Báo cáo nghiên cứu: Thực trạng, vai trò và tiềm năng của y tế tư nhân

Chia sẻ: Kiếp Này Bình Yên | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:93

Thêm vào BST

Báo xấu

169
lượt xem 33
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Báo cáo này mô tả thực trạng hành nghề y dược tư nhân ở Việt Nam và đánh giá vai trò và tiềm năng của y tế tư nhân trong cung ứng dịch vụ y tế, đáp ứng nhu cầu bảo vệ và chăm sóc sức khỏe ngày càng cao và đa dạng của nhân dân. Mời các bạn cùng tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu: Thực trạng, vai trò và tiềm năng của y tế tư nhân

Ch−¬ng tr×nh hîp t¸c y tÕ ViÖt Nam-Thôy §iÓn Dù ¸n thμnh phÇn ChÝnh s¸ch y tÕ _______________________________________ B¸o c¸o nghiªn cøu Thùc tr¹ng, vai trß vμ tiÒm n¨ng cña y tÕ t− nh©n Hμ Néi, 2/2007
Nh÷ng ng−êi thùc hiÖn Ts. NguyÔn Hoµng Long Ths. D−¬ng §øc ThiÖn Ts. L−u Hoµi ChuÈn Ths. Ph¹m §øc Minh Ths. Phan Thanh Thñy Cn. NguyÔn ThÞ Thu Cóc -ii-
Nh÷ng tõ viÕt t¾t BMTE Bµ mÑ trÎ em BHYT B¶o hiÓm y tÕ BYT Bé Y tÕ BVCSSKND B¶o vÖ ch¨m sãc søc kháe nh©n d©n CBYT C¸n bé y tÕ CSSKB§ Ch¨m sãc søc kháe ban ®Çu DS-KHHG§ D©n sè-KÕ ho¹ch hãa gia ®×nh §B §ång b»ng §T YTQG §iÒu tra y tÕ quèc gia §T MSDC §iÒu tra møc sèng d©n c− KCB Kh¸m ch÷a bÖnh KH KÕ ho¹ch KTGS KiÓm tra gi¸m s¸t HNYDTN Hµnh nghÒ y d−îc t− nh©n PK§KKV Phßng kh¸m ®a khoa khu vùc Q§ QuyÕt ®Þnh SDD Suy dinh d−ìng SK Søc kháe TTB Trang thiÕt bÞ TCTK Tæng côc thèng kª TCYTTG Tæ chøc Y tÕ thÕ giíi TTg Thñ t−íng TYT Tr¹m y tÕ x· TTYT Trung t©m y tÕ TT-GDSK TruyÒn th«ng gi¸o dôc søc kháe YDCT Y d−îc cæ truyÒn YTTN Y tÕ t− nh©n WHO Tæ chøc y tÕ thÕ giíi -iii-
Danh môc c¸c b¶ng vµ h×nh vÏ Danh môc h×nh H×nh 1: Sè l−îng c¬ së y d−îc t− nh©n theo lo¹i h×nh hµnh nghÒ.....................................12 H×nh 2: Sè l−îng bÖnh viÖn vµ gi−êng bÖnh t− nh©n ........................................................12 H×nh 3: B¶n ®å ph©n bè c¸c c¬ së y tÕ t− nh©n t¹i Tp.B¾c Giang, B¾c Giang ..................31 H×nh 4: B¶n ®å ph©n bè c¸c c¬ së y tÕ t− nh©n t¹i huyÖn ViÖt Yªn, B¾c Giang...............32 Danh môc b¶ng B¶ng 1: Sè c¬ së y d−îc t− nh©n n¨m 1998 ......................................................................13 B¶ng 2: Cung cÊp dÞch vô CSSK ë ViÖt Nam n¨m 1997/1998 .........................................16 B¶ng 3: Sè c¬ së hµnh nghÒ cã giÊy chøng nhËn ..............................................................16 B¶ng 4: Sè c¬ së HNYDTN t¹i vïng thµnh thÞ/tæng sè c¶ n−íc 2001 ..............................17 B¶ng 5: Sè l−îng c¸c c¬ së YTTN ë mét sè dÞa ph−¬ng 1998-2001................................17 B¶ng 6. Ph©n bè sè ng−êi hµnh nghÒ y t− nh©n trªn c¶ n−íc theo vïng vµ khu vùc.........18 B¶ng 7: Sè c¬ së y tÕ nhµ n−íc vµ t− nh©n t¹i Tp.B¾c Giang............................................27 B¶ng 8: Sè c¬ së y tÕ nhµ n−íc vµ t− nh©n t¹i huyÖn ViÖt Yªn ........................................28 B¶ng 9: C¸c trang thiÕt bÞ s½n cã t¹i c¬ së t©y y ...............................................................35 B¶ng 10: Trang thiÕt bÞ s½n cã t¹i c¬ së y tÕ y d−îc häc cæ truyÒn ..................................36 B¶ng 11: C¬ cÊu tr×nh ®é chuyªn m«n cña ng−êi hµnh nghÒ............................................37 B¶ng 12: Tû lÖ c¬ së hµnh nghÒ y cã c¸c tµi liÖu tham kh¶o chuyªn m«n .......................37 B¶ng 13: Nguån th«ng tin cËp nhËt kiÕn thøc cña ng−êi hµnh nghÒ y t− nh©n.................38 B¶ng 14: C¸c bÖnh th−êng ®−îc ®iÒu trÞ phæ biÕn nhÊt ....................................................39 B¶ng 15: Ph©n bè tr×nh ®é chuyªn m«n vµ thêi gian ®−îc ®µo t¹o trung b×nh cña c¸c c¸n bé y tÕ ...............................................................................................................................40 B¶ng 16: Ph©n bè ®iÓm ë 2 nhãm y tÕ x· vµ y tÕ t− nh©n .................................................43 B¶ng 17: Tû lÖ c¬ së ®−îc kiÓm tra gi¸m s¸t trong n¨m 2005 (%)...................................44 B¶ng 18: Mét sè lý do lùa chän dÞch vô y tÕ t− nh©n (%).................................................46 B¶ng 19: §¸nh gi¸ chÊt l−îng ho¹t ®éng y tÕ t− nh©n ......................................................47 B¶ng 20: §¸nh gi¸ chÊt l−îng ho¹t ®éng y tÕ t− nh©n ......................................................47 B¶ng 21: §¸nh gi¸ c¬ së vËt chÊt y tÕ t− nh©n..................................................................47 B¶ng 22: §¸nh gi¸ chÊt l−îng ho¹t ®éng y tÕ t− nh©n ......................................................48 B¶ng 23: §¸nh gi¸ chung cña ng−êi d©n vÒ ho¹t ®éng y tÕ t− nh©n .................................48 B¶ng 24: Lý do tham gia hµnh nghÒ y tÕ t− nh©n .............................................................52 B¶ng 25: Tû lÖ c¸n bé c«ng lµm t− ...................................................................................53 -iv-
Môc lôc Danh môc c¸c b¶ng vµ h×nh vÏ ...................................................................iv 1. Đặt vấn đề ................................................................................................1 1.1. Y tÕ t− nh©n ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn...................................................................1 1.2. Y tÕ t− nh©n ë ViÖt nam...........................................................................................4 2. Môc tiªu nghiªn cøu .................................................................................4 2.1 Môc tiªu chung .........................................................................................................6 2.2 Môc tiªu cô thÓ .........................................................................................................6 C©u hái nghiªn cøu .........................................................................................................7 3. §èi t−îng, ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu .......................................................7 3.1 §èi t−îng nghiªn cøu................................................................................................7 3.2 Ph¹m vi vµ ®Þa ®iÓm nghiªn cøu ...............................................................................8 3.3 Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu...........................................................................................8 3.5 Ph−¬ng ph¸p xö lý vµ ph©n tÝch sè liÖu ..................................................................11 4. Tæng quan vÒ thùc tr¹ng hµnh nghÒ y d−îc t− nh©n...........................11 4.1 Thùc tr¹ng ph¸t triÓn y d−îc t− nh©n ......................................................................11 4.1.1 Giai ®o¹n tõ khi ban hµnh Ph¸p lÖnh ®Õn n¨m 1998.......................................13 4.1.2 Giai ®o¹n tõ 1999 ®Õn 2001.............................................................................16 4.1.3 Giai ®o¹n tõ n¨m 2002 ®Õn nay .......................................................................17 4.2 Tæ chøc thùc hiÖn ph¸p luËt vÒ hµnh nghÒ y d−îc t− nh©n .....................................20 5. KÕt qu¶ nghiªn cøu thùc ®Þa ..................................................................27 5.1 B¶n ®å ph©n bè y tÕ t− nh©n....................................................................................27 5.2 Thùc tr¹ng c¸c c¬ së y tÕ t− nh©n t¹i tØnh B¾c Giang..............................................33 5.3. C«ng t¸c qu¶n lý y tÕ t− nh©n ................................................................................43 5.4 Ho¹t ®éng y tÕ t− nh©n tõ gãc ®é ng−êi sö dông dÞch vô........................................46 5.5 Vai trß cña y tÕ t− nh©n trong CSSKND .................................................................48 5.6 Mong muèn vµ nguyÖn väng cña y tÕ t− nh©n ........................................................52 6. KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ..............................................................................57 6.1 KÕt luËn...................................................................................................................57 6.2 KiÕn nghÞ ................................................................................................................59 Tµi liÖu tham kh¶o ......................................................................................87 -v-
1. Đặt vấn đề 1.1. Y tÕ t− nh©n ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn Y tÕ t− nh©n ®−îc x¸c ®Þnh bao gåm tÊt c¶ c¸c nhµ cung cÊp dÞch vô y tÕ n»m ngoµi hÖ thèng y tÕ nhµ n−íc, bÊt kÓ môc tiªu cña hä lµ tõ thiÖn hay th−¬ng m¹i, ®iÒu trÞ bÖnh hay phßng bÖnh. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, khu vùc t− nh©n trë nªn ®ãng vai trß quan träng trong hÖ thèng y tÕ ë nhiÒu n−íc ®ang ph¸t triÓn. ë nhiÒu n−íc, ChÝnh phñ ®ãng vai trß chñ ®¹o trong cung cÊp dÞch vô y tÕ víi môc tiªu ®¶m b¶o tÊt c¶ c¸c nhãm thu nhËp ®−îc tiÕp cËn b×nh ®¼ng víi dÞch vô y tÕ, t×nh tr¹ng søc kháe c¬ b¶n cho toµn bé ng−êi d©n vµ kh¶ n¨ng tiÕp cËn ®Õn ch¨m sãc søc kháe hiÖn ®¹i. §Ó ®¹t ®−îc môc tiªu nµy, nguån lùc cÇn thiÕt ®Ó cung cÊp dÞch vô y tÕ ngµy cµng trë nªn g¸nh nÆng tµi chÝnh cho hÇu hÕt c¸c ChÝnh phñ. H¬n n÷a, bÖnh nh©n ë mét sè n−íc ®ang ph¸t triÓn s½n sµng chi tr¶ chi phÝ y tÕ cho khu vùc y tÕ t− nh©n ®Ó nhËn ®−îc dÞch vô y tÕ tèt h¬n vµ cã kh¶ n¨ng tiÕp cËn cao h¬n. Víi nh÷ng lý do nµy, y tÕ t− nh©n ®· ®−îc huy ®éng tham gia cung cÊp dÞch vô y tÕ, gi¶m bít g¸nh nÆng cña y tÕ nhµ n−íc vµ t¨ng sù lùa chän, ®¸p øng nhu cÇu ch¨m sãc søc kháe cña ng−êi d©n. Ng©n hµng thÕ giíi cho r»ng khu vùc t− nh©n kh«ng nh÷ng t¨ng thªm nguån lùc ®Ó ChÝnh phñ cã thÓ tËp trung nç lùc cña hä cho ng−êi nghÌo vµ c¸c dÞch vô thiÕt yÕu mµ cßn më réng dÞch vô tíi nh÷ng ng−êi ch−a tiÕp cËn ®−îc. Y tÕ t− nh©n chiÕm thÞ phÇn ®¸ng kÓ vµ t¨ng tr−ëng trong thÞ tr−êng cung cÊp dÞch vô ch¨m sãc søc kháe. KÕt qu¶ cña mét nghiªn cøu víi cì mÉu lµ 40 n−íc ®ang ph¸t triÓn cho thÊy trung b×nh 55% b¸c sÜ lµm viÖc trong khu vùc t− nh©n vµ trung b×nh 28% gi−êng bÖnh lµ gi−êng t−. ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, y tÕ t− nh©n chñ yÕu cung cÊp dÞch vô kh¸m ch÷a bÖnh ngo¹i tró, vÝ dô nh− ë Ên ®é y tÕ t− nh©n cung cÊp 80% tæng sè l−ît kh¸m ch÷a bÖnh ngo¹i tró, ë ViÖt nam lµ 60% vµ ë Ai CËp lµ 50%. Cã nh÷ng ý kiÕn cho r»ng y tÕ t− nh©n lµ dµnh cho ng−êi giµu, ng−êi cã kh¶ n¨ng chi tr¶ trong x· héi. Tuy nhiªn, y tÕ t− nh©n ®−îc sö dông thËm chÝ ë c¶ c¸c n−íc nghÌo nhÊt vµ trong c¸c nhãm thu nhËp thÊp. Ng−êi giµu còng nh− ng−êi nghÌo ®Òu t×m kiÕm ch¨m sãc søc kháe t¹i c¸c c¬ së y tÕ t− nh©n, bao gåm c¶ nh÷ng vÊn ®Ò y tÕ c«ng céng quan träng nh− sèt rÐt, lao vµ -1-
bÖnh l©y truyÒn qua ®−êng t×nh dôc. Nguyªn nh©n lùa chän dÞch vô y tÕ t− nh©n ®−îc nªu bëi ng−êi sö dông dÞch vô lµ dÔ tiÕp cËn h¬n, thêi gian chê ®îi ng¾n h¬n, thêi gian më cöa dµi vµ linh ho¹t h¬n, sù s½n cã cña nh©n viªn vµ thuèc, sù tù tin h¬n ®èi víi c¸c bÖnh cã sù kú thÞ cña x· héi nh− l©y truyÒn qua ®−êng t×nh dôc. Dï trong tr−êng hîp nµo, t¨ng c−êng sù tham gia cña khu vùc t− nh©n còng sÏ dÉn ®Õn t¨ng sù t−¬ng t¸c gi÷a hÖ thèng c«ng vµ t− d−íi c¸c h×nh thøc nh− chia sÎ nh©n lùc vµ c¬ së h¹ tÇng. Sù t−¬ng t¸c gi÷a hÖ thèng c«ng vµ t− cã thÓ d−íi nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau bao gåm song song, c¹nh tranh, bæ sung vµ céng t¸c. Song song lµ t×nh tr¹ng mµ hai hÖ thèng cïng tån t¹i nh−ng rÊt Ýt tiÕp xóc víi nhau, ch¼ng h¹n nh− y tÕ t− nh©n ®iÒu trÞ bÖnh t©m thÇn b»ng y häc cæ truyÒn trong khi y tÕ nhµ n−íc ®iÒu trÞ bÖnh nµy b»ng y häc hiÖn ®¹i. C¹nh tranh lµ hÖ thèng c«ng vµ t− cã môc tiªu t−¬ng tù vµ c¹nh tranh cïng trong mét thÞ tr−êng víi hÇu nh− cïng mét m¹ng l−íi kh¸ch hµng. §iÒu nµy cã thÓ lµm t¨ng sù lùa chän cho ng−êi sö dông vµ t¨ng hiÖu qu¶ cho c¶ hai hÖ thèng, nh−ng còng cã thÓ lµm sù l·ng phÝ nh©n ®«i. Bæ sung lµ c¸c ho¹t ®éng hay dÞch vô cña hÖ thèng c«ng vµ t− bæ sung lÉn nhau hoÆc lµ vÒ ®Þa lý vµ ®é bao phñ d©n sè, hoÆc lµ vÒ ph¹m vi c¸c dÞch vô ®−îc cung cÊp, nh− phßng bÖnh do y tÕ nhµ n−íc cung cÊp vµ ®iÒu trÞ do y tÕ t− nh©n cung cÊp. Hîp t¸c lµ hÖ thèng c«ng vµ t− cïng nhau lµm viÖc trªn c¬ së chiÕn l−îc, môc tiªu chung vµ tiªu chuÈn ®¸nh gi¸, gi¸m s¸t thèng nhÊt. Trong thùc tÕ cã sù chång chÐo ®¸ng kÓ gi÷a hÖ thèng c«ng vµ t−. Sù t¸ch biÖt gi÷a hÖ thèng c«ng vµ t− lµ mê nh¹t v× sù tham gia cña cïng mét c¸ thÓ vµo c¶ hai hÖ thèng. C¸n bé ®ang lµm viÖc t¹i khu vùc c«ng ®ång thêi còng thùc hµnh y tÕ t− nh©n. C¸n bé c«ng lµm t− lµ rÊt phæ biÕn ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn vµ th−êng ®−îc xem nh− hÖ qu¶ cña viÖc tr¶ l−¬ng thÊp vµ l−¬ng cè ®Þnh ®èi víi c¸n bé Nhµ n−íc (thùc hµnh y tÕ t− nh©n th−êng ®−îc chi tr¶ tiÒn c«ng trªn c¬ së phÝ theo dÞch vô). Mét nghiªn cøu gÇn ®©y ë nhiÒu n−íc ®ang ph¸t triÓn chØ ra r»ng 87% b¸c sÜ c«ng ho¹t ®éng lµm thªm ngoµi giê, vµ viÖc lµm nµy t¨ng thªm tõ 50% ®Õn 80% thu nhËp cña hä. Cã mét sè t¸c ®éng tÝch cùc cña viÖc b¸c sÜ c«ng lµm t− lµ gi¶m g¸nh nÆng tµi chÝnh ®Ó tuyÓn dông vµ gi÷ ch©n c¸c b¸c sÜ cã kü n¨ng trong hÖ thèng y tÕ nhµ n−íc, t¨ng tiÕp cËn dÞch vô y tÕ víi c¸c b¸c sÜ cã chuyªn m«n cao vµ kinh nghiÖm, gi¶m qu¸ t¶i cho c¸c c¬ së y tÕ nhµ n−íc. Tuy nhiªn còng cã -2-
nhiÒu nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc tõ hiÖn t−îng b¸c sÜ c«ng lµm t−. Thø nhÊt lµ c¹nh tranh vÒ thêi gian, b¸c sÜ dïng thêi gian hä cÇn lµm trong c¬ së y tÕ nhµ n−íc ®Ó thùc hµnh y tÕ t− nh©n. Khi lµm viÖc t¹i c¬ së y tÕ nhµ n−íc, b¸c sÜ c«ng lµm t− cã thÓ kh«ng dµnh toµn bé thêi gian vµ kh¶ n¨ng chuyªn m«n ®Ó ®iÒu trÞ bÖnh nh©n. VÝ dô nh− ë Venezuela, b¸c sÜ vµ y t¸ tr−ëng ®· thay thÕ 1/3 thêi gian lµm viÖc t¹i c¬ së y tÕ nhµ n−íc ®Ó lµm t−. Thø hai lµ m©u thuÉn lîi Ých, b¸c sÜ cã thÓ chuyÓn hoÆc giíi thiÖu bÖnh nh©n tõ c¬ së y tÕ nhµ n−íc vÒ c¬ së t− nh©n cña hä ®Ó ®iÒu trÞ. Thø ba lµ thÊt tho¸t nguån lùc, sù l¹m dông c¬ së h¹ tÇng, trang thiÕt bÞ, vËt t−, thuèc cña c¬ së y tÕ nhµ n−íc ®Ó thùc hµnh y tÕ t− nh©n. ë Uganda, ®iÒu nµy ®· dÉn ®Õn sù thÊt tho¸t ®¸ng kÓ cho c¸c c¬ së y tÕ nhµ n−íc, sè thuèc bÞ mÊt trung b×nh ë c¸c c¬ së ®−îc −íc tÝnh lµ 78%. Thø t− lµ hµnh vi l¹m dông ®iÒu trÞ v× môc ®Ých lîi nhuËn hoÆc ®Ó t¨ng sù tin cËy cña bÖnh nh©n bëi c¸c dÞch vô, xÐt nghiÖm hiÖn ®¹i dÉn ®Õn t¨ng g¸nh nÆng tµi chÝnh cho kh¸ch hµng. Thø n¨m lµ hiÖn t−îng hít v¸ng s÷a (cream skimming), c¸c c¬ së y tÕ t− nh©n chØ phôc vô cho c¸c kh¸ch hµng cã kh¶ n¨ng chi tr¶ vµ cung cÊp c¸c dÞch vô dÔ thu lîi nhuËn vµ ®Èy c¸c tr−êng hîp khã cho c¬ së y tÕ nhµ n−íc. Thø s¸u lµ søc lao ®éng h¹n chÕ, ngoµi thêi gian lµm viÖc t¹i c¬ së y tÕ nhµ n−íc, b¸c sÜ cßn ph¶i lµm thªm 4-6 giê, víi 12-14 giê lµm viÖc/ngµy g©y sù mÖt mái vµ gi¶m chÊt l−îng ®iÒu trÞ trong giê lµm viÖc ë c¬ së y tÕ nhµ n−íc. Thø bÈy lµ ch¶y m¸u chÊt x¸m tõ hÖ thèng y tÕ nhµ n−íc ra hÖ thèng y tÕ t− nh©n, tõ n«ng th«n ra thµnh thÞ v× c¸c ®« thÞ cã nhiÒu c¬ héi vµ thÞ tr−êng kh¸ch hµng víi thu nhËp cao h¬n. ChÊt l−îng dÞch vô so s¸nh gi÷a y tÕ nhµ n−íc vµ y tÕ t− nh©n cã thÓ kh¸c nhau gi÷a c¸c khu vùc trong cïng mét n−íc vµ gi÷a c¸c n−íc víi nhau. Mét nghiªn cøu ë Malaysia cho thÊy y tÕ dù phßng ®−îc cung cÊp bëi y tÕ t− nh©n cã chÊt l−îng kÐm vµ h¹n chÕ h¬n so víi y tÕ Nhµ n−íc. Ng−îc l¹i, c¸c c¬ së t− nh©n ë Gambia l¹i ®−îc b¸o c¸o lµ cung cÊp dÞch vô cã chÊt l−îng cao h¬n dÉn ®Õn ®é bao phñ ®Þa lý lín h¬n vµ cÇu tõ phÝa kh¸ch hµng cao h¬n. T×nh tr¹ng ®iÒu trÞ kÐm chÊt l−îng ë c¸c c¬ së y tÕ t− nh©n ®· ®−îc b¸o c¸o ë mét sè bÖnh nh− lao vµ l©y truyÒn qua ®−êng t×nh dôc, ¶nh h−ëng kh«ng chØ ®èi víi c¸c c¸ thÓ ®−îc ®iÒu trÞ mµ cßn sù l©y nhiÔm trong céng ®ång vµ t×nh tr¹ng kh¸ng thuèc gia t¨ng. Kh¸ch hµng th−êng thiÕu kiÕn thøc -3-
vÒ ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ vµ phßng bÖnh phï hîp nªn chñ yÕu phô thuéc vµo ng−êi cung cÊp dÞch vô. Hä th−êng kh«ng cã kh¶ n¨ng ®¸nh gi¸ chÊt l−îng kü thuËt cña dÞch vô mµ chØ dùa vµo chÊt l−îng tù c¶m nhËn nh− th¸i ®é cña b¸c sÜ, ®iÒu kiÖn c¬ së vËt chÊt. Do ®ã hä dÔ cã nguy c¬ ®èi mÆt víi t×nh tr¹ng thÇy thuèc chuyªn m«n kÐm, sù l¹m dông ®iÒu trÞ vµ thuèc cña ng−êi cung cÊp dÞch vô. ChÊt l−îng dÞch vô y tÕ t− nh©n còng nh− tr×nh ®é chuyªn m«n cña nh÷ng ng−êi hµnh nghÒ vÉn lµ nh÷ng vÊn ®Ò cÇn ph¶i ®−îc xem xÐt vµ ®¸nh gi¸ ®Çy ®ñ h¬n. 1.2. Y tÕ t− nh©n ë ViÖt nam Tr−íc thêi kú §æi míi, hÖ thèng y tÕ ViÖt Nam ®−îc x©y dùng vµ ph¸t triÓn theo ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa. Y tÕ nhµ n−íc ®ãng vai trß chñ ®¹o trong sù nghiÖp ch¨m sãc vµ b¶o vÖ søc kháe nh©n d©n. Hµnh nghÒ y häc cæ truyÒn, thÇy lang, bµ ®ì d©n gian t¹i céng ®ång vÉn tån t¹i, nh−ng ho¹t ®éng nhá lÎ vµ ph©n t¸n. Hä kh«ng ®−îc khuyÕn khÝch ho¹t ®éng nÕu kh«ng tham gia vµo hÖ thèng y tÕ c«ng hoÆc c¸c c¬ së d©n lËp nh− hîp t¸c x·, n«ng tr−êng… N¨m 1986, §¶ng vµ Nhµ n−íc b¾t ®Çu thùc hiÖn chÝnh s¸ch §æi míi. C¬ chÕ kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung ®−îc xo¸ bá. HÖ thèng y tÕ dùa trªn chÕ ®é hîp t¸c ho¸ chÞu nh÷ng t¸c ®éng to lín. C¸c c¬ së nhµ n−íc bÞ xuèng cÊp do thiÕu ®Çu t−. Mét sè l−îng ®¸ng kÓ bÖnh nh©n kh«ng ®−îc ®iÒu trÞ tÝch cùc do thiÕu trang thiÕt bÞ vµ thuèc men cÇn thiÕt. C¸n bé y tÕ còng gÆp nhiÒu khã kh¨n vÒ ®êi sèng. §Ó kh¾c phôc nh÷ng tån t¹i vÒ mÆt c¬ chÕ, nhiÒu chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n−íc ®· ®−îc ban hµnh nh− LuËt b¶o vÖ vµ ch¨m sãc søc khoÎ nh©n d©n, ChØ thÞ 06 cña Ban BÝ th− Trung −¬ng §¶ng vÒ cñng cè vµ hoµn thiÖn m¹ng l−íi y tÕ c¬ së. N¨m 1993, Uû ban th−êng vô Quèc héi ®· ban hµnh Ph¸p lÖnh vÒ hµnh nghÒ y d−îc t− nh©n. Tõ thêi ®iÓm nµy, khu vùc y tÕ t− nh©n ®−îc thõa nhËn chÝnh thøc vµ nhanh chãng ph¸t triÓn m¹nh mÏ, trë thµnh mét bé phËn cÊu thµnh cña hÖ thèng y tÕ ViÖt Nam, ®¸p øng nhu cÇu ch¨m sãc søc khoÎ ngµy cµng cao cña nh©n d©n. NÕu nh− n¨m 1994, c¶ n−íc míi chØ cã 942 c¬ së y t− nh©n cã giÊy phÐp ®¨ng ký th× ®Õn 2001 lµ 27.394 c¬ së 1. N¨m 2003, Quèc héi ®· ban hµnh Ph¸p lÖnh míi vÒ Hµnh 1 B¸o c¸o ®¸nh gi¸ 7 n¨m thùc hiÖn Ph¸p lÖnh hµnh nghÒ y d−îc t− nh©n , Vô Ph¸p chÕ-Bé Y tÕ (2001) -4-
nghÒ y d−îc t− nh©n, t¹o mét hµnh lang ph¸p lý ®Çy ®ñ h¬n cho sù ph¸t triÓn khu vùc y tÕ t− nh©n. Víi sù cã mÆt cña y tÕ t− nh©n, kh¶ n¨ng tiÕp cËn dÞch vô y tÕ cña ng−êi d©n ®−îc c¶i thiÖn. Y tÕ t− nh©n cã thÓ thùc hiÖn ®−îc c¸c s¬ cøu ban ®Çu vµ ®iÒu trÞ ®−îc c¸c bÖnh th«ng th−êng, lµm gi¶m g¸nh nÆng cho y tÕ c«ng ®ång thêi còng gióp cho ng−êi d©n cã nhiÒu sù lùa chän h¬n tuú thuéc vµo møc ®é cña bÖnh vµ kh¶ n¨ng tµi chÝnh. NhiÒu bÖnh nh©n nghÌo kh«ng ph¶i ®Õn c¸c c¬ së y tÕ nhµ n−íc ë xa, do ®ã kh«ng ph¶i tr¶ chi phÝ ®i l¹i kh«ng cÇn thiÕt. Y tÕ t− nh©n còng cã t¸c ®éng lªn y tÕ c«ng, t¹o ra sù c¹nh tranh lµnh m¹nh, thóc ®Èy y tÕ c«ng ph¶i c¶i thiÖn chÊt l−îng dÞch vô, n©ng cao y ®øc, n©ng cÊp trang thiÕt bÞ vµ c¬ së vËt chÊt, ¸p dông c«ng nghÖ cao trong chÈn ®o¸n vµ ®iÒu trÞ. Mét sè vÊn ®Ò trong ho¹t ®éng cña y tÕ t− nh©n còng ®−îc ph¸t hiÖn vµ ph©n tÝch th«ng qua qu¸ tr×nh gi¸m s¸t vµ thanh tra. Do yÕu tè lîi nhuËn, mét sè c¬ së y tÕ t− nh©n thùc hiÖn c¸c kü thuËt ngoµi ph¹m vi ®−îc cÊp phÐp, vi ph¹m c¸c quy tr×nh kü thuËt, g©y ra c¸c biÕn chøng vµ ¶nh h−ëng xÊu ®Õn søc khoÎ ng−êi bÖnh. ViÖc võa kª ®¬n võa b¸n thuèc còng lµ mét vÊn ®Ò th−êng gÆp ®èi víi y tÕ t− nh©n. Thùc tr¹ng lÜnh vùc y tÕ hiÖn nay t¹o ra mét tiÒm n¨ng lín ®Ó y tÕ t− nh©n tham gia c«ng t¸c CSSKND. Tuy nhiªn, c¸c can thiÖp chÝnh s¸ch ®Òu ph¶i dùa trªn nh÷ng b»ng chøng râ rµng vµ cô thÓ. MÆc dï lÜnh vùc t− nh©n ®· ph¸t triÓn trong nhiÒu n¨m, song sè liÖu vÉn cßn t¶n m¸t vµ ch−a ®−îc tËp hîp thµnh hÖ thèng. C¸c b¸o c¸o thèng kª míi ®¬n thuÇn cung cÊp th«ng tin vÒ sè l−îng c¬ së. Sè liÖu cña c¸c cuéc ®iÒu tra møc sèng d©n c− ch−a cho biÕt th«ng tin vÒ hµnh vi cña ng−êi cung cÊp dÞch vô, ®Æc biÖt vÒ khÝa c¹nh hiÖu qu¶ vµ chÊt l−îng dÞch vô. Sè liÖu tõ cuéc §iÒu tra y tÕ quèc gia cho biÕt th«ng tin tæng quan vÒ hÖ thèng y tÕ ViÖt nam, song sè liÖu vÒ khu vùc y tÕ t− nh©n cßn ch−a ®Èy ®ñ vµ chñ yÕu lµ c¸c th«ng tin ®Þnh l−îng, ch−a cã c¸c th«ng tin ®Þnh tÝnh vÒ quan ®iÓm cña nhµ cung cÊp, ng−êi sö dông vµ nhµ qu¶n lý hµnh nghÒ y tÕ t− nh©n. Nh− vËy, cÇn cã mét nghiªn cøu ®Ó ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng khu vùc y tÕ t− nh©n vÒ mét sè ®Æc ®iÓm nh− chÊt l−îng, gi¸ c¶, so s¸nh víi khu vùc y tÕ nhµ n−íc còng nh− c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn ho¹t ®éng cña y tÕ t− nh©n. -5-
Trªn c¬ së ®ã, nghiªn cøu sÏ ®Ò xuÊt c¸c can thiÖp chÝnh s¸ch ®Ó n©ng cao vai trß cña lÜnh vùc y tÕ t− nh©n trong hÖ thèng y tÕ. N¨m 2002, víi sù tµi trî cña tæ chøc Sida Thuþ §iÓn, ViÖn Karolinska (Thôy §iÓn) phèi hîp víi Tr−êng Y tÕ c«ng céng Havard (Hoa Kú) ®· khëi x−íng Ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu vÒ “Y tÕ t− nh©n, vai trß vµ triÓn väng ®ãng gãp trong thùc hiÖn c¸c môc tiªu y tÕ quèc gia” víi sù tham gia cña mét sè ®¬n vÞ nghiªn cøu t¹i c¸c n−íc cã nÒn kinh tÕ ®ang chuyÓn ®æi, trong ®ã cã §¬n vÞ chÝnh s¸ch, Bé Y tÕ víi mét sè ho¹t ®éng nh− trao ®æi kinh nghiÖm, x©y dùng ®Þnh h−íng hîp t¸c. Nghiªn cøu nµy ®¸p øng phôc vô cho nhu cÇu thùc tÕ trong ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ph¸t triÓn y tÕ t− nh©n, ®ång thêi còng thÓ hiÖn sù tham gia tÝch cùc cña ViÖt Nam víi ch−¬ng tr×nh nãi trªn. 2. Môc tiªu nghiªn cøu 2.1 Môc tiªu chung M« t¶ thùc tr¹ng hµnh nghÒ y d−îc t− nh©n ë ViÖt Nam vµ ®¸nh gi¸ vai trß vµ tiÒm n¨ng cña y tÕ t− nh©n trong cung øng dÞch vô y tÕ, ®¸p øng nhu cÇu b¶o vÖ vµ CSSK ngµy cµng cao vµ ®a d¹ng cña nh©n d©n. 2.2 Môc tiªu cô thÓ - Nghiªn cøu thùc tr¹ng cña khu vùc y tÕ t− nh©n (quy m«, lo¹i h×nh ho¹t ®éng, ph©n bè, xu h−íng ph¸t triÓn còng nh− c¸c chÝnh s¸ch ¶nh h−ëng ®Õn ho¹t ®éng cña y tÕ t− nh©n). - ThÝ ®iÓm x©y dùng b¶n ®å ph©n bè c¸c lo¹i h×nh c¬ së y tÕ t− nh©n vµ c¸c c¬ së y tÕ nhµ n−íc t¹i 2 ®Þa ®iÓm nghiªn cøu ®−îc lùa chän; nghiªn cøu c¸c ®Æc tÝnh c¬ b¶n cña c¸c c¬ së nµy (trang thiÕt bÞ, nh©n viªn, dÞch vô cung cÊp, chÊt l−îng dÞch vô). - §¸nh gi¸ vai trß vµ tiÒm n¨ng cña y tÕ t− nh©n (lý do hµnh nghÒ, mong muèn vµ nguyÖn väng cña y tÕ t− nh©n, quan ®iÓm ph¸t triÓn y tÕ t− nh©n tõ gãc ®é cña c¬ quan qu¶n lý, chÝnh quyÒn vµ ng−êi d©n) - §Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p ®Ó ph¸t huy vai trß vµ tiÒm lùc cña y tÕ t− nh©n trong cung øng dÞch vô y tÕ cã chÊt l−îng. -6-
C©u hái nghiªn cøu - HiÖn nay, thùc tr¹ng hµnh nghÒ y tÕ t− nh©n (quy m«, lo¹i h×nh, møc ®é ph¸t triÓn) nh− thÕ nµo? - C¸c chÝnh s¸ch vÒ hµnh nghÒ y tÕ t− nh©n ®· cã nh÷ng t¸c ®éng nh− thÕ nµo ®Õn sù ph¸t triÓn cña y tÕ t− nh©n? - Nh÷ng yÕu tè g× ¶nh h−ëng ®Õn sù ph©n bè cña c¸c c¬ së y tÕ t− nh©n trong mèi liªn hÖ víi khu vùc y tÕ nhµ n−íc vµ c¸c lo¹i h×nh hµnh nghÒ y d−îc t− nh©n kh¸c? - Vai trß vµ tiÒm n¨ng cña y tÕ t− nh©n trong thùc hiÖn c¸c môc tiªu y tÕ quèc gia ë møc ®é nµo? Nhµ n−íc cÇn cã nh÷ng chÝnh s¸ch thÝch hîp g× ®Ó khuyÕn khÝch sù ph¸t triÓn cña y tÕ t− nh©n? Nghiªn cøu nµy tËp trung lµm râ nh÷ng vÊn ®Ò −u tiªn cÇn gi¶i quyÕt cña khu vùc y tÕ t− nh©n. Th«ng tin sÏ ®−îc thu thËp tõ gãc ®é cña ng−êi cung cÊp dÞch vô, ng−êi sö dông dÞch vô vµ nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch/qu¶n lý y tÕ th«ng qua c¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu kh¸c nhau: tæng quan tµi liÖu s½n cã, ph©n tÝch sè liÖu thø cÊp, kiÓm kª trang thiÕt bÞ vµ quan s¸t trùc tiÕp, pháng vÊn dùa trªn bé c©u hái, th¶o luËn nhãm tËp trung, pháng vÊn s©u. Nghiªn cøu sÏ ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ khung ph¸p lý cho ho¹t ®éng y tÕ t− nh©n vµ ¶nh h−ëng cña nã ®Õn ho¹t ®éng cña y tÕ t− nh©n, c«ng t¸c qu¶n lý y tÕ t− nh©n, sö dông vµ chÊt l−îng dÞch vô, mong muèn vµ nguyÖn väng cña y tÕ t− nh©n. C¸c th«ng tin nµy sÏ gióp c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ®−a ra nh÷ng gi¶i ph¸p thùc tÕ ®Ó ph¸t huy vai trß vµ tiÒm n¨ng cña y tÕ t− nh©n. 3. §èi t−îng, ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 3.1 §èi t−îng nghiªn cøu Theo Ph¸p lÖnh hµnh nghÒ y d−îc t− nh©n do Uû ban th−êng vô Quèc héi ban hµnh n¨m 2003, cã 5 lo¹i h×nh hµnh nghÒ y d−îc t− nh©n lµ: - Hµnh nghÒ y - Hµnh nghÒ y d−îc häc cæ truyÒn - Hµnh nghÒ d−îc - Hµnh nghÒ v¾c xin, sinh phÈm y tÕ - Hµnh nghÒ trang thiÕt bÞ y tÕ. -7-
Trong ph¹m vi cña nghiªn cøu nµy, do h¹n chÕ vÒ thêi gian vµ nguån lùc, nªn tËp trung vµo 2 lo¹i h×nh hµnh nghÒ (i) hµnh nghÒ y vµ (ii) hµnh nghÒ y d−îc cæ truyÒn. 3.2 Ph¹m vi vµ ®Þa ®iÓm nghiªn cøu - §èi víi nghiªn cøu bµn giÊy: ph¹m vi nghiªn cøu lµ tÊt c¶ c¸c c¬ së và c¸ nh©n hµnh nghÒ y tÕ t− nh©n trªn toµn quèc. - §èi víi nghiªn cøu thùc ®Þa: tØnh B¾c Giang vµ 2 huyÖn thÞ lµ ViÖt Yªn (vïng n«ng th«n) vµ Tp. B¾c Giang (thµnh thÞ). 3.3 Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 3.4.1 Nghiªn cøu bµn giÊy (desk study) + Môc ®Ých: tæng hîp vµ ph©n tÝch c¸c sè liÖu vµ th«ng tin s½n cã ®Ó m« t¶ thùc tr¹ng y tÕ t− nh©n trªn c¶ n−íc (quy m«, lo¹i h×nh, dÞch vô cung cÊp), c«ng t¸c qu¶n lý vµ gi¸m s¸t ho¹t ®éng y tÕ t− nh©n. + Nguån sè liÖu/th«ng tin: o C¸c B¸o c¸o hµng n¨m cña Bé Y tÕ liªn quan ®Õn HNYDTN o §iÒu tra y tÕ quèc gia 2001/02 o §iÒu tra møc sèng d©n c− 1997/98, 2002/04 o C¸c b¸o c¸o nghiªn cøu liªn quan ®Õn y tÕ t− nh©n ®· c«ng bè 3.4.2. Nghiªn cøu thùc ®Þa Nghiªn cøu c¾t ngang ®−îc triÓn khai trong 2 n¨m 2005 vµ 2006, bao gåm ®iÒu tra ®Þnh l−îng (thùc tr¹ng c¬ së y tÕ t− nh©n, kiÕn thøc ng−êi hµnh nghÒ y t− nh©n) tõ th¸ng 7 ®Õn th¸ng 12 n¨m 2005, ®iÒu tra ®Þnh tÝnh vµ pháng vÊn ng−êi sö dông dÞch vô y tÕ t− nh©n tõ th¸ng 6 ®Õn th¸ng 8 n¨m 2006. - X©y dùng b¶n ®å c¬ së y tÕ: Môc ®Ých nh»m (i) m« t¶ sù ph©n bè cña c¸c c¬ së y d−îc nhµ n−íc vµ t− nh©n (theo lo¹i h×nh ho¹t ®éng, m« h×nh tæ chøc, ®Þnh h−íng ho¹t ®éng); (ii) x¸c ®Þnh mèi liªn hÖ gi÷a c¸c c¬ së y tÕ nhµ n−íc víi t− nh©n, gi÷a c¸c lo¹i c¬ së t− nh©n vµ ¶nh h−ëng kinh tÕ x· héi ®Õn ph©n bè c¬ së t− nh©n; (iii) lµm c¬ së x©y dùng khung chän mÉu ®Ó ®iÒu tra c¸c c¬ së y tÕ t− nh©n. Quy tr×nh thùc hiÖn nh− sau: -8-
§iÒu tra viªn lµ c¸n bé Phßng Y tÕ Tp. B¾c Giang vµ huyÖn ViÖt Yªn ®−îc cung cÊp b¶n ®å hµnh chÝnh cña x·/ph−êng (khæ A0) vµ phiÕu th«ng tin chung vÒ c¬ së y tÕ (xem phô lôc 1). §iÒu tra viªn ®Õn c¸c TYT c¸c x·/ph−êng lµm viÖc víi tr−ëng TYT ®Ó liÖt kª c¸c c¬ së y tÕ trªn ®Þa bµn, bao gåm (i) c¬ së y tÕ nhµ n−íc (bÖnh viÖn, c¸c trung t©m thuéc hÖ dù phßng, tr¹m y tÕ x·); (ii) c¬ së y d−îc t− nh©n (hµnh nghÒ y, hµnh nghÒ y d−îc cæ truyÒn vµ d−îc t− nh©n, bao gåm c¬ së cã giÊy phÐp vµ kh«ng cã giÊy phÐp hµnh nghÒ); ®ång thêi x¸c ®Þnh täa ®é t−¬ng ®èi cña c¬ së trªn b¶n ®å trªn giÊy. PhiÕu th«ng tin c¬ b¶n vÒ c¬ së y tÕ vµ täa ®é c¸c c¬ së ®−îc nhËp vµo phÇn mÒm Arcview 3.2. §©y lµ phÇn mÒm øng dông GIS ®· ®−îc phæ biÕn réng r·i, cã kh¶ n¨ng qu¶n lý d÷ liÖu ®Þa lý, dÔ sö dông vµ th©n thiÖn víi ng−êi dïng. Sau ®ã, phÇn mÒm ArcView ®−îc sö dông ®Ó vÏ toµn bé c¸c c¬ së y tÕ trªn b¶n ®å sè. - §iÒu tra thùc tr¹ng c¸c c¬ së y tÕ t− nh©n: dùa trªn danh s¸ch c¸c c¬ së y tÕ t− nh©n ®· ®−îc x¸c ®Þnh khi x©y dùng b¶n ®å c¸c c¬ së y tÕ, tÊt c¶ c¸c c¬ së y t− nh©n vµ c¬ së y d−îc häc cæ truyÒn t− nh©n t¹i 2 ®Þa bµn nghiªn cøu ®Ó tiÕn hµnh ®iÒu tra thùc tr¹ng cña c¬ së. C¸c th«ng tin thu thËp bao gåm: c¬ së h¹ tÇng, trang thiÕt bÞ, nh©n lùc, ho¹t ®éng kh¸m ch÷a bÖnh, ®µo t¹o, c«ng t¸c kiÓm tra gi¸m s¸t … §iÒu tra viªn lµ c¸n bé Phßng Y tÕ ®Õn trùc tiÕp c¬ së ®Ó pháng vÊn chñ c¬ së hoÆc ng−êi ®iÒu hµnh trùc tiÕp b»ng bé c©u hái ®−îc thiÕt kÕ tr−íc (xem phô lôc 2). Tæng sè c¬ së dù kiÕn ®−îc ®iÒu tra lµ 124 (72 c¬ së t©y y vµ 52 c¬ së YDCT), trong ®ã 117 c¬ së ®ång ý tham gia ®iÒu tra, tû lÖ tr¶ lêi lµ 94%. - Th¶o luËn nhãm vµ pháng vÊn s©u ng−êi hµnh nghÒ y tÕ t− nh©n: §èi t−îng pháng vÊn lµ ng−êi hµnh nghÒ y t− nh©n hiÖn ®ang lµm t¹i c¬ së nhµ n−íc vµ ng−êi hµnh nghÒ y tÕ t− nh©n hoµn toµn. Néi dung pháng vÊn bao gåm nh÷ng vÊn ®Ò tån t¹i hiÖn nay, mong ®îi vµ kiÕn nghÞ cña nh÷ng ng−êi hµnh nghÒ y tÕ t− nh©n ®èi víi c¸c chÝnh s¸ch vµ khung ph¸p lý hiÖn nay ®Ó gióp y tÕ t− nh©n ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ h¬n... + Sè cuéc th¶o luËn nhãm lµ 4 cuéc x 2 huyÖn = 8 cuéc (4 th¶o luËn nhãm ng−êi hµnh nghÒ lµ c¸n bé nhµ n−íc vµ 4 th¶o luËn nhãm ng−êi hµnh nghÒ y tÕ t− nh©n hoµn toµn). -9-
+ Sè cuéc pháng vÊn s©u ng−êi hµnh nghÒ y tÕ t− nh©n: 2 cuéc/huyÖn x 2 huyÖn = 4 ng−êi (2 ng−êi hµnh nghÒ y vµ 2 ng−êi hµnh nghÒ YDCT). - Pháng vÊn s©u chÝnh quyÒn vµ c¸c cÊp qu¶n lý y tÕ t− nh©n: §èi t−îng pháng vÊn lµ l·nh ®¹o vµ c¸n bé qu¶n lý y tÕ t− nh©n t¹i Së Y tÕ, c¸n bé Phßng y tÕ, tr−ëng tr¹m y tÕ x·. Néi dung pháng vÊn vÒ quan ®iÓm ho¹t ®éng cña y tÕ t− nh©n nh− m« h×nh ho¹t ®éng, chÊt l−îng, vai trß vµ sù ph¸t triÓn cña y tÕ t− nh©n trong chñ tr−¬ng x· héi ho¸ c¸c ho¹t ®éng y tÕ cña Nhµ n−íc. + Së Y tÕ: 2 cuéc pháng vÊn s©u (1 l·nh ®¹o Së vµ 1 c¸n bé qu¶n lý) + Phßng Y tÕ: 2 cuéc pháng vÊn s©u (l·nh ®¹o phßng y tÕ) + TYT x·: 1 pháng vÊn/x· x 2 x· x 2 huyÖn= 8 cuéc - Pháng vÊn ng−êi sö dông dÞch vô y tÕ t− nh©n. §èi t−îng pháng vÊn lµ ng−êi ®· sö dông dÞch vô y tÕ t− nh©n trong vßng 4 tuÇn tr−íc ngµy pháng vÊn. T¹i mçi huyÖn nghiªn cøu, dùa trªn danh s¸ch c¸c c¬ së y tÕ t− nh©n (y t− nh©n vµ y d−îc häc cæ truyÒn t− nh©n) ®· thu thËp ®−îc, chän ngÉu nhiªn 10 c¬ së y tÕ. T¹i mçi c¬ së, chän 10 bÖnh nh©n ®· sö dông dÞch vô y tÕ t− nh©n gÇn nhÊt ®Ó pháng vÊn sö dông bé c©u hái ®· ®−îc thiÕt kÕ tr−íc. Néi dung pháng vÊn vÒ lý do lùa chän c¬ së y tÕ, dÞch vô, chÊt l−îng, gi¸ c¶, møc ®é hµi lßng vÒ ho¹t ®éng y tÕ t− nh©n. §iÒu tra viªn lµ c¸n bé §¬n vÞ chÝnh s¸ch cã nhiÒu kinh nghiÖm pháng vÊn ng−êi d©n. Sè ng−êi ®−îc pháng vÊn lµ 10 ng−êi x 10 c¬ së x 2 huyÖn= 200 ng−êi - §¸nh gi¸ chÊt l−îng y tÕ t− nh©n th«ng qua kü n¨ng xö lý t×nh huèng (tracer). §Ó ®¸nh gi¸ chÊt l−îng dÞch vô y tÕ t− nh©n trong mèi t−¬ng quan víi chÊt l−îng dÞch vô y tÕ c«ng, nghiªn cøu ®· tiÕn hµnh pháng vÊn ng−êi hµnh nghÒ y t− nh©n vÒ xö lý c¸c bÖnh th−êng gÆp ë céng ®ång. §èi t−îng ®−îc chän lµ 65 ng−êi trùc tiÕp tham gia kh¸m vµ ®iÒu trÞ bÖnh nh©n t¹i c¸c c¬ së t©y y t− nh©n. 2 bÖnh ®−îc chän lµ nhiÔm khuÈn h« hÊp cÊp tÝnh ë trÎ em (bÖnh cÊp tÝnh) vµ t¨ng huyÕt ¸p ë ng−êi cao tuæi (bÖnh m¹n tÝnh). §©y lµ 2 bÖnh t−¬ng ®èi phæ biÕn ë céng ®ång; cã nhiÒu ng−êi ®Õn c¸c c¬ së y tÕ t− nh©n ®Ó ®iÒu trÞ, tiªu chuÈn chÈn ®o¸n vµ ®iÒu trÞ kh¸ râ rµng vµ t×nh tr¹ng bÖnh cã thÓ ®−îc c¶i thiÖn nÕu nh− nhËn ®−îc c¸c can thiÖp thÝch hîp. -10-
C¸c c©u hái pháng vÊn ®−îc x©y dùng dùa theo quy tr×nh ®iÒu trÞ chuÈn cña Tæ chøc y tÕ thÕ giíi. Ng−êi pháng vÊn ®−a ra t×nh huèng bÖnh vµ c¸c c©u hái (kh«ng gîi ý) ®Ó ng−êi tr¶ lêi ®−a ra quyÕt ®Þnh ph−¬ng thøc chÈn ®o¸n vµ ®iÒu trÞ. §Ó so s¸nh chÊt l−îng y tÕ t− víi y tÕ c«ng, nghiªn cøu còng lùa chän c¸c c¸n bé trùc tiÕp kh¸m vµ ®iÒu trÞ bÖnh nh©n t¹i mçi tr¹m y tÕ x· trªn 2 ®Þa bµn nghiªn cøu ®Ó tiÕn hµnh pháng vÊn sö dông bé c©u hái t−¬ng tù ®· sö dông ®Ó pháng vÊn y tÕ t− nh©n (xem phô lôc 4). Tæng sè cã 72 c¸n bé y tÕ c«ng ®−îc pháng vÊn. 3.5 Ph−¬ng ph¸p xö lý vµ ph©n tÝch sè liÖu - C¸c sè liÖu s½n cã ®−îc thu thËp tõ c¸c nguån tµi liÖu ®· nªu trªn ®−îc ph©n lo¹i vµ s¾p xÕp theo chñ ®Ò nghiªn cøu, sau ®ã ph©n tÝch vµ viÕt thµnh b¶n b¸o c¸o tæng quan chung; - C¸c sè liÖu nghiªn cøu thùc ®Þa: ®èi víi c¸c sè liÖu ®Þnh tÝnh, nhãm nghiªn cøu sö dông ph−¬ng ph¸p m· hãa më ph©n lo¹i theo chñ ®Ò nghiªn cøu; ®èi víi sè liÖu ®Þnh l−îng: sö dông phÇn mÒm Stata 8.0 ®Ó ph©n tÝch sè liÖu. - C¸c sè liÖu ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh l−îng sau khi ®−îc ph©n tÝch sÏ ®−îc hoµn thiÖn vµ viÕt thµnh b¸o c¸o tæng hîp cuèi cïng. 4. Tæng quan vÒ thùc tr¹ng hµnh nghÒ y d−îc t− nh©n 4.1 Thùc tr¹ng ph¸t triÓn y d−îc t− nh©n HiÖn nay ë ViÖt Nam ch−a cã mét hÖ thèng thu thËp th«ng tin ®Þnh kú vÒ y tÕ t− nh©n. Do ®ã, viÖc ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ sù ph¸t triÓn cña y tÕ t− nh©n gÆp nhiÒu khã kh¨n. Trong b¸o c¸o nµy, c¨n cø theo c¸c thêi ®iÓm Bé Y tÕ tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ c«ng t¸c hµnh nghÒ y d−îc t− nh©n, sù ph¸t triÓn cña y tÕ t− nh©n ®−îc chia thµnh 3 giai ®o¹n (i) giai ®o¹n tõ khi ban hµnh Ph¸p lÖnh ®Õn n¨m 1998, thêi ®iÓm ®¸nh gi¸ 5 n¨m thùc hiÖn Ph¸p lÖnh hµnh nghÒ y d−îc t− nh©n; (ii) giai ®o¹n tõ 1999-2001, thêi ®iÓm Bé Y tÕ tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ 7 n¨m thùc hiÖn Ph¸p lÖnh vµ (iii) giai ®o¹n tõ 2002 ®Õn nay. Y tÕ t− nh©n ®−îc phÐp chÝnh thøc ho¹t ®éng ë ViÖt nam tõ n¨m 1989 vµ cã c¸c quy ®Þnh ph¸p lý tõ n¨m 1993 víi sù ra ®êi cña Ph¸p lÖnh hµnh -11-
nghÒ y d−îc t− nh©n. Hµnh lang ph¸p lý thuËn lîi ®· gióp khu vùc y tÕ t− nh©n ph¸t triÓn nhanh chãng vµ ®a d¹ng hãa. Y tÕ t− nh©n ®· gãp phÇn ®¸ng kÓ vµo cung cÊp dÞch vô y tÕ, c¶ kh¸m ch÷a bÖnh vµ phßng bÖnh. §iÒu tra møc sèng d©n c− 1993 vµ 1998 cho thÊy 60% sè ng−êi èm ®· ®Õn c¸c c¬ së y tÕ t− nh©n ®Ó kh¸m ch÷a bÖnh. Tuy nhiªn, ng−êi bÖnh th−êng chØ t×m ®Õn c¸c c¬ së y tÕ t− nh©n trong tr−êng hîp bÖnh nhÑ vµ ®iÒu trÞ ngo¹i tró. Nh×n chung, qua ba giai ®o¹n ph¸t triÓn, c¸c lo¹i h×nh y tÕ t− nh©n ®Òu cã sù ph¸t triÓn vÒ sè c¬ së, sè gi−êng bÖnh. Sè l−îng c¸c c¬ së trªn thùc tÕ cßn lín h¬n do nhiÒu c¬ së hµnh nghÒ y tÕ t− nh©n mµ kh«ng ®¨ng ký kinh doanh, nh÷ng ng−êi cung cÊp dÞch vô ®¬n lÎ kh«ng cã phßng kh¸m, thµy lang ®Õn kh¸m ch÷a bÖnh t¹i nhµ lµ rÊt phæ biÕn, ®Æc biÖt lµ ë c¸c vïng n«ng th«n. H×nh 1: Sè l−îng c¬ së y d−îc t− nh©n theo lo¹i h×nh hµnh nghÒ 70000 60000 50000 40000 30000 20000 10000 0 1993 1993-1998 1999-2001 2002-2005 Tæng sè c¬ së YTTN HN Y t− nh©n HN D−îc t− nh©n YHCT t− nh©n H×nh 2: Sè l−îng bÖnh viÖn vµ gi−êng bÖnh t− nh©n -12-
40 3000 35 2500 30 2000 25 20 1500 15 1000 10 500 5 0 0 1993 1998 2001 2005 Sè bÖnh viÖn t− nh©n Sè gi−êng bÖnh t− Nguån: Tr©m TTL. Hµnh nghÒ y d−îc t− nh©n víi chÝnh s¸ch vµ ph¸p luËt. T¹p chÝ chÝnh s¸ch vµ x· héi häc y tÕ. 1999. 1:22; Bé Y tÕ (Vô Ph¸p chÕ). B¸o c¸o ®¸nh gi¸ 7 n¨m thùc hiÖn Ph¸p lÖnh hµnh nghÒ y d−îc t− nh©n. 2001; Vô ®iÒu trÞ. 4.1.1 Giai ®o¹n tõ khi ban hµnh Ph¸p lÖnh ®Õn n¨m 1998 - VÒ quy m« vµ sù ph¸t triÓn cña y tÕ t− nh©n: TÝnh ®Õn ngµy 30/10/1998 c¶ n−íc cã kho¶ng 41.667 c¬ së y d−îc t− nh©n, trong ®ã cã 16.836 c¬ së kh¸m ch÷a bÖnh t−, chiÕm 47,6%; d−îc cã 14.112 chiÕm 34,0%, y d−îc häc cæ truyÒn cã 7.015 c¬ së chiÕm 16,8%, ngoµi ra cßn mét sè lo¹i h×nh kh¸c nh− kinh doanh trang thiÕt bÞ, cai nghiÖn ma tuý, xoa bãp (24). Trªn c¶ n−íc cã 4 bÖnh viÖn t− nh©n víi 225 gi−êng bÖnh b»ng 0,24% so víi tæng sè gi−êng bÖnh cña c¸c bÖnh viÖn trªn c¶ n−íc. Ngoµi ra cã 9 phßng kh¸m ®a khoa, 7.005 phßng kh¸m t− nh©n cña b¸c sÜ (phßng m¹ch), 3.432 phßng kh¸m chuyªn khoa (r¨ng-hµm-mÆt, tai- mòi-häng, s¶n phô khoa...), 550 c¬ së dÞch vô kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh, 6 c¬ së y tÕ cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi. VÒ d−îc cã 5.192 nhµ thuèc t−, 8.822 ®¹i lý thuèc b¸n lÎ cho c¸c doanh nghiÖp, 168 doanh nghiÖp vµ c«ng ty kinh doanh d−îc t− nh©n. VÒ Y d−îc cæ truyÒn cã 4.748 phßng chÈn trÞ, 415 c¬ së ch©m cøu xoa bãp, 105 c¬ së dÞch vô ®iÒu d−ìng vµ phôc håi chøc n¨ng b»ng y häc cæ truyÒn. B¶ng 1: Sè c¬ së y d−îc t− nh©n n¨m 1998 Sè c¬ së Sè l−îng Tû lÖ % C¬ së y t− nh©n 16.836 47,6 C¬ së YDCT t− nh©n 7.015 16,7 -13-
D−îc 14.112 33,6 Kh¸c 4.034 9,6 Tæng sè 41.997 100 Nguån : B¸o c¸o thùc tr¹ng hµnh nghÒ y d−îc t− nh©n, Bé Y tÕ 1998 - VÒ ho¹t ®éng cña c¸c lo¹i h×nh hµnh nghÒ y d−îc t− nh©n : + Y t− nh©n: ph¸t triÓn m¹nh ë vïng ®ång b»ng, thµnh phè, n¬i mµ kinh tÕ ph¸t triÓn nhanh, vÝ dô trong n¨m 1998, ë Hµ Néi 54,51% tæng sè bÖnh nh©n ®Õn kh¸m ch÷a bÖnh ë c¸c c¬ së y tÕ t− nh©n, ë thµnh phè Hå ChÝ Minh lµ 32,06% vµ ë H¶i Phßng lµ 37,03% (25). Tuy nhiªn phÇn lín y tÕ t− nh©n chñ yÕu tham gia kh¸m ch÷a bÖnh th«ng th−êng (kÓ c¶ ®a khoa vµ chuyªn khoa) ë tuyÕn c¬ së. + Y d−îc cæ truyÒn t− nh©n: YDCT t− nh©n trong thêi kú nµy kh«ng nh÷ng ph¸t triÓn rÊt nhanh ë mäi n¬i trong céng ®ång mµ nhiÒu l−¬ng y tr−íc ®©y lµm l©u n¨m ë tr¹m y tÕ còng ra ngoµi lµm t−. Cã nhiÒu nguyªn nh©n ®−a ®Õn t×nh tr¹ng nµy, nh−ng quan träng nhÊt lµ trong sè c¸n bé y tÕ ë tr¹m y tÕ x· ®−îc Nhµ n−íc cÊp l−¬ng kh«ng cã l−¬ng y. Nh÷ng ng−êi hµnh nghÒ YDCT ë x·, th«n gåm c¸c l−¬ng y tù do, c¸c chi héi YDCT x·, thÇy thuèc T©y y nh−ng dïng c¸c ph−¬ng ph¸p chÈn trÞ YDCT, t¹i vïng nói cßn cã nh÷ng ng−êi b¸n thuèc YDCT t¹i c¸c chî. Mét sè chïa, c¸c nhµ tu hµnh còng tæ chøc kh¸m ch÷a bÖnh cã khi b¸n thuèc lÊy tiÒn. + D−îc t− nh©n : do c¬ chÕ thÞ tr−êng n¨ng ®éng, hÖ thèng d−îc t− nh©n ph¸t triÓn rÊt nhanh trªn toµn quèc, ®Æc biÖt lµ m¹ng l−íi b¸n lÎ. Nguån ®Çu t− kh«ng chØ lµ tõ trong n−íc mµ cßn tõ n−íc ngoµi. NhiÒu c«ng ty thuèc n−íc ngoµi ®· më v¨n phßng ®¹i diÖn t¹i ViÖt Nam. T×nh tr¹ng thiÕu thuèc kh«ng cßn x¶y ra th−êng xuyªn nh− tr−íc ®©y, kÓ c¶ vïng nói, vïng s©u vïng xa, chÊt l−îng thuèc vµ gi¸ c¶ dÇn dÇn æn ®Þnh. - VÒ nh©n lùc hµnh nghÒ y tÕ t− nh©n: cã thÓ chia ra lµm 2 nhãm: + Ng−êi hµnh nghÒ t− hoµn toµn. PhÇn lín lµ sè y, b¸c sÜ, c¶ qu©n vµ d©n y vÒ h−u, mét sè Ýt ra tr−êng ch−a cã viÖc lµm ë y tÕ c«ng nªn lµm chung víi nh÷ng c¸n bé y tÕ kh¸c cã giÊy phÐp ®¨ng ký. Theo B¸o c¸o ®iÒu tra cña Bé Y tÕ (26), n¨m 1998 cã kho¶ng 71.000 ng−êi cã chuyªn m«n y d−îc ë thÞ tr−êng tù do, ngoµi ngµnh y tÕ Nhµ n−íc, nh−ng chØ cã 16% lµ -14-
hµnh nghÒ y d−îc t− nh©n, 13% lµm nh©n viªn y tÕ t×nh nguyÖn, cßn 71% lµm nghÒ kh¸c hoÆc kh«ng lµm g×. + Y, b¸c sÜ c«ng lµm t− ngoµi giê: hoÆc t¹i c¬ së riªng hoÆc t¹i c¸c khoa kÕt hîp c«ng - t− ë c¸c bÖnh viÖn c«ng. Sè nµy t¨ng lªn rÊt nhanh sau khi cã Ph¸p lÖnh cña Nhµ n−íc. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra n¨m 1996 cña Bé Y tÕ (27, 28), sè b¸c sÜ c«ng ®ang lµm viÖc t¹i c¸c c¬ së y tÕ Nhµ n−íc lµm t− chiÕm 82,8% sè b¸c sü lµm t−. - VÒ sö dông dÞch vô y tÕ t− nh©n: theo thèng kª ch−a ®Çy ®ñ, −íc tÝnh mçi n¨m c¸c c¬ së t− nh©n kh¸m ch÷a bÖnh b»ng YDCT cã tíi 20 triÖu l−ît ng−êi, trung b×nh mçi c¬ së 7-10 l−ît ng−êi/ngµy(28). §Ó so s¸nh ta cã b¶ng d−íi ®©y. -15-