Bài giảng Luật Hình sự Việt Nam: Chương VIII - ThS. Trần Đức Thìn

Chia sẻ: Na Na | Ngày: | Loại File: PPT | Số trang:33

Thêm vào BST

Báo xấu

170
lượt xem 36
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài giảng Luật Hình sự Việt Nam: Chương VIII trình bày mặt chủ quan của tội phạm như khái niệm, lỗi, động cơ phạm tội, mục đích phạm tội, sai lầm và ảnh hưởng của sai lầm đối với trách nhiệm hình sự.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng Luật Hình sự Việt Nam: Chương VIII - ThS. Trần Đức Thìn

CHƯƠNG VIII: MẶT CHỦ QUAN CỦA TỘI PHẠM 1. KHÁI NIỆM  TỘI PHẠM LÀ MỘT THỂ THỐNG NHẤT GIỮA CÁC YẾU TỐ KHÁCH QUAN VÀ CHỦ QUAN, TRONG ĐÓ MKQ LÀ TẬP HỢP NHỮNG BIỂU HIỆN BÊN NGOÀI THÌ MCQ LÀ TẬP HỢP NHỮNG BIỂU HIỆN TÂMỂU HIỆN BÊN NGOÀI NHỮNG BI LÝ BÊN TRONG C ỦA TỘI PHẠM. 1. HV NGUY HIỂM CHO XH 2. HQ NGUY HIỂM 3. QHNQ 4. BIỂU HIỆN KHÁC TỘI PHẠM NHỮNG BIỂU HIỆN TL 1. LỖI 2. ĐỘNG CƠ PT 3. MỤC ĐÍCH PT
 Hoạt động tâm lý bên trong của người phạm tội bao hàm nhiều nội dung khác nhau và trả lời các câu hỏi:  Cái gì thúc đẩy con người thực hiện HV nguy hiểm?  Người thực hiện HV đó để nhằm mục đích gì?  Thái độ tâm lý của người thực hiện HV đó ra sao?  MCQ của tội phạm là mặt tâm lý bên trong của tội bao gồm lỗi, động cơ và mục đích phạm tội  Lỗi là dấu hiệu bắt buộc của tất cả các tội phạm  Động cơ và mục đích phạm tội không phải là dấu hiệu bắt buộc của mọi TP mà chỉ là bấu hiệu bắt buộc của một số tội phạm cụ thể.  Động cơ và mục đích phạm tội có thể là tình tiết định khung của CTTP một số tội phạm cụ thể.
2. Lỗi 2.1. Khái niệm về lỗi  Nguyên tác có lỗi là một trong những nguyên tắc cơ bản của LHS Việt Nam. Người thực hiện hành vi nguy hiểm đáng kể cho xã hội chỉ phải chịu TNHS khi và chỉ khi họ có lỗi  Thừa nhận nguyên tắc có lỗi là:  Không chấp nhận việc quy tội khách quan  Thừa nhận và tôn trọng quyền tự do của con người  Cơ sở để TNHS được thực hiện nhằm cải tạo, giáo dục người phạm tội
 Người thực hiện HVnguy hiểm cho xã hội bị coi là có lỗi nếu hành vi ấy là kết quả của sự tự lựa chọn của chủ thể khi họ có đủ điều kiện khách quan và chủ quan để lựa chọn và thực hiện một xử sự khác phù hợp với đòi hỏi của XH.  Lỗi biểu hiện sự chống đối của cá nhân đối với XH.  Nội dung của lỗi là sự phủ định chủ quan. Sự phủ định chủ quan tồn tại trên cơ sở và trong sự thống nhất với sự phủ định khách quan  Lỗi là lỗi của cá nhân con người thực hiện HV nguy hiểm cho xã hội.
 Về mặt hình thức, lỗi là quan hệ giữa tâm lý của chủ thể đối với hành vi và hậu quả.  Lỗi là thái độ tâm lý của con người đối với HV nguy hiểm cho xã hội của mình và đối với hậu quả do hành vi đó gây ra thể hiện dưới dạng cố ý hoặc vô ý  Xem xét mặt hình thức của lỗi là xem xét 2 yếu tố: lý trí và ý chí  Mặt lý trí của lỗi thể hiện ở năng lực nhận thức của CT đối với HV nguy hiểm và HQ nguy hiểm  Mặt ý chí của lỗi thể hiện ở năng lực điều khiển HV của chủ thể
 Nếu người thực hiện HV bị coi là có lỗi thì lý trí và ý chí của người đó sẽ phản ánh việc họ gây thiệt hại cho XH là do họ đã tự lựa chọn và quyết định xử sự trái với đòi hỏi của XH trong khi họ có điều kiện đề lựa chọn xử sự khác phù hợp hơn  Trong hoạt động tâm lý, ngoài lý trí và ý chí còn có yếu tố tình cảm, nhưng tình cảm không có ý nghĩa trong việc xác định lỗi  Lỗi được phản ánh trong tất cả các CTTP  Có 2 loại lỗi: cố ý và vô ý  Lỗi cố ý có 2 hình thức: Cố ý trực tiếp và cố ý gián tiếp  Lỗi vô ý cũng có 2 hình thức: Vô ý vì quá tự tin và vô ý vì cẩu thả
2.2. Lỗi với vấn đề tự do và trách nhiệm  Đặt vấn đề:  Vì sao XH có thể buộc con người phải chịu trách nhiệm về HV của họ?  Giải quyết vấn đề:  Con người sống trong XH có nhiều nhu cầu và để thoả mãn nhu cầu của mình con người cần phải hành động và hành động thoả mãn nhu cầu là tất yếu  Nhu cầu của con người do các điều kiện tự nhiên và xã hội tạo nên  Hành động thoả mãn nhu cầu được hình thành một cách có quy luật, là kết quả của sự tác động qua lại giữa những điều kiện xã hội và con người. Hành vi của con người có tính quy định trước
 Con người không thể vì thoả mãn nhu cầu mà xử sự đi ngược lại lợi ích của XH  Mọi xử sự của con người đều bị chi phối bởi quy luật khách quan  Nhờ ý thức mà con người nhận thức được quy luật và lợi dụng quy luật để thực hiện mục đích của mình. Đó là tự do của con người. Tự do ý chí là là khả năng tâm lý của con người có thể tự mình lựa chọn biện pháp xử sự trong điều kiện XH nhất định  Con người có tự do nhưng lại lựa chọn xử sự dù thoả mãn nhu cầu của mình nhưng trái với lợi ích của XH thì con người phải chịu trách nhiệm về xử
 Kết luận vấn đề  Tự do là cơ sở để lên án người có hành vi trái pháp luật  Tự do là cơ sở của trách nhiệm và trách nhiệm chỉ đặt ra khi con người có tự do  Trong khi có tự do mà con người hành động trái với lợi ích của Nhà nước, xã hội thì có nghĩa là họ có lỗi  Người có lỗi khi thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội thì phải chịu trách nhiệm hình sự
2.3. Các hình thức của lỗi cố ý 2.3.1. Lỗi cố ý trực tiếp  Cố ý trực tiếp (CYTT) là lỗi của một người khi thực hiện HV nguy hiểm cho xã hội, nhận thức rõ hành vi của minh là nguy hiểm cho xã hội, thấy trước được HQ của HV đó và mong muốn cho HQ xảy ra (xem Điều 9 BLHS99) Nhận thức rõ HV nguy hiểm LÝ TRÍ Thấy trước được HQ CYTT Ý CHÍ Mong muốn HQ xảy ra
 Về lý trí  Nhận thức rõ tính chất nguy hiểm cho XH của hành vi được hiểu là nhận thức rõ tính chất gây thiệt hại của hành vi trên cơ sở nhận thức những tình tiết khách quan. Cụ thể là:  Mặt thực tế của HV  Đặc điểm của ĐTTĐ của TP  Công cụ, phương tiện, thủ đoạn, thời gian, địa điểm phạm tội...  Thấy trước được HQ nguy hiểm được hiểu là sự dự kiến của người PT về sự phát triển của HV. HQ xảy ra là điều tất nhiên hoặc điều có thể
 Đối với các tội phạm có CTTP VC, HQ là dấu hiệu bắt buộc nên khi xem xét vấn đề lỗi cố ý phải xác định dấu hiệu này của lý trí  Đối với các tội phạm có CTTP HT, HQ không phải là dấu hiệu bắt buộc nên khi xem xét vấn đề lỗi CYTT không đặt ra việc xác định dấu hiệu này của lý trí  Nếu HQ được quy định là một tình tiết định khung trong CTTP TN hoặc là tình tiết tăng nặng TNHS thì khi khẳng định người phạm tội có lỗi CYTT cũng phải xác định họ đã thấy trước HQ
 Thấy trước được HQ nguy hiểm là là kết quả của sự cụ thể hoá tính chất nguy hiểm cho XH của HV, còn nhận thức được tính chất nguy hiểm cho XH của HV là cơ sở của việc thấy trước được HQ  Về ý chí  Mong muốn cho HQ xảy ra nghĩa là HQ mà người phạm tội thấy trước là phù hợp với mục đích - sự mong muốn của người phạm tội.  Đối với các tội có CTTP VC việc xem xét người phạm tội có mong muốn đối với HQ thấy trước hay không là cần thiết để khẳng định có phải là lỗi CYTT hay không
Đối với các tội có CTTP HT việc xác định ý chí không đặt ra. Muốn khẳng định người nào đó phạm tội với lỗi CYTT chỉ cần khẳng định họ nhận thức được tính chất nguy hiểm cho xã hội của HV mà vẫn thực hiện HV đó Nếu HQ là tình tiết tăng nặng định khung hoặc là tình tiết tăng nặng TNHS thì trong việc chứng minh lỗi CYTT phải khẳng định được người phạm tội mong muốn HQ đó.
2.3.2. Lỗi cố ý gián tiếp  Cố ý gián tiếp (CYGT) là lỗi của một người khi thực hiện HV nguy hiểm cho XH nhận thức rõ HV của mình là nguy hiểm cho XH, thấy trước được HQ của HV đó, tuy không mong muốn nhưng có ý thức để mặc cho HQ xảy ra. (xem Điều 9 BLHS99) Nhận thức rõ HV nguy hiểm LÝ TRÍ Thấy trước được HQ CYGT Ý CHÍ Bỏ mặc cho HQ xảy ra
 Về lý trí  Tương đối giống với lỗi CYTT và chỉ có một điểm khác là người phạm tội chỉ thấy trước hậu quả có thể xảy ra.  “Có thể xảy ra” là một suy luận xuất phát từ dấu hiệu ý chí trong lỗi CYGT là “bỏ mặc cho HQ xảy ra” tức là người phạm tội chấp nhận bất cứ HQ nào  Về ý chí  Người phạm tội có ý thức bỏ mặc cho HQ xảy ra nghĩa là HQ thấy trước không phù hợp với mục đích của họ. Thái độ của người phạm tội là thờ
2.3.3. Một số hình thức lỗi cố ý khác 2.3.3.1. Căn cứ vào thời điểm hình thành sự cố ý có thể phân biệt:  Cố ý có dự mưu: là lỗi cố ý trong đó người phạm tội đã suy nghĩ, cân nhắc kỹ trước khi thực hiện HV nguy hiểm cho XH  Cố ý đột xuất: là lỗi cố ý trong đó người phạm tội vừa có ý nghĩ phạm tội đã thực hiện ngay ý định đó, chưa có sự suy nghĩ cân nhắc kỹ
2.3.3.2. Căn cứ vào mức độ cụ thể của sự hình dung hậu quả  Cố ý xác định: là lỗi cố ý trong đó người phạm tội hình dung một cách rõ ràng cụ thể hậu quả mà hành vi phạm tội sẽ gây ra  Cố ý không xác định: là lỗi cố ý trong đó người phạm tội tuy thấy trước được hậu quả nguy hiểm cho xã hội nhưng không hình dung được một cách cụ thể
2.4. Các hình thức lỗi vô ý 2.4.1. Vô ý vì quá tự tin (xem Điều 10 BLHS99)  Vô ý vì quá tự tin (VYQT) là lỗi của một người khi thực hiện HV nguy hiểm cho XH tuy thấy HV của mình có thể gây ra HQ nguy hại cho XH nhưng cho rằng HQ đó sẽ không xảy ra hoặc có thể ngăn ngừa được nên vẫn thực hiện và đã gây ra HQ đó LÝ TRÍ THẤY TRƯỚC ĐƯỢC HQ VYQT HQ không xảy ra Ý CHÍ Ngăn ngừa được HQ
 Về lý trí  Người phạm tội nhận thức được tính chất nguy hiểm cho XH của HV (Điều 10 BLHS không nêu vấn đê này nhưng có thể suy luận được vì người phạm tội thấy trước được HQ nên tất nhiên họ cũng nhận thức được tính chất của HV)  Người phạm tội cũng thấy trước được HQ nhưng chỉ thấy ở dạng khả năng làm phát sinh HQ do HV của mình  Đối với người phạm tội với lỗi VYQT thì khả năng xảy ra HQ và HQ không xảy ra đều là thực