Báo cáo thực tập: Một số giải pháp nhằm thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp huyện Bảo Yên tỉnh Lào Cai

Chia sẻ: Le Dinh Thao | Ngày: | Loại File: DOCX | Số trang:58

Thêm vào BST

Báo xấu

418
lượt xem 178
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Báo cáo thực tập: Một số giải pháp nhằm thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp huyện Bảo Yên tỉnh Lào Cai gồm 3 chương trình bày một số vấn đề lý luận về cơ cấu kinh tế nông nghiệp, thực trạng và một số giải pháp nhằm thúc đẩy sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp huyện Bảo Yên tỉnh Lào Cai.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo thực tập: Một số giải pháp nhằm thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp huyện Bảo Yên tỉnh Lào Cai

Báo cáo thực tập “Một số giải pháp nhằm thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp huyện Bảo Yên tỉnh Lào Cai”
2 MỤC LỤC ĐẶT VẤN ĐỀ ................................ ............................................................. 5 MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI ............................................... 6 Kết cấu đề tài : ............................................................................................ 7 CHƯƠNG I ................................................................................................ . 7 I. C ơ cấu kinh tế. ........................................................................................ 7 1. Khái niệm cơ cấu kinh tế. ....................................................................... 7 2. Phân loại cơ cấu kinh tế. ........................................................................ 7 2.1. C ơ cấu kinh tế theo ngành................................................................... 8 2.2. C ơ cấu kinh tế theo thành phần kinh tế ............................................ 8 2.3. C ơ cấu kinh tế theo vùng. .................................................................... 9 II. CHUY ỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ................................................... 9 1. Khái niệm:................................................................ ............................... 9 1. 1. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế. ................................ ............................... 9 2. Vai trò chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp đối với sự phát triển của tỉnh, của nền kinh tế. ................................................................ ......... 11 2.1 Vai trò chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp đối với sự phát triển của tỉnh Lào Cai(1)..................................................................................... 11 2.2. Vai trò chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp đối với sự phát triển của nền kinh tế. ......................................................................................... 12 3. Nhân tố ảnh hưởng đến chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp...... 14 3.1. Nhân tố điều kiện tự nhiên ................................................................ 14 3.2. Nhân tố kinh tế - xã hội ..................................................................... 15 3.3 Nhân tố về tổ chức kỹ thuật ............................................................... 16 4. Chỉ tiêu phản ánh hiệu quả chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp. ................................................................................................ ................... 17 4.1. Nhóm chỉ tiêu phản ánh cơ cấu kinh tế và hiệu quả cơ cấu phát triển kinh tế........................................................................................................ 17 4.2. Nhóm chỉ tiêu phản ánh chuyển dịch cơ cấu kinh tế và hiệu quả chuyển dịch cơ cấu kinh tế ................................ ....................................... 18 III. Những kinh nghiệm chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn............................................................................................................ 19 1. Kinh nghiệm chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn ở tỉnh Gia lai. ............................................................................................... 19 2. Kinh nghiệm chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiêp ở tỉnh Quảng Ngãi. .......................................................................................................... 20
3 CHƯƠNG II ................................................................ ............................. 22 I. ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN – KINH TẾ - XÃ H ỘI. ................................ 22 1. Về điều kiện tự nhiên (1) ........................................................................ 22 1.1. V ề đất đai ................................ ........................................................... 22 1.2. V ề khí hâu .......................................................................................... 25 1.3. V ề thuỷ văn ........................................................................................ 26 2. Về kinh tế xã hội ................................................................ ................... 27 2.1. Tình hình phát triển kinh tế xã hội của huyện Bảo Yên giai đoạn 2004 - 2006 (1)................................................................ ............................. 27 Biểu 1 : Tình hình phát triển kinh tế xã hội của huyện Bảo Yên ........... 28 Giai đoạn 2004 - 2006 ............................................................................... 28 2.2. So sánh một số chỉ tiêu kinh tế nông nghiệp của huyện đối với tỉnh Lào Cai ...................................................................................................... 28 Biểu 2 : So sánh một số chỉ tiêu kinh tế nông nghiệp của huyện............ 29 Bảo Yên với tỉnh Lào Cai năm 2006 ........................................................ 29 2.3. Tình hình dân số và lao động ............................................................ 29 Biểu 3 : Dân số và lao động năm 2006 huyện Bảo Yên ........................... 30 2.4 Các lĩnh vực xã hội ............................................................................. 30 3. Hệ thống kết cấu cơ sở hạ tầng của huyện (1) ...................................... 31 3.1. Giao thông .......................................................................................... 31 3.2. Thuỷ lợi .............................................................................................. 31 3.3. Điện lưới ................................................................ ............................. 31 3.4. H ệ thống dịch vụ nông nghiệp........................................................... 32 4. Đánh giá chung về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội ảnh hưởng đến cơ cấu phát triển kinh tế nông nghiệp của huyện. .................................. 32 4.1. Những thuận lợi và nguồn lực phát triển ................................ ......... 32 4.2. Những khó khăn hạn chế................................................................... 32 II. THỰC TRẠNG VỀ CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NÔNG NGHIỆP. ................................................................................................... 33 1. Khái quát thực trạng chuyên dịch cơ cấu nông nghiệp huyện Bảo Yên ................................................................................................ ................... 33 Biểu 4 : Chuyển dịch cơ cấu giá trị sản xuất nông nghiệp ..................... 34 2.1. Thực trạng chuyển dịch cơ cấu ngành trồng trọt ............................ 34 Biểu 5 : Diện tích gieo trồng và cơ cấu diện tích gieo trồng ................... 35
4 2.2. Thực trạng cơ cấu ngành chăn nuôi ................................................. 36 Biểu 6 : đàn gia súc gia cầm huyện Bảo Y ên giai đoạn 2004 – 2006 ...... 36 2.3. Thực trạng phát triển ngành dịch vụ nông nghiệp .......................... 37 3. Thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo vùng lãnh thổ .............................................................................................................. 37 3.1. Khái quát về vùng lãnh thổ của huyện ............................................. 37 3.2. Thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo vùng ...... 38 III. ĐÁNH GIÁ CHUNG QUÁ TR ÌNH CHUY ỂN DỊCH C Ơ CẤU KINH TẾ NÔNG NGHIỆP CỦA HUYỆN BẢO Y ÊN ........................... 39 1. Những kết quả, nguyên nhân đạt được ............................................... 39 2. Những tồn tại yếu kém và nguyên nhân .............................................. 40 2.1. Những tồn tại, yếu kém ..................................................................... 40 2.2. Nguyên nhân tồn tại........................................................................... 41 CHƯƠNG III ............................................................................................ 42 I. Phương hướng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp thời gian tới. ................................................................................................ ................... 42 Biểu 7 : Mục tiêu phát triển kinh tế nông nghiệp huyện Bảo Yên ......... 44 2.1. Phương hướng chuyển dịch cơ cấu ngành trồng trọt. ..................... 45 2.2. Phương hướng chuyển dịch cơ cấu ngành chăn nuôi ...................... 46 2.3. Phương hướng chuyển dịch cơ cấu theo lãnh thổ ............................ 46 II. C ÁC GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NHẰM CHUYỂN DỊCH C Ơ C ẤU KINH TẾ NÔNG NGHIỆP HUYỆN BẢO YÊN TỈNH LÀO CAI ........ 47 1. Quy hoạch bố trí lại các ngành sản xuất nông nghiệp theo hướng chuyên môn hoá ........................................................................................ 47 7. Đẩy mạnh công tác khuyến nông ......................................................... 53 8.2. Bảo vệ môi trường tự nhiên............................................................... 55 III. KIẾN NGHỊ ....................................................................................... 57 Bảo Yên, ngày 15 tháng 01 năm 2007 ........................................................ 58 Đặng Văn Dụng ........................................................................................ 58
5 ĐẶT VẤN ĐỀ Sự phát triển và thịnh vượng của mỗi quốc gia đều được lấy kinh tế làm thước đo tiêu chuẩn với mục tiêu dân giàu nước mạnh, xã hội phồn vinh. Trong cơ cấu kinh tế, nông nghiệp là một ngành quan trọng trong quá trình phát triển kinh tế không chỉ đối với nước ta mà với nhiều nước trên thế giới. Muốn phát triển kinh tế thì nông nghiệp là một trong những lĩnh vực cần đặc biệt quan tâm và “Nhận thức đúng vai trò của nó trong chiến lược phát triển kinh tế và thực hiện đồng bộ hàng loạt những vấn đề liên quan đến nông nghiệp”. (1) Một trong những vấn đề nhằm đẩy mạnh phát triển kinh tế đó là sự chuyển đổi cơ cấu kinh tế. Trong chuyển dịch cơ cấu kinh tế nói chung, cơ cấu phát triển kinh tế nông nghiệp nói riêng là vấn đề quan trọng hiện nay của nhiều nước trên thế giới, đặc biệt là đối với các nước đang phát triển trong đó có Việt Nam. Mấu chốt là tìm các giải pháp có hiệu quả khả thi đưa vào thực tiễn để chuyển dịch cơ cấu đạt kết quả nhanh và có tính b ền vững cao nhằm tăng giá trị thu nhập trên một đơn vị diện tích đ ất canh tác. Việt Nam là một nước nền kinh tế chủ yếu là sản xuất nông nghiệp. Năm 2005 “Trong GDP tỷ trọng nông, lâm nghiệp và thuỷ sản còn 20,9%”(2), chiếm đến 80% dân số sống, lao động, làm việc trong ngành sản xuất nông nghiệp. Nên đây là một vấn đề đang được các ngành, các cấp quan tâm, coi đó là một giải pháp quan trọng, cơ bản để đẩy mạnh phát triển kinh tế nông nghiệp, nông thôn theo hướng sản xuất hàng hóa nhằm từng bước công nghiệp hoá - hiện đại hóa nông nghiệp nông thôn. Tuy nhiên trong cơ cấu kinh tế nông nghiệp vẫn chiếm tỷ trọng cao “Trong nông nghiệp, sản xuất chưa gắn kết chặt chẽ và có hiệu quả cao với thị trường; việc đ ưa tiến bộ khoa học, công nghệ vào sản xuất còn chậm; công nghiệp hoá, hiện đại hóa nông nghiệp và nông thôn vẫn còn lúng túng” (3), sản xuất chủ yếu vẫn tập trung vào trồng trọt, lĩnh vực chăn nuôi và dịch vụ trong nông nghiệp vẫn chưa được chú trọng. Như vậy để nhanh chóng làm thay đổi bộ mặt của kinh tế nông nghiệp đòi hỏi cấp bách phải có các giải pháp chủ yếu nhằm khuyến khích chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp. Đây là một yêu cầu quan trọng và có tính cấp thiết trong giai đoạn hiện nay. Hòa cùng công cuộc đổi mới của đất nước, nền kinh tế của huyện Bảo Yên trong những năm qua mặc dù đ ã có nhiều chuyển biến, nhưng cơ bản nền kinh tế của huyện còn mang nặng dấu ấn một nền nông nghiệp sản xuất nhỏ, manh mún mang tính chất cá thể nhỏ lẻ, tự cung tự cấp, sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp diễn ra chậm. Theo số liệu nguồn Niên giám (1). Kinh tế nông nghiệp lý thuyết và thực tiễn. Tác giả TS. Đinh Phi Hổ, NXB Thống kê - 2003, tr 3. (2). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X của Đảng, tr 145. (3). Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ X của Đảng, tr 164.
6 thống kê huyện Bảo Yên năm 2006, trong lĩnh vực Ngành Nông nghiệp : Ngành trồng trọt chiếm 64,99%, ngành chăn nuôi chiếm 34,89%. Trong nội bộ Ngành trồng trọt : tỷ trọng cây lương thực còn chiếm tới 49,8%, cây công nghiệp ngắn ngày (đậu, lạc) chiếm 7,2%, cây công nghiệp dài ngày (chè, quế) chiếm 20,8%, cây ăn quả chiếm 16,2%, các loại cây thực phẩm chiếm 6 %. Để khai thác một cách triệt để lợi thế của huyện, nhanh chóng thay đổi bộ mặt nông nghiệp nông thôn, từng bước hình thành các vùng chuyên canh và nguyên liệu phù hợp với điều kiện của từng tiểu vùng kinh tế trên địa bàn huyện thì chuyển dịch cơ cấu nền kinh tế nông nghiệp là m ột vấn đề quan trọng mang tính cấp thiết. Xuất phát từ những yêu cầu trên nhằm giúp kinh tế nông nghiệp huyện Bảo Yên tìm ra những giải pháp, bước đi trong những năm tới đạt hiệu quả cao nhất. Em đã chọn và tiến hành nghiên cứu đề tài : “Một số giải pháp nhằm thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp huyện Bảo Yên tỉnh Lào Cai”. Đ ây là một vấn đề có ý nghĩa trong việc nghiên cứu khoa học và giải quyết những vấn đề thực tiễn cấp bách đang được đặt ra trong phát triển kinh tế nông nghiệp ở nước ta nói chung và ở huyện Bảo Yên - Lào Cai nói riêng. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI H ệ thống hoá một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, phân tích đánh giá về thực trạng cơ cấu và chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp ở huyện Bảo Yên, đánh giá những mặt đ ã đạt được, những hạn chế và những vấn đề đặt ra cần giải quyết. Trên cơ sở đó đưa ra những quan điểm, phương hướng, mục tiêu và các giải pháp nhằm chuyển dịch cơ cấu và phát triển kinh tế nông nghiệp của huyện Bảo Yên trong những năm tiếp theo. Nội dung chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn rất đa dạng, nhưng xuất phát từ tình hình cụ thể của huyện Bảo Yên và nguồn tài liệu để nghiên cứu tham khảo. Vì vậy đề tài chỉ tập trung nghiên cứu các nội dung chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp và sự chuyển đổi của nội dung này trong 3 năm (2004- 2006) và những giải pháp chuyển dịch cơ cấu và phát triển kinh tế nông nghiệp của huyện Bảo Y ên trong giai đoạn 2007 - 2010. Để hoàn thành các mục tiêu nghiên cứu trên đề tài tập trung vào các phương pháp nghiên cứu : phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử; phân tích hệ thống, thống kê kinh tế; tổng hợp, kế thừa những kết quả đ ã nghiên cứu những vấn đề có liên quan đến chuyên đề ở các cơ quan trung ương và địa phương.
7 K ết cấu đề tài : - Đ ặt vấn đề. - C hương I : Một số vấn đề lý luận về cơ cấu kinh tế nông nghiệp. - Chương II : Thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp huyện Bảo Yên tỉnh Lào Cai. - C hương III : Một số giải pháp nhằm thúc đẩy sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp huyện Bảo Yên tỉnh Lào Cai. V ới những kiến thức đ ã được trang bị, em trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ của PGS-TS Lê Thị Anh Vân, giảng viên trực tiếp hướng dẫn viết đề tài, các thầy cô Khoa Khoa học quản lý trường Đại học Kinh tế quốc dân, các đồng chí lãnh đ ạo Huyện uỷ, Hội đồng nhân dân, Uỷ ban nhân dân huyện Bảo Yên, Văn phòng HĐND - UBND huyện, Phòng Kinh tế, Phòng Thống kê và một số phòng ban cơ quan chuyên môn khác trên đ ịa bàn huyện đã tạo điều kiện và cung cấp tài liệu giúp đỡ để hoàn thành đề tài. CHƯƠNG I MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ CƠ CẤU KINH TẾ NÔNG NGHIỆP. I. Cơ cấu kinh tế. 1. Khái niệm cơ cấu kinh tế. Cơ cấu kinh tế là tổng thể các mối quan hệ tỷ lệ về số lượng và chất lượng tương đối ổn định của các bộ phận kinh tế trong những điều kiện về thời gian và không gian nhất định của nền kinh tế. 2. Phân loại cơ cấu kinh tế. Cũng như cơ cấu kinh tế nói chung, nội dung của cơ cấu kinh tế nông nghiệp(KTNN) bao gồm : cơ cấu ngành, cơ cấu vùng lãnh thổ, cơ cấu thành phần kinh tế, cơ cấu kỹ thuật. Sự phân công lao động theo ngành là cơ sở hình thành cơ cấu ngành, sự phân công lao động phát triển ở trình độ cao, càng tỷ mỷ thì sự phân công chia ngành càng đa dạng và sâu sắc. Trong lịch sử phát triển xã hội loài người trong thời gian dài kinh tế nông nghiệp chủ yếu là trồng trọt, chăn nuôi chưa phát triển, những nước kém phát triển tỷ trọng trong trồng trọt trong nông nghiệp chiếm rất cao, đại bộ phận nông dân chủ yếu tham gia lao động trồng trọt chỉ có số ít là kết hợp và chăn nuôi. Cùng với sự phát triển của lực lượng sản xuất và tiến bộ khoa học - kỹ thuật đặc biệt sự phát triển của nông nghiệp hiện đại, cơ cấu KTNN được cải biến nhanh chóng theo hướng sản xuất hàng hóa, công nghiệp hoá, hiện đại hoá (CNH, HĐH.)
8 2.1. Cơ cấu kinh tế theo ngành. H iện nay trong nông nghiệp không chỉ bao gồm ngành trồng trọt và chăn nuôi nó còn gồm cả ngành lâm nghiệp và d ịch vụ nông nghiệp. Do vậy trong cơ cấu ngành còn phải xét tới sự chuyển dịch của ngành lâm nghiệp và ngành dịch vụ. Cơ cấu ngành của KTNN bao gồm các nhóm ngành trồng trọt, chăn nuôi, dịch vụ nông nghiệp và lâm nghiệp. Trong mỗi nhóm ngành lại được chia thành những ngành hẹp hơn. Trong trồng trọt lại chia thành cây lương thực, cây công nghiệp, cây thực phẩm, cây ăn quả, cây dược liệu… Trong lĩnh vực chăn nuôi được phân chia thành : đại gia súc, tiểu gia súc, gia cầm… Kinh nghiệm trong nước và thế giới cho thấy chuyển dịch cơ cấu KTNN mang tính qui luật: từ trồng trọt mở ra lâm nghiệp, ngư nghiệp, chăn nuôi, sản xuất hàng hóa. Trong một thời gian khu vực kinh tế nước ta chậm chuyển biến, nông nghiệp chiếm vị trí chủ yếu, cơ cấu chậm chuyển dịch nguyên nhân chủ yếu là lực lượng sản xuất kém phát triển, năng suất lao động thấp, phân công lao động chưa cụ thể sâu sắc nên tình trạng thiếu lương thực kéo dài. Từ 1990 trở lại đây sản xuất lương thực đạt được thành tựu to lớn, đưa giống lúa có năng suất và chất lượng cao vào gieo trồng đ ã tạo thành sản phẩm hàng hoá để xuất khẩu; do vậy làm cho cơ cấu KTNN chuyển dịch nhanh chóng theo hướng có hiệu quả. Những nước có trình độ kém phát triển nông nghiệp chiếm đại bộ phận trong nền kinh tế thì sự phát triển của lực lượng sản xuất đặc biệt là tiến bộ khoa học kỹ thuật ứng dụng vào làm cho cơ cấu kinh tế chuyển dịch nhanh chóng theo hướng CNH, HĐH. 2.2. Cơ cấu kinh tế theo thành phần kinh tế Trong suốt thời kỳ bao cấp ở nước ta trước đây, cơ cấu kinh tế trong nông nghiệp chuyển biến chậm, chỉ tồn tại hai loại hình kinh tế : kinh tế quốc doanh và kinh tế tập thể. Đến đại hội VI của Đảng với nội dung chuyển nền kinh tế nước ta sang nền kinh tế thị trường có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa thì nền kinh tế phát triển đa dạng và nhiều thành phần. Đáng chú ý trong quá trình chuyển dịch cơ cấu thành phần kinh tế nổi lên các xu thế sau : đó là sự tham gia của nhiều thành phần kinh tế trong đó : kinh tế hộ nổi lên thành kinh tế độc lập, tự chủ, đây là thành phần kinh tế năng động nhất, tạo ra sản phẩm hàng hóa p hong phú đa dạng cho x ã hội. Trong quá trình phát triển kinh tế hộ chuyển từ sản xuất tự cung tự cấp sang sản xuất hàng hóa nhỏ tiến tới hình thành các trang trại, nông trại (sản xuất hàng hóa lớn). Thành phần kinh tế quốc doanh có xu hướng giảm mạnh. Nhà nước đang có biện pháp sắp xếp, rà soát lại, hoặc chuyển sang các chức năng khác cho phù hợp với điều kiện hiện nay. Thành phần kinh tế tập thể
9 (kinh tế HTX) cũng chuyển đổi chức năng của mình sang các hợp tác x ã (HTX) kiểu mới làm chức năng hướng dẫn sản xuất và công tác dịch vụ phục vụ cho nguyện vọng của các hộ nông dân mà trước đây chức năng của HTX là trực tiếp điều hành sản xuất. Như vậy sự phát triển đa dạng của các thành phần kinh tế cùng với việc chuyển đổi chức năng của nó làm cơ cấu thành phần kinh tế trong nông nghiệp có những chuyển biến mạnh mẽ theo hướng phát huy hiệu quả của các thành phần kinh tế. 2.3. Cơ cấu kinh tế theo vùng. Sự phân công lao động theo ngành kéo theo sự phân công lao động theo lãnh thổ đó là hai mặt của một quá trình gắn bó hữu cơ với nhau. Sự phân công lao động theo ngành bao giờ cũng diễn ra trên những vùng lãnh thổ nhất định, nghĩa là cơ cấu vùng lãnh thổ chính là việc bố trí các ngành trong sản xuất nông nghiệp theo không gian cụ thể nhằm khai thác mọi ưu thế tiềm năng to lớn. Ở đây, xu thế chuyển dịch cơ cấu vùng lãnh thổ đi vào chuyên môn hóa và tập trung hóa hình thành những vùng sản xuất hàng hóa lớn tập trung có hiệu quả cao với các vùng chuyên môn hóa khác, gắn cơ cấu của từng khu vực với cơ cấu kinh tế của cả nước. Trong từng vùng lãnh thổ coi trọng chuyên môn hóa kết hợp với phát triển tổng hợp đa dạng. Để hình thành cơ cấu vùng lãnh thổ hợp lý thì cần bố trí các ngành trên vùng hợp lý, để khai thác đầy đủ tiềm năng của từng vùng. Đặc biệt cần bố trí các ngành chuyên môn hóa dựa trên những lợi thế so sánh từng vùng đó là những vùng có đất đai tốt, khí hậu phù hợp, đường giao thông thuận lợi và các khu công nghiệp có sẵn. II. CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ. 1. Khái niệm: Chuyển dịch cơ cấu kinh tế là giành một phần tài nguyên của một bộ phận kinh tế này cho một bộ phận kinh tế khác theo hướng có lợi hơn, đáp ứng nhu cầu sản phẩm xã hội và tăng thu nhập của người lao động. 1. 1. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế. Lực lượng sản xuất phát triển gắn liền với phân công lao động xã hội, chi phối sự hình thành và biến đổi của cơ cấu kinh tế. Khi nền kinh tế tự cấp tự túc thì lực lượng sản xuất trì trệ kém phát triển dẫn đến cơ cấu KTNN chậm chuyển biến. Chuyển nền kinh tế thuần nông sang sản xuất hàng hóa thì lực lượng sản xuất và phân công lao động xã hội mới phát triển ở trình độ cao. Mặt khác sự phát triển của lực lượng sản xuất và phân công lao động x ã hội là xu thế tất yếu khách quan của sự phát triển xã hội. Vì vậy chuyển dịch cơ cấu KTNN cũng là một tất yếu khách quan. Trong điều kiện nước ta hiện nay, điều kiện tự nhiên tương đối thuận lợi, nguồn lao động trẻ dồi dào
10 nhưng vẫn ở dạng tiềm năng chưa được huy động và khai thác đầy đủ, hợp lý. Bởi vậy rất cần thiết để chuyển dịch cơ cấu kinh tế. Mục tiêu của chuyển dịch cơ cấu phải dựa trên cơ sở tiềm năng sẵn có hình thành cơ cấu mới nhằm khai thác có hiệu quả tiềm năng đó tạo ra một tỷ suất hàng hóa lớn hơn, hiệu quả kinh tế ngày càng cao, bền vững góp phần đắc lực vào quá trình tăng trưởng kinh tế đất nước. Thực hiện đ ường lối đổi mới kinh tế đất nước do Đảng ta khởi xướng và lãnh đạo, nền kinh tế thị trường đang ngày một phát triển và tác động mạnh mẽ vào mọi lĩnh vực, mọi ngành nghề trên địa bàn cả nước. Theo cơ chế đó mọi thành phần kinh tế, mọi khu vực sản xuất kinh doanh tiến hành sản xuất phải nắm vững và bám sát thị trường. Trong nền kinh tế hàng hóa phát triển các yếu tố sản xuất như : tài nguyên, sức lao động, công nghệ, các sản phẩm dịch vụ tạo ra và ngay cả chất xám đều được coi là đối tượng mua bán, là hàng hóa và cơ cấu KTNN trong cơ chế thị trường cũng phải đảm bảo và tuân thủ các mối quan hệ đó. Trong nền kinh tế thị trường giá cả điều tiết hành vi của người sản xuất từ đó tạo ra một thiết chế làm nảy sinh mối quan hệ tỷ lệ nhất định trong cơ cấu kinh tế, vấn đề đặt ra là bằng nhận thực và hành động các cơ quan hoạch định chính sách, của các nhà quản lý có giải pháp điều chỉnh thông qua hệ thống các chính sách kinh tế định hướng cho sự dịch chuyển cơ cấu kinh tế hiệu quả cao nhất. Những vấn đề có một cơ cấu kinh tế hiệu quả cao trong nền kinh tế thị trường thì cơ cấu đó phải thoả m ãn đ ược những yêu cầu của thị trường đặt ra. Như vậy chuyển dịch cơ cấu KTNN phải xuất phát từ những căn cứ mà thị trường đòi hỏi và phải thỏa mãn tốt mọi nhu cầu thị trường. 1.2. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp K hái niệm chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp: Cơ cấu kinh tế nông nghiệp là tổng thể các mối quan hệ tỷ lệ về số lượng và chất lượng tương đối ổn định của các ngành sản xuất nông nghiệp trong những điều kiện về thời gian và không gian nhất định của nền kinh tế. Cơ cấu kinh tế nói chung và cơ cấu KTNN nói riêng không phải là b ất biến mà sẽ vận động phát triển và chuyển hoá từ cơ cấu cũ sang cơ cấu kinh tế mới. Sự chuyển dịch đó đ òi hỏi phải có thời gian và phải trải qua những bậc thang nhất định của sự phát triển. Đầu tiên là sự thay đổi về lượng, khi lượng đ ã tích luỹ đến độ nhất định tất yếu dẫn đến sự thay đổi về chất. Đó là quá trình chuyển hóa dần từ cơ cấu kinh tế cũ thành cơ cấu kinh tế mới phù hợp và có hiệu quả hơn. Tất nhiên quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp nhanh hay chậm tuỳ thuộc vào nhiều yếu tố trong đó sự tác động của con người có ý nghĩa quan trọng. Do vậy chuyển dịch cơ cấu KTNN đến trạng thái phát triển tối ưu đạt được hiệu quả, thông qua các tác động điều khiển có ý thức, định hướng của con người, trên cơ sở nhận thức và vận dụng đúng đắn các qui luật khách quan.
11 2. Vai trò chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp đối với sự phát triển của tỉnh, của nền kinh tế. 2.1 Vai trò chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp đối với sự phát triển của tỉnh Lào Cai(1). Trong thời gian qua sản xuất nông lâm nghịêp chuyển dich theo hướng tích cực. Góp phần xoá đói giảm nghèo đạt được nhiều kết quả. Giá trị sản xuất nông - lâm - ngư nghiệp đạt 1.176 tỷ đồng, tăng b ình quân hàng năm 9,51%. Từ năm 2000 đến năm 2005 tỷ trọng ngành trồng trọt giảm từ 72,9% xuống còn 70,2%; chăn nuôi và dịch vụ tăng từ 27,1% lên 29,9%. Giá trị sản xuất trên một đơn vị diện tích canh tác tăng từ 8 triệu đồng lên 14 triệu đồng. Thành tựu vượt trội về nông nghiệp là tăng mạnh về năng xuất và sản lượng cây lương thực. Việc qui hoạch sản xuất hàng hoá được quan tâm đ ã và đang hình thành các vùng chuyên canh lúa, ngô, đ ạu tương, rau, quả hàng hoá. Công tác khuyến nông, khuyến lâm, khuyến ngư, ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất được đẩy mạnh. Trên 85% diện tích được cấy giống lúa năng xuất cao. Nhiều cây con có năng xuất, chất lượng và giá trị kinh tế cao được đưa vào sản xuất , thử nghiệm và từng bước sản xuất đại trà như giống hoa cao cấp, cây ăn quả ôn đới, cây dược liệu. Chăn nuôi phát triển theo hướng hàng hoá, nhất là chăn nuôi đại gia súc, bình quân hàng năm đàn trâu tăng 4,5%, đàn bò 5,3%, đ àn lợn 6,5%, đàn gia cầm 5,5%. Công tác tuyển trọn giống được chú trọng như sinh hoá đàn bò, nạc hoá đàn lợn, phục tráng con giống địa phương có tính vượt trội như bò vàng Xi Ma Cai, trâu Bảo Y ên. Thuỷ sản có bước phát triển mới, chuyển một số diện tích sản xuất lương thực kém hiệu quả sang nuôi trồng thuỷ sản. Diện tích nuôi trồng thuỷ sản 1.152 ha tăng 24% so với năm 2000; Giá trị thuỷ sản tăng bình quân hàng năm 13,1%. Một số giống thuỷ sản mới được đưa vào sản xuất như tôm càng xanh, cá rô phi đơn tính, chép lai ba mầu... đang hình thành; phát triển cá mô hình nuôi cá hồi, cá tầm nước lạnh ở vùng cao. Công tác bảo vệ và phát triển rừng đ ược quan tâm, kinh tế lâm nghiệp phát triển mang tính toàn diện. Phát triển rừng phòng hộ gắn với kinh tế, môi trường sinh thái và du lịch, hình thành vùng nguyên liệu cho công nghiệp chế biến: Bảo tồn và phát triển thêm nhiều loại cây quý hiếm. Một số cây trồng vừa có chức năng phòng hộ vừa có giá trị kinh tế được đưa vào sản xuất như măng bát độ, dổi tàu, lát Mê Xi Cô... Từng b ước x ã hội hoá nghề rừng với sự tham gia của các thành phần kinh tế. Tỷ lệ tán che phủ rừng tăng từ 37,2% năm 2000 lên 44,3%. Kinh tế trang trại phát triển ở quy mô vừa và nhỏ, toàn (1) Báo cáo chính trị của BCH đảng bộ tỉnh Lào Cai lần thứ XIII- nhiệm lỳ 2005 – 2010)
12 tỉnh có 200 trang trại, chủ yếu tập trung ở huyện Bảo Thắng, Bát Xát, Bảo Yên. Có 169 hợp tác xã với gần 9000 xã viên và 13.780 lao động. Các hợp tác xã sau khi chuyển đổi, củng cố đã và đang thích ứng với cơ chế mới, sản xuất kinh doanh có hiệu quả hơn. Diện mạo nông thôn có nhiều đổi mới, đời sống vật chất, tinh thần của nông dân, nông thôn được cải thiện, thu nhập hộ gia đình tăng 2,2 lần. Hoạt động dịch vụ, sản xuất tiểu thủ công nghiệp ở khu vực nông thôn có bước phát triển, một số ngành nghề chuyền thống được khôi phục. Bước đầu được thực hiện cơ giới hoá trong một số khâu sản xuất và bảo quản sau thu hoạch. Cơ cấu thu nhập khu vực nông thôn có sự thay đổi tích cực, sản xuất nông nghiệp chiếm 88, 54%, sản xuất tiểu thủ công nghiệp 1,45% và dịch vụ 10%. Hàng năm dành 60% - 70% vốn đầu tư phát triển cho vùng nông thôn (đ ạt 2.500 tỷ đồng). Đến năm 2003 có 100% số xã có đ ường ô tô đến trung tâm xã. Đến năm 2005 có 75% số xã có điện lưới quốc gia, 62% số hộ dân được sử dụng điện, 70% số hộ dân được sử dụng nước hợp vệ sinh, 12.584 hộ được hỗ trợ tấm lợp, sắp xếp ổn định dân cư 6.970 hộ, số hộ có nhà xây kiên cố và bán kiên cố nông thôn tăng 5%. Thu nhập bình quân hộ gia đình nông thôn tăng từ 6,6 triệu đồng lên 13,5 triệu đồng. Có 18.700 hộ sản xuất kinh doanh giỏi, 30.600 hộ giầu và khá, tỷ lệ hội đói nghèo còn 41,01%... Mục tiêu trong thời gian tới là chuyển dịch mạnh cơ cấu kinh tế nội ngành nông lâm nghiệp theo hướng nâng cao tỷ trọng chăn nuôi và dịch vụ. Đặc biệt là chăn nuôi đ ại gia súc, thuỷ sản và phát triển rừng kinh tế. Đầu tư khai thác có hiệu quả lợi thế về công nghiệp, du lịch và kinh tế cửa khẩu để tạo bước đột phá trong chuyển dịch cơ cấu kinh tế nói chung và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. 2.2. Vai trò chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp đối với sự phát triển của nền kinh tế. “Nông nghiệp là một trong những ngành sản xuất vật chất quan trọng của nền kinh tế quốc dân. Hoạt động nông nghiệp không những gắn liền với các yếu tố kinh tế, xã hội mà còn gắn với các yếu tố tự nhiên. Nông nghiệp theo nghĩa rộng gồm có : trồng trọt, chăn nuôi, lâm nghiệp và thuỷ sản có vị trí hết sức quan trọng nó đáp ứng vào quá trình tăng trưởng và phát triển kinh tế xã hội của cả nước và của từng địa phương. Đ ặc trưng trong nông nghiệp ruộng đất là tư liệu sản xuất đặc biệt. Đối tượng của sản xuất là những cây trồng vật nuôi. Trong sản xuất nông nghiệp, sự hoạt động của lao động và tư liệu sản xuất có tính thời vụ, được tiến hành trên một địa b àn rộng lớn và mang tính khu vực. Nông nghiệp giữ vai trò quan trọng trong chiến lược phát triển kinh tế. Đặc biệt là trong giai đoạn đầu quá trình công nghiệp hóa, tốc độ tăng trưởng của nông nghiệp ảnh hưởng quyết định đến tốc độ tăng
13 trưởng chung của nền kinh tế. Do đó nghiên cứu mối quan hệ về vai trò nông nghiệp đối với phát triển kinh tế có ý nghĩa quan trọng cả khía cạnh lý thuyết và thực tiễn. Hầu hết các nước đang phát triển rơi vào cái bẫy của tình trạng “vòng lẩn quẩn của nghèo khổ” Các yếu tố trong sơ đồ vừa là “nhân” vừa là “quả” đã hình thành một vòng lẩn quẩn làm cho nhiều quốc gia khó thoát khỏi tình trạng nghèo đói - kém phát triển. Khía cạnh kinh tế xuất phát từ mức thu nhập bình quân đầu người thấp dẫn tới tích lũy, đầu tư và năng suất thấp rồi trở lại thu nhập thấp. Khía cạnh x ã hội xuất phát từ sinh đẻ nhiều (dân số tăng nhanh) dẫn đến dinh d ưỡng thấp, bệnh tật cao, đông con và dẫn đến tình trạng dốt nát, rồi lại ảnh hưởng trở lại sinh đẻ nhiều. Kết hợp với thu nhập thấp (khía cạnh kinh tế) làm cho tình trạng nghèo đói trở lên trầm trọng hơn. Đ ể thoát khỏi tình trạng trên trong chiến lược phát triển kinh tế của các nước đang phát triển thường chọn các lĩnh vực sản xuất nông nghiệp, công nghiệp, xây dựng, vận tải, thông tin, thương mại - dịch vụ là những mục tiêu tác động để đẩy nhanh mức tăng trưởng nền kinh tế, nâng cao thu nhập cho người dân. Đặc biệt đối với những nước có ưu thế về tiềm năng tự nhiên gắn với nông nghiệp thì nông nghiệp có vai trò quan trọng trong việc thực hiện mục tiêu này. Vai trò của nông nghiệp được thể hiện chủ yếu qua 2 khía cạnh : kích thích sự tăng trưởng nền kinh tế và đóng góp vào mức tăng trưởng GDP của nền kinh tế” (1). Được thể hiện qua sơ đồ vòng luẩn quẩn như sau : Sơ đồ : Vòng luẩn quẩn của nghèo khổ Sinh đẻ Năng nhiều suất Bệnh Đầu Dinh Đông Thu nhập tật tư dưỡng con thấp Tích Dốt l uỹ Khía cạnh xã hội Khía cạnh kinh tế (1). Kinh tế nông nghiệp lý thuyết và thực tiễn. TS. Đinh Phi Hổ. NXB thống kê - 2003 tr 7
14 “Nông nghiệp là một ngành sản xuất vật chất cơ bản giữ vai trò to lớn trong việc phát triển kinh tế ở hầu hết cả nước, nhất là ở các nước đang phát triển. Ở những nước này còn nghèo, đại bộ phận sống bằng nghề nông. Tuy nhiên, ngay cả những nước có nền công nghiệp phát triển cao, mặc dù tỷ trọng GDP nông nghiệp không lớn, nhưng khối lượng nông sản của các nước này khá lớn và không ngừng tăng lên, đảm bảo cung cấp đủ cho đời sống con người những sản phẩm tối cần thiết đó là : lương thực, thực phẩm. Những sản phẩm này cho dù trình độ khoa học - công nghệ phát triển như hiện nay vẫn chưa có ngành nào có thể thay thế được. Lương thực, thực phẩm là yếu tố đầu tiên, có tính chất quyết định sự tồn tại phát triển của con người và phát triển kinh tế - xã hội của đất nước” (1). Qua các vấn đề nêu trên đã chứng minh vai trò quan trọng của nông nghiệp trong nền kinh tế quốc dân, nó là một ngành không thể thiếu trong cơ cấu kinh tế của mỗi quốc gia và nhất là đối với các nước đang phát triển, trong đó có Việt Nam. V ai trò của chuyển dịch cơ cấu KTNN đáp ứng sự phát triển của kinh tế thị trường, đáp ứng về yêu cầu nông sản phẩm của xã hội, nhu cầu tiêu dùng của dân cư, là điều kiện để mở rộng thị trường, tạo cơ sở thay đổi bộ mặt nông thôn nói chung và bộ mặt nông nghiệp nói riêng, đồng thời tạo ra một nền sản xuất chuyên môn hóa cao, thâm canh tiên tiến và các ngành liên kết với nhau chặt chẽ hơn. 3. Nhân tố ảnh hưởng đến chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp Cơ cấu KTNN là một khái niệm mang tính khách quan, tính lịch sử xã hội, nó không những vận động mà còn biến đổi và phát triển. Sự chuyển dịch cơ cấu KTNN là một quá trình do vậy sự hình thành vận động, biến đổi và phát triển là kết quả sự tác động thường xuyên và tổng hợp các nhân tố ảnh hưởng tới cơ cấu KTNN, tựu trung lại có 3 nhân tố ảnh hưởng chủ yếu sau : 3.1. Nhân tố điều kiện tự nhiên Các nhân tố tự nhiên tác động một cách trực tiếp tới sự hình thành, vận động và biến đổi cơ cấu KTNN, nhóm này gồm vị trí địa lý, điều kiện đất đai, điều kiện khí hậu, thời tiết, nguồn nước, rừng, biển… tuy tác động ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên đến mỗi nội dung cơ cấu KTNN không giống nhau, trong đó cơ cấu vùng lãnh thổ chịu ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên nhiều nhất : trong các điều kiện tự nhiên nêu trên thì điều kiện đất đai, khí hậu, vị trí địa lý có ảnh hưởng rất rõ nét tới sự phát triển của nông nghiệp ( theo nghĩa rộng gồm: Nông, Lâm, Ngư nghiệp), qua nông nghiệp ảnh hưởng trực tiếp đến các ngành khác. Trong mỗi quốc gia và vùng lãnh thổ có vị trí địa lý khác nhau, điều kiện khí hậu ( lượng mưa, độ ẩm, nhiệt độ) , điều kiện đất đai ( nông hoá, thổ nhưỡng, địa chất), các nguồn tài nguyên tự nhiên (nước, rừng, biển, các tài nguyên mỏ), hệ sinh thái khác nhau về số lượng và
15 qui mô các phân ngành chuyên môn nông lâm ngư nghiệp giữa các vùng có sự khác nhau dẫn tới sự khác nhau về cơ cấu ngành, thể hiện rõ nét từ sự phân biệt về cơ cấu các ngành kinh tế trong nông nghiệp giữa vùng Đồng bằng - Trung du - Miền núi. Ngay giữa các vùng cơ cấu kinh tế các ngành cũng khác nhau khá rõ do tính đa dạng và phong phú của tự nhiên nước ta và sự phân bổ nguồn lực không đồng đều. Một số vùng có điều kiện tự nhiên thuận lợi để phát triển một số ngành sản xuất tạo ra lợi thế so với vùng khác, đây là cơ sở tự nhiên để hình thành các vùng kinh tế. Ngoài sự tác động ảnh hưởng nói trên thì đ iều kiện tự nhiên còn ảnh hưởng tới các cơ cấu, các thành phần kinh tế và cơ cấu kỹ thuật trong kinh tế nông nghiệp. Thông thường những vùng nào có điều kiện tự nhiên thuận lợi thì các thành phần kinh tế của các vùng đó phát triển với qui mô và tốc độ lớn hơn. Sự phát triển của các thành phần kinh tế tạo điều kiện làm nảy sinh nhu cầu ứng dụng ngày càng rộng rãi công nghệ, khoa học kỹ thuật tiên tiến vào hoạt động sản xuất kinh doanh và dịch vụ, làm cho ứng dụng của Khoa học- Công nghệ - K ỹ thuật tiến bộ, hiện đại ngày càng được nâng cao trong cơ cấu kỹ thuật. 3.2. Nhân tố kinh tế - xã hội N hân tố kinh tế - xã hội ảnh hưởng tới cơ cấu KTNN bao gồm thị trường, hệ thống các chính sách vĩ mô của Nhà nước, vốn, cơ sở hạ tầng nông thôn, sự phát triển các khu công nghiệp và đô thị, kinh nghiệm và tập quán truyền thống sản xuất của dân cư, dân số, lao động… Trong nền kinh tế hàng hóa nhân tố thị trường có ảnh hưởng quyết định tới sự phát triển kinh tế nói chung và biến đổi của cơ cấu kinh tế nói riêng. Người sản xuất hàng hó a chỉ sản xuất và đem ra thị trường trao đổi những sản phẩm mà họ thấy chúng đem lại lợi nhuận thoả đáng và người sản xuất tự xác định khả năng tham gia cụ thể của mình vào thị trường những loại sản phẩm hàng hóa có lợi nhất, do đó trên thị trường sẽ xuất hiện các loại hàng hóa dịch vụ với qui mô và cơ cấu phản ánh cơ cấu kinh tế ở từng vùng từng địa phương. N gày nay quá trình hợp tác và giao lưu kinh tế ngày càng mở rộng, hầu hết các quốc gia đều thực hiện các chiến lược kinh tế mở, thông qua quan hệ thương mại quốc tế các quốc gia ngày càng tham gia sâu hơn vào quá tình hợp tác và phân công lao động quốc tế đó là nhân tố hết sức quan trọng ảnh hưởng tới quá trình biến đổi cơ cấu kinh tế nói chung và cơ cấu KTNN nói riêng; tạo cho các quốc gia khai thác và sử dụng mọi nguồn lực của mình có lợi nhất trên cơ sở phát huy các lợi thế so sánh. Qua đó có cơ hội tiếp cận thành tựu khoa học công nghệ, kỹ thuật mới thu hút nguồn đầu tư… nhằm đẩy mạnh quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế, Nhà nước sử dụng các chính sách kinh tế công cụ quan lý vĩ mô khác để quản lý nền kinh tế thể hiện sự can thiệp của Nhà nước vào nền kinh tế thị trường trên cơ sở đảm bảo các yếu tố của thị trường để các qui luật khách quan của thị trường
16 phát huy những tác động tích cực, hạn chế những ảnh hưởng tiêu cực tạo điều kiện cho nền kinh tế tăng trưởng, phát triển với tốc độ cao và ổn định. Đ ể hình thành hay chuyển đổi một cơ cấu kinh tế nông nghiệp đòi hỏi phải có điều kiện vật chất nhất định tương ứng với yêu cầu hình thành và chuyển đổi cơ cấu kinh tế. Để đáp ứng đòi hỏi về các điều kiện vật chất này nhất thiết phải đầu tư và phải có vốn đầu tư; các nguồn vốn đầu tư chủ yếu để hình thành và chuyển đổi cơ cấu KTNN gồm : nguồn nước của các chủ thể kinh tế trong nông nghiệp; nguồn vốn ngân sách; nguồn vốn cho vay của các ngân hàng; nguồn vốn vay của các tổ chức tín dụng; nguồn vốn đầu tư trực tiếp hay gián tiếp của nước ngoài. Giải quyết tốt vấn đề vốn là một trong những điều kiện quan trọng nhất để phát triển KTNN và xây dựng cơ cấu KTNN hợp lý và phù hợp với yêu cầu khai thác tốt các nguồn lực xây dựng cơ sở hạ tầng nông nghiệp nông thôn. Sự phát triển của các khu công nghiệp và đô thị cũng là m ột nhân tố quan trọng nó tạo ra khả năng cung cấp kỹ thuật và công nghiệp ngày càng tiên tiến, tạo ra các nguồn vốn đầu tư ngày càng dồi dào cho khu vực KTNN. Vấn đề dân số, lao động và trình độ của người lao động, người quản lý và kinh nghiệm tập quán truyền thống của dân cư ở các vùng cũng là nhân tố ảnh hưởng tới việc hình thành và phát triển chuyển dịch cơ cấu KTNN. 3.3 Nhân tố về tổ chức kỹ thuật N hóm nhân tố này bao gồm các hình thức tổ chức sản xuất; sự phát triển của khoa học kỹ thuật và việc áp dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất . Cơ cấu kinh tế nông nghiệp là phạm trù khách quan nhưng lại là sản phẩm hoạt động của con người. Sự tồn tại, vận động, biến đổi cơ cấu kinh tế nông nghiệp được quyết định bởi sự tồn tại và hoạt động của các chủ thể kinh tế trong nông nghiệp lá cơ sở của sự hình thành và phát triển của các ngành kinh tế, các vùng kinh tế và các thành phần kinh tế. Các chủ thể kinh tế trong nông nghiệp tồn tại và hoạt động qua các hình thức tổ chức tổ chức sản xuất với các mô hình tổ chức tương ứng; Do vậy các hình thức tổ chức trong nông nghiệp với các quy mô tương ứng là một trong những yếu tố quan trọng ảnh hưởng tới sự biến đổi cơ cấu kinh tế nông nghiệp. Từ những năm 1990 đến nay trong nông nghiệp nước ta kinh tế hộ được thừa nhận trở thành đơn vị kinh tế tự chủ, kinh tế tư nhân được tạo điều kiện phát triển, kinh tế quốc doanh và kinh tế tập thể được cải biến theo nội dung mới, sự thay đổi về các mô hình sản xuất nêu trên đã tạo ra những điều kiện cho nông nghiệp, nông thôn phát triển mạnh mẽ tạo ra những thay đổi đáng kể trong cơ cấu KTNN; tỷ trọng ngành trồng trọt giảm xuống, tăng tỷ
17 trọng ngành chăn nuôi. Trong trồng trọt tỷ trọng cây lương thực giảm, cây công nghiệp và cây ăn quả tăng lên, hình thành vùng chuyên canh tập trung cây công nghiệp dài ngày. N gày nay, khoa học kỹ thuật trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp, sự phát triển của khoa học kỹ thuật và ứng dụng chúng vào sản xuất có vai trò ngày càng to lớn, góp phần hoàn thiện các phương pháp sản xuất nhằm khai thác, sử dụng hợp lý hiệu quả các nguồn lực xã hội và khu vực nông thôn. Như vậy chúng ta thấy rằng sự chuyển d ịch cơ cấu kinh tế chịu ảnh hưởng của nhiều yếu tố, hơn nữa các yêu tố đó lại tác động theo hai chiều có thể tích cực hoặc có thể tiêu cực và thay đổi thường xuyên; do vậy cần phải nhận thức đúng đắn các yếu tố trên để có thể sử dụng một cách hiệu quả nhất phát huy lợi thế, giảm thiếu bất lợi, tránh sa vào chủ quan, duy ý chí. 4 . Chỉ tiêu phản ánh hiệu quả chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp. 4.1. Nhóm chỉ tiêu phản ánh cơ cấu kinh tế và hiệu quả cơ cấu phát triển kinh tế Đ ể phản ánh cơ cấu kinh tế thường sử dụng các chỉ tiêu như cơ cấu đầu vào, cơ cấu đầu ra. N hóm các chỉ tiêu biểu hiện cơ cấu đầu vào bao gồm : - Cơ cấu đất đai - Cơ cấu đầu tư - Cơ cấu lao động - Cơ cấu kỹ thuật N hóm các chỉ tiêu biểu hiện cơ cấu đầu ra gồm : - Cơ cấu giá trị các loại sản phẩm - Cơ cấu giá trị các loại sản phẩm hàng hóa. N hóm các chỉ tiêu phản ánh hiệu quả cơ cấu kinh tế : H iệu quả cơ cấu kinh tế chính là xem xét việc bố trí cơ cấu đầu vào (đ ất đai, vốn, lao động …) đã hợp lý chưa và biểu hiện của nó chính là cơ cấu đầu ra (cơ cấu giá trị sản phẩm, cơ cấu giá trị hàng hóa. Như vậy phản ánh hiệu quả cơ cấu kinh tế trong nông nghiệp sử dụng các chỉ tiêu sau : - N ăng suất đất đai - H iệu quả sử dụng vốn - N ăng suất lao động
18 - Giá trị sản lượng/1 đơn vị diện tích (1 đơn vị diện tích tạo ra bao nhiêu giá trị sản lượng). - G iá trị sản lượng/1 lao động (1 lao động tạo ra bao nhiêu giá trị sản lượng). - G iá trị hàng hóa/1 đơn vị diện tích - G iá trị hàng hóa/1 lao động - Lợi nhuận - Thu nhập Các chỉ tiêu trên có thể áp dụng để phản ánh cơ cấu kinh tế, hiệu quả cơ cấu KTNN trong cả nước, từng vùng lãnh thổ và các thành phần kinh tế, tuỳ thuộc vào các phạm vi nghiên cứu mà sử dụng các chỉ tiêu, phương pháp thích hợp. 4.2. Nhóm chỉ tiêu phản ánh chuyển dịch cơ cấu kinh tế và hiệu quả chuyển dịch cơ cấu kinh tế Chính là xem xét sự thay đổi các chỉ tiêu phản ánh cơ cấu kinh tế mà cụ thể là xem xét sự thay đổi của cơ cấu đầu vào từ đó xem xét sự thay đổi cơ cấu đầu ra. Thực tế chính là việc sử dụng các chỉ tiêu phản ánh cơ cấu kinh tế nhưng đã được bố trí sắp xếp lại từ đó đem so sánh với các chỉ tiêu phản ánh cơ cấu kinh tế trước đây để làm rõ quá trình chuyển dịch. Như vậy sự thay đổi các chỉ tiêu phản ánh cơ cấu hay sự chuyển dịch có thể hợp lý hoặc có thể không hợp lý mà biểu hiện là xem xét tới sự thay đổi cơ cấu đầu ra. Phản ánh hiệu quả của chuyển dịch cơ cấu kinh tế (CCKT) là dựa trên các chỉ tiêu phản ánh hiệu quả của CCKT nhưng có sự so sánh giữa các năm để thấy sự biến đổi của chỉ tiêu này; sự biến đổi của hiệu quả CCKT chính là hiệu quả của quá trình chuyển dịch, tốt hay xấu ta phải xem xét tới từng chỉ tiêu tiêu cụ thể như năng suất đất đai tăng hay giảm; hiệu quả sử dụng vốn tốt hay xấu; năng suất lao động tăng hay giảm; giá trị sản lượng sản phẩm hàng hóa/1 đơn vị diện tích tăng hay không… N hư vậy để phản ánh chuyển dịch hay hiệu quả chuyển dịch ta sử dụng các chỉ tiêu phản ánh cơ cấu và hiệu quả cơ cấu nhưng xem xét ở trạng thái đ ộng để thấy được sự thay đổi của cơ cấu chính là quá trình chuyển dịch và sự biến động là hiệu quả của quá trình chuyển dịch. Việc sử dụng các chỉ tiêu trên để đo lường hiệu quả chuyển dịch cơ cấu KTNN xuất phát từ yêu cầu nghiên cứu và phụ thuộc vào nội dung CCKT. Ngoài ra có thể sửdụng phương pháp so sánh theo không gian và thời gian của các chỉ tiêu nói trên, mức độ khác nhau về hiệu quả kinh tế sẽ phản ánh tính hợp lý hay không hợp lý CCKT nông nghiệp trong cả nước, từng vùng qua các thời kỳ khác
19 nhau, với cơ cấu kinh tế khác nhau. Các chỉ tiêu trên được sử dụng trên cả nước và ý nghĩa so sánh với từng khoảng cách 4 đến 5 năm trở lên. Ngoài những chỉ tiêu nói trên xuất phát từ yêu cầu sản xuất nông nghiệp hiện đại còn dựa trên một số căn cứ - Đ ánh giá hiệu quả của cơ cấu sản xuất trên cơ sở bình quân các loại nông sản phẩm sản xuất trên đầu người so với nhu cầu tiêu dùng. - K hả năng cung cấp nguyên liệu của sản xuất nông nghiệp cho công nghiệp chế biến. - Cơ cấu nông nghiệp phù hợp với điều kiện sinh thái của từng vùng và giải quyết việc làm cho người lao động. - Cơ cấu nông nghiệp phải đạt hiệu quả kinh tế cao, giá trị sản lượng nông sản trên 1 ha phải tăng so với trước, tỷ trọng giá trị sản lượng hàng hóa cao. - Cơ cấu nông nghiệp phải nâng cao thu nhập cho các nông dân và hiệu quả trên 1 đồng vốn bỏ ra đạt tỷ lệ cao. K hi nền kinh tế phát triển đời sống dần được nâng cao con người không chỉ hướng tới đời sống vật chất mà còn nhu cầu đời sống tinh thần, từ khi đổi mới đến nay người nông dân không phải lo ăn lo mặc mà có nhu cầu tăng lên về văn hóa tinh thần như đi thăm quan nghỉ mát, đi du lịch…, phúc lợi xã hội đ ược quan tâm phát triển với nhiều cơ sở dịch vụ nâng cao, đáp ứng từng bước nhu cầu phát triển kinh tế. III. Những kinh nghiệm chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn. 1. Kinh nghiệm chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn ở tỉnh Gia lai. Gia Lai có diện tích tự nhiên: 15.495km2, dân số 858.240 người. Trong đó đ ịa bàn nông thôn chiếm 97% về diện tích và 78% về dân số, gần 65% dân số là nông thôn thuộc dân tộc ít người. Trình độ dân trí thấp, đời sống còn gặp nhiều khó khăn. Gia Lai có tiềm năng rất đa dạng nhất là về đất, rừng có khả năng phát triển lớn tập trung về nông – lâm nghiệp và chế biến nông lâm sản và thực phẩm. Đất đai và khí hậu phù hợp với sự phát triển của nhiều loại cây trồng như: Cao su, Cà phê, chè, điều, lạc, mía... và chăn nuôi đại gia súc. Trước năm 1990 Gia Lai sản xuất nông nghiệp vẫn chủ yếu và trong tình trạng tự cung, tự cấp. Còn sản xuất nông nghiệp chỉ chú trụng vào khâu
20 khai thác, các cơ sở vật chất ở nông thôn yếu kém, giáo đục, y tế, văn hoá kém phát triển. Từ năm 1991 đến nay thì b ộ mặt nông thôn ngày nay được đổi thay thể hiện ở các mặt như sau: Về nông nghiệp: Mức tăng trưởng bình quân năm là 6,18%, tỷ trọng nông nghiệp chiếm 48% GDP. Tổng sản lượng lương thực quy thóc 172.000 tấn năm 2005 lên 192.000 tấn năm 1997. Từng bước hình thành vùng cây công nghiệp tập trung mang tính sản xuất hàng hoá lớn phù hợp với hai vùng khí hậu Đông và Tây trường sơn. Cây cao su từ 15.570 ha với sản lượng mủ khô 1.074 tấn năm 1991 tăng lên 21.700 ha với sản lượng mủ khô là 4.840 tấn. Cây Cà phê từ 6.522 ha với sản lượng 3.640 tấn năm 1991 tăng lên 18.600 ha với sản lượng 8.383 tấn năm 1995. Các cây: Chè, Mía, Điều đều tăng nhanh so với năm 1990. Về chăn nuôi: Chủ trương của tỉnh là Sin hoá dàn bò và nạc hoá đàn lợn. Năm 1991 Gia Lai có 192.000 con trâu, bò nay đ a tăng lên 280.000 con. Về lâm nghiệp: Chủ trương của tỉnh là tập trung vào làm công tác lâm sinh gắn với các chương trình phủ xanh đất chống, đồi núi trọc. Trồng rừng năm 1991 là 710 ha tăng lên 2.080 ha năm 1995 và đạt 3.400 ha năm 1997 Về chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn cùng với việc đẩy mạnh sản xuất và chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp đồng thời công nghiệp chế biến nông – lâm sản, vật liệu xây dựng ... cũng được phát triển mạnh mẽ. Hiện nay chủ trương của tỉnh xây dựng hệ thống các nhà máy chế biến Nông - Lân nghiệp có công nghệ cao gắn liền với địa b àn có vùng nguyên liệu mà chủ yếu là nông thôn , ven thị trấn. 2. Kinh nghiệm chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiêp ở tỉnh Quảng Ngãi. Quảng Ngãi là một tỉnh ở ven biển miền trung, đông dân, b ình quân ruộng đất thấp ( 720m2/người), đồi núi dốc, độ sói mòn cao, đất trống, đồi núi trọc nhiều, lụt bão liên tục, cơ sở hạ tầng nông thôn thấp kém. Quảng Ngãi đã chủ trương cải tiến cơ cấu kinh tế nông nghiệp xây dựng nông thôn mới có kinh tế phát triển, đời sống văn hoá phong phú lành mạnh, có cơ sở hạ tầng đáp ứng được những nhu cầu cơ b ản của nông dân bảo đảm công bằng xã hội, củng cố an ninh - quốc phòng. Cùng với chủ trương phát triển kinh té nhiều thành phần và xác đ ịnh hộ xã viên là là đơn vị kinh tế tự chủ, đã thúc đẩy sự phát triển của sản xuất nông – lâm – ngư –