thøc ®−îc gi÷ bÝ mËt víi nh÷ng ng−êi kh¸c trong céng ®ång nh− lμ thÇy lang, thÇy phï thñy, thî rÌn, thî s¬n trμng. • Nhμ c¶i c¸ch (Innovator) Lμ ng−êi hiÓu biÕt thuéc nhãm nμy cã thÓ ph¸t triÓn ý t−ëng bëi chÝnh hä, hoÆc giíi thiÖu ý t−ëng ®· ®−îc quan s¸t s©u s¾c cho céng ®ång thö nghiÖm, hä còng cã thÓ lμ ng−êi giíi thiÖu ý t−ëng ngo¹i lai vμo céng ®ång. • Ng−êi trung gian (Intermediary) Lμ nhãm ng−êi chuyÓn giao th«ng tin tõ n¬i nμy ®Õn n¬i kh¸c vμ giíi thiÖu ý t−ëng thö nghiÖm cho céng ®ång c− d©n ®Þa ph−¬ng, nhãm th«ng tin nμy cã thÓ trë thμnh tri thøc b¶n ®Þa theo sù thö nghiÖm vμ ®iÒu chØnh theo ®iÒu kiÖn ®Þa ph−¬ng. • Ng−êi dÔ tiÕp nhËn (Recipient-disseminator) Lμ nh÷ng ng−êi dÔ tiÕp nhËn nhãm tri thøc ngo¹i lai hoÆc tù nghiªn cøu thö nghiÖm nh»m t¹o nhãm tri thøc b¶n ®Þa theo thêi gian. 3. C¸c ®Æc tr−ng cña kiÕn thøc b¶n ®Þa KiÕn thøc b¶n ®Þa cã nh÷ng ®Æc tr−ng sau: • KiÕn thøc b¶n ®Þa ®−îc h×nh thμnh vμ biÕn ®æi liªn tôc qua c¸c thÕ hÖ trong mét céng ®ång ®Þa ph−¬ng nhÊt ®Þnh • KiÕn thøc b¶n ®Þa cã kh¶ n¨ng thÝch øng cao víi m«i tr−êng riªng cña tõng ®Þa ph−¬ng, n¬i ®· h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn tri thøc ®ã. • KiÕn thøc b¶n ®Þa rÊt ®¬n gi¶n, chi phÝ thÊp vμ bÒn v÷ng ®èi víi ®iÒu kiÖn tù nhiªn ®Þa ph−¬ng (Wongsamun, 1992; Hoμng Xu©n Tý, 1998b) • KiÕn thøc b¶n ®Þa do toμn thÓ céng ®ång trùc tiÕp s¸ng t¹o ra qua lao ®éng trùc tiÕp • KiÕn thøc b¶n ®Þa kh«ng ®−îc ghi chÐp b»ng v¨n b¶n cô thÓ (Mundy vμ Compton, 1992) mμ ®−îc l−u gi÷ b»ng trÝ nhí vμ l−u truyÒn tõ thÕ hÖ nμy sang thÕ hÖ kh¸c b»ng truyÒn miÖng, th¬ ca, hß vÌ, tÕ lÔ vμ nhiÒu tËp tôc kh¸c nhau (th«ng qua c¸c h×nh thøc v¨n hãa ®Æc tr−ng mang tÝnh ®Þa ph−¬ng). • KiÕn thøc b¶n ®Þa lu«n g¾n liÒn vμ hßa hîp víi nÒn v¨n hãa, tËp tôc ®Þa ph−¬ng • KiÕn thøc b¶n ®Þa cã gi¸ trÞ cao trong viÖc x©y dùng c¸c m« h×nh ph¸t triÓn n«ng th«n bÒn v÷ng. • TÝnh ®a d¹ng cña kiÕn thøc b¶n ®Þa rÊt cao • C¸c kiÕn thøc b¶n ®Þa kh«ng ®ång nhÊt vμ rÊt ®a d¹ng 93
Theo Boonto (1992), tri thøc b¶n ®Þa cña ng−êi d©n téc Karen vïng Tam gi¸c vμng trong b¶o vÖ tμi nguyªn thiªn nhiªn cã 3 ®Æc tr−ng lμ ¶nh h−ëng cña c¸c tæ chøc x· héi qu¶n lý céng ®ång; luËt tôc vμ c¸c quy −íc sö dông ®Êt; kü thuËt sö dông vμ b¶o vÖ tμi nguyªn cña ®Þa ph−¬ng. 4. Vai trß kiÕn thøc b¶n ®Þa trong qu¶n lý tμi nguyªn thiªn nhiªn D©n sè thÕ giíi ngμy cμng t¨ng nhanh, nhu cÇu cña con ng−êi còng t¨ng lªn m¹nh mÏ theo tèc ®é t¨ng nhanh cña khoa häc kü thuËt. Ng−êi ta ë kh¾p n¬i ®· vμ ®ang khai th¸c tμi nguyªn thiªn nhiªn mét c¸ch qu¸ møc vμ nhiÒu vÊn ®Ò vÒ m«i tr−êng ®ang ®−îc ®Æt ra ë c¶ c¸c n−íc ph¸t triÓn, ®ang ph¸t triÓn vμ c¸c n−íc nghÌo. N¹n suy tho¸i m«i tr−êng nghiªm träng ®· buéc con ng−êi nh×n nhËn l¹i vÊn ®Ò ph¸t triÓn bÒn v÷ng, vμ b¶o vÖ tμi nguyªn thiªn nhiªn. Theo Atteh (1992), kiÕn thøc b¶n ®Þa lμ ch×a khãa cho sù ph¸t triÓn ë cÊp ®Þa ph−¬ng (Hoμng Xu©n Tý, 1998a). HiÖn nay trªn thÕ giíi cã kho¶ng 124 n−íc ho¹t ®éng trong lÜnh vùc nghiªn cøu kiÕn thøc b¶n ®Þa nh»m t¨ng tÝnh hiÖu qu¶ trong ph¸t triÓn n«ng th«n vμ qu¶n lý bÒn v÷ng tμi nguyªn thiªn nhiªn. C¸ biÖt, nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi chó träng khai th¸c d¹ng tμi nguyªn nμy cho c¸c môc ®Ých th−¬ng m¹i cã gi¸ trÞ cao vÝ dô trong lÜnh vùc d−îc häc vμ mü phÈm. Ngoμi ra, ë rÊt nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi kÓ c¶ c¸c n−íc ph¸t triÓn vμ ®ang ph¸t triÓn, kiÕn thøc b¶n ®Þa ®ang ®−îc nghiªn cøu hç trî cho c¸c nghiªn cøu khoa häc, lμm t¨ng nguån t− liÖu c¬ së vÒ m«i tr−êng, ®−îc sö dông ®Ó ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña quy tr×nh ph¸t triÓn, ®−îc sö dông nh− mét c«ng cô ®Ó lùa chän, quyÕt ®Þnh. V× vËy, nªn ph¸t triÓn nghiªn cøu kiÕn thøc b¶n ®Þa nh»m thu thËp, l−u tr÷, n©ng cao sù hiÓu biÕt c¸c tiÕn tr×nh ph¸t triÓn, øng dông vμ ®iÒu chØnh kü thuËt cña c¸c céng ®ång c− d©n ®Þa ph−¬ng (Wongsamun, 1992) ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, kiÕn thøc b¶n ®Þa ®−îc sö dông th−êng xuyªn vμ th−êng gÆp trong kü thuËt b¶o vÖ tμi nguyªn thiªn nhiªn. Nghiªn cøu cña Boonto (1992) cho thÊy, hÖ thèng qu¶n lý tμi nguyªn thiªn nhiªn cña ng−êi d©n téc Karen ®· vμ ®ang t¸c ®éng rÊt lín vμo m«i tr−êng th«ng qua canh t¸c n−¬ng rÉy. Tuy nhiªn kü thuËt canh t¸c n−¬ng rÉy cña d©n téc nμy cho phÐp hä b¶o vÖ vμ sö dông tμi nguyªn, m«i tr−êng bÒn v÷ng vμ æn ®Þnh theo thêi gian. Hai lý do cña kü thuËt b¶o vÖ hÖ thèng canh t¸c n−¬ng rÉy: 1) ng¨n chÆn sù tho¸i hãa ®Êt canh t¸c, b¶o vÖ rõng vμ 2) xóc tiÕn t¸i sinh tù nhiªn trong qu¸ tr×nh bá hãa ®Êt canh t¸c. B¶o vÖ sù t¸c ®éng vμo diÖn tÝch rõng vμ tμi nguyªn rõng b»ng c¸ch i) bè trÝ c¸c ®−êng ranh c¶n löa nh»m ng¨n chÆn ch¸y lan khi ®èt n−¬ng rÉy; ii) tr¸nh t¸c ®éng vμo rõng vμ th¶m thùc vËt ë ®Ønh ®åi, nói n¬i cã bè trÝ ®Êt canh t¸c ë s−ên ®åi; iii) canh t¸c víi luÇn kú 1 n¨m trång trät vμ 7 n¨m bá hãa; iv) kh«ng ®μo vμ c¾t bá hÖ thèng rÔ c©y khi vÖ sinh n−¬ng rÉy, c¸c gèc c©y ®−îc gi÷ l¹i víi chiÒu cao kho¶ng 0,4m cã lîi cho t¸i sinh chåi trong vßng 6 th¸ng tíi. Ng−êi K’tu th−êng sö dông c¸c kh¸i niÖm ®¬n gi¶n ®Ó ph©n lo¹i ®Êt vμ nhiÒu kinh nghiÖm canh t¸c ®−îc ph¸t triÓn theo c¸c ph©n lo¹i ®Êt nμy ®· mang l¹i hiÖu qu¶ râ rÖt cho vïng cã chÕ ®é m−a muén, c−êng ®é cao vμ tËp trung (Hoμng Xu©n Tý, 1998b). Tuy nhiªn, ng−êi Th¸i ë S¬n La ph©n lo¹i ®Êt theo môc ®Ých sö dông vμ hÖ thèng ph©n lo¹i ®Êt canh t¸c theo ®Þa h×nh chung, theo mμu, b»ng dao, b»ng vÞ gi¸c vμ c©y chØ thÞ nh»m x¸c ®Þnh c¬ cÊu c©y trång thÝch hîp cho tõng lo¹i ®Êt ®ai (Hoμng H÷u B×nh, Hoμng Xu©n Tý, 1998). ViÖc ph©n lo¹i ®Êt canh t¸c gãp phÇn quan träng trong viÖc sö dông ®Êt ®ai, n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông tμi nguyªn thiªn nhiªn. 94
C¸c dù ¸n qu¶n lý tμi nguyªn thiªn nhiªn cÇn ph¸t triÓn trªn hÖ thèng kiÕn thøc b¶n ®Þa cã s½n (Boonto, 1992), ph©n tÝch vμ ph¸t triÓn trªn c¬ së thùc thi dù ¸n cã sù tham gia cña céng ®ång c− d©n ®Þa ph−¬ng. Th«ng th−êng, c¸c dù ¸n ph¸t triÓn b¾t ®Çu víi viÖc ph¸t hiÖn vÊn ®Ò sau ®ã th¶o luËn t×m h−íng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. VÝ dô, nÕu t×nh tr¹ng xãi mßn ®Êt lμ vÊn ®Ò cÇn quan t©m. KiÕn thøc b¶n ®Þa d−íi gãc ®é tri thøc kü thuËt b¶n ®Þa ®ãng vai trß quan träng trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n vμ b¶o vÖ tμi nguyªn m«i tr−êng. T¹i Th¸i Lan, chØ vμi nghiªn cøu vÒ kiÕn thøc b¶n ®Þa ®−îc tæ chøc vμo n¨m 1987 t¹i miÒn §«ng B¾c ng−êi ta ®· t×m thÊy 993 tri thøc kü thuËt b¶n ®Þa ®−îc sö dông th−êng xuyªn bëi ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng (Wongsamun, 1992). KÕt qu¶ ®iÒu tra ®−îc tæ chøc t¹i th«n Phó MËu tØnh Thõa Thiªn HuÕ, gÇn 200 kiÕn thøc b¶n ®Þa, kiÕn thøc d©n gian ®−îc thu thËp vÒ c¸c lÜnh vùc kü thuËt canh t¸c, sö dông bÒn v÷ng tμi nguyªn rõng. C¸c nhãm tri thøc b¶n ®Þa th−êng kh¸ ®¬n gi¶n, dÔ dμng sö dông ®èi víi tõng nhãm d©n téc, ®é tuæi vμ ngμnh nghÒ nªn th−êng cã hiÖu qu¶ cao. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i tÊt c¶ kiÕn thøc b¶n ®Þa còng cã gi¸ trÞ thùc tiÓn, ®Ó ¸p dông ®−îc hay phèi hîp ®−îc víi kiÕn thøc hμn l©m vμ c¸c lo¹i kiÕn thøc ®Þa ph−¬ng kh¸c còng cÇn ph¶i ®−îc c¸c céng ®ång ®Þa ph−¬ng sμn läc trùc tiÕp, c¸c kiÕn thøc b¶n ®Þa cã gi¸ trÞ vμ cã liªn quan ®Õn c¸c vÊn ®Ò ®ang tån t¹i qua tiÕp cËn sμn läc 4 b−íc ®Ô khuyÕn c¸o ¸p dông trong nghiªn cøu vμ ph¸t triÓn (h×nh 7..2) 95
NhËn ®Þnh vÊn ®Ò KiÕm tra tÝnh KTBD cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò ®ang tån t¹i B−í thÝch hîp cña kiÕn Kh«ng kh«ng? thøc ngo¹I lai c1 Cã KhuyÕn c¸o KTBD cã ¶nh h−ëng vμ cã bÕn v÷ng hay kh«ng? KTBD Cã B−í c2 Kh«ng KiÓm tra tÝnh KTBD cã thÓ c¶I thiÖn ®−îc hay kh«ng? thÝch hîp cña kiÕn Kh«ng B−í thøc ngo¹I lai c3 Cã ¸p dông vμ khuyÕn khÝch B−í sö dông KTBD c4 H×nh 9.2: C¸c b−íc sμn läc, c¶i thiÖn kiÕn thøc b¶n ®Þa ®Ô khuyÕn khÝch ¸p dông Nguån: IIRR, 1999. 96
Tμi liÖu tham kh¶o 1. Bates, 1. 1988. (ed). Toward a Political Economy of Development: A Rational Choice Perspective. Berkeley: University of California Press. 2. Black, J. 1993. Development Jujitsu: Looking on the Bright Side. Studies in Comparative International Development 28(1):71-79. 3. Boonto, S. 1992. Karen's Indigenous Knowledge Forest Management and Sustainable Development in Upland of Northern Thailand. Indigenous Knowledge and Sustainable Development. 1993. 25 selected papers presented at the International symposium held at the International Institute of Rural Reconstruction September 20- 26, 1992. Regional Program for the Promotion Knowledge in Asia. IIRR. Philipllines. 4. Brokensha, D., D. Warren, O. Werner (eds). 1980. Indigenous Knowledge Systems ND Development. Lanham: University Press of America. 5. Compton, J. 1989. The Integration of Rerearch and Extension, tr. 113-136 trong J.L. Compton (ed.) The Transformation of International Agricultural Research and Development. Boulder: Lynne Rienner. 6. DeWalt, B.R. 1994. Using Indigenous Knowledge to Improve Agriculture and Natural Resource Management. Human Organization. Vol.53. No. 2. 7. Flavier, J.M. vμ ctv. (1995). The Regional Program for the Promotion of Indigenous Knowledge in Asia", pp. 479-487 in Warren, D.M., L.J. Slikkerveer and D. Brokensha (eds). The Cultural Dimension of Development: Indigenous Knowledge Systems. Intermediate Technology Publications. London. 8. upta, A. 1992. Building upon People's Ecological Knowledge: Framework for Studying Culturally Embedded CPR Institutions. Ahmedabad: Indian Institute of Management, Centre for Management in Agriculture. 9. IIRR. 1999. Recording and Using Indigenous Knowledge: A Manual. International Institute of Rural Reconstruction, Silang, Cavite, Philippines. Hoang, H.D.T. 1999. Food and Income Generating Capacity of the Homegarden Systems in the Upland Area of the North Central Coast of Vietnam. MSc. Thesis. Chiang Mai University. Thailand. 125p. 10. Hoμng H÷u B×nh, Hoμng Xu©n Tý. 1998. C¸ch ph©n lo¹i ruéng n−¬ng truyÒn thèng cña ®ång bμo d©n téc Th¸i ë S¬n La. KiÕn Thøc B¶n §Þa Cña §ång Bμo Vïng Cao Trong N«ng NghiÖp vμ Qu¶n Lý Tμi Nguyªn Thiªn Nhiªn. NXB N«ng nghiÖp. Hμ néi. 97
11. Hoμng Xu©n Tý. 1998a. C¸c kh¸i niÖm vμ vai trß cña tri thøc b¶n ®Þa. Tr 11-52.). KiÕn thøc b¶n ®Þa cña ®ång bμo vïng cao trong n«ng nghiÖp vμ qu¶n lý tμi nguyªn thiªn nhiªn. NXB N«ng nghiÖp. Hμ néi. 12. Hoμng Xu©n Tý. 1998b. Ph©n Lo¹i §Êt Cña Ng−êi K'tu. Tr 105-110.. KiÕn Thøc B¶n §Þa Cña §ång Bμo Vïng Cao Trong N«ng NghiÖp vμ Qu¶n Lý Tμi Nguyªn Thiªn Nhiªn. NXB N«ng nghiÖp. Hμ néi. 13. Hobart, M. (ed.). 1993. An Anthropological Critique of Development: The Growth of Ignorance. Routledge. London. 14. Langill, S vμ S. Landon. 1998. Indigenous Knnowledge, Readings and Resources for Community-Base Natural Resource Management Researchers V4. IDRC. Ottawa. 15. Mathias-Mundy, E. vμ C. M. McCorkle. 1992. Ethnoveterinary Research: Lesson for Development. Trong Indigenous Knowledge and Sustainable Development. 1993. 25 selected papers presented at the International symposium held at the International Institute of Rural Reconstruction September 20-26, 1992. Regional Program for the Promotion Knowledge in Asia. IIRR. Philipllines. 16. McCorkle, C. M., R. H. Brandstetter vμ G. D. McClure. 1998. A Case Study on Farmer Innovations and Communication in Niger. Communication for Technology Tranfer in Agriculture Project (AID/S&T 936-5826), Academy for Educational Development, Washington, DC. 17. Mundy, P. vμ J. L. Compton. 1992. Indigenous Communication and Indigenous Knowledge: Concepts and Interfaces. Trong Indigenous Knowledge and Sustainable Development. 1993. 25 selected papers presented at the International symposium held at the International Institute of Rural Reconstruction September 20-26, 1992. Regional Program for the Promotion Knowledge in Asia. IIRR. Philipllines. 18. Niamir, M. 1990. Herder' Decision-marking in Natural Resource Management in Arid and Semi-arid Africa. Community Forestry Note 4. Rome: FAO. 19. NguyÔn Thanh Thù, Hå §¾c Th¸i Hoμng. 2000. Mét vμi suy nghÜ vÒ viÖc gi¶ng d¹y tri thøc b¶n ®Þa cho sinh viªn L©m NghiÖp. Ho¹t ®éng nghiªn cøu khoa häc. 7:45-46. 20. Norem, R. H., R. Yoder, vμ Y. Martin. 1988. Indigenous Agricultural Knowledge and Gender Issue in Third World Agricultural Development. Paper prepared for the Joint Meeting of the Society of Social Studies of Science and the European Association of Science and Technology. 21. Swift, J. 1979. Notes on Traditional Knowledge, Modern Knowledge and Rural Development. IDS Bulletin 10(2): 41-43. 22. Warren, D. M. 1991a. Using Indigenous Knowledge in Agricultural Development. World Bank Discussion Paper No.127. Washington, D.C. 23. Warren, D. M. 1991b. The Role of Indigenous Knowledge in Facilitating the Agricultural Extension Process. Paper presented at International Workshop on 98
Agricultural Knowledge Systems and the Role of Extension. Bad Boll, Germany, May 21-24, 1991. 24. Warren, D. M., L. J. Slikkerveer, S. Titilola (eds). 1991. Indigenous Knowledge Systems: Implications for Agriculture and Interational Developpment. Studies in Technology and Social Change No. 11. Ames: Iowa State University, Technology and Social Change Program. 25. Watts, M. 1993. Developppment I: Power, Knowledge and Discursive Practice, Progress in Human Geography 17(2)257-272. 26. Wongsamun, C. 1992. Indigenous Agricultural Technology: A Case Study in Northeast Thailand. Trong Indigenous Knowledge and Sustainable Development. 1993. 25 selected papers presented at the International symposium held at the International Institute of Rural Reconstruction September 20-26, 1992. Regional Program for the Promotion Knowledge in Asia. IIRR. Philipllines. VËt liÖu gi¶ng d¹y 1. Ph−¬ng ph¸p/c«ng cô nghiªn cøu kiÕn thøc b¶n ®Þa 2. C©u hái th¶o luËn vÒ kiÕn thøc b¶n ®Þa 99
Bμi 8. Giíi trong c¸c ho¹t ®éng L©m nghiÖp x· héi Môc tiªu: Sau khi häc xong bμi nμy sinh viªn sÏ cã kh¶ n¨ng: • Tr×nh bμy ®−îc c¸c kh¸i niÖm vÒ giíi vμ giíi tÝnh. • X¸c ®Þnh ®−îc sù kh¸c nhau vÒ vai trß, nhu cÇu gi÷a nam vμ n÷. • Thùc hiÖn ®−îc nh÷ng b−íc ph©n tÝch giíi c¬ b¶n trong mét sè ho¹t ®éng l©m nghiÖp x· héi. KÕ ho¹ch bμi gi¶ng: Néi dung Ph−¬ng ph¸p Tμi liÖu/ Thêi gian VËt liÖu 1 Kh¸i niÖm giíi vμ giíi tÝnh Tr×nh bμy B¶ng ®en, GiÊy Ao 30 phót VÊn ®¸p/ Th¶o luËn Tμi liÖu ph¸t tay 2 Vai trß giíi trong LNXH Tr×nh bμy B¶ng ®en 30 phót Th¶o luËn Tμi liÖu ph¸t tay 3 C¸c nhu cÇu giíi, b×nh ®¼ng Tr×nh bμy B¶ng ®en, giÊy Ao 60 phót giíi, hßa nhËp giíi Tμi liÖu ph¸t tay 4 Giíi thiÖu vÒ néi dung vμ Tr×nh bμy Bμi tËp t×nh huèng 90 phót ph−¬ng ph¸p, c«ng cô ph©n tÝch Th¶o luËn nhãm giíi c¸c ho¹t ®éng LNXH 100
1. Nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ giíi 1.1 Giíi vμ giíi tÝnh + §Þnh nghÜa Giíi: lμ c¸c quan niÖm, hμnh vi, c¸c mèi quan hÖ vμ t−¬ng quan vÒ ®Þa vÞ x· héi cña phô n÷ vμ nam giíi trong mét bèi c¶nh x· héi cô thÓ. Nãi c¸ch kh¸c, nãi ®Õn giíi lμ nãi ®Õn sù kh¸c biÖt gi÷a phô n÷ vμ nam giíi tõ gi¸c ®é x· héi. Giíi tÝnh: chØ sù kh¸c biÖt gi÷a phô n÷ vμ nam giíi tõ gi¸c ®é sinh häc (cÊu t¹o hoãc m«n, nhiÔm s¾c thÓ, c¸c bé phËn sinh dôc v.v.). Sù kh¸c biÖt nμy liªn quan chñ yÕu tíi qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt nßi gièng, cô thÓ lμ phô n÷ cã thÓ mang thai, cßn nam giíi lμ mét trong c¸c yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu ®−îc trong qu¸ tr×nh thô thai. Khi nãi ®Õn nh÷ng ®Æc ®iÓm cña phô n÷ vμ nam giíi chóng ta th−êng thÊy sù kh¸c nhau nh− sau: • Phô n÷: dÞu dμng, kiªn nhÉn, mang thai sinh con, hay lμm c¸c viÖc th− ký, ®¸nh m¸y, thõa hμnh, viÖc nhμ n«ng nh− gieo m¹, cÊy lóa, lμm cá, lÊy cñi. • Nam giíi: m¹nh mÏ, quyÕt ®o¸n, hay r−îu bia, hay lμm c¸c viÖc qu¶n lý, l·nh ®¹o, ra quyÕt ®Þnh, viÖc nhμ n«ng nh− cμy, bõa, chÆt gç. Trong c¸c ®Æc ®iÓm cña phô n÷ vμ nam giíi ®· nªu trªn chØ riªng ®Æc ®iÓm mang thai vμ sinh con lμ ®Æc thï vÒ mÆt sinh lý häc cña phô n÷ kh«ng thÓ ®æi chç cho nam giíi ®−îc. Cßn l¹i c¸c ®Æc ®iÓm kh¸c cña phô n÷ vμ nam giíi ®Òu cã thÓ ®æi chç cho nhau ®−îc. Nh÷ng ®Æc ®iÓm nμy lμ quan niÖm, suy nghÜ nãi chung cña x· héi vÒ mçi giíi vμ lu«n thay ®æi tïy thuéc vμo tõng chç, tõng n¬i. Sù kh¸c biÖt vÒ mÆt sinh lý häc cña phô n÷ vμ nam giíi (nh− phô n÷ mang thai, sinh con, cho con bó; nam giíi mang tinh trïng) gäi lμ sù kh¸c biÖt vÒ giíi tÝnh vμ ®−îc thÓ hiÖn b»ng thuËt ng÷ giíi tÝnh (®μn «ng vμ ®μn bμ), cßn sù kh¸c biÖt gi÷a nam vμ n÷ nh− nam giíi m¹nh mÏ, quyÕt ®o¸n; phô n÷ kiªn tr× v.v. vÒ thùc chÊt lμ do quan niÖm x· héi vÒ phô n÷ vμ nam giíi gäi lμ sù kh¸c biÖt giíi vμ ®−îc thÓ hiÖn b»ng thuËt ng÷ giíi (giíi nam vμ giíi n÷). Giíi lμ mét trong nh÷ng ®Æc ®iÓm x· héi quan träng - cïng víi d©n téc, chñng téc, ®¼ng cÊp, tÇng líp, tuæi vμ nghÒ nghiÖp. yÕu tè giíi lμ s¶n phÈm cña x· héi hãa. VÊn ®Ò giíi thÓ hiÖn trong rÊt nhiÒu lÜnh vùc cña cuéc sèng, nã xuyªn suèt trong c¸c vÊn ®Ò. Trong tÇng líp hay d©n téc phô n÷ vμ nam giíi cã vai trß, tr¸ch nhiÖm, nguån lùc, nh÷ng h¹n chÕ vμ nh÷ng c¬ héi kh¸c nhau. Bëi vËy chóng ta cÇn th«ng tin ®Çy ®ñ, chi tiÕt, chÝnh x¸c vÒ giíi, vÒ ho¹t ®éng l©m nghiÖp cña phô n÷ vμ nam giíi. KhÝa c¹nh vÒ giíi lμ mét phÇn quan träng trong mèi quan hÖ gi÷a con ng−êi vμ m«i tr−êng. + Nh÷ng ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña giíi vμ giíi tÝnh Chóng ta cã thÓ xem xÐt ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña giíi vμ giíi tÝnh qua b¶ng 8.1 101
B¶ng 8.1:Ph©n biÖt giíi vμ giíi tÝnh Giíi Giíi tÝnh - - §Æc tr−ng x· héi §Æc tr−ng sinh häc - - Do d¹y vμ häc mμ cã BÈm sinh - - §a d¹ng §ång nhÊt Cã thÓ thay ®æi Kh«ng thÓ thay ®æi VÝ dô: VÝ dô: - Phô n÷ cã thÓ trë thμnh Thø tr−ëng - ChØ cã phô n÷ míi cã thÓ sinh con - C¶ phô n÷ vμ nam giíi cã thÓ ch¨m Nam giíi th−êng cao h¬n phô n÷ - sãc con c¸i §iÒu quan träng cÇn nhÊn m¹nh ë ®©y lμ kh¸i niÖm giíi vμ giíi tÝnh cho biÕt ®iÓm kh¸c biÖt quan träng nhÊt gi÷a giíi vμ giíi tÝnh lμ giíi tÝnh th× kh«ng thÓ thay ®æi ®−îc nh−ng giíi hoμn toμn cã thÓ thay ®æi ®−îc, mÆc dï sù thay ®æi x¶y ra tõ tõ, theo thêi gian, theo ®Þa ®iÓm vμ ®èi víi mçi nÒn v¨n hãa. Quan träng lμ chóng ta cã muèn vμ cã quyÕt t©m thay ®æi nã hay kh«ng. Thay ®æi ®óng ®¾n, tÝch cùc quan niÖm vÒ mçi giíi, hμnh vi cña c¸c giíi sÏ t¹o sù b×nh ®¼ng cho c¶ hai giíi tham gia tÝch cùc, ®ãng gãp ®Çy ®ñ vμo c¸c ho¹t ®éng ph¸t triÓn lμm ®Êt n−íc phån thÞnh h¬n, x· héi sÏ c«ng b»ng vμ v¨n minh h¬n. 1.2 Vai trß cña giíi Moser (1993) ®· chia ra ba vai trß cña giíi, ®ã lμ vai trß s¶n xuÊt, vai trß t¸i s¶n xuÊt vμ vai trß céng ®ång. 1.2.1 Vai trß s¶n xuÊt Vai trß s¶n xuÊt bao gåm nh÷ng c«ng viÖc do c¶ phô n÷ vμ nam giíi lμm nh»m t¹o ra thu nhËp b»ng tiÒn hoÆc b»ng hiÖn vËt. Chóng bao gåm c¶ s¶n xuÊt hμng ho¸ (s¶n phÈm vËt chÊt, tinh thÇn hoÆc c¸c dÞch vô ®Ó trao ®æi mua b¸n v.v..) cã gi¸ trÞ trao ®æi vμ c¶ s¶n xuÊt t¹o ra c¸c vËt dông (c¸c ph−¬ng tiÖn sinh sèng hoÆc c¸c s¶n phÈm ®Ó tù tiªu dïng trong gia ®×nh v.v.) kh«ng nh÷ng cã gi¸ trÞ sö dông mμ cßn cã kh¶ n¨ng trao ®æi tiÒm tμng. Vai trß s¶n xuÊt cña phô n÷ ë n«ng th«n vïng T©y B¾c - ViÖt Nam bao gåm c¸c c«ng viÖc cÊy, lμm cá, gÆt, ch¨m sãc, ch¨n nu«i, trång rau, lÊy cñi, thªu, ren, dÖt v.v.., cßn nam giíi vai trß s¶n xuÊt th−êng thÓ hiÖn ë c¸c c«ng viÖc nh−: cÇy, bõa, vËn chuyÓn s¶n phÈm, trång vμ b¶o vÖ c©y, khai th¸c gç, lμm méc, x©y dùng nhμ cöa v.v.. 1.2.2 Vai trß t¸i s¶n xuÊt Vai trß t¸i s¶n xuÊt bao gåm nh÷ng ho¹t ®éng t¹o ra nßi gièng, duy tr× vμ t¸i t¹o søc lao ®éng. Vai trß ®ã kh«ng chØ bao gåm sù t¸i s¶n xuÊt sinh häc (sinh con) mμ cßn c¶ viÖc ch¨m lo, duy tr× vμ ph¸t triÓn lùc l−îng lao ®éng cho thùc t¹i vμ cho t−¬ng lai nh− nu«i d¹y con, nu«i d−ìng vμ ch¨m sãc c¸c thμnh viªn kh¸c trong gia ®×nh vμ c¸c c«ng viÖc néi trî. §©y lμ nh÷ng c«ng viÖc thiÕt yÕu ®Ó duy tr× cuéc sèng tån t¹i cña con ng−êi song trªn thùc tÕ lo¹i c«ng viÖc nμy rÊt Ýt khi ®−îc coi lμ c«ng viÖc ‘thùc sù’. ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn c«ng viÖc t¸i s¶n xuÊt: ch¨m sãc, nu«i d¹y con trong gia ®×nh vμ c«ng 102
viÖc néi trî th−êng do phô n÷ ®¶m nhiÖm, c¸c em bÐ g¸i th−êng gióp ®ì mÑ trong nh÷ng c«ng viÖc nμy. 1.2.3 Vai trß céng ®ång Vai trß céng ®ång bao gåm c¸c ho¹t ®éng do phô n÷ vμ nam giíi thùc hiÖn ë cÊp céng ®ång, c¸c tæ chøc trong céng ®ång nh»m ®¸p øng nhu cÇu cña céng ®ång vμ x· héi nh− c¸c c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ, x· héi, b¶o tån c¸c nguån nguån tμi nguyªn thiªn nhiªn cña céng ®ång. Vai trß céng ®ång cã thÓ chia lμm 2 lo¹i: vai trß tham gia céng ®ång vμ vai trß l·nh ®¹o céng ®ång. + Vai trß tham gia céng ®ång Vai trß tham gia céng ®ång bao gåm c¸c ho¹t ®éng chñ yÕu do phô n÷ thùc hiÖn ë cÊp céng ®ång: lμng, b¶n, khèi phè nh− lμ sù më réng vai trß t¸i s¶n xuÊt cña m×nh. §ã lμ c¸c ho¹t ®éng nh»m duy tr×, b¶o vÖ c¸c nguån lùc khan hiÕm ®−îc sö dông chung ë céng ®ång nh− n−íc sinh ho¹t, ch¨m sãc søc khoÎ vμ gi¸o dôc, gi÷ g×n m«i tr−êng nh− quÐt, dän ®−êng lμng, ngâ xãm, héi hÌ, ma chay, c−íi xin hoÆc c¶i thiÖn ®êi sèng sinh ho¹t cña céng ®ång nh− gi÷ g×n trËt tù vÖ sinh, lμm ®Ñp c¸c c«ng tr×nh c«ng céng. §©y th−êng lμ nh÷ng c«ng viÖc tù nguyÖn, kh«ng ®−îc tr¶ c«ng vμ th−êng lμm vμo thêi gian rçi. + Vai trß l·nh ®¹o céng ®ång Vai trß l·nh ®¹o céng ®ång bao gåm c¸c ho¹t ®éng ë cÊp céng ®ång th−êng trong thÓ chÕ, cÊp ®é chÝnh trÞ cña quèc gia. Nh÷ng c«ng viÖc nμy th−êng do nam giíi thùc hiÖn vμ th−êng ®−îc tr¶ c«ng trùc tiÕp b»ng tiÒn hoÆc gi¸n tiÕp b»ng t¨ng thªm vÞ thÕ vμ quyÒn lùc. Trong c¸c tæ chøc chÝnh quyÒn vμ ®oμn thÓ cÊp céng ®ång cã c¶ phô n÷ vμ nam giíi tham gia, tuy nhiªn sè l−îng phô n÷ th−êng Ýt h¬n nam giíi. 1.2.4 VÊn ®Ò bÊt b×nh ®¼ng giíi Cho ®Õn nay ë hÇu hÕt mäi n¬i cßn tån t¹i bÊt b×nh ®¼ng giíi thÓ hiÖn qua ph©n c«ng lao ®éng, quyÒn quyÕt ®Þnh vμ h−ëng lîi thμnh qu¶ lao ®éng cña nam giíi vμ n÷ giíi vμ nh÷ng quan niÖm, th¸i ®é vμ sù ®¸nh gi¸ cña x· héi ®èi víi c«ng viÖc mμ mçi giíi thùc hiÖn. Chóng ta thö xem xÐt viÖc sö dông thêi gian vμ ph©n c«ng lao ®éng trong gia ®×nh gi÷a vî vμ chång cña d©n téc Th¸i vμ d©n téc Hmong ë huyÖn Yªn ch©u, tØnh S¬n La. Nh÷ng vÝ dô trong c¸c hép d−íi ®©y vÒ viÖc sö dông thêi gian vμ ph©n c«ng lao ®éng gi÷a nam vμ n÷ t−¬ng ®èi phæ biÕn ë c¸c d©n téc nμy. Tuy nhiªn cã nhiÒu gia ®×nh th× viÖc sö dông thêi gian vμ ph©n c«ng lao ®éng gi÷a phô n÷ vμ nam giíi kh¸c víi b¶ng sö dông vμ ph©n c«ng lao ®éng d−íi d©y, thËm chÝ cã gia ®×nh chång ®i v¾ng hoÆc hay tham gia c«ng t¸c x· héi ng−êi vî ph¶i ®¶m nhiÖm gÇn hÕt c¸c c«ng viÖc cña chång. 103
B¶ng 8.2: Sö dông thêi gian lao ®éng hμng ngμy cña vî vμ chång trong mét gia ®×nh d©n téc Th¸i b¶n Nμ Vμ, x· Viªng L¸ng, huyÖn Yªn Ch©u, tØnh S¬n La1 Thêi gian (h) Ng−êi vî Ng−êi chång 5.00- 6.00 ngñ dËy, chuÈn bÞ nÊu ¨n, vÖ sinh c¸ nh©n 5.30 ngñ dËy, vÖ sinh c¸ nh©n, ¨n s¸ng 6.00- 6.30 ¨n s¸ng, cho con ¨n, dän dÑp 6.30-11.00 ®i lμm n−¬ng, lÊy rau, kiÕm cñi ®i lμm n−¬ng 11.00-13.00 nÊu ¨n, ch¨m sãc gia sóc nghØ ng¬i, ¨n c¬m ¨n c¬m, lμm viÖc vÆt ngñ tr−a 13.00-14.00 nghØ tr−a nghØ tr−a 14.00- 17.00 ®i lμm ruéng ®i lμm ruéng (thØnh tho¶ng ®i chî) lμm v−ên, t−íi rau 17.00-19.00 chuÈn bÞ c¬m n−íc, lÊy n−íc, t¾m nghØ ng¬i, t¾m röa, ch¬i víi con, (thØnh giÆc, ch¨m sãc gia sóc tho¶ng gióp vî nÊu c¬m) 19.00-19.30 ¨n c¬m tèi ¨n c¬m tèi 19.30-21.00 ch¨m sãc gia ®×nh (bè mÑ, con c¸i), nghØ ng¬i, xem TV, nghe ®μi dän dÑp nhμ cöa häp hμnh, sang hμng xãm ch¬i 21.00-22.00 dÖt v¶i hoÆc th¨m hμng xãm 22.00 ®i ngñ ®i ngñ Nguån: Dang Tung Hoa (2000) B¶ng 8.3: Sö dông thêi gian lao ®éng hμng ngμy cña vî vμ chång trong mét gia ®×nh d©n téc Hmong b¶n Lao Kho, x· Phiªng Khoμi, huyÖn Yªn Ch©u, tØnh S¬n La2 Thêi ®iÓm (h) Ng−êi vî Ng−êi chång 4.00- 6.00 ngñ dËy, chuÈn bÞ nÊu ¨n, vÖ sinh c¸ nh©n, chuÈn bÞ thøc ¨n tr−a, dän dÑp nhμ cöa 5.00 ngñ dËy, vÖ sinh c¸ nh©n, 6.00- 6.30 ¨n s¸ng, cho con ¨n, dän dÑp ¨n s¸ng 6.30-11.00 ®i lμm n−¬ng, lÊy rau, ®i lμm n−¬ng, kiÕm cñi 11.00-13.30 ¨n c¬m trªn n−¬ng, nghØ t¹i n−¬ng ¨n c¬m trªn n−¬ng, nghØ t¹i n−¬ng 13.30-16.00 lμm viÖc trªn n−¬ng lμm viÖc trªn n−¬ng 16.00- 18.00 vÒ nhμ, lÊy n−íc, xay g¹o, nÊu c¬m, xem xÐt chuång tr¹i tr©u bß, v−ên t−îc, ch¨m sãc con c¸i, gia sóc nghØ ng¬i 18.00-19.00 ¨n c¬m ¨n c¬m 19.00-21.00 dän dÑp, nÊu thøc ¨n cho gia sóc, nghØ ng¬i hoÆc häp hμnh, s¾p xÕp c«ng dän chuång tr¹i, lμm g¹o, c¸c viÖc viÖc ngμy mai, ®Õn ch¬i nhμ hμng xãm. vÆt, t¾m giÆt 21.00-22.00 thªu thïa 22.00 ®i ngñ ®i ngñ Nguån: §Æng Tïng Hoa (2000) 1 §©y lμ mét ngμy lμm viÖc trong thêi gian ®Çu mïa vô vμo th¸ng 3 2 §©y lμ mét ngμy lμm viÖc trong thêi gian ®Çu mïa vô vμo th¸ng 4 104
Tõ nh÷ng vÝ dô trªn cho thÊy mét sè ®iÓm l−u ý vÊn ®Ò giíi trong gia ®×nh nh− sau: • Phô n÷ lμm viÖc nhiÒu thêi gian h¬n so víi nam giíi chñ yÕu lμ do phô n÷ g¸nh v¸c phÇn lín hoÆc hÇu hÕt c¸c c«ng viÖc t¸i s¶n xuÊt vμ nu«i d−ìng. • Phô n÷ kh«ng nh÷ng lμm nh÷ng c«ng viÖc t¸i s¶n xuÊt - nu«i d−ìng nhiÒu thêi gian h¬n mμ c−êng ®é lμm viÖc cao h¬n, lμm nhiÒu c«ng viÖc cïng mét lóc mμ trong b¶ng ch−a thÓ nªu hÕt ®−îc. Phô n÷ th−êng lμ ng−êi kÕt thóc b÷a ¨n cuèi cïng trong gia ®×nh, lý do kh«ng ph¶i ®¬n gi¶n lμ do ¨n l©u mμ chñ yÕu do hä ph¶i lμm c¸c viÖc kh¸c trong lóc ¨n ë gia ®×nh. Trong khi ®ã, nam giíi th−êng kh«ng ph¶i lμm c¸c viÖc kh¸c ngo¹i trõ võa ¨n võa xem tivi hoÆc nghe ®μi, chuyÖn. ThËt khã ph©n biÖt thêi gian lμm cho tõng c«ng viÖc hay thùc hiÖn tõng lo¹i vai trß ®èi víi ng−êi phô n÷ v× hä th−êng lμm nhiÒu c«ng viÖc ®an xen nhau - vÝ dô: tranh thñ võa chuÈn bÞ c¬m n−íc võa cho lîn gμ ¨n, võa lμm n−¬ng võa kiÕm cñi,thøc ¨n... trong lóc nghØ ng¬i hä cã thÓ tr«ng con hoÆc thªu thïa. Phô n÷ tõ l©u nay vÉn ®−îc gäi lμ “lao ®éng v« h×nh”, c«ng viÖc cña hä kh«ng ®−îc tÝnh ®Õn trong c¸c thèng kª lao ®éng chÝnh thøc. XÐt vÒ mÆt sinh lý hay tõ khÝa c¹nh giíi tÝnh, ®μn bμ chØ kh¸c ®μn «ng ë chøc n¨ng mang thai vμ sinh con. ViÖc mang thai vμ sinh con kh«ng ®ång nghÜa víi viÖc nu«i nÊng ch¨m sãc trÎ em, vμ kh«ng chØ trÎ em mμ c¶ ng−êi lín khi bÞ ®au yÕu, giμ c¶ vμ c¸c c«ng viÖc bÕp nóc néi trî trong gia ®×nh. Song trong hÇu hÕt c¸c gia ®×nh còng nh− x· héi cho r»ng vai trß t¸i s¶n xuÊt ®−¬ng nhiªn chñ yÕu lμ cña phô n÷ vμ viÖc thùc hiÖn vai trß nμy chñ yÕu lμ phô n÷. Lý do c¬ b¶n vμ d−êng nh− duy nhÊt ®Ó gi¶i thÝch cho nhËn thøc vai trß giíi nμy chØ lμ do phô n÷ mang thai vμ sinh con. ChÝnh viÖc nhËn thøc ch−a ®Çy ®ñ, ®óng ®¾n vÒ vai trß t¸i s¶n xuÊt cña phô n÷ vμ nam giíi nªn vai trß t¸i s¶n xuÊt ®Ì nÆng lªn ng−êi phô n÷ khiÕn phô n÷ ph¶i lμm viÖc qu¸ t¶i trong khi ®ã nam giíi Ýt cã c¬ héi tham gia c¸c c«ng viÖc t¸i s¶n xuÊt cña m×nh nh− nu«i dËy, ch¨m sãc con c¸i, c¸c thμnh viªn trong gia ®×nh. C¸ch nh×n nhËn ch−a hîp lý nμy kh«ng chØ phæ biÕn ë nam giíi mμ cßn ngay c¶ ë n÷ giíi cßn nhiÒu phô n÷ quan niÖm c«ng viÖc t¸i s¶n xuÊt lμ "thiªn chøc" cña phô n÷. Hä tù nguyÖn, cè g¾ng vμ lu«n muèn «m ®åm mäi c«ng viÖc t¸i s¶n xuÊt vÒ phÇn m×nh kh«ng muèn chia sÎ víi nam giíi. Nh÷ng phô n÷ nμy chÊp nhËn, ph¸t huy, coi ®ã lμ chuÈn mùc x· héi vÒ vai trß cña phô n÷ vμ ¸p ®Æt chuÈn mùc nμy cho chÝnh giíi cña m×nh, tr× trÝch nh÷ng phô n÷ kh«ng theo nh÷ng chuÈn mùc nμy vμ gãp phÇn cñng cè sù ®Þnh kiÕn nh÷ng chuÈn mùc bÊt b×nh ®¼ng giíi. Tõ nhËn thøc thiÕu khoa häc ®· h×nh thμnh quan niÖm sai lÇm vÒ vai trß cña mçi giíi. Nh÷ng quan niÖm nμy trë thμnh nh÷ng chuÈn mùc cña x· héi vÒ phô n÷ vμ nam giíi. Nh÷ng chuÈn mùc nμy ®−îc cñng cè theo thêi gian th«ng qua gi¸o dôc "giíi tÝnh" cho trÎ em trai vμ trÎ em g¸i trong c¸c gia ®×nh, ngoμi x· héi vμ c¶ trong c¸c nhμ tr−êng gióp cho trÎ em g¸i khi tr−ëng thμnh vμ khi trë thμnh nh÷ng ng−êi vî, ng−êi mÑ th−êng cã kü n¨ng h¬n nam giíi trong viÖc thùc hiÖn vai trß t¸i s¶n xuÊt vμ ®¶m ®−¬ng phÇn lín c¸c c«ng viÖc t¸i s¶n xuÊt. Còng chÝnh do phô n÷ vμ c¸c trÎ em g¸i ph¶i lμm c¸c c«ng viÖc t¸i s¶n xuÊt nhiÒu h¬n, vÊt v¶ h¬n nªn thêi gian häc tËp, n©ng cao tr×nh ®é Ýt h¬n vμ ®a sè phô n÷ cã tr×nh 105
®é häc vÊn thÊp h¬n nam giíi. Trong khi ®ã nam giíi do ®−îc gi¶i phãng khái phÇn lín c¸c c«ng viÖc t¸i s¶n xuÊt hä cã thêi gian nhiÒu h¬n ®Ó n©ng cao tr×nh ®é häc vÊn, kiÕn thøc khoa häc, kü thuËt míi, th«ng tin, tham gia nhiÒu h¬n vμo c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt, ho¹t ®éng chÝnh trÞ vμ c¸c c«ng viÖc cña nam giíi th−êng ®−îc coi träng h¬n. 1.3 C¸c nhu cÇu giíi 1.3.1 Giíi thiÖu chung Nhu cÇu giíi cã thÓ rÊt kh¸c nhau gi÷a c¸c vïng, c¸c nhãm ng−êi, c¸c gia ®×nh phô thuéc vμo ®iÒu kiÖn kinh tÕ, v¨n ho¸, chÝnh trÞ x· héi. Nhu cÇu giíi lμ thùc tÕ hay chiÕn l−îc phô thuéc vμo ®iÒu kiÖn sèng cô thÓ nªn nhu cÇu thùc tÕ cña phô n÷ hay nam giíi cña d©n téc cô thÓ ë x· héi nμy cã thÓ lμ nh÷ng nhu cÇu chiÕn l−îc cña phô n÷ hay nam giíi ë x· héi kh¸c vμ ng−îc l¹i. VÝ dô, ë ViÖt Nam d−íi chÕ ®é phong kiÕn nhu cÇu cña trÎ em g¸i vμ phô n÷ ®−îc ®Õn tr−êng häc tËp lμ nhu cÇu chiÕn l−îc song ®Õn nay viÖc ®i häc cña phô n÷ chØ lμ nhu cÇu thùc tÕ. HoÆc quyÒn cña phô n÷ ®−îc tham gia øng cö vμ bÇu cö nh− nam giíi ë c¸c n−íc B¾c ¢u lμ nhu cÇu chiÕn l−îc cña ®a sè phô n÷ ë c¸c n−íc Håi gi¸o. Bëi vËy ®Ó x¸c ®Þnh nhu cÇu giíi lμ thùc tÕ hay chiÕn l−îc chóng ta ph¶i xem xÐt trong ®iÒu kiÖn, hoμn c¶nh cô thÓ. Th−êng ®Ó nhËn biÕt nhu cÇu giíi lμ thùc tÕ hay chiÕn l−îc chóng ta cã thÓ dùa trªn ph©n c«ng lao ®éng theo giíi. NÕu nhu cÇu mμ khi ®¸p øng kh«ng ®ßi hái thay ®æi thùc tÕ ph©n c«ng lao ®éng theo giíi th× gäi lμ nhu cÇu thùc tÕ. Vμ ng−îc l¹i, nh÷ng nhu cÇu khi ®¸p øng ®ßi hái ph¶i thay ®æi thùc t¹i ph©n c«ng lao ®éng gi÷a giíi n÷ vμ giíi na th× gäi lμ nhu cÇu chiÕn l−îc. Hay nãi c¸ch kh¸c: - NÕu c¸c ho¹t ®éng, dù ¸n, ch−¬ng tr×nh gióp phô n÷ vμ nam giíi thùc hiÖn tèt h¬n c¸c vai trß vèn cã cña m×nh mμ kh«ng lμm thay ®æi thùc tÕ ph©n c«ng lao ®éng theo giíi th× ®ã lμ ®¸p øng c¸c nhu cÇu thùc tÕ cña giíi. - NÕu c¸c ho¹t ®éng, dù ¸n, ch−¬ng tr×nh t¹o ®iÒu kiÖn cho phô n÷ vμ nam giíi thùc hiÖn nh÷ng c«ng viÖc vèn ®−îc coi lμ cña giíi kh¸c, gióp hä ®æi míi c¸c vai trß truyÒn thèng cña m×nh, qua ®ã n©ng cao ®−îc b×nh ®¼ng nam n÷ th× ®ã lμ ®¸p øng nhu cÇu chiÕn l−îc cña giíi. 1.3.2 Nhu cÇu thùc tÕ Nhu cÇu thùc tÕ cña giíi lμ nh÷ng nhu cÇu xuÊt ph¸t tõ vai trß hiÖn t¹i cña mçi giíi vμ nÕu ®−îc ®¸p øng sÏ gióp cho hä lμm tèt vai trß s½n cã cña m×nh. Trong cuéc sèng, phô n÷ vμ nam giíi cã nhiÒu nhu cÇu. Nhu cÇu cã thÓ lμ nh÷ng thø nh×n thÊy ®−îc, thiÕt thùc, cô thÓ, gióp cho con ng−êi tån t¹i nh− c¬m ¨n, ¸o mÆc, nhμ ë, ®iÖn, n−íc, chÊt ®èt.... Cã nh÷ng nhu cÇu lμ nh÷ng thø khã nhËn thÊy, tr×u t−îng nh»m gióp cho con ng−êi ph¸t triÓn trÝ tuÖ, ph¸t huy n¨ng lùc b¶n th©n, n©ng cao n¨ng lùc, vÞ thÕ trong x· héi nh− thêi gian, th«ng tin, ®−îc ®Õn tr−êng, häc hμnh, tham gia bÇu cö, héi häp... XuÊt ph¸t tõ thùc tÕ lμ phô n÷ vμ nam giíi ®−îc x· héi ph©n cho c¸c vai trß kh¸c nhau bëi vËy phô n÷ vμ nam giíi cã nhu cÇu kh¸c nhau. TÊt c¶ c¸c nhu cÇu cña phô n÷ vμ nam giíi tïy theo tõng hoμn c¶nh, ®iÒu kiÖn cô thÓ tõ gi¸c ®é giíi cã thÓ ph©n thμnh hai lo¹i: Nhu cÇu thùc tÕ vμ nhu cÇu chiÕn l−îc cña giíi. 106