Bài giảng Tài chính doanh nghiệp - Bài 2: Chi phí, doanh thu và lợi nhuận của doanh nghiệp

Bài 2: Chi phí, doanh thu và l i nhu n c a doanh nghi p<br /> <br /> BÀI 2: CHI PHÍ, DOA NH THU VÀ L I NHU N C A DOA NH NGHI P<br /> <br /> N i dung<br /> <br /> • Chi phí kinh doanh c a doanh nghi p.<br /> • Chi phí s n xu t kinh doanh và giá thành<br /> s n ph m c a doanh nghi p.<br /> • Doanh thu và thu nh p khác c a doanh<br /> nghi p.<br /> • Các lo i thu<br /> nghi p.<br /> <br /> ch<br /> <br /> y u ñ i v i doanh<br /> <br /> • L i nhu n và phân tích ñi m hòa v n.<br /> • Phân ph i l i nhu n và các qu<br /> doanh nghi p.<br /> <br /> c a<br /> <br /> M c tiêu<br /> <br /> Hư ng d n h c<br /> <br /> • Cung c p nh ng ki n th c cơ b n v<br /> n i dung chi phí, doanh thu, l i nhu n,<br /> phân ph i l i nhu n trong doanh<br /> nghi p.<br /> <br /> • ð h c t t bài này, h c viên c n n m<br /> v ng khái ni m, n i dung các v n ñ v<br /> chi phí, doanh thu và l i nhu n.<br /> <br /> • Nh n th c rõ m i quan h gi a doanh<br /> thu, chi phí, l i nhu n, t ñó rút ra v n<br /> ñ v ñ u tư và phương pháp qu n lý<br /> chi phí.<br /> <br /> • C n hình dung và phân tích tác ñ ng c a<br /> nh ng thay ñ i v doanh thu, chi phí ñ n<br /> l i nhu n và tình hình tài chính c a<br /> doanh nghi p.<br /> • Liên h v i chính sách, ch ñ tài chính<br /> doanh nghi p hi n hành có liên quan.<br /> <br /> Th i lư ng h c<br /> <br /> • 8 ti t<br /> <br /> v1.0<br /> <br /> 17<br /> <br /> Bài 2: Chi phí, doanh thu và l i nhu n c a doanh nghi p<br /> <br /> TÌNH HU NG KH I ð NG BÀI<br /> Thông tin kinh t th trư ng<br /> B n hãy ñ c nh ng dòng thông tin sau ñây t th trư ng:<br /> • Thông tin kinh t ngày 25/02/2010: Trư c thông tin giá ñi n<br /> s tăng 6,8% vào ñ u tháng 3 năm 2010, nhi u nhà chuyên<br /> gia kinh t cho r ng, ngành s n xu t thép và xi măng s b tác<br /> ñ ng r t l n. Theo ông Ch t ch Hi p h i Thép Vi t Nam<br /> (VSA), cho bi t bình quân ph i t n 600 KWh ñ s n xu t<br /> m t t n ph i thép. N u ñi n tăng giá 6,8%, chi phí ñi n ñ<br /> s n xu t phôi thép s tăng thêm 50.000 ñ ng/t n. Trong năm<br /> 2010, ngành thép lên k ho ch s n xu t kho ng 2,8 tri u t n<br /> phôi. Như v y, vi c tăng giá ñi n s làm toàn ngành chi thêm kho ng 140 t ñ ng. ð i v i<br /> ngành xi măng, m c dù chi phí ñi n trong s n xu t chi m t l th p hơn so v i s n xu t thép<br /> nhưng n u giá ñi n tăng, chi phí s n xu t c a doanh nghi p có công su t hàng trí u t n m i<br /> năm s b ñ i lên không ph i nh . Trong ng n h n, vi c tăng giá ñi n s làm cho các doanh<br /> nghi p s n xu t xi măng b gi m b t l i nhu n.<br /> • Theo B n tin th trư ng ch ng khoán ngày 23/02/2010: C phi u c a công ty c ph n Hàng<br /> H i Hà N i b ñưa vào di n c nh báo. Lý do ch y u là l i nhu n sau thu h p nh t năm<br /> 2009 c a công ty là con s âm, v i m c l 33 t ñ ng. Trong khi ñó, c phi u c a công ty<br /> c ph n Nư c gi i khát Sài Gòn (TRI) b ñưa h n vào di n ki m soát do năm 2008 công ty<br /> thua l 145 t ñ ng và ti p t c l trong năm 2009 là 86,2 t ñ ng.<br /> Qua nh ng thông tin cho th y chi phí, doanh thu và l i nhu n là v n ñ thư ng xuyên làm ñau<br /> ñ u không ít các nhà qu n tr doanh nghi p nói chung cũng như các nhà qu n tr tài chính doanh<br /> nghi p. N i dung ch y u c a bài này s giúp b n có cái nhìn sâu hơn v chi phí, doanh thu, l i<br /> nhu n và m i quan h gi a chúng, t ñó g i m nh ng v n ñ ñ t ra trong vi c qu n lý nh ng<br /> n i dung trên.<br /> <br /> 18<br /> <br /> v1.0<br /> <br /> Bài 2: Chi phí, doanh thu và l i nhu n c a doanh nghi p<br /> <br /> 2.1.<br /> <br /> Chi phí kinh doanh c a doanh nghi p<br /> <br /> 2.1.1.<br /> <br /> Khái ni m v chi phí kinh doanh<br /> <br /> Doanh nghi p th c hi n ho t ñ ng kinh doanh nh m thu<br /> ñư c l i nhu n. ð ñ t ñư c m c tiêu ñó, doanh nghi p<br /> nh t thi t ph i b ra nh ng chi phí nh t ñ nh.<br /> Chi phí kinh doanh là toàn b các chi phí phát sinh liên<br /> quan ñ n ho t ñ ng kinh doanh c a doanh nghi p trong<br /> m t th i kỳ nh t ñ nh bao g m hai b ph n là chi phí s n<br /> xu t kinh doanh và chi phí ho t ñ ng tài chính.<br /> 2.1.2.<br /> <br /> N i dung chi phí kinh doanh c a doanh nghi p<br /> <br /> ð i v i doanh nghi p s n xu t, ho t ñ ng kinh doanh<br /> ch y u là s n xu t ra s n ph m, d ch v và thông qua tiêu th cung c p cho ngư i<br /> tiêu dùng ñ thu l i nhu n. ð i v i doanh nghi p thương m i, ho t ñ ng kinh doanh<br /> là mua hàng hoá và sau ñó bán hàng hoá ra cho ngư i tiêu dùng. ð ti n hành các ho t<br /> ñ ng ñó, doanh nghi p ph i b ra chi phí g i chung là chi phí s n xu t kinh doanh.<br /> Chi phí s n xu t kinh doanh là bi u hi n b ng ti n giá tr các lo i v t tư ñã tiêu hao,<br /> kh u hao tài s n c ñ nh, ti n lương hay ti n công và các kho n chi khác phát sinh trong<br /> quá trình s n xu t, bán hàng c a doanh nghi p trong m t th i gian nh t ñ nh.<br /> Chi phí s n xu t kinh doanh bao g m các b ph n:<br /> • Chi phí s n xu t s n ph m, d ch v ;<br /> • Chi phí bán hàng;<br /> • Chi phí qu n lý doanh nghi p;<br /> • Chi phí tài chính: Là chi phí liên quan ñ n vi c huy ñ ng v n kinh doanh và liên<br /> quan ñ n các ho t ñ ng ñ u tư tài chính cũng như các ho t ñ ng tài chính khác c a<br /> doanh nghi p trong m t th i kỳ nh t ñ nh.<br /> Chi phí tài chính c a doanh nghi p bao g m các kho n chi phí ch y u sau:<br /> o Lãi ti n vay v n kinh doanh ph i tr trong kỳ.<br /> o Kho n chi t kh u thanh toán cho ngư i mua hàng hoá, d ch v ñư c hư ng: là<br /> kho n ti n mà doanh nghi p gi m tr cho khách hàng do khách hàng mua hàng<br /> hoá, d ch v và ñã tr ti n thanh toán trư c th i h n.<br /> o Chi phí liên quan ñ n vi c doanh nghi p cho các t ch c khác vay v n n u có.<br /> o Chi phí liên quan ñ n ho t ñ ng bán ch ng khoán (n u có).<br /> D phòng t n th t các kho n ñ u tư tài chính.<br /> o Kho n l v ho t ñ ng ñ u tư tài chính...<br /> Ngoài chi phí kinh doanh bao hàm chi phí s n xu t kinh doanh và chi phí tài chính<br /> như ñã nêu trên, trong quá trình ho t ñ ng c a doanh nghi p còn có th phát sinh chi<br /> phí khác.<br /> Chi phí khác là nh ng kho n chi phí liên quan ñ n các ho t ñ ng có tính ch t b t<br /> thư ng, các s ki n hay các nghi p v riêng bi t ñ i v i ho t ñ ng thông thư ng c a<br /> o<br /> <br /> v1.0<br /> <br /> 19<br /> <br /> Bài 2: Chi phí, doanh thu và l i nhu n c a doanh nghi p<br /> <br /> doanh nghi p, như: Chi phí thanh lý như ng bán tài s n c ñ nh, ti n ph t do doanh<br /> nghi p vi ph m h p ñ ng kinh t v i doanh nghi p khác.<br /> 2.2.<br /> <br /> Chi phí s n xu t kinh doanh và giá thành s n ph m c a doanh nghi p<br /> <br /> 2.2.1.<br /> <br /> Chi phí s n xu t kinh doanh<br /> <br /> Chi phí s n xu t kinh doanh c a doanh nghi p phát sinh thư ng<br /> xuyên liên quan ñ n vi c s n xu t và bán hàng hay tiêu th s n<br /> ph m hàng hóa. ð qu n lý chi phí, trư c h t c n ph i phân<br /> lo i chi phí. D a vào tiêu th c nh t ñ nh có th chia chi phí s n<br /> xu t kinh doanh c a doanh nghi p thành nh ng lo i nh t ñ nh.<br /> Thông thư ng có m t s phương pháp ch y u phân lo i chi<br /> phí s n xu t kinh doanh như sau:<br /> 2.2.1.1. Phân lo i theo n i dung kinh t<br /> <br /> Cơ s c a phương pháp phân lo i này là d a vào n i dung kinh t c a chi phí, trên cơ<br /> s ñó s p x p nh ng chi phí có cùng n i dung kinh t vào m t lo i và m i lo i ñư c<br /> g i là m t y u t chi phí.<br /> Theo cách phân lo i này, chi phí s n xu t kinh doanh c a doanh nghi p ñư c chia<br /> thành các y u t chi phí sau ñây:<br /> • Chi phí nguyên li u, v t li u (còn g i là chi phí v t tư): là toàn b giá tr t t c các<br /> lo i v t tư mua t bên ngoài dùng vào ho t ñ ng kinh doanh trong kỳ c a doanh<br /> nghi p như nguyên li u, v t li u, nhiên li u…<br /> • Chi phí v kh u hao tài s n c ñ nh: là toàn b s kh u hao các lo i tài s n c ñ nh<br /> mà doanh nghi p trích trong kỳ.<br /> • Chi phí v nhân công: là toàn b ti n lương hay ti n công và các kho n chi phí có<br /> tính ch t ti n lương mà doanh nghi p ph i tr cho nh ng ngư i tham gia vào ho t<br /> ñ ng kinh doanh trong kỳ.<br /> • Chi phí b o hi m xã h i, b o hi m y t ... mà doanh nghi p ph i trích trong kỳ.<br /> • Chi phí d ch v mua ngoài: là toàn b s ti n ph i tr v các d ch v ñã s d ng<br /> vào ho t ñ ng kinh doanh trong kỳ do các ñơn v kinh t<br /> bên ngoài cung c p<br /> như: ti n ñi n, nư c, ñi n tho i, ti n b c x p và v n chuy n hàng hoá, tr ti n hoa<br /> h ng ñ i lý môi gi i, u thác xu t kh u, nh p kh u, ti n mua b o hi m tài s n, ti n<br /> thuê ki m toán, tư v n, qu ng cáo và các d ch v mua ngoài khác.<br /> • Chi phí b ng ti n khác: là các kho n chi phí b ng ti n ngoài các chi phí ñã nêu trên<br /> như: chi phí ti p tân, chi phí giao d ch ñ i ngo i, chi phí tuy n d ng; chi phí b o<br /> h lao ñ ng…<br /> Phân lo i theo n i dung kinh t là d a vào hình thái ban ñ u c a chi phí b vào s n<br /> xu t – kinh doanh mà không phân bi t chi phí ñó dùng ñâu và dùng cho s n<br /> ph m nào.<br /> Cách phân lo i chi phí này cho th y rõ m c chi phí v lao ñ ng v t hoá và ti n lương<br /> trong toàn b chi phí ho t ñ ng kinh doanh c a doanh nghi p ñã phát sinh trong năm.<br /> ði u ñó có tác d ng xác ñ nh tr ng ñi m qu n lý chi phí và ki m tra s cân ñ i gi a<br /> các k ho ch khác như k ho ch cung ng v t tư, k ho ch lao ñ ng và ti n lương, k<br /> ho ch kh u hao tài s n c ñ nh, k ho ch nhu c u v n lưu ñ ng c a doanh nghi p.<br /> <br /> 20<br /> <br /> v1.0<br /> <br /> Bài 2: Chi phí, doanh thu và l i nhu n c a doanh nghi p<br /> <br /> 2.2.1.2. Phân lo i theo công d ng kinh t và ñ a ñi m phát sinh chi phí<br /> <br /> Cơ s c a phương pháp phân lo i này là d a vào công d ng kinh t và ñ a ñi m phát<br /> sinh c a chi phí. Trên cơ s ñó, s p x p nh ng chi phí s n xu t kinh doanh có cùng<br /> công d ng kinh t và ñ a ñi m phát sinh vào m t lo i và m i lo i như v y ñư c g i là<br /> m t kho n m c chi phí. Thông thư ng chi phí s n xu t kinh doanh ñư c chia thành<br /> nh ng kho n m c chi phí sau ñây:<br /> • Chi phí v t tư tr c ti p: Là toàn b chi phí v nguyên li u, v t li u, nhiên li u…<br /> ñư c s d ng tr c ti p cho vi c s n xu t ra s n ph m hàng hoá, d ch v .<br /> • Chi phí nhân công tr c ti p: g m các kho n tr cho ngư i lao ñ ng tr c ti p s n xu t<br /> như: ti n lương hay ti n công và các kho n ph c p có tính ch t lương, chi b o hi m<br /> xã h i, b o hi m y t , kinh phí công ñoàn c a công nhân tr c ti p s n xu t.<br /> • Chi phí s n xu t chung: là nh ng chi phí phát sinh ph m vi phân xư ng ho c<br /> các b ph n kinh doanh c a doanh nghi p như ti n lương và ph c p tr cho cán<br /> b qu n lý phân xư ng, chi phí v t li u, công c d ng c nh , kh u hao tài s n c<br /> ñ nh thu c phân xư ng, chi phí d ch v mua ngoài, chi phí b ng ti n phát sinh<br /> ph m vi phân xư ng.<br /> • Chi phí bán hàng: là các chi phí phát sinh trong quá trình bán s n ph m, hàng hoá,<br /> d ch v như ti n lương, các kho n ph c p tr cho nhân viên bán hàng, ti p th ,<br /> ñóng gói, v n chuy n, b o qu n, kh u hao tài s n c ñ nh, chi phí v t li u, bao bì,<br /> d ng c , chi phí d ch v mua ngoài, d phòng b o hành s n ph m, hàng hóa và các<br /> chi phí b ng ti n khác như chi phí b o hành s n ph m, chi phí qu ng cáo...<br /> • Chi phí qu n lý doanh nghi p: là các chi phí cho b máy qu n lý và ñi u hành doanh<br /> nghi p, các chi phí có liên quan ñ n ho t ñ ng chung c a doanh nghi p như chi phí v<br /> công c d ng c ; kh u hao tài s n c ñ nh ph c v cho qu n lý, ñi u hành doanh<br /> nghi p và các chi phí phát sinh ph m vi toàn doanh nghi p khác: ti n lương và ph<br /> c p tr cho Ban giám ñ c và nhân viên qu n lý các phòng ban, chi phí v t li u, ñ<br /> dùng văn phòng, các kho n thu , l phí, b o hi m, chi phí d ch v mua ngoài thu c<br /> văn phòng doanh nghi p, d phòng n ph i thu khó ñòi, công tác phí…<br /> 2.2.1.3. Phân lo i chi phí theo m i quan h<br /> kinh doanh<br /> <br /> gi a chi phí và quy mô s n xu t<br /> <br /> Căn c vào m i quan h gi a chi phí s n xu t kinh doanh v i quy mô s n xu t kinh<br /> doanh có th chia chi phí s n xu t kinh doanh thành chi phí c ñ nh và chi phí bi n ñ i<br /> (hay còn g i là ñ nh phí và bi n phí).<br /> • Chi phí c ñ nh là nh ng chi phí không bi n ñ ng tr c ti p theo s thay ñ i c a<br /> quy mô s n xu t kinh doanh c a doanh nghi p. Lo i chi phí này bao g m: Chi phí<br /> kh u hao tài s n c ñ nh; ti n lương tr cho cán b , nhân viên qu n lý; chi phí<br /> qu ng cáo; chi phí thuê tài s n, thuê văn phòng…<br /> • Chi phí bi n ñ i là nh ng chi phí bi n ñ ng tr c ti p theo s tăng, gi m c a quy<br /> mô s n xu t kinh doanh c a doanh nghi p. Chi phí này bao g m chi phí nguyên<br /> li u, v t li u, ti n lương tr cho ngư i lao ñ ng tr c ti p, ti n hoa h ng bán hàng...<br /> Vi c phân lo i chi phí theo phương pháp này có ý nghĩa l n ñ i v i công tác qu n lý<br /> c a doanh nghi p. Qua vi c xem xét m i quan h gi a kh i lư ng s n xu t s n ph m<br /> v i chi phí b ra giúp các nhà qu n lý tìm các bi n pháp qu n lý thích ng ñ i v i<br /> t ng lo i chi phí ñ h th p giá thành s n ph m, giúp cho doanh nghi p xác ñ nh ñư c<br /> s n lư ng s n ph m s n xu t ho c doanh thu ñ ñ t ñư c hi u qu kinh t cao.<br /> v1.0<br /> <br /> 21<br /> <br />