MỤC TIÊU BÀI HỌC
1. Phân loại được các thuốc trị rối loạn tâm thần.
2. Giải thích được cơ chế tác dụng của các thuốc trị rối
loạn tâm thần.
3. Trình bày được tác dụng dược lý, chỉ định, chống chỉ
định, dược động học và tác dụng không mong
muốn của các thuốc trị rối loạn tâm thần.
•Psychosis là một hội chứng, gồm nhiều triệu chứng khác
nhau, có liên quan đến nhiều loại bệnh lý tâm thần
(Psychotic disorders/Psychiatric disorders).
•Các triệu chứng của psychosis làm cho bệnh nhân nhận
thức mọi việc khác với người bình thường, làm suy giảm
khả năng đáp ứng, nhận biết thực tại, giao tiếp và quan hệ
với người xung quanh.
I. CHỨNG RỐI LOẠN TÂM THẦN (PSYCHOSIS)
•Có những bệnh lý xem psychosis là tiêu chuẩn chẩn đoán
như: bệnh tâm thần phân liệt (Schizophrenia), bệnh rối
loạn tâm thần do thuốc (Drug-induced psychotic disorder).
•Có những bệnh lý mà psychosis có thể hiện diện nhưng
không cần thiết để chẩn đoán như: rối loạn lưỡng cực
(Bipolar disorder), trầm cảm (Major depression), và một số
bệnh lý rối loạn nhận thức như bệnh mất trí nhớ
(Alzheimer’s disease).
I. CHỨNG RỐI LOẠN TÂM THẦN (PSYCHOSIS)
•Hai triệu chứng chính của psychosis:
–Ảo giác (Hallucination): người bệnh nghe, nhìn, đôi khi
cảm giác, ngửi và nếm được những vật không có thật.
Nghe thấy âm thanh là triệu chứng phổ biến nhất.
–Hoang tưởng (Delusion): người bệnh có niềm tin mãnh
liệt vào một sự việc không có thật, thường là tin có
người đang âm mưu hãm hại mình (hoang tưởng bị hại).
I. CHỨNG RỐI LOẠN TÂM THẦN (PSYCHOSIS)
•Những triệu chứng khác của psychosis:
–Sự mất tính tổ chức (Disorganization) trong suy nghĩ, lời
nói và hành động: nói nhanh bất thường, thay đổi những
chủ đề nói chuyện không liên quan với nhau.
–Sự không đáp ứng: giữ nguyên tư thế trong một thời
gian dài (Catatonia).
–Mất khả năng tập trung và ghi nhớ, thiếu năng lượng và
động lực, giảm biểu lộ cảm xúc.
I. CHỨNG RỐI LOẠN TÂM THẦN (PSYCHOSIS)
•Một số nguyên nhân gây psychosis:
–Các bệnh lý tâm thần: schizophrenia, bipolar disorder,
depression.
–Thuốc và hóa chất: rượu, cannabis, methamphetamine,
amphetamine, cocaine, mephedrone, MDMA, ketamine.
–Một số bệnh lý thoái hóa thần kinh như Alzheimer’s
disease, Parkinson’s disease, ung thư não, động kinh.
–Đôi khi gặp do tổn thương tâm lý nặng nề (Trauma) hoặc
hậu chấn tâm lý (Posttraumatic Stress Disorder, PTSD).
I. CHỨNG RỐI LOẠN TÂM THẦN (PSYCHOSIS)
•Schizophrenia là một rối loạn tâm thần nghiêm trọng và
mãn tính, kéo dài từ 6 tháng trở lên, được đặc trưng bởi
các nhóm triệu chứng sau đây:
–Triệu chứng dương tính (Positive Symptoms): ảo giác,
hoang tưởng, mất tính tổ chức trong lời nói và hành
động, catatonia. Đây là nhóm triệu chứng dễ nhận biết
và thường đáp ứng tốt với thuốc điều trị.
II. BỆNH TÂM THẦN PHÂN LIỆT (SCHIZOPHRENIA)
•Schizophrenia là một rối loạn tâm thần nghiêm trọng và
mãn tính, kéo dài từ 6 tháng trở lên, được đặc trưng bởi
các nhóm triệu chứng sau đây:
–Triệu chứng âm tính (Negative Symptoms): suy giảm khả
năng biểu hiện cảm xúc, vô cảm, lãnh đạm, ngôn ngữ
nghèo nàn, thiếu động lực, thiếu sự yêu thích, không
muốn tạo các mối quan hệ. Nhóm triệu chứng này làm
suy giảm chất lượng cuộc sống của bệnh nhân và ít đáp
ứng với thuốc.
II. BỆNH TÂM THẦN PHÂN LIỆT (SCHIZOPHRENIA)
•Schizophrenia là một rối loạn tâm thần nghiêm trọng và
mãn tính, kéo dài từ 6 tháng trở lên, được đặc trưng bởi
các nhóm triệu chứng sau đây:
–Rối loạn nhận thức (Cognitive Dysfunction): mất khả năng
tập trung, ghi nhớ, học hỏi, xử lý thông tin. Nhóm triệu
chứng này ít đáp ứng với thuốc điều trị nhưng cần được
nhận biết và kiểm soát vì nó là chỉ điểm tốt nhất cho sự
suy giảm chức năng ở người bệnh tâm thần phân liệt.
II. BỆNH TÂM THẦN PHÂN LIỆT (SCHIZOPHRENIA)
III. CÁC CON ĐƯỜNG DẪN TRUYỀN DOPAMINE Midbrain
Substantia nigra
pars compacta (SNc)
Ventral tegmental
area (VTA)
Dorsal
(caudate nucleus,
putamen)
Ventral
(nucleus accumbens,
olfactory tubercle)
Striatum
Prefrontal cortex
(dorsolateral,
ventromedial)
Pituitary glandHypothalamus
Mesolimbic
Nigrostriatal
Tuberoinfundibular
•Mesolimbic pathway (Bó não giữa – hệ viền): liên quan đến
triệu chứng dương tính, sự thưởng (Reward) và sự yêu
thích (Pleasure).
ðSự gia tăng hoạt tính của đường dẫn truyền này gây ra
triệu chứng dương tính.
•Mesocortical pathway (Bó não giữa – vỏ não): liên quan
đến triệu chứng âm tính và rối loạn nhận thức.
ðSự suy giảm hoạt tính của đường dẫn truyền này gây ra
triệu chứng âm tính và rối loạn nhận thức.
III. CÁC CON ĐƯỜNG DẪN TRUYỀN DOPAMINE III. CÁC CON ĐƯỜNG DẪN TRUYỀN DOPAMINE
•Nigrostriatal pathway (Bó não giữa – thể vân): đây là một
phần của hệ ngoại tháp, điều hòa cử động của cơ thể.
•Tuberoinfundibular (Bó cuống phễu – tuyến yên):
dopamine hoạt hóa bằng đường dẫn truyền này sẽ ức chế
phóng thích prolactin.
ðTrong bệnh tâm thần phân liệt, chức năng của 2 đường
dẫn truyền này bình thường.
III. CÁC CON ĐƯỜNG DẪN TRUYỀN DOPAMINE
•Serotonin điều hòa phóng thích dopamine thông qua 2 cơ
chế:
–Trên 5-HT1A receptor: tăng phóng thích dopamine.
–Trên 5-HT2A receptor: giảm phóng thích dopamine.
•Dopamine ức chế phóng thích acetylcholine thông qua D2
receptor.
•Dopamine ức chế phóng thích prolactin (D2receptor),
serotonin kích thích phóng thích prolactin (5-HT2A
receptor).
III. CÁC CON ĐƯỜNG DẪN TRUYỀN DOPAMINE
5-HT2A
receptor