Bài giảng quản trị công nghệ

Chia sẻ: 326159487 326159487 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:145

Thêm vào BST

Báo xấu

251
lượt xem 107
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Vai trò công nghệ trong bất cứ giai đoạn nào của xã hội loài người đã được lịch sử thừa nhận. Tuy nhiên, từ cuối thế kỷ XX, vai trò của công nghệ ngày càng rõ rệt, trở thành yếu tố có tính quyết định cho sự phát triển. Ngày nay, các quốc gia đều thừa nhận: công nghệ là công cụ chiến lược để phát triển kinh tế xã một cách nhanh chóng vè bền vững trong môi trường quốc tế ngày càng cạnh tranh quyết liệt,...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng quản trị công nghệ

L I NÓI U Vai trò c a công ngh trong b t c giai o n nào c a xã h i lo i ngư i ã ư c l ch s th a nh n. Tuy nhiên, t cu i th k XX, vai trò c a công ngh ngày càng rõ r t, tr thành y u t có tính quy t nh cho s phát tri n. Ngày nay, các qu c gia u th a nh n: công ngh là công c chi n lư c phát tri n kinh t xã m t cách nhanh chóng và b n v ng trong môi trư ng qu c t ngày càng c nh tranh quy t li t. Tuy nhiên, năng l c công ngh l i còn quan tr ng hơn vì chính năng l c công ngh s giúp doanh nghi p s d ng có hi u qu công ngh , c i ti n và sáng t o công ngh . Do ó công vi c c a Qu n tr công ngh là liên k t nh ng lĩnh v c k thu t, khoa h c và qu n tr ho ch nh, phát tri n và th c hi n năng l c công ngh nh m v ch ra và hoàn thành m c tiêu chi n lư c và tác nghi p c a t ch c. Như v y, qu n tr công ngh th a áng s nâng cao ư c năng l c công ngh và do v y, góp ph n tăng cư ng vào năng l c c nh tranh. Bài gi ng “Qu n tr công ngh ” ư c biên so n nh m cung c p m t s ki n th c cơ b n v qu n tr công ngh cho sinh viên ngành Qu n tr kinh doanh. N i dung g m 6 chương. C th như sau: Chương 1 : Công ngh và qu n tr công ngh . Chương 2 : ánh giá công ngh và năng l c công ngh . Chương 3 : D báo và ho ch nh công ngh . Chương 4 : L a ch n và i m i công ngh . Chương 5 : Chuy n giao công ngh . Chương 6 : Qu n lý công ngh Qu n tr công ngh là m t lĩnh v c tương i m i, nên vi c biên so n không tránh kh i thi u sót. R t mong nh n ư c s óng góp ý ki n. 1 http://www.ebook.edu.vn
CHƯƠNG 1: CÔNG NGH VÀ QU N TR CÔNG NGH . GI I THI U 1- M c ích – yêu c u : Chương 1 gi i thi u m t cách khái quát v công ngh và qu n tr công ngh . Sau khi h c xong chương này, h c viên c n t ư c các yêu c u sau : - Hi u ư c công ngh là gì, các b ph n c u thành m t công ngh . - Bi t cách phân lo i công ngh theo các tiêu th c khác nhau. - N m v ng ư c các c trưng cơ b n c a công ngh . - Các c trưng c a môi trư ng công ngh . - Các nhân t nh hư ng n môi trư ng công ngh . - Phân tích các y u t xác nh ch s môi trư ng công ngh - Các n i dung cơ b n c a qu n tr công ngh . - Các v n chi n lư c công ngh c a doanh nghi p. - Nh ng thách th c và tr ng i trong qu n tr công ngh . 2- N i dung chính: - Các khái ni m cơ b n v công ngh . - Các c trưng cơ b n c a công ngh . - Môi trư ng công ngh - Các khái ni m v qu n tr công ngh . - Chi n lư c công ngh doanh nghi p. N I DUNG 1.1. CÔNG NGH 1.1.1. Các khái ni m cơ b n v công ngh 1- Khái ni m Trong quá trình i m i qu n lý kinh t Vi t Nam, chuy n i t cơ ch k ho ch hoá t p trung sang cơ ch th trư ng theo nh hư ng xã h i ch nghĩa, nhi u thu t ng kinh t - k thu t ã du nh p vào Vi t Nam, trong s ó có thu t ng công ngh . Có th nói công ngh xu t hi n ng th i v i s hình thành xã h i loài ngư i. T “Công ngh ” xu t phát t ch Hy L p (τεκηνε - Tekhne) có nghĩa là m t công ngh hay m t k năng và (λογοσ - logos) có nghĩa là m t khoa h c, hay s nghiên c u. Như v y thu t ng technology (Ti ng Anh) hay technologie (Ti ng Pháp) có nghĩa là khoa h c v k thu t hay s nghiên c u có h th ng v k thu t - thư ng ư c g i là công ngh h c. Vi t Nam, cho n nay công ngh thư ng ư c hi u là quá trình ti n hành m t công o n s n xu t là thi t b th c hi n m t công vi c (do ó công ngh thư ng là tính t c a c m thu t ng như: qui trình công ngh , thi t b công ngh , dây chuy n công ngh ). Cách hi u này có xu t xt nh nghĩa trong t i n k thu t c a Liên Xô trư c ây: “công ngh là t p h p các phương pháp gia công, ch t o, làm thay i tr ng thái, tính ch t, hình dáng nguyên, v t li u hay bán 2 http://www.ebook.edu.vn
thành ph m s d ng trong quá trình s n xu t t o ra s n ph m hoàn ch nh”. Theo nh ng quan ni m này, công ngh ch liên quan n s n xu t v t ch t. T nh ng năm 60 c a th k XX, kh i u t M r i Tây Âu ã s d ng thu t ng “công ngh ” ch các ho t ng m i lĩnh v c, các ho t ng này áp d ng nh ng ki n th c là k t qu c a nghiên c u khoa h c ng d ng - m t s phát tri n c a khoa h c trong th c ti n - nh m mang l i hi u qu cao hơn trong ho t ng c a con ngư i. Khái ni m công ngh này d n d n ư c ch p nh n r ng rãi trên th gi i, ví d th hi n vi c thay i tên g i c a các t p chí l n trên th gi i như “T p chí khoa h c và k thu t – Science et technique” i thành “Khoa h c và công ngh Scince et technogie”. Vi t Nam, Ngh quy t 26 c a B chính tr , Ban ch p hành Trung ương ng C ng s n Vi t Nam khoá VI (1991) mang tên “Ngh quy t v khoa h c – công ngh ”. Như v y thu t ng công ngh ã ư c s d ng chính th c nư c ta. Năm 1992, U ban khoa h c - k thu t Nhà nư c i thành B Khoa h c – Công ngh và Môi trư ng (nay là B khoa h c – Công ngh ). M c d u ã ư c s d ng khá r ng rãi trên th gi i, song vi c ưa ra m t nh nghĩa công ngh l i chưa có ư c s th ng nh t. ó là do s lư ng các công ngh hi n có nhi u n m c không th th ng kê ư c. Công ngh l i h t s c a d ng, khi n nh ng ngư i s d ng m t công ngh c th trong nh ng i u ki n và hoàn c nh không gi ng nhau s d n n s khái quát c a h v công ngh s khác nhau. Bên c nh ó s phát tri n như vũ bão c a khoa h c công ngh làm thay i nhi u quan ni m cũ tư ng như vĩnh c u, cũng là nguyên nhân d n n s không th ng nh t trên. Vi c ưa ra m t nh nghĩa khái quát ư c b n ch t c a công ngh là vi c làm c n thi t, b i vì không th qu n lý công ngh , m t khi chưa xác nh rõ nó là cái gì. Các t ch c qu c t v khoa h c, công ngh ã có nhi u c g ng trong vi c ưa ra m t nh nghĩa công ngh có th dung hoà các quan i m, ng th i t o thu n l i cho vi c phát tri n và hoà nh p c a các qu c gia trong t ng khu v c và trên ph m vi toàn c u. Có b n khía c nh c n bao quát trong nh nghĩa công ngh ó là: Khía c nh “công ngh là máy bi n i” Khía c nh “công ngh là m t công c ” Khía c nh “công ngh là ki n th c” Khía c nh “công ngh hàm ch a trong các d ng hi n thân c a nó”. Khía c nh th nh t c p n kh năng làm ra v t, ng th i công ngh ph i áp ng m c tiêu khi s d ng và tho mãn yêu c u v m t kinh t n u nó mu n ư c áp d ng trên th c t . ây là i m khác bi t gi a khoa h c và công ngh . Khía c nh th hai nh n m nh r ng công ngh là m t s n ph m c a con ngư i, do ó con ngư i có th làm ch ư c nó vì nó hoàn toàn không ph i là “cái h p en” huy n bí i v i các nư c ang phát tri n. Vì là m t công c nên công ngh có m i quan h ch t ch i v i con ngư i và cơ c u t ch c. Khía c nh ki n th c c a công ngh c p n c t lõi c a m i ho t ng công ngh là ki n th c. Nó bác b quan ni m công ngh ph i là các v t th , ph i nhìn th y ư c. c trưng ki n th c kh ng nh vai trò d n ư ng c a khoa h c i v i công ngh , ng th i nh n m nh r ng không ph i các qu c gia có các công ngh gi ng nhau s t ư c k t qu như nhau. Vi c s d ng m t công ngh òi h i con ngư i c n ph i ư c ào t o v k năng, trang b ki n th c và ph i luôn c p nh t nh ng ki n th c ó. 3 http://www.ebook.edu.vn
Khía c nh th tư c p n v n : công ngh dù là ki n th c song v n có th ư c mua, ư c bán. ó là do công ngh hàm ch a trong các v t th t o nên nó. Trung tâm chuy n giao công ngh khu v c Châu Á và Thái Bình Dương (The Asian and Pacific Centre for Transfer of Technology – APCTT) coi công ngh hàm ch a trong b n thành ph n; k thu t, k năng con ngư i, thông tin và t ch c. Xu t phát t các khía c nh trên, chúng ta th a nh n nh nghĩa công ngh do U ban Kinh t và Xã h i khu v c Châu Á – Thái Bình Dương (Economic and Social Commission for Asia and the Pacific – ESCAP) ưa ra: “Công ngh là ki n th c có h th ng v quy trình và k thu t dùng ch bi n v t li u và thông tin. Nó bao g m ki n th c, k năng, thi t b , phương pháp và các h th ng dùng trong vi c t o ra hàng hoá và cung c p d ch v ” nh nghĩa công ngh c a ESCAP ư c coi là bư c ngo t trong quan ni m v công ngh . Theo nh nghĩa này, không ch s n xu t v t ch t m i dùng công ngh , mà khái ni m công ngh ư c m r ng ra t t c các lĩnh v c ho t ng xã h i. Nh ng lĩnh v c công ngh m i m d n tr thành quen thu c công ngh thông tin, công ngh ngân hàng, công ngh du l ch, công ngh văn phòng… Cũng c n lưu ý r ng, trong nhi u trư ng h p khi c n thi t, ngư i ta v n th a nh n nh ng nh nghĩa công ngh khác cho m t m c ích nào ó. Ví d , trong lý thuy t t ch c ngư i ta coi “công ngh là khoa h c và ngh thu t dùng trong s n xu t, phân ph i hàng hoá và d ch v ”; trong Lu t khoa h c và công ngh c a Vi t Nam, quan ni m: “công ngh là t p h p các phương pháp, quy trình, k năng, bí quy t, công c , phương ti n dùng bi n i các ngu n l c thành s n ph m”. 2- Các b ph n c u thành m t công ngh B t c công ngh nào, dù ơn gi n cũng ph i g m có b n thành ph n. Các thành ph n này tác ng qua l i l n nhau th c hi n quá trình bi n i mong mu n. Các thành ph n này hàm ch a trong phương ti n k thu t (Facilities), trong k năng c a con ngư i (Abilities), trong các tư li u (Facts) và khung th ch (Framework) i u hành s ho t ng c a công ngh . a/ Công ngh hàm ch a trong các v t th bao g m: Các công c , thi t b máy móc, phương ti n và các c u trúc h t ng khác. Trong công ngh s n xu t các v t th này thư ng làm thành dây chuy n th c hi n quá trình bi n i (thư ng g i là dây chuy n công ngh ), ng v i m t qui trình công ngh nh t nh, m b o tính liên t c c a quá trình công ngh . Có th g i thành ph n này là ph n k thu t (Technoware – ký hi u T). b/ Công ngh hàm ch a trong k năng công ngh c a con ngư i làm vi c trong công ngh bao g m: Ki n th c, kinh nghi m, k năng do h c h i, tích lu ư c trong quá trình ho t ng, nó cũng bao g m các t ch t c a con ngư i như tính sáng t o, s khôn ngoan, kh năng ph i h p, o c lao ng… Có th g i thành ph n này là ph n con ngư i (Humanware – ký hi u H). c/ Công ngh hàm ch a trong khung th ch xây d ng c u trúc t ch c: Nh ng quy nh v trách nhi m, quy n h n, m i quan h , s ph i h p c a các cá nhân ho t ng trong công ngh , k c nh ng quy trình ào t o công nhân, b trí s p x p thi t b nh m s d ng t t nh t ph n k thu t và ph n con ngư i. Có th g i thành ph n này là ph n t ch c (Orgaware ký hi u O). d/ Công ngh hàm ch a trong các d li u ã ư c tư li u hoá ư c s d ng trong công ngh , bao g m : 4 http://www.ebook.edu.vn
Các d li u v ph n k thu t, v ph n con ngư i và ph n t ch c . Ví d , d li u v ph n k thu t như: Các thông s v c tính c a thi t b , s li u v v n hành thi t b , duy trì và b o dư ng, d li u nâng cao và d li u thi t k các b ph n c a ph n k thu t. Có th g i thành ph n này là ph n thông tin c a công ngh (Inforware – ký hi u I). Các thành ph n c a m t công ngh có quan h m t thi t b sung cho nhau, không th thi u b t c thành ph n nào. Tuy nhiên, có m t gi i h n t i thi u cho m i thành ph n có th th c hi n quá trình bi n i, ng th i có m t gi i h n t i a cho m i thành ph n ho t ng bi n i không m t i tính t i ưu ho c tính hi u qu . N u không hi u ch c năng và m i tương h gi a các thành ph n c a m t công ngh , có th d n n lãng phí trong u tư trang thi t b do các thành ph n khác không tương x ng (hay không ng b ) khi n trang thi t b , máy móc không phát huy h t tính năng c a chúng. Ph n k thu t là c t lõi c a b t kỳ công ngh nào. Nh máy móc, thi t b , phương ti n, con ngư i tăng ư c s c m nh cơ b p và trí tu . B t kỳ m t quá trình bi n i nào cũng có th mô t thông qua b n c tính: m c năng lư ng phát ra; m c ph c t p, các x lý và công c c n dùng, năng su t và m c chính xác có th t ư c. Xét trên b n c tính ó, máy móc t ư c k t qu cao hơn con ngư i như: nhanh hơn, m nh hơn, ph c t p hơn và chính xác hơn. dây chuy n công ngh có th ho t ng ư c, c n có s liên k t gi a ph n k thu t, ph n con ngư i và ph n thông tin. Con ngư i làm cho máy móc ho t ng, ng th i con ngư i còn có th c i ti n, m r ng các tính năng c a nó. Do m i tương tác gi a ph n k thu t, con ngư i, thông tin nên khi ph n k thu t ư c nâng c p, thì ph n con ngư i, ph n thông tin cũng ph i ư c nâng c p tương ng. Con ngư i óng vai trò ch ng trong b t kỳ công ngh nào. Trong công ngh s n xu t, con ngư i có hai ch c năng: i u hành và h tr . Ch c năng i u hành g m: v n hành máy móc, giám sát máy móc ho t ng. Ch c năng h tr g m b o dư ng, b o m ch t lư ng, qu n lý s n xu t. S ph c t p c a con ngư i không ch ph thu c vào k năng làm vi c mà còn thái c a t ng cá nhân i v i công vi c. Con ngư i quy t nh m c hi u qu c a ph n k thu t. i u này liên quan n thông tin mà con ngư i ư c trang b và hành vi (thái ) c a h dư i s i u hành c a t ch c. Ph n thông tin bi u hi n các tri th c ư c tích lu trong công ngh , nó giúp tr l i câu h i “làm cái gì, know what” và “làm như th nào – know how”. Nh các trí th c áp d ng trong công ngh mà các s n ph m c a nó có các c trưng mà s n ph m cùng lo i c a các công ngh khác làm ra không th có ư c. Do ó ph n thông tin thư ng ư c coi là “s c m nh” c a m t công ngh . Tuy nhiên “s c m nh” c a công ngh l i ph thu c con ngư i, b i vì con ngư i trong quá trình s d ng s b sung, c p nh t các thông tin c a công ngh . M t khác, vi c c p nh t thông tin c a công ngh áp ng v i s ti n b không ng ng c a khoa h c. Ph n t ch c óng vai trò i u hoà, ph i h p ba thành ph n trên c a công ngh t h c hi n ho t ng bi n i m t cách hi u qu . Nó là công c qu n lý: l p k ho ch, t ch c b máy, b trí nhân s , ng viên thúc y và ki m soát m i ho t ng trong công ngh . ánh giá vai trò c a ph n t ch c, ngư i ta coi nó là “ ng l c” c a m t công ngh . Mc ph c t p c a ph n t ch c trong công ngh ph thu c vào m c ph c t p c a ba thành ph n còn l i c a công ngh . Do ó khi có thay i trong các thành ph n ó, ph n t ch c cũng ph i ư c c i t cho phù h p. M i quan h gi a b n thành ph n công ngh có th bi u th qua giá tr óng góp c a công ngh vào giá tr gia tăng c a m t cơ s : TCA = TCO – TCI = λ.TCC.VA. 5 http://www.ebook.edu.vn
Trong ó : - TCO : Hàm lư ng công ngh c a các u vào. - TCA: Hàm lư ng công ngh gia tăng. (Technology content added) - TCI : Hàm lư ng ch t xám công ngh c a các u ra. - λ : H s môi trư ng công ngh mà t i ó ho t ng s n xu t di n ra (λ≤ 1) - TCC : H s óng góp c a các thành ph n công ngh .(Technology cotribution coeffcent) TCC = Tβt × Hβh × Iβi × Oβo H; T; I; O là h s óng góp c a các thành ph n công ngh . Tr s óng góp c a các thành hi n i c a nó, quy ư c 0
- Tư li u, thông tin - Hu n luy n, ào t o * Theo ngành ngh : Có các lo i công ngh công nghi p; nông nghi p; công ngh s n xu t hàng tiêu dùng, công ngh v t li u. * Theo s n ph m: Tuỳ thu c lo i s n ph m có các lo i công ngh tương ng như công ngh thép, công ngh xi măng, công ngh ô tô… c tính công ngh : Công ngh ơn chi c, công ngh hàng lo t, công ngh liên t c. * Theo thu n l i cho các nhà qu n lý công ngh ngư i ta còn ưa ra cách phân lo i như sau: công ngh : (căn c m c ph c t p, hi n i c a các thành ph n công * Theo trình ngh ), có các công ngh truy n th ng, công ngh tiên ti n, công ngh trung gian. - Các công ngh truy n th ng thư ng là th công, có tính c áo, tinh x o cao, song năng su t không có và ch t lư ng không ng u. Các công ngh truy n th ng có ba c trưng cơ b n: tính c ng ng, tính n nh và tính lưu truy n. - Các công ngh tiên ti n là thành qu khoa h c hi n i, nh ng công ngh này có năng su t cao, ch t lư ng t t và ng u, giá thành s n ph m c a chúng h . - Công ngh trung gian n m gi a công ngh tiên ti n và truy n th ng xét v trình công ngh . * Theo m c tiêu phát tri n công ngh : Bao g m công ngh phát tri n, công ngh d n d t, công ngh thúc y. - Các công ngh phát tri n bao g m các công ngh b o m cung c p các nhu c u thi t y u cho xã h i như: ăn, , m c, i l i… - Các công ngh thúc y bao g m các công ngh t o nên s tăng trư ng kinh t trong qu c gia. - Các công ngh d n d t là các công ngh có kh năng c nh tranh trên th trư ng th gi i. môi trư ng: Bao g m công ngh ô nhi m và công ngh s ch. * Theo góc Công ngh s ch là công ngh mà quá trình s n xu t tuân theo i u ki n gi m nh hư ng ô nhi m n môi trư ng, s d ng các ngu n nguyên li u thô và năng lư ng v i chi phí h p lý và kinh t (công ngh thân môi trư ng). c thù c a công ngh : Có th chia công ngh thành hai lo i: * Theo Công ngh c ng và công công ngh m m. Cách phân lo i này xu t phát t quan ni m công ngh g m b n thành ph n trong ó ph n k thu t ư c coi là ph n c ng, ba thành ph n còn l i ư c coi là ph n m m c a công ngh . M t công ngh mà ph n c ng c a nó ư c ánh giá là óng vai trò ch y u thì công ngh ó ư c coi là công ngh c ng và ngư c l i. Cũng có quan ni m coi công ngh c ng là công ngh khó thay i; còn công ngh m m là công ngh có chu trình s ng ng n, phát tri n nhanh. u ra c a công ngh : Bao g m công ngh s n ph m và công ngh quá trình: * Theo - Công ngh s n ph m liên quan n thi t k s n ph m (thư ng bao g m các ph m m m thi t k s n ph m) và vi c s d ng, b o dư ng s n ph m (thư ng bao g m các ph m m m s d ng s n ph m); trong khi công ngh quá trình ch t o các s n ph m ã ư c thi t k (liên quan n b n thành ph n công ngh ). 7 http://www.ebook.edu.vn
- Cu i cùng m t lo i công ngh m i xu t hi n làm o l n căn b n cách phân lo i công ngh truy n th ng, ó là các công ngh cao (Hightech-A vance Technology). Theo quan ni m c a m t s t ch c qu c t , ngành công ngh cao ph i có các c i m sau: Ch a ng n l c quan tr ng v nghiên c u tri n khai. Có giá tr chi n lư c i v i qu c gia S n ph m ư c i m i nhanh chóng u tư l n cùng r i ro cao Thúc y ư c s c c nh tranh và h p tác qu c t trong nghiên c u- tri n khai, s n xu t và tìm ki m th trư ng trên qui mô toàn qu c. Như v y, công ngh cao là công ngh có kh năng m r ng ph m vi, hi u qu c a các công ngh hi n có nh tích h p các thành t u khoa h c – công ngh tiên ti n. Tiêu chu n quan tr ng nh t c a m t công ngh cao là hàm lư ng nghiên c u- tri n khai cao và t l chi phí nghiên c u- tri n khai ph i cao hơn m c chi phí trung bình cho nghiên c u - tri n khai trong giá bán s n ph m (ví d hi n nay là 11,4% so v i m c trung bình 4%). Các nư c phát tri n thu c t ch c OECD xác nh 6 ngành công ngh cao như sau: Công ngh hàng không vũ tr Tin h c và thi t b văn phòng i n t và c u ki n i n t Dư c ph m Ch t o khí c o lư ng Ch t o thi t b i n. 4- Phát tri n công ngh . H i ngh “Công ngh ph c v phát tri n”c a ESCAP t i Tokyo năm 1984 ã gi i thi u quan i m cơ b n v phát tri n công ngh ph c v phát tri n kinh t - xã h i. Hình 1.2. gi i thi u khái quát v quan i m này. 8 http://www.ebook.edu.vn
Các m c tiêu phát tri n kinh t xã h i ánh giá công ngh Các nhu c u công ngh D báo công ngh Chi n lư c chung phát tri n công ngh Mua công ngh T o ra công ngh Hình thành năng l c công R&D R&D ngh qu c gia Nhân l c Th ch Các h th ng h B u không khí tr im i Hình 1.2: Khái quát v quan i m phát tri n công ngh phát tri n công ngh c n quan tâm n nh ng v n sau : a/ Mô hình phát tri n công ngh , - Mô hình phát tri n công ngh cao (High – Tech ) Theo OECD ngành công ngh cao ph i có nh ng c i m sau : + Có nh ng n l c l n v R&D + Có giá tr chi n lư c v i qu c gia. + S n ph m ư c i m i nhanh chóng. + ưc u t ư l n. + Thúc y ư c năng l c c nh tranh và h p tác qu c t trong lĩnh v c R&D, trong s n xu t và nghiên c u th trư ng ph m vi th gi i. - Mô hình mô ph ng (Technological gap) - Mô hình phát tri n công ngh thích h p (Appropriate Technology) Công ngh thích h p là công ngh phù h p v i hoàn c nh c th c a m t nư c. b/ Chi n lư c phát tri n công ngh . ây mu n nói n chi n lư c chung dành cho các nư c ang phát tri n. ó là “Make some, buy some”. Cơ s c a chi n lư c ư c gi i thích t s so sánh hàm lư ng công ngh trong s n ph m xu t kh u và hàm lư ng công ngh trong s n ph m nh p kh u các nư c ang phát 9 http://www.ebook.edu.vn
tri n. Th c hi n chi n lư c này s d n n t l c công ngh . T l c công ngh bao g m t ch ra quy t nh và s h u các ki n th c, k năng cũng như năng l c s d ng chúng s n xu t và thương m i hóa s n ph m. t l c công ngh c n ph i : - T ch ra quy t nh trong l a ch n và qu n lý công ngh nh p kh u. - Thúc y phát tri n công ngh thông qua vi c h p th , thích nghi, c i ti n công ngh nh p. - Qu n lý các giai o n phát tri n c a 4 thành ph n công ngh . - Hình thành các chính sách công ngh và l p k ho ch phát tri n công ngh . c/ Nghiên c u và phát tri n (R&D) R&D g m nghiên c u cơ b n, nghiên c u ng d ng và phát tri n. S khác nhau ch y u gi a nghiên c u và phát tri n là : Nghiên c u tăng thêm ki n th c khoa h c, còn phát tri n nh m ưa ra các lĩnh v c m i. R&D có vai trò r t quan tr ng i v i phát tri n công ngh , vì th nhi u nư c u t ư m nh cho R&D. Theo nghiên c u c a UNCTAD và UNIDO, các t ch c R&D t i các nư c ang phát tri n có m t s i m y u như sau : - Ho t ng nghiên c u còn tách r i nhu c u c a khu v c s n xu t và thi u nh hư ng thương m i. - Các nhà khoa h c c a các vi n nghiên c u thư ng quan tâm nhi u n vi c công b công trình hơn là óng góp cho vi c nâng cao trình công ngh cho các doanh nghi p. - Thi u m t h th ng các bi n pháp khuy n khích vi c y m nh nh ng nghiên c u có ch t lư ng cao. - H th ng qu n lý c ng k nh. d/ Thông tin công ngh . Thông tin công ngh bao g m nh ng khía c nh kinh t - k thu t c a s n ph m, quá trình, thi t b và các d ch v k thu t cũng như các xu hư ng trong thương m i và công nghi p, cơ c u t ch c, chính sách, k ho ch, … có nh hư ng n công ngh . Thông tin công ngh gi vai trò quan tr ng trong phát tri n công ngh . t m vĩ mô, thông tin công ngh c n cho vi c hình thành chính sách công ngh và chi n lư c công ngh ng n h n và dài h n c p qu c gia cũng như khu v c ưu tiên. t m vi mô, thông tin công ngh c n cho quá trình ra quy t nh liên quan n ho t ng s n xu t, nh t là ho t ng i m i công ngh c a các doanh nghi p. Th c t có nh ng doanh nghi p không có i u ki n s d ng thông tin công ngh , nh t là các doanh nghi p v a và nh . Vì th , nhi u nư c ã u tư áng k nh m h tr cho các doanh nghi p nh và v a trong vi c s d ng r ng rãi các ngu n thông tin công ngh . e/ Môi trư ng công ngh . Môi trư ng công ngh thu n l i là y u t quy t nh c a phát tri n công ngh có hi u qu . Các y u t xác nh môi trư ng công ngh : - Trình phát tri n kinh t - xã h i. - Cơ s h t ng. - Nhân l c khoa h c – công ngh và chi phí cho R&D. - Hi n tr ng khoa h c – công ngh trong h th ng s n xu t. 10 http://www.ebook.edu.vn
- Hi n tr ng giáo d c và ào t o khoa h c – công ngh trong các trư ng i h c. - Các chính sách t m vĩ mô i v i s phát tri n khoa h c công ngh … 1.1.2. Các c trưng c a công ngh Mu n qu n lý t t công ngh c n n m v ng các c trưng cơ b n c a công ngh . Nhi u nư c ang phát tri n ã không thành công trong vi c d a vào phát tri n công ngh xây d ng t nư c, do không n m v ng các c trưng này. Trong n n kinh t th trư ng, công ngh là m t lo i hàng hoá nhưng là m t lo i hàng hoá c bi t. Do là m t s n ph m c bi t nên ngoài nh ng c trưng như nh ng s n ph m thông thư ng, công ngh có nh ng c trưng mà ch công ngh (s n sinh ra s n ph m) m i có. Các c trưng c a công ngh c n ư c n m v ng là: chu i phát tri n c a các thành ph n công ngh , ph c t p (m c tinh vi) c a các thành ph n công ngh , hi n i c a các thành ph n công ngh và chu trình s ng c a công ngh . 1- Chu i phát tri n c a các thành ph n công ngh a/ Ph n k thu t: Kh i u c a ph n c ng công ngh là nghiên c u nhu c u, thi t k , ch t o th , trình di n, s n xu t hàng lo t, truy n bá, ph bi n và cu i cùng là b thay th b i trang thi t b m i. Các nư c ang phát tri n có m t công ngh thư ng thông qua con ư ng nh p kh u, do không tr i qua các trình t có công ngh nên khó n m v ng, ti n n làm ch ư c nó. b/ Chu i phát tri n k năng công ngh c a con ngư i hình thành t khi ư c nuôi dư ng, d y d trong nhà tr , l p m u giáo. Ti p theo ư c h c t p trong nhà trư ng t ti u h c, trung h c cơ s và trung h c ph thông, r i ào t o trong trư ng d y ngh hay trư ng chuyên nghi p, cao ng hay i h c. V i ki n th c trang b qua quá trình ào t o, con ngư i tham gia vào các công ngh , trong quá trình ó v i s tích lu kinh nghi m, k năng c a h ư c nâng c p và phát tri n. Không tr i qua trình t phát tri n trên, kh năng phát tri n k năng công ngh s b h n ch . Các nư c ang phát tri n, do h n ch v tài chính ã không th c hi n ư c y các giai o n u, c bi t giai o n nuôi dư ng n giáo d c ti u h c, khi n các nư c này thư ng g p khó khăn trong vi c áp ng ngu n l c con ngư i có trình cao. Chu i phát tri n k năng c a con ngư i không có k t thúc, vì nh ng k năng, óng góp c a con ngư i tích lu ư c trong quá trình ho t ng c a h ư c truy n l i cho các th h sau. c/ Chu i phát tri n c a thông tin công ngh b t u là thu th p d li u c n thi t, r i sàng l c, phân lo i, k t h p, phân tích t ng h p và c p nh t. Chu i phát tri n thông tin không có k t thúc, vì các thông tin có th ư c s d ng ng th i trong nhi u công ngh . d/ Chu i phát tri n c a ph n t ch c kh i u t vi c nh n th c nhi m v c a ho t ng, trên cơ s ó ti n hành bư c chu n b , thi t k khung t ch c, b trí nhân s , sau ó t ch c b t u ho t ng theo ch c năng ã c p trên. Trong quá trình i u hành ho t ng, t ch c ư c theo dõi, ph n h i i u ch nh cho phù h p v i i u ki n thay i c bên trong l n bên ngoài. Các giai o n phát tri n c a các thành ph n công ngh mô t trong hình 1.3 11 http://www.ebook.edu.vn
Chu i phát tri n c a ph n k thu t (các phương ti n) Nghiên c u Thi t k N i sinh → Ch t o Trình Sn Truy n bá Lo i b , b th di n xu t (ph bi n) thay th Ch n l c Thích nghi Ngo i sinh → Chu i phát tri n c a ph n con ngư i (các k năng công ngh ) Nâng b c Nuôi d y Ch b o D yd Giáo d c ào t o Nâng c p c ng c Chu i phát tri n c a ph n thông tin (Các d li u) Sàng Kt Phân Thu th p Phân lo i S d ng C p nh t lc hp tích Chu i phát tri n c a ph n t ch c (cơ c u và t ch c) Chu n Thi t Thi t l p Ho t C it ( i u Nh n th c Ki m tra b k (b trí) ng ch nh) Hình 1.3. Chu i phát tri n c a các thành ph n công ngh 2- M c ph c t p ( tinh vi) c a các thành ph n công ngh a/ M c ph c t p c a ph n k thu t ư c ánh giá theo các c p như sau: 1) Các phương ti n th công s d ng năng lư ng cơ b p con ngư i hay súc v t là ch y u. 2) Các phương ti n có ng l c, ngu n năng lư ng là các lo i ng cơ nhi t, i n thay th cơ b p. 3) Các phương ti n v n năng, có th th c hi n hơn hai công vi c. 4) Các phương ti n chuyên dùng, ch th c hi n m t hay m t ph n công vi c, do ó s n ph m có trình chính xác cao. 5) Các phương ti n t ng, có th th c hi n m t dãy hay toàn b các thao tác không c n tác ng tr c ti p c a con ngư i. 6) Các phương ti n máy tính hoá, i u khi n quá trình làm vi c b ng máy tính: thay i t c ; tìm v trí và hư ng theo tín hi u; o, nh n ra và l a ch n m t t p h p, m t thao tác thích h p. 7) Các phương ti n tích h p: thao tác toàn b nh máy, ư c tích h p nh s tr giúp c a máy tính CIM (Computer Integrated Manufacturing). b/ M c ph c t p c a k năng con ngư i K năng công ngh c a con ngư i th hi n qua h c v n (thông qua giáo d c ti u h c, trung h c) k năng công ngh ( ư c ào t o qua trư ng d y ngh , trư ng chuyên nghi p, trư ng i 12 http://www.ebook.edu.vn
h c), trí l c ( thông minh). Theo m c cao d n, k năng c a con ngư i ư c s p x p theo các c p sau: 1) Kh năng v n hành 2) Kh năng l p t 3) Kh năng s a ch a 4) Kh năng sao chép 5) Kh năng thích nghi 6) Kh năng c i ti n 7) Kh năng im i c/ M c ph c t p c a thông tin ph c t p c a ph n thông tin ư c ánh giá theo các m c sau: 1) D li u thông báo (báo hi u) th hi n b ng hình nh, tham s cơ b n (ví d thông s ghi trên nhãn thi t b …). 2) D li u mô t , bi u th các nguyên t c cơ b n v cách s d ng hay phương th c v n hành c a ph n k thu t (ví d các catalo kèm theo thi t b ). 3) D li u l p t, g m các d li u v c tính c a thi t b , nguyên li u v c tính c a thi t b , nguyên v t li u, ch t o chi ti t. 4) D li u s d ng, n m trong các tài li u kèm theo thi t b giúp cho ngư i s d ng thi t b m t cách hi u qu và an toàn. 5) D li u thi t k , g m các tài li u thi t k ch t o. 6) D li u m r ng, g m các tài li u cho phép ti n hành nh ng c i ti n, thay th các linh ki n hay m r ng tính năng thi t b . 7) D l i u ánh giá, là các thông tin m i nh t v các thành ph n công ngh , các xu th phát tri n và các thành t u liên quan ph m vi th gi i. Ba d li u cu i ư c coi là ph n bí quy t c a công ngh . d/ M c ph c t p c a ph n t ch c Các ch tiêu c trưng cho ph c t p c a ph n t ch c là: Qui mô th trư ng, c i m quá trình s n xu t, tình tr ng nhân l c, tình hình tài chính và m c l i nhu n. Các cơ c u t ch c ư c x p theo các c p sau: 1) Cơ c u ng ư c: Ch s h u t qu n lý, u tư th p, lao ng ít, phương ti n thông thư ng, l i nhu n không áng k . 2) Cơ c u ng v ng: Làm ch ư c phương ti n, có kh năng nh n h p ng t các t ch c cao hơn, cơ c u s n xu t n nh, có kh năng gi m chi phí tăng l i nhu n. 3) Cơ c u m mang: Có kinh nghi m chuyên môn, qu n lý có n n n p, có chuyên gia cho t ng lĩnh v c, l i nhu n trung bình. 4) Cơ c u b o toàn: Có kh năng tìm ki m s n ph m m i và th trư ng m i, s d ng ư c các ph n k thu t cao c p. L i nhu n trung bình. 5) Cơ c u n nh: Liên t c c i ti n ch t lư ng và ch ng lo i s n ph m. Liên t c nâng c p ph n k thu t. 6) Cơ c u nhìn xa: Thư ng xuyên c i ti n và i m i s n ph m, s d ng các phương ti n tiên 13 http://www.ebook.edu.vn
ti n. L i nhu n cao. Có th chuy n ph n l n l i nhu n vào ho t ng nghiên c u tri n khai. 7) Cơ c u d n u: Có th ti n n gi i h n công ngh liên quan. Có kh năng chuy n giao công ngh theo chi u d c. Chú tr ng nghiên c u khoa h c cơ b n. L i nhu n thu ư c r t cao. Vi c phân nh ranh gi i các c p ph c t p c a các thành ph n công ngh ôi khi khó phân nh rõ ràng, cũng như tên g i các c p ph c t p có th không th ng nh t các tài li u khác nhau, song i u rõ ràng là i v i m i thành ph n, khi chuy n sang c p cao hơn thì m c ph c t p tăng lên rõ r t. Trong ph n k thu t là s tăng m c ph c t p trong v n hành; trong ph n con ngư i là các k năng và kinh nghi m; trong thông tin là s tăng giá tr c a các d ki n và trong t ch c là s tăng m c tương tác và liên k t (xem hình 1.4). Kh năng im i Thi t b tích h p Kh năng c i ti n Thi t b máy tính hoá Kh năng thích nghi Thi t b t ng Kh năng sao chép Thi t b chuyên dùng Kh năng s a ch a Thi t b có v n năng Kh năng l p t Thi t b có ng l c Kh năng v n hành Thi t b th công Năng l c con ngư i Phương ti n k thu t Cơ c u t ch c D ki n, tư li u T ch c ng ư c Thông tin báo hi u T ch c ng v ng Thông tin mô t T ch c m mang Thông tin chi ti t T ch c b o toàn Thông tin s d ng T ch c n nh Thông tin thi t k T ch c nhìn xa Thông tin m r ng T ch c d n u Thông tin ánh giá Hình 1.4. Các c p công ngh , m c ph c t p tăng d n 3- hi n i c a các thành ph n công ngh Khác v i ph c t p c a các thành ph n công ngh , hi n i không th chia thành “c p” mà ph i so sánh chúng v i thành ph n tương ng ư c coi là “t t nh t th gi i” vào th i i m ánh giá. Công vi c này òi h i nh ng chuyên gia k thu t thành th o trong vi c s d ng công ngh ó. Có m t s tiêu chu n chung ánh giá m c hi n i c a các thành ph n công ngh . a/ hi n i c a ph n k thu t Ch tiêu ánh giá là hi u năng k thu t - ký hi u P. Năm tiêu chu n ánh giá là: - Ph m vi c a các thao tác c a con ngư i - chính xác c n có c a thi t b - Kh năng v n chuy n c n có - Qui mô ki m tra c n có 14 http://www.ebook.edu.vn
- Giá tr c a ph n k thu t xét v m t ng d ng khoa h c và bí quy t công ngh . b/ hi n i c a ph n con ngư i ánh giá b ng ch tiêu: kh năng công ngh - ký hi u C. Các tiêu chu n ánh giá: - Ti m năng sáng t o - Mong mu n thành t - Kh năng ph i h p - Tính hi u qu trong công vi c - Kh năng ch u ng r i r o - Nh n th c v th i gian. c/ hi n i c a ph n thông tin ánh giá b ng ch tiêu: Tính thích h p c a thông tin - ký hi u A. Các tiêu chí ánh giá: - Kh năng d dàng tìm ki m - S lư ng m i liên k t - Kh năng c p nh t - Kh năng giao lưu. d/ hi n i c a ph n t c h c ánh giá b ng ch tiêu: Tính hi u qu c a t ch c - ký hi u E. Các ch tiêu ánh giá: - Kh năng lãnh o c a t ch c - Mc t qu n c a các thành viên - S nh y c m trong nh hư ng - Mc quan tâm c a các thành viên i v i m c tiêu c a t ch c. Các tiêu chu n trên ph i ư c chi ti t hoá i v i công ngh c th . 4- Chu trình s ng c a công ngh S phát tri n c a m t công ngh có qui lu t bi n i theo th i gian. Qu n lý công ngh òi h i có s hi u bi t sâu s c v chu trình s ng c a công ngh , c bi t là m i quan h c a chu trình s ng công ngh v i s tăng trư ng th trư ng c a nó. hi u rõ chu trình s ng công ngh c n c p n hai c trưng khác có liên quan, ó là gi i h n c a ti n b công ngh và chu trình s ng c a s n ph m . a/ Gi i h n c a ti n b công ngh M t công ngh có các tham s th c hi n, bi u hi n m t thu c tính b t kỳ. Ví d v i ng cơ c a hơi nư c là hi u su t c a chu trình nhi t, v i ô tô là t c tính theo km/h… Ti n b công ngh là s nâng cao nh ng tham s này. N u bi u hi n các tham s th c hi n theo tr c y, ng v i th i gian theo tr c x, ta có m t ư ng cong có d ng hình ch S (hình 1.5). Tham s k thu t Gi i h n v t l ý Giai o n Giai tăng trư ng on Giai o n bão hoà phôi thai 15 http://www.ebook.edu.vn Th i gian
Hình 1.5. ư ng cong ch S c a ti n b công ngh ư ng cong c a ch S có th chia làm ba giai o n: giai o n phôi thai, giai o n tăng trư ng và giai o n bão hoà. Giai o n phôi thai c trưng b i s tăng trư ng tham s th c hi n ch m, ti p theo, các tham s ư c c i thi n nhanh nh các c i ti n. Giai o n bão hoà b t u khi công ngh t n gi i h n c a nó, ví d các gi i h n v t lý. Như ng cơ hơi nư c là gi i h n c a hi u su t chu trình nhi t. c trưng ch S d n n m t nh n th c quan tr ng “khi m t công ngh t t i gi i h n t nhiên c a nó, nó tr thành công ngh bão hoà và có kh năng b thay th hay lo i b ”. b/ Chu trình s ng c a s n ph m Quy lu t bi n i c a kh i lư ng m t s n ph m bán ư c trên th trư ng theo th i gian ư c g i là chu trình s ng c a s n ph m. Hình 1.6. bi u th m i quan h chu trình s ng s n ph m v i th trư ng. S lư ng bán A B C D E F Th i gian Hình 1.6. Chu trình s ng s n ph m - th trư ng Giai o n A bi u th s hình thành s n ph m: ý tư ng thi t k , tri n khai, s n ph m chưa có trên th trư ng, không mang l i l i nhu n cho Công ty. Giai o n B b t u gi i thi u s n ph m trên th trư ng, c trưng c a nó là lư ng bán ch m. Sau ó s n ph m chuy n sang giai o n C lư ng bán tăng nhanh. Sau ó lư ng bán gi m d n (D), xu t hi n s n ph m m i ưu vi t hơn nó (E) và nó b thay th - giai o n (F). c/ Chu trình s ng c a công ngh và quan h v i th trư ng Hình 1.7 bi u th m i quan h gi a s tăng trư ng th trư ng c a m t công ngh v i các giai o n trong chu trình s ng c a nó. Tr c x bi u di n th i gian t n t i c a công ngh , còn tr c y bi u th kh i lư ng bán ư c nó trên th trư ng theo sáu giai o n: 1) tri n khai (A); 2) ưa ra áp d ng (B); 3) tăng trư ng ng d ng (C); 4) bão hoà (D); 5) b thay th (E) và 6) lo i b công ngh (F). 16 http://www.ebook.edu.vn
S lư ng áp d ng A B C D E F Th i gian Hình 1.7. Tăng trư ng th trư ng t i các giai o n khác nhau c a chu trình s ng công ngh Trong giai o n A: tri n khai công ngh , th trư ng chưa có công ngh . Trong giai o n ti p theo B, C, D kh i lư ng công ngh bán ư c trên th trư ng tuân theo ư ng cong ti n b công ngh . Nó c trưng b i s tăng ch m lúc u sau ó tăng nhanh r i bão hoà. Công ngh tt i nh sau ó b t u gi m (E) và b thay th khi có công ngh m i xu t hi n (F). d/ Ý nghĩa c a chu trình s ng công ngh - Trong th i gian t n t i c a m t công ngh , công ngh luôn bi n i: v tham s th c hi n c a công ngh ; v quan h v i th trư ng… - Trong n n kinh t c nh tranh, duy trì v trí c a mình, các công ty ph i ti n hành i m i s n ph m, i m i qui trình s n xu t và thay th công ngh ang s d ng úng lúc khi có nh ng thay i trong khoa h c - công ngh , trong nhu c u th trư ng. - M t doanh nghi p ang s d ng m t công ngh ti n hành ho t ng s n xu t hay kinh doanh c n bi t nó ang giai o n nào c a chu trình s ng. Hi u bi t này r t quan tr ng vì nó liên quan n giá tr c a công ngh , n th i i m thay i công ngh , cũng như các ho t ng khác i v i công ngh . Tuy nhiên xác nh chu trình s ng c a m t công ngh ang ho t ng òi h i ph i có ư c nh ng thông tin có h th ng v công ngh , v ti n b khoa h c - công ngh liên quan và v th trư ng s n ph m c a công ngh . Ngoài ra, c n n m v ng ki n th c v khoa h c d báo m i xác nh ư c s phát tri n c a công ngh trong tương lai. 1.1.3. Môi trư ng công ngh 1- Khái ni m. Vai trò c a môi trư ng xung quanh công ngh i v i s phát tri n công ngh , ã ư c các nhà nghiên c u khoa h c – công ngh các nư c ang phát tri n th a nh n. “Môi trư ng công ngh c a m t qu c gia là khung c nh qu c gia, trong ó di n ra các ho t ng công ngh . Nó bao g m các y u t có tác d ng thúc y hay kìm hãm quá trình phát tri n công ngh ”. Môi trư ng công ngh là m t trong các y u t gi i thích các v n n y sinh trong quá trình phát tri n công ngh như: s thành b i trong chuy n giao công ngh các nư c ang phát tri n; hi u qu s d ng khác nhau c a cùng m t công ngh các nư c khác nhau s không ng 17 http://www.ebook.edu.vn
u v trình công ngh c a các qu c gia; c a các khu v c khác nhau trên th gi i. Nhi u công trình nghiên c u trên th gi i ã i n k t lu n : S dĩ trình công ngh nh ng nư c ang phát tri n ti n b ch m so v i các nư c phát tri n, có nguyên nhân do môi trư ng công ngh các nư c ang phát tri n th p hơn các nư c phát tri n. Nguyên nhân c a hi n tr ng môi trư ng công ngh th p hơn các nư c ang phát tri n do các y u t sau: - S tích lu ki n th c khoa h c – công ngh không áng k do ph n l n các nư c ang phát tri n m i ch quan tâm n khoa h c và công ngh hi n i t sau chi n tranh th gi i th hai, so v i hơn 300 năm c a Tây Âu hay hơn m t th k c a Nh t B n. - Thi u các nhà khoa h c và k thu t gi i do ch m áp d ng các th ch giáo d c hi n i và tình tr ng l c h u trong giáo d c v khoa h c công ngh , c ng v i tình tr ng “ch y máu ch t xám” sang các nư c phát tri n. - Các chính sách liên quan n khoa h c – công ngh chưa ư c quan tâm úng m c, do chưa nh n th c h t t m quan tr ng c a khoa h c và công ngh trong phát tri n kinh t - xã h i. K t qu là nh ng ưu tiên cho u tư khoa h c – công ngh b x p v trí th p. - Các h th ng phát tri n khoa h c và công ngh như giáo d c ào t o, ph bi n ki n th c khoa h c, ho t ng nghiên c u - tri n khai thi u hi u qu . - C u trúc xã h i chưa hi n i kèm theo l i s ng và cách tư duy thi u khoa h c và b t h p lý là chư ng ng i l n cho ti p thu và phát tri n hi u qu khoa h c và công ngh hi n i. Xem xét các y u t k trên các nư c phát tri n ã xây d ng cho mình m t n n t ng khoa h c h t s c v ng ch c. S khác bi t gi a các nư c có n n công ngh phát tri n v i các nư c có n n công ngh y u kém v các y u t này ã d n n khái ni m v cơ s h t ng công ngh c a m t qu c gia. Có b ng ch ng cho th y, nhi u nư c ang phát tri n, các nhà lãnh o c p cao, các nhà ho ch nh chính sách, các cơ quan l p k ho ch v khoa h c và công ngh ã nh n th c ư c y nh ng m t y u kém liên quan n môi trư ng công ngh qu c gia mình. T nh n th c này, các nư c ang phát tri n r t quan tâm n vi c xác nh các y u t nh hư ng n môi trư ng phát tri n công ngh , xác nh các tham s có th ánh giá m t cách khách quan, th c t môi trư ng công ngh qu c gia, trên cơ s ó x y d ng m t môi trư ng công ngh phù h p, m b o phát tri n n n công ngh qu c gia v i t c nhanh và b n v ng. Trong ph n này s trình bày các v n liên quan n nh ng i u ki n c n và hình thành môi trư ng công ngh qu c gia, các y u t nh hư ng n môi trư ng công ngh c a các nư c ang phát triên và phương pháp lu n xác nh ch s môi trư ng công ngh . 2- Cơ s h t ng công ngh . Không m t qu c gia nào mu n phát tri n công ngh l i không xây d ng cho mình m t cơ s h t ng công ngh v ng ch c. Cơ s h t ng công ngh i v i phát tri n công ngh có t m quan tr ng tương t như c s h t ng kinh t i v i phát tri n kinh t , song khác v i cơ s h t ng kinh t bao g m: h th ng năng lư ng; h th ng c p thoát nư c, nhà xư ng văn phòng; thông tin liên l c và giao thông v n t i. Cơ s h t ng công ngh c a m t qu c gia bao g m năm thành ph n, ó là: n n t ng tri th c v khoa h c và công ngh ; các cơ quan nghiên c u và tri n khai; nhân l c khoa h c và công ngh ; chính sách khoa h c và công ngh ; n n văn hóa công ngh qu c gia. a/ N n t ng tri th c v khoa h c và công ngh . 18 http://www.ebook.edu.vn
Khoa h c ư c hi u là h th ng tri th c v m i lo i quy lu t c a v t ch t và s v n ng c a v t ch t, nh ng quy lu t c a t nhiên, xã h i, tư duy. Tri th c khoa h c là nh ng hi u bi t ư c tích lũy m t cách h th ng nh ho t ng nghiên c u khoa h c. Tri th c khoa h c n m trong các nhà khoa h c, trong các trư ng i h c, các trung tâm tư li u, thư vi n. Nghiên c u khoa h c là m t ho t ng xã h i hư ng vào vi c tìm ki m nh ng i u mà khoa h c chưa bi t ho c là phát hi n b n ch t s v t, phát hi n nh n th c khoa h c v th gi i ho c là sáng t o phương pháp m i và phương ti n k thu t m i c i t o th gi i. Nghiên c u khoa h c ư c phân lo i thành nghiên c u cơ b n, nghiên c u ng d ng và tri n khai. K t qu c a tri n khai là công ngh m i. Nghiên c u khoa h c cơ b n Nghiên c u ng d ng Tri n khai Công ngh Hình: 1.8. M i quan h gi a khoa h c và công ngh Nh áp d ng các thành t u khoa h c, th i gian nghiên c u tri n khai ngày càng rút ng n. T i lư t mình, công ngh l i cung c p nh ng phương ti n, thi t b cho các nhà khoa h c h rút ng n th i gian tìm tòi, nghiên c u c a mình. Vai trò c a tri th c i v i công ngh có th th y rõ s khác nhau gi a các nư c phát tri n và các nư c ang phát tri n. Các nư c phát tri n v i n n t ng tri th c khoa h c sâu r ng là nguyên nhân t o ra n n công ngh phát tri n, trong khi s y u kém c a n n công ngh các nư c ang phát tri n là k t qu t t y u c a n n khoa h c kém phát tri n. b/ Các cơ quan nghiên c u tri n khai. Theo t ch c h p tác và phát tri n kinh t (OECD) : “Nghiên c u và tri n khai là m t công vi c sáng t o, ư c ti n hành m t cách có h th ng nh m tăng cư ng cơ s ki n th c và s d ng các ki n th c ó t o ra các ng d ng m i” Nghiên c u và tri n khai bao g m hai giai o n (hình 1.9): Giai o n nghiên c u hình thành do nhu c u th c ti n ho c do k t qu nghiên c u khoa h c cơ b n. Nghiên c u trong giai o n này là nghiên c u ng d ng nh m t o ra nh ng nguyên lý m i v các gi i pháp, do ó m t s gi i pháp có th tr thành sáng ch công ngh . Tuy nhiên k t qu c a nghiên c u ng d ng chưa th s d ng ư c . ưa k t qu này vào ng d ng ph i ti n hành m t lo i hình nghiên c u khác, ó là tri n khai. Tri n khai th c nghi m d a vào các nguyên lý, gi i pháp c a nghiên c u ng d ng ưa ra các hình m u v i nghiên c u các tham s kh thi, giai o n này g i là tri n khai k thu t, ti p ó 19 http://www.ebook.edu.vn
ti n hành các nghiên c u kh thi khác như v tài chính, kinh t , môi trư ng, xã h i … giai o n này có th g i là Marketing. Sau ó s n ph m ư c gi i thi u ra th trư ng. S c ép nhu c u Th K thu t Marketing Nguyên lý, gi i pháp trư ng Sc y c a tri th c Kh thi k thu t Kh thi khác Nghiên c u Tri n khai Hình1.9. Quá trình nghiên c u – tri n khai Các cơ quan nghiên c u và tri n khai bao g m các vi n nghiên c u, các trư ng i h c, các cơ s h tr : s n xu t, th nghi m, các trung tâm tư li u, thông tin, các trung tâm tính toán. Các cơ quan nghiên c u và tri n khai ư c coi là m t nhà máy c bi t, s n xu t m t lo i s n ph m c bi t, ó là các công ngh m i. Ngày nay h u h t các nư c ang phát tri n u có nhi u vi n nghiên c u và tri n khai, song ph n l n ho t ng ít hi u qu . ó là do ho t ng nghiên c u và tri n khai có ba c i m : òi h i v n l n, r i ro cao, và nhân l c có trình cao. Do ó, các nư c ang phát tri n c n xác nh úng nh ng m c tiêu phù h p cho ho t ng nghiên c u và tri n khai. V i ngu n l c có h n, cơ quan nghiên c u và tri n khai các nư c ang phát tri n thư ng ph i l a ch n m t cách h p lý các ho t ng sau: - Các d ch v k thu t: nghiên c u tiêu chu n hoá; th nghi m, ki m tra ch t lư ng s n ph m; d báo công ngh . - Các nghiên c u và tri n khai ng d ng: ánh giá công ngh ; chuy n giao công ngh ; thích nghi và c i ti n công ngh ; i m i và tri n khai công ngh m i. - Các d ch v chung: i u tra ngu n l c công ngh và th trư ng công ngh ; c p b ng sáng ch ; x lý thông tin; ào t o cán b công ngh trình cao (sau i h c). c/ Nhân l c khoa h c công ngh . S m r ng ho t ng khoa h c công ngh c n m t s lư ng l n các nhà khoa h c và cán b k thu t có trình cao. Theo nghĩa r ng, nhân l c khoa h c và công ngh bao g m các nhà khoa h c; các k sư và các nhân viên k thu t trong các cơ quan nghiên c u - tri n khai trong các t ch c cơ s ; các nhà doanh nghi p; các nhà ho ch nh chính sách khoa h c – công ngh . áp ng nhu c u v cán b khoa h c – công ngh c n thi t, c v s lư ng và ch t lư ng cho quá trình công nghi p hoá, hi n i hoá, ph n l n các nư c ang phát tri n coi con ư ng du h c các nư c phát tri n như là ngu n b sung ch y u các cán b có trình cao. Tuy nhiên nh ng nghiên c u v v n du h c cho th y, các nư c ang phát tri n ph i ương u v i các vn như : Ch y máu ch t xám, ngành ngh ào t o các nư c phát tri n không phù h p v i 20 http://www.ebook.edu.vn