Bài giảng Vi sinh vật học: Chương 7 - PGS. TS. Nguyễn Đức Hoàng

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:93

Thêm vào BST

Báo xấu

6
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài giảng Vi sinh vật học: Chương 7 Vi sinh vật gây bệnh ở người, được biên soạn gồm các nội dung chính sau: quan hệ vật chủ-ký sinh; cơ sở miễn dịch học; vi sinh y học; dịch tễ học và vi sinh vật học cộng đồng; bệnh do vi sinh vật. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng Vi sinh vật học: Chương 7 - PGS. TS. Nguyễn Đức Hoàng

Chöông 7: Vi sinh vaät gaây beänh ôû ngöôøi 1. Quan heä vaät chuû – kyù sinh 2. Cô sôû mieãn dòch hoïc 3. Vi sinh y hoïc 4. Dòch teã hoïc vaø vi sinh vaät hoïc coäng ñoàng 5. Beänh do vi sinh vaät
Quan heä vaät chuû – kyù sinh
Töông taùc cuûa vi sinh vaät vôùi ñoäng vaät - Ñoäng vaät laø moâi tröôøng soáng cuûa nhieàu vi sinh vaät: vi sinh coù lôïi, gaây beänh vaø trung tính - Kyù sinh (parasitism): söï taêng tröôûng cuûa moät VSV (kyù sinh vaät, parasite) ôû sinh vaät khaùc, khoâng mang laïi ích lôïi gì hoaëc laøm haïi cho sinh vaät chuû hay (hay vaät chuû host) - Khaû naêng kyù sinh cuûa VSV leân vaät chuû chiuï aûnh höôûng cuûa nhöõng töông taùc phöùc taïp giöõa kyù sinh vaät vôùi vaät chuû: + Khaû naêng xaâm nhaäp cuûa VSV vaøo vaät chuû (thöôøng baét ñaàu ôû caùc maøng nhaøy) + Töông taùc giöõa heä thoáng töï veä cuûa vaät chuû vôùi khaû naêng ñaùp öùng thích nghi cuûa kyù sinh gaây beänh + Ñaëc ñieåm giaûi phaãu hoïc cuûa vaät chuû
Heä vi sinh vaät töï nhieân ôû da - Ñoä aåm thaáp vaø pH acid - Heä VSV chuû yeáu laø caùc vi khuaån Gram döông, hieän dieän ôû nôi coù ñoä aåm cao nhö tuyeán moà hoâi, tuyeán nhôøn: Staphylococcus, Coryne-bacterium, Acetinobacter, Pityrosporum, Propionibacterium, Micrococcus
Heä vi sinh vaät ôû vuøng mieäng - Streptococcus, Lactobacillus, Fusobacterium, Veillonella, Coryne-bacterium, Neisseria, Actinomyces - Saâu raêng do hoaït ñoäng cuûa VSV: + Streptococcus sobrinus vaø S. mutans hình thaønh lôùp polysaccharide (glycocalyx) giuùp gaén vaøo beà maët raêng taïo thaønh veát tan raêng (dental plaque), taêng tröôûng laøm caïn kieät oâxi + Vi khuaån lactic acid taïo ra acid höõu cô laøm giaûm pH ôû beà maët raêng, laøm tan thaønh phaàn calcium phosphate cuûa raêng, gaây ra saâu raêng.
Heä vi sinh vaät ñöôøng tieâu hoùa - Lactobacillus, Streptococcus, Bacteroides, Bifidobacterium, Eubacterium, Peptococcus, Peptostreptococcus, Ruminococcus, Clostridium, Escherichia, Klebsiella, Proteus, Enterococcus, Staphylococcus - VSV kî khí vaø kî khí tuøy yù - VSV coù lôïi - VSV leân men thoái - VSV coù lôïi: cung caáp vitamin, hoã trôï bieán döôõng ôû vaät chuû
Heä vi sinh vaät khaùc - Heä VSV ñöôøng hoâ haáp: + Streptococcus, Staphylococcus, Corynebacterium, Neisseria + Hieän dieän beân trong maøng nhaøy ôû cô quan hoâ haáp treân - Heä VSV ñöôøng nieäu - sinh duïc: + Escherichia, Klebsiella, Proteus, Neisseria, Lactobacillus, Corynebacterium, Staphylococcus, Candida, Provotella, Clostridium, Peptostreptococcus - Heä VSV töï nhieân naøy coù lôïi: + Giuùp cô quan hoaït ñoäng bình thöôøng + Ngaên caûn söï xaâm nhieãm cuûa VSV gaây beänh + Moät soá coù khaû naêng xaâm nhieãm vaø gaây beänh boä phaän khaùc cuûa cô theå
Moät soá thuaät ngöõ trong cô cheá gaây beänh cuûa VSV gaây beänh leân vaät chuû - Nhöôïc ñoäc (attenuation): söï giaûm hoaëc maát khaû naêng gaây beänh cuûa VSV - Taïo khuaån laïc (colonization): söï sinh saûn cuûa VSV gaây beänh sau khi gaén ñöôïc leân moâ cuûa vaät chuû - Laây nhieãm (infection): söï nhieãm vaø taêng tröôûng cuûa VSV beân trong vaät chuû - Xaâm nhieãm (invasion): söï xaâm nhaäp vaø lan truyeàn cuûa VSV vaøo vaät chuû - Tính xaâm nhieãm (invasiveness): tính gaây beânh do khaû naêng xaâm nhaäp cuûa VSV gaây beänh vaø lan truyeàn beân trong vaät chuû - Sinh ñoäc toá (toxigenicity): tính gaây beänh do ñoäc toá taïo ra bôûi VSV gaây beänh - Möùc gaây beänh (pathogenicity), möùùc aùc tính (virulence) cuûa kyù sinh vaät: khaû naêng gaây beänh (toång hôïp cuûa tính xaâm nhieãm vaø sinh ñoäc toá) cuûa kyù sinh vaät ôû vaät chuû
Phöông thöùc gaây beänh - Taêng tröôûng taïo sinh khoái ñeå gaây beänh (laøm taét maïch maùu, van tim, ñöôøng trao ñoåi khí trong phoåi...) - Saûn xuaát ngoïai ñoäc toá (exotoxin) gaây toån thöông, gaây beänh leân moâ ñích caùch xa vò trí xaâm nhaäp - Noäi ñoäc toá (endotoxin) laø thaønh phaàn lipopolysaccharide cuûa maøng ngoaøi, ñöôïc phoùng thích vaø gaây beänh khi teá baøo bò cheát
Xaâm nhaäp cuûa VSV gaây beänh vaøo vaät chuû - Thoâng qua söï gaén chuyeân bieät cuûa VSV leân bieåu moâ (specific adherence) - Caùc möùc chuyeân bieät: + Chuyeân bieät moâ (Neisseria gonorrhoeae chæ gaén leân bieåu moâ ñöôøng nieäu - sinh duïc ôû ngöôøi) + Chuyeân bieät kyù chuû - Cô cheá gaén chuyeân bieät qua töông taùc giöõa caùc ñaïi phaân treân beà maët VSV vôùi receptor treân teá baøo kyù chuû - Xaâm nhieãm (invasion): vi khuaån xaâm nhaäp vaøo beân trong cô theå, taêng tröôûng vaø lan nhieãm theo heä tuaàn hoaøn
Taêng tröôûng vaø lan nhieãm - Sau khi xaâm nhaäp vaøo beân trong cô theå, ñeå gaây beänh, VSV caàn phaân chia vaø taêng tröôûng ñeå ñaït ñöôïc maät ñoä coù theå gaây beänh: + Phaân chia taïi vò trí xaâm nhieãm: taïo thaønh khuaån laïc taïi vò trí gaây nhieãm + Xaâm nhieãm vaøo heä baïch huyeát vaø tích tuï taïi haïch baïch huyeát + Xaâm nhieãm vaøo maùu vaø lan truyeàn khaép cô theå - Caùc yeáu toá taêng cöôøng söï taêng tröôûng vaø lan nhieãm cuûa VSV trong vaät chuû: + Nhieät ñoä, pH, theá khöû trong vaät chuû + Nhaân toá aùc tính (virulence factor) ôû daïng caùc enzyme ngoaïi baøo cuûa VSV giuùp VSV phaù vôû caùc thaønh phaàn caáu truùc moâ, tieáp caän nguoàn chaát dinh döôõng trong vaät chuû - Hyaluronidase thuûy phaân keo hyaluronic acid giöõa caùc teá baøo giuùp VSV khueách taùn vaøo nhieàu teá baøo cuûa moâ - Collagenase thuûy phaân collagen laøm tan moâ - Streptokinase thuûy phaân caùc cuïc fibrin (bao quanh nôi teá baøo xaâm nhieãm vaø taïo khuaån laïc) - Protease, nuclease, lipase thuûy phaân caùc ñaïi phaân töû cuûa teá baøo chuû - Caùc yeáu toá haïn cheá söï taêng tröôûng cuûa VSV trong vaät chuû: + Nguoàn chaát dinh döôõng bò giôùi haïn trong vaät chuû + Haøm löôïng thaáp cuûa kim loaïi vi löôïng (Fe2+)
So saùnh ñaëc ñieåm cuûa ngoaïi ñoäc toá (1) vaø noäi ñoäc toá (2) - Hoùa tính: + (1): protein, khoâng beàn nhieät, taïo ra bôûi vi khuaån Gram - vaø + + (2): lipopolysaccharide, beàn nhieät, chæ coù ôû vi khuaån Gram - - Phöông thöùc, trieäu chöùng beänh: + (1): chuyeân bieät teá baøo muïc tieâu vaø phöông thöùc gaây beänh + (2): khoâng chuyeân bieät, soát, tieâu chaûy, noân möõa - Ñoäc tính: + (1): cao, gaây cheát + (2): yeáu, ít khi gaây cheát - Tính khaùng nguyeân: + (1): cao, kích thích söï taïo khaùng theå trung hoøa ñoäc toá (antitoxin) + (2): yeáu, ñaùp öùng mieãn dòch khoâng ñuû ñeå trung hoøa ñoäc toá - Tính toxoid (ñoäc toá bò xöû lyù bôûi formaldehyde) + (1): formaldehyde trung hoøa ñoäc tính nhöng toxoid vaãn coù tính khaùng nguyeân + (2): khoâng - Gaây soát: (1) khoâng gaây soát, (2) gaây soát
Caùc loaïi ngoaïi ñoäc toá - Ñoäc toá teá baøo (cytotoxin): laøm tan teá baøo ñích, öùc cheá söï sinh toång hôïp protein ôû teá baøo ñích - Ñoäc toá A-B (A-B toxin): A vaø B noái coäng hoùa trò, B gaén vaøo thuï quan teá baøo ñích, giuùp A xaâm nhaäp vaø gaây beänh - Ñoäc toá sieâu khaùng nguyeân (super antigen toxin): gaây sieâu ñaùp öùng mieãn dòch ôû vaät chuû
Ñoäc toá teá baøo - Ñoäc toá tan baøo (cytolytic toxin): hemolysin + Ñöôïc saûn xuaát bôûi nhieàu VSV gaây beänh (Clostridium perfringens, Streptococcus pyogenes) + Coù hoaït tính laøm tan teá baøo, ñöôïc phaùt hieän baèng voøng tan huyeát treân hoäp thaïch huyeát + Caùc phöông thöùc taùc duïng: (1) Thuûy phaân phosphatidylcholine cuûa maøng (lecithinase, phospholipase) (2) Thuûy phaân thaønh phaàn sterol cuûa maøng (streptolysin O) (3) Laøm tan teá baøo baïch huyeát (leucocidin)
Ñoäc toá A-B: diptheria toxin - Ñoäc toá baïch haàu (diphtheria toxin): + Cô cheá gaây beänh: ñoaïn A gaén coäng hoùa trò ADP vaøo nhaân toá keùo daøi dòch maõ EF-2 laøm ngöøng dòch maõ ôû teá baøo ñích + Ñoäc toá ñöôïc maõ hoùa bôûi gen tox treân boä gen cuûa phage  + Corynebacterium diphtheriae trôû neân coù tính gaây beänh khi bò nhieãm vaø laøm tan bôûi phage naøy + Fe2+ öùc cheá söï taïo thaønh diphtheria toxin baèng caùch hoaït hoùa repressor ñieàu hoøa söï phieân maõ cuûa gen tox
Ñoäc toá A-B: tetanus toxin (ñoäc toá uoán vaùn) - Gaây beänh baèng caùch taùc ñoäng leân heä thaàn kinh: neurotoxin - Ñoäc toá uoán vaùn (tetanus toxin), do Clostridium tetani tieát ra + Ñoaïn A gaén vaøo ganglioside lipid ôû ñaàu teá baøo thaàn kinh öùc cheá ngaên caûn söï phoøng thích glycine laø chaát daãn truyeàn öùc cheá söï phoùng thích acetylcholine ôû ñaàu daây thaàn kinh vaän ñoäng + Söï phoùng thích lieân tuïc cuûa acetylcholine laøm cô co lieân tuïc gaây ra lieät cô co
Ñoäc toá A-B: botulinum toxin - Ñoäc toá botulinum (botulinum toxin): 7 loaïi, ñoäc tính cöïc maïnh (1mg laøm cheát 106 boï thí nghieäm) + Ñoaïn A gaén vaøo ñaàu daây thaàn kinh vaän ñoäng, ngaên caûn söï phoùng thích acetylcholine gaây lieät cô giaõn + Do Clostridium botulinum nhieãm vaøo thöïc phaåm, gaây ngoä ñoäc + Moät soá loaøi coù gen maõ hoùa ñoäc toá ñöôïc nhaän töø phage
Ñoäc toá A-B: enterotoxin - Gaây beänh baèng caùch taùc ñoäng leân ruoät non, laøm tieát dòch daãn ñeán hieän töôïng tieâu chaûy - Ñöôïc taïo ra bôûi nhieàu bi khuaån nhö Staphylococcus aureus, Clostridium perfringens, Bacillus cereus vaø caùc VSV gaây beänh ñöôøng ruoät nhö Vibrio cholereae, E. coli, Salmonella enteridis - Ñoäc toá taû (cholera toxin): + Goàm moät tieåu phaàn chöùc naêng A vaø 5 tieåu phaàn nhaän dieän B coù ñích laø GM1 glycolipid treân bieåu moâ ruoät non + A hoaït hoùa adenyl cyclase ñeå toång hôïp cAMP kích thích söï tieát Cl- , HCO3- vaøo loøng ruoät, daãn ñeán söï thoaùt nước töø teá baøo vaøo loøng ruoät + Ñöôïc maõ hoùa bôûi hai gen ctxA vaø ctxB + ctxA vaø ctxB chòu söï kieåm soaùt döông bôûi moät protein ñieàu hoøa maõ hoùa bôûi toxR + tox R ñoàng thôøi kieåm soaùt söï bieåu hieän cuûa caùc nhaân toá aùc tính giuùp söï taïo khuaån laïc cuûa V. cholereae ôû thaønh ruoät non