Báo cáo tổng hợp đề tài khoa học cấp nhà nước: Cục diện chính trị thế giới trong hai thập niên đầu thế kỷ XXI

Chia sẻ: Minh Nguyet | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:220

Thêm vào BST

Báo xấu

136
lượt xem 35
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài là đi sâu phân tích, làm rõ bốn yêu cầu do Hội đồng lý luận Trung ương và Ban Chủ nhiệm Chương trình KX.08 đề ra bao gồm: Vấn đề chiến tranh và hòa bình, khả năng duy trì môi trường hòa bình, ổn định, hợp tác để phát triển ở khu vực và trên thể giới trong hai thập niên đầu thế kỷ XXI; các mâu thuẫn và các vấn đề lớn trong quan hệ quốc tế (giai cấp, dân tộc, thế giới, sự vận động, hình thức biểu hiện chủ yếu), các xu thế chủ yếu trong việc tập hợp lược lượng trên trường quốc tế;… Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo tổng hợp đề tài khoa học cấp nhà nước: Cục diện chính trị thế giới trong hai thập niên đầu thế kỷ XXI

ch−¬ng tr×nh kx.08 Nh÷ng ®Æc ®iÓm chñ yÕu, nh÷ng xu thÕ lín cña thÕ giíi vµ khu vùc trong hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI B¸o c¸o Tæng hîp §Ò tµi KHCN cÊp nhµ n−íc côc diÖn chÝnh trÞ thÕ giíi trong hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI m∙ sè kx.08.04 Chñ nhiÖm §Ò tµi: Hoµng Thôy Giang TS. NguyÔn M¹nh Hïng Th− ký §Ò tµi: CN. Th¸i ThÞ Xu©n Minh 6714 09/01/2007 Hµ Néi - Th¸ng 9 n¨m 2005
tham gia Biªn tËp b¸o c¸o tæng hîp Hoµng Thôy Giang TS. NguyÔn M¹nh Hïng (Chñ biªn) NguyÔn Quang T¹o Th¸i ThÞ Xu©n Minh c¸c céng t¸c viªn cña ®Ò tµi - Vô Nghiªn cøu Tæng hîp, Ban §èi ngo¹i Trung −¬ng - NguyÔn Quang T¹o Nguyªn Chñ tÞch Liªn hiÖp c¸c tæ chøc h÷u nghÞ ViÖt Nam - GS. Vò H÷u Ngo¹n Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh - PGS.TS. Hoµng Xu©n L©m Phã ViÖn tr−ëng ViÖn ChiÕn l−îc qu©n sù, Bé Quèc phßng - §¹i t¸ Qu¸ch H¶i L−îng Nguyªn Tr−ëng Ban quèc tÕ, ViÖn ChiÕn l−îc qu©n sù, Bé Quèc phßng - Vò D− Vô tr−ëng, Ban §èi ngo¹i Trung −¬ng - NguyÔn Vinh Quang Vô tr−ëng, Ban §èi ngo¹i Trung −¬ng - Nghiªm Xu©n L−îng Vô tr−ëng, Ban §èi ngo¹i Trung −¬ng - NguyÔn Hoµnh S¬n Vô tr−ëng, Ban §èi ngo¹i Trung −¬ng - Ph¹m TiÕn NhiÒn Vô tr−ëng, Ban §èi ngo¹i Trung −¬ng - NguyÔn H÷u Ch¸c Phã Vô tr−ëng, Ban §èi ngo¹i Trung −¬ng - ThS. D−¬ng Hoµi Nam Chuyªn viªn, Ban §èi ngo¹i Trung −¬ng 2
Môc lôc Trang Më ®Çu ......................................................................................................... 6 PhÇn thø nhÊt. Bèi c¶nh chÝnh trÞ thÕ giíi hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI ................................................................................................. 10 Ch−¬ng I. Sù qu¸ ®é, chuyÓn tiÕp trªn nhiÒu b×nh diÖn cña thÕ giíi ë hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI ....................................................... 10 Ch−¬ng II. C¸c m©u thuÉn c¬ b¶n tiÕp tôc vËn ®éng trong hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI, cã mÆt trë nªn s©u s¾c h¬n vµ cã nh÷ng nÐt biÓu hiÖn míi ......................................................................... 17 1. VÒ m©u thuÉn gi÷a chñ nghÜa x· héi vµ chñ nghÜa t− b¶n ............. 17 2. VÒ m©u thuÉn gi÷a c¸c d©n téc vµ chñ nghÜa ®Õ quèc ................... 22 3. VÒ m©u thuÉn c¬ b¶n vèn cã cña chñ nghÜa t− b¶n ........................ 25 4. VÒ m©u thuÉn gi÷a c¸c n−íc ®Õ quèc, c¸c trung t©m, tËp ®oµn t− b¶n ......................................................................................... 27 Ch−¬ng III. C¸c m©u thuÉn d©n téc, t«n gi¸o ....................................... 29 Ch−¬ng IV. C¸c chñ ®Ò lín vµ m©u thuÉn chÝnh trÞ chñ yÕu cña thÕ giíi nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XXI ................................................. 32 PhÇn thø hai. Côc diÖn chÝnh trÞ thÕ giíi trong hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI ......................................................................................... 36 Ch−¬ng V. B¶o vÖ hoµ b×nh vµ an ninh thÕ giíi .................................... 37 1. Nguy c¬ chiÕn tranh vµ ch¹y ®ua vò trang trong hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI ........................................................................... 37 3
2. Néi dung ®Êu tranh b¶o vÖ hoµ b×nh vµ an ninh thÕ giíi ............... 46 3. Kh¶ n¨ng vµ giíi h¹n cña c¸c c¬ chÕ quèc tÕ ng¨n ngõa chiÕn tranh vµ xung ®ét vò trang, b¶o vÖ hoµ b×nh vµ an ninh thÕ giíi ................................................................................................ 52 4. So s¸nh lùc l−îng quèc tÕ trong cuéc ®Êu tranh b¶o vÖ hoµ b×nh vµ an ninh thÕ giíi ...................................................................... 61 Ch−¬ng VI. Hîp t¸c vµ ®Êu tranh trªn chñ ®Ò ph¸t triÓn bÒn v÷ng ........................................................................................................ 70 1. Ph¸t triÓn bÒn v÷ng lµ nhu cÇu sèng cßn cña nh©n lo¹i ................. 70 2. So s¸nh lùc l−îng quèc tÕ trong hîp t¸c vµ ®Êu tranh v× sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng ............................................................................. 75 Ch−¬ng VII. §Êu tranh v× ®éc lËp d©n téc, chñ quyÒn quèc gia, d©n chñ vµ tiÕn bé x· héi ................................................................. 81 1. §éc lËp d©n téc vµ chñ quyÒn quèc gia trong bèi c¶nh toµn cÇu ho¸ kinh tÕ ........................................................................... 81 2. §Êu tranh v× d©n sinh, d©n chñ vµ tiÕn bé x· héi ........................... 89 3. §æi míi chñ nghÜa x· héi ............................................................... 95 Ch−¬ng VIII. Hîp t¸c vµ ®Êu tranh v× mét trËt tù thÕ giíi míi .......... 100 Ch−¬ng IX. TËp hîp lùc l−îng trªn tr−êng quèc tÕ ............................. 104 Ch−¬ng X. Nh÷ng ®Æc ®iÓm chñ yÕu vµ xu thÕ vËn ®éng cña côc diÖn chÝnh trÞ thÕ giíi trong hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI ............ 113 PhÇn thø ba. T¸c ®éng cña côc diÖn chÝnh trÞ thÕ giíi hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI ®Õn ViÖt Nam vµ kiÕn nghÞ ........................ 117 Ch−¬ng XI. T¸c ®éng cña côc diÖn chÝnh trÞ thÕ giíi hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI ®Õn ViÖt Nam ...................................................... 117 4
1. C¸c t¸c ®éng thuËn ....................................................................... 117 2. C¸c t¸c ®éng kh«ng thuËn ............................................................ 122 3. ¶nh h−ëng cña c¸c cuéc chiÕn tranh cã thÓ x¶y ra trªn thÕ giíi vµ nguy c¬ chiÕn tranh, xung ®ét vò trang ®èi víi ViÖt Nam trong hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI ......................................... 123 Ch−¬ng XII. Mét sè kiÕn nghÞ ............................................................ 132 1. VÒ ®−êng lèi ®èi ngo¹i ................................................................. 132 2. VÒ c¸c h−íng −u tiªn trong ho¹t ®éng ®èi ngo¹i ......................... 141 3. VÒ quan hÖ víi c¸c n−íc l¸ng giÒng cã chung biªn giíi vµ c¸c n−íc trong khu vùc .................................................................... 143 4. VÒ quan hÖ víi c¸c n−íc lín, c¸c tæ chøc, thÓ chÕ quèc tÕ vµ khu vùc ........................................................................................ 147 5. Thóc ®Èy gi¶i quyÕt b»ng th−¬ng l−îng hoµ b×nh c¸c vÊn ®Ò cßn tån t¹i vÒ biªn giíi, l·nh thæ, biÓn ®¶o víi c¸c n−íc liªn quan ........................................................................................... 150 6. Chñ ®éng vµ tÝch cùc ®Êu tranh lµm thÊt b¹i ©m m−u vµ hµnh ®éng “diÔn biÕn hoµ b×nh”, lîi dông c¸c chiªu bµi “d©n chñ”, “nh©n quyÒn”, “tù do t«n gi¸o” chèng ph¸ ta ......................... 152 7. Qu¶n lý thèng nhÊt c¸c ho¹t ®éng ®èi ngo¹i ............................... 152 8. Lµm tèt c«ng t¸c vËn ®éng ng−êi ViÖt Nam ë n−íc ngoµi .......... 153 9. VÒ lËp tr−êng cña ViÖt Nam ®èi víi c¸c vÊn ®Ò quèc tÕ lín ..................................................................................................... 153 Tµi liÖu tham kh¶o ................................................................................. 156 5
Më ®Çu §Ò tµi KX.08.04 "Côc diÖn chÝnh trÞ thÕ giíi trong hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI" thuéc Ch−¬ng tr×nh khoa häc x· héi cÊp nhµ n−íc KX.08 "Nh÷ng ®Æc ®iÓm chñ yÕu, nh÷ng xu thÕ lín cña thÕ giíi vµ khu vùc trong hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI". Môc tiªu nghiªn cøu cña §Ò tµi lµ ®i s©u ph©n tÝch, lµm râ bèn yªu cÇu do Héi ®ång lý luËn Trung −¬ng vµ Ban Chñ nhiÖm Ch−¬ng tr×nh KX.08 ®Ò ra (Hîp ®ång nghiªn cøu khoa häc sè 04/2001/H§-§TCT-KX.08 ngµy 31/10/2001 gi÷a Ban Chñ nhiÖm Ch−¬ng tr×nh KX.08 vµ Chñ nhiÖm §Ò tµi KX.08.04): 1) VÊn ®Ò chiÕn tranh vµ hoµ b×nh. Kh¶ n¨ng duy tr× m«i tr−êng hoµ b×nh, æn ®Þnh, hîp t¸c ®Ó ph¸t triÓn ë khu vùc vµ trªn thÕ giíi trong hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI. 2) C¸c m©u thuÉn vµ c¸c vÊn ®Ò lín trong quan hÖ quèc tÕ (giai cÊp, d©n téc, thÕ giíi; sù vËn ®éng, h×nh thøc biÓu hiÖn chñ yÕu). C¸c xu thÕ chñ yÕu trong viÖc tËp hîp lùc l−îng trªn tr−êng quèc tÕ (chiÒu h−íng vËn ®éng, so s¸nh lùc l−îng). 3) Cuéc ®Êu tranh d©n téc vµ giai cÊp v× hoµ b×nh, ®éc lËp d©n téc, d©n chñ vµ tiÕn bé x· héi; ®Êu tranh cho trËt tù thÕ giíi d©n chñ, c«ng b»ng, hîp lý, æn ®Þnh. 4) Dù b¸o kh¸i qu¸t vÒ côc diÖn chÝnh trÞ thÕ giíi trong hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI. T¸c ®éng cña côc diÖn ®ã ®èi víi n−íc ta (thuËn lîi vµ khã kh¨n; thêi c¬ vµ th¸ch thøc). KiÕn nghÞ vÒ ®èi s¸ch cña ta. 6
§èi t−îng nghiªn cøu cña §Ò tµi lµ côc diÖn chÝnh trÞ thÕ giíi trong hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI vµ t¸c ®éng ®èi víi n−íc ta. "Côc diÖn" lµ kh¸i niÖm chØ t×nh h×nh chung cña cuéc ®Êu tranh, cuéc tranh chÊp, biÓu hiÖn ra trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh, còng nh− sù ®an xen c¸c ®iÒu kiÖn vµ hoµn c¶nh t¹o thµnh t×nh h×nh ®ã 1. Do vËy, §Ò tµi ®i s©u nghiªn cøu, ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ t×nh h×nh hîp t¸c vµ ®Êu tranh, so s¸nh lùc l−îng trªn tr−êng quèc tÕ gi÷a c¸c lùc l−îng chÝnh trÞ chñ yÕu trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c m©u thuÉn vµ c¸c vÊn ®Ò lín cña thÕ giíi trong hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI. Ph¹m vi nghiªn cøu cña §Ò tµi: Trong khu«n khæ chung cña Ch−¬ng tr×nh KX.08 gåm nhiÒu ®Ò tµi bæ sung cho nhau, §Ò tµi KX.08.04 tËp trung vµo lÜnh vùc chÝnh trÞ-an ninh vµ quan hÖ quèc tÕ chung. VÒ c¸c lÜnh vùc kh¸c cña ®êi sèng x· héi quèc tÕ nh− kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi..., §Ò tµi sö dông c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸c ®Ò tµi kh¸c thuéc Ch−¬ng tr×nh KX.08 còng nh− c¸c ch−¬ng tr×nh khoa häc x· héi cÊp nhµ n−íc ®· vµ ®ang ®−îc triÓn khai. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu cña §Ò tµi: Trªn c¬ së ph−¬ng ph¸p luËn cña chñ nghÜa M¸c - Lª-nin, t− t−ëng Hå ChÝ Minh, quan ®iÓm vµ ®−êng lèi cña §¶ng ta, viÖc nghiªn cøu c¸c néi dung cña §Ò tµi ®−îc thùc hiÖn theo c¸c ph−¬ng ph¸p lÞch sö, l«-gÝc, ph©n tÝch hÖ thèng vµ tæng kÕt thùc tiÔn. øng dông c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu cña §Ò tµi: Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn, Ban Chñ nhiÖm §Ò tµi lu«n qu¸n triÖt s©u s¾c sù chØ ®¹o cña Ban Chñ nhiÖm Ch−¬ng tr×nh KX.08 lµ b¸m s¸t thùc tiÔn, chó träng phôc vô c¸c nhiÖm vô chÝnh trÞ cña Ch−¬ng tr×nh KX.08 ngay trong qu¸ tr×nh thùc 1 Xem: Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt (xuÊt b¶n n¨m 1994) cña ViÖn Ng«n ng÷ häc do GS. Hoµng Phª chñ biªn; §¹i tõ ®iÓn tiÕng ViÖt, Nxb V¨n ho¸ th«ng tin, 1999, do GS. NguyÔn Nh− ý chñ biªn; Tõ ®iÓn b¸ch khoa toµn th− X«-viÕt (xuÊt b¶n n¨m 1982, tiÕng Nga) do ViÖn sÜ A.M. Pr«-kh«- rèp chñ biªn; Dictionaire EncyclopÐdique 2000 - Larousse vµ Grand Larousse EncyclopÐdique. 7
hiÖn §Ò tµi. Theo tinh thÇn ®ã, c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu cña §Ò tµi ®· ®−îc sö dông, cung cÊp luËn cø khoa häc, phôc vô c«ng t¸c cña Ban §èi ngo¹i Trung −¬ng, Ban nghiªn cøu cña Bé ChÝnh trÞ vÒ An ninh quèc gia, Héi ®ång Lý luËn Trung −¬ng, c¸c Tæ biªn tËp v¨n kiÖn c¸c Héi nghÞ Trung −¬ng 8 (kho¸ IX) vµ Héi nghÞ Trung −¬ng 9 (kho¸ IX), Nhãm tæng kÕt 1 vµ Tæ biªn tËp cña Ban chØ ®¹o Tæng kÕt mét sè vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn qua 20 n¨m ®æi míi, Ban chñ nhiÖm Ch−¬ng tr×nh KX.08 vµ mét sè c¬ quan kh¸c. Nh÷ng ho¹t ®éng khoa häc chñ yÕu cña §Ò tµi: §Ò tµi KX.08.04 ®· thùc hiÖn 59 chuyªn ®Ò nghiªn cøu vµ b¸o c¸o chuyªn ®Ò; s−u tÇm vµ dÞch 66 tµi liÖu n−íc ngoµi; tæ chøc 3 cuéc héi th¶o khoa häc; biªn tËp 3 tËp Kû yÕu vµ nhiÒu s¶n phÈm trung gian. C¸c thµnh viªn Ban Chñ nhiÖm §Ò tµi ®· tham gia mét sè ®oµn do Ch−¬ng tr×nh KX.08 tæ chøc ®i nghiªn cøu, kh¶o s¸t n−íc ngoµi (I-ta-li-a, Hy-l¹p, Nga, Trung Quèc); tham gia nhiÒu héi th¶o khoa häc trong n−íc. C¸c s¶n phÈm khoa häc chñ yÕu cña §Ò tµi: B¸o c¸o Tæng hîp (160 trang in vi tÝnh khæ A4); B¸o c¸o Tãm t¾t (44 trang in vi tÝnh khæ A4); KiÕn nghÞ khoa häc (16 trang in vi tÝnh khæ A4). B¸o c¸o Tæng hîp tr×nh bµy c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu chñ yÕu cña §Ò tµi, gåm 3 phÇn, 12 ch−¬ng: - PhÇn thø nhÊt “Bèi c¶nh chÝnh trÞ thÕ giíi hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI”, gåm 4 ch−¬ng (ch−¬ng I - ch−¬ng IV), tËp trung lµm râ bèi c¶nh kh¸ch quan, c¸c m©u thuÉn vµ c¸c chñ ®Ò lín cña cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ trªn tr−êng quèc tÕ ë hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI. - PhÇn thø hai “Côc diÖn chÝnh trÞ thÕ giíi trong hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI”, gåm 6 ch−¬ng (ch−¬ng V - ch−¬ng X), ®i s©u ph©n tÝch t×nh h×nh ®Êu tranh chÝnh trÞ vµ so s¸nh lùc l−îng quèc tÕ xoay quanh bèn chñ 8
®Ò lín cña thÕ giíi ®−¬ng ®¹i lµ “hoµ b×nh”, “ph¸t triÓn bÒn v÷ng”, “®éc lËp d©n téc, chñ quyÒn quèc gia, d©n chñ vµ tiÕn bé x· héi” vµ “trËt tù thÕ giíi”; ph©n tÝch c¸c tËp hîp lùc l−îng trªn tr−êng quèc tÕ; tõ ®ã kh¸i qu¸t nh÷ng ®Æc ®iÓm chñ yÕu vµ xu thÕ vËn ®éng cña côc diÖn chÝnh trÞ thÕ giíi trong hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI. - PhÇn thø ba “T¸c ®éng cña côc diÖn chÝnh trÞ thÕ giíi hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI ®Õn ViÖt Nam vµ kiÕn nghÞ”, gåm 2 ch−¬ng (ch−¬ng XI - ch−¬ng XII), tËp trung lµm râ nh÷ng t¸c ®éng thuËn vµ kh«ng thuËn cña côc diÖn chÝnh trÞ thÕ giíi ®Õn c«ng cuéc ®æi míi, c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ quèc ViÖt Nam x· héi chñ nghÜa trong hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI; trªn c¬ së ®ã, ®Ò xuÊt mét sè kiÕn nghÞ víi §¶ng vµ Nhµ n−íc (chñ yÕu vÒ lÜnh vùc c«ng t¸c ®èi ngo¹i). Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi, c¸c t¸c gi¶ ®· nhËn ®−îc sù hç trî vµ gióp ®ì cña Ban §èi ngo¹i Trung −¬ng, Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ, Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh vµ nhiÒu c¬ quan kh¸c. C¸c t¸c gi¶ còng nhËn ®−îc sù céng t¸c khoa häc nhiÖt t×nh cña nhiÒu nhµ khoa häc, c¸n bé nghiªn cøu vµ qu¶n lý. Ban Chñ nhiÖm §Ò tµi xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c c¬ quan vµ c¸ nh©n ®· ®ãng gãp vµo kÕt qu¶ nghiªn cøu cña §Ò tµi. 9
PhÇn thø nhÊt bèi c¶nh chÝnh trÞ thÕ giíi hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI Côc diÖn chÝnh trÞ thÕ giíi hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI lµ t×nh h×nh hîp t¸c vµ ®Êu tranh, so s¸nh lùc l−îng trªn tr−êng quèc tÕ gi÷a c¸c lùc l−îng chÝnh trÞ chñ yÕu trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c m©u thuÉn vµ c¸c vÊn ®Ò lín cña thÕ giíi trong hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI. §Ó lµm râ côc diÖn nµy, tr−íc hÕt chóng ta cÇn lµm râ bèi c¶nh chÝnh trÞ chung, nh÷ng m©u thuÉn vµ nh÷ng vÊn ®Ò lín cña thÕ giíi ë hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI. Ch−¬ng I. Sù qu¸ ®é, chuyÓn tiÕp trªn nhiÒu b×nh diÖn cña thÕ giíi ë hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI Chóng ta kh«ng thÓ trõu t−îng ho¸ mét c¸ch tuyÖt ®èi vµ t¸ch rêi hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI ra khái dßng ch¶y liªn tôc cña lÞch sö nh©n lo¹i, mµ ph¶i ®Æt hai thËp niªn nµy trong dßng ch¶y ®ã mµ xem xÐt. Dßng ch¶y liªn tôc cña lÞch sö nh©n lo¹i ®· ®−a thÕ giíi ®i vµo thÕ kû XXI víi sù qu¸ ®é, chuyÓn tiÕp trªn nhiÒu b×nh diÖn. Chóng ta cã thÓ thÊy ®−îc ®iÒu ®ã khi xem xÐt thÕ giíi tõ c¸c gãc ®é qu¸ tr×nh tiÕn ho¸ cña x· héi loµi ng−êi, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ thÕ giíi vµ qu¸ tr×nh vËn ®éng cña hÖ thèng quan hÖ quèc tÕ. 10
a) Nh×n tõ gãc ®é qu¸ tr×nh tiÕn ho¸ cña x∙ héi loµi ng−êi, hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI lµ thuéc vÒ mét giai ®o¹n cña thêi ®¹i qu¸ ®é cña x∙ héi loµi ng−êi tõ chñ nghÜa t− b¶n lªn chñ nghÜa x∙ héi - thêi ®¹i khëi nguån tõ C¸ch m¹ng th¸ng M−êi Nga n¨m 1917. Giai ®o¹n nµy b¾t ®Çu tõ thËp kû cuèi cña thÕ kû XX, khi Liªn X« tan r·, vµ cã thÓ cßn kÐo dµi sau hai thËp kû ®Çu thÕ kû XXI. Kh¸c víi c¸c giai ®o¹n tr−íc cña thêi ®¹i, ë giai ®o¹n nµy, nhÊt lµ ë hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI, chóng ta thÊy: - Mét mÆt, sau sù sôp ®æ cña chÕ ®é x· héi chñ nghÜa ë c¸c n−íc §«ng ¢u vµ sù tan r· cña Liªn X«, chñ nghÜa x· héi trªn thÕ giíi t¹m thêi l©m vµo tho¸i trµo, so s¸nh lùc l−îng trªn tr−êng quèc tÕ nghiªng h¼n vÒ phÝa cã lîi cho chñ nghÜa t− b¶n, chñ nghÜa ®Õ quèc. C¸c thÕ lùc t− b¶n, ®Õ quèc lîi dông −u thÕ søc m¹nh vÒ kinh tÕ, khoa häc-c«ng nghÖ, qu©n sù... còng nh− qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ kinh tÕ ®Ó më réng c¸c quan hÖ t− b¶n chñ nghÜa ra ph¹m vi toµn cÇu, hßng thèng trÞ thÕ giíi. - MÆt kh¸c, c¸c n−íc x· héi chñ nghÜa cßn l¹i mÆc dï cßn rÊt nhiÒu khã kh¨n, th¸ch thøc (thËm chÝ cã n−íc ë trong t×nh tr¹ng "®Æc biÖt" vµ ph¶i ®èi phã víi sù bao v©y, cÊm vËn vµ sù chèng ph¸ quyÕt liÖt cña chñ nghÜa ®Õ quèc vµ c¸c thÕ lùc ph¶n ®éng), nh−ng ®· v−ît qua ®−îc c¬n chÊn ®éng chÝnh trÞ do sù sôp ®æ cña chÕ ®é x· héi chñ nghÜa ë c¸c n−íc §«ng ¢u vµ sù tan r· cña Liªn X« g©y ra, kiªn c−êng ®Êu tranh ®Ó trô v÷ng vµ ph¸t triÓn. Nh÷ng m−u toan xo¸ bá chñ nghÜa x· héi tr−íc cuèi thÕ kû XX cña c¸c thÕ lùc ®Õ quèc, ph¶n ®éng ®· bÞ thÊt b¹i. Nh×n chung, c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi vµ b¶o vÖ Tæ quèc cña nh©n d©n c¸c n−íc Trung Quèc, ViÖt Nam, Cu-ba, TriÒu Tiªn vµ c«ng cuéc ph¸t triÓn chÕ ®é d©n chñ nh©n d©n tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi cña nh©n d©n Lµo ®ang tiÕn triÓn. §Æc biÖt, nh÷ng thµnh tùu to lín vµ quan träng ®¹t 11
®−îc trong c¶i c¸ch, më cöa cña Trung Quèc vµ ®æi míi cña ViÖt Nam ®· cho thÊy søc sèng vµ kh¶ n¨ng tù ®æi míi ®Ó ph¸t triÓn cña chñ nghÜa x· héi hiÖn thùc. Nh− vËy, ë hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI, sù qu¸ ®é cña x· héi loµi ng−êi tõ h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi t− b¶n chñ nghÜa lªn h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi céng s¶n chñ nghÜa mµ giai ®o¹n ®Çu lµ chñ nghÜa x· héi tiÕp tôc diÔn ra víi nh÷ng ®Æc ®iÓm míi so víi nöa cuèi thÕ kû XX. Chñ nghÜa x· héi ®ang ë giai ®o¹n t¹m thêi tho¸i trµo, song quy luËt tiÕn ho¸ kh¸ch quan cña x· héi loµi ng−êi lµ ®i lªn chñ nghÜa x· héi vµ chñ nghÜa céng s¶n. b) Nh×n tõ gãc ®é qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÕ giíi, hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI lµ giai ®o¹n tiÕp tôc diÔn ra m¹nh mÏ c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ, qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ kinh tÕ vµ sù chuyÓn tiÕp tõ kinh tÕ c«ng nghiÖp sang kinh tÕ tri thøc... Khëi ®Çu tõ cuèi nh÷ng n¨m 50, cuéc c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ hiÖn ®¹i thùc sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ tõ gi÷a nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kû XX. Víi viÖc khoa häc trë thµnh mét lùc l−îng s¶n xuÊt trùc tiÕp, cuéc c¸ch m¹ng nµy ®· ®−a lùc l−îng s¶n xuÊt cña x· héi loµi ng−êi lªn tr×nh ®é ph¸t triÓn míi rÊt cao, lµm thay ®æi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l−îng s¶n xuÊt. Loµi ng−êi ®ang tiÕn tíi mét nÒn kinh tÕ míi víi vai trß næi bËt cña kinh tÕ tri thøc. XuÊt hiÖn nhiÒu c«ng nghÖ míi, hiÖn ®¹i vµ nhiÒu ngµnh c«ng nghiÖp míi (trong ®ã næi lªn lµ c«ng nghÖ th«ng tin, c«ng nghÖ sinh häc vµ c«ng nghÖ vËt liÖu míi), t¹o nªn nhiÒu thay ®æi mang tÝnh c¸ch m¹ng trong ®êi sèng kinh tÕ cña x· héi loµi ng−êi. C¸c yÕu tè kh«ng gian vµ thêi gian trong s¶n xuÊt, trao ®æi vµ l−u th«ng ®· thu hÑp l¹i ®¸ng kÓ. NhiÒu ngµnh s¶n xuÊt ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ cao nhê tr¶i réng ra c¸c n−íc vµ khu vùc kh¸c nhau trªn thÕ giíi. TÝnh chÊt x· héi ho¸ cña søc s¶n xuÊt x· héi loµi ng−êi ®¹t tíi ®é cao ch−a tõng thÊy. 12
B−íc ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt nh©n lo¹i ë tr×nh ®é c«ng nghÖ vµ tÝnh chÊt x· héi ho¸ rÊt cao nh− hiÖn nay ®· ®−a kinh tÕ thÕ giíi ®i vµo giai ®o¹n toµn cÇu ho¸, dÉn ®Õn h×nh thµnh mét hÖ thèng ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ ë quy m« toµn cÇu vµ mét nÒn kinh tÕ toµn cÇu. Nh×n l¹i qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña thÕ giíi cho ®Õn gi÷a thÕ kû XX, chóng ta thÊy qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ kinh tÕ ®· t¸c ®éng rÊt m¹nh ®Õn hÖ thèng quan hÖ quèc tÕ. ë thêi kú ®ã næi lªn hai lo¹i quan hÖ quèc tÕ chñ yÕu lµ: ®Õ quèc-®Õ quèc vµ chÝnh quèc-thuéc ®Þa; hai xu thÕ chñ yÕu cña quan hÖ quèc tÕ lµ: c¹nh tranh gi÷a c¸c c−êng quèc ®Õ quèc ®Ó “chia l¹i” thÕ giíi vµ ®Êu tranh gi¶i phãng cña c¸c d©n téc, ®−îc sù cæ vò cña C¸ch m¹ng th¸ng M−êi Nga, chèng chñ nghÜa ®Õ quèc vµ chñ nghÜa thùc d©n. Xu thÕ ®Çu ®· hÇu nh− chi phèi toµn bé sù vËn ®éng cña hÖ thèng quan hÖ quèc tÕ trong 45 n¨m ®Çu thÕ kû XX, dÉn ®Õn hai cuéc chiÕn tranh thÕ giíi v« cïng khèc liÖt. Xu thÕ sau ®· thóc ®Èy phong trµo ®Êu tranh giµnh ®éc lËp d©n téc trong h¬n 20 n¨m tr−íc ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai vµ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai ph¸t triÓn thµnh cao trµo, ®¸nh ®æ hÖ thèng thuéc ®Þa cña chñ nghÜa thùc d©n, gãp phÇn quan träng lµm thay ®æi côc diÖn chÝnh trÞ thÕ giíi. VËy, ë hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI, toµn cÇu ho¸ kinh tÕ sÏ t¸c ®éng thÕ nµo ®Õn hÖ thèng quan hÖ quèc tÕ? DiÔn biÕn t×nh h×nh nh÷ng n¨m gÇn ®©y cho thÊy kh¸ râ sù vËn ®éng hÕt søc khÈn tr−¬ng, phøc t¹p vµ ®Çy m©u thuÉn, chøa ®ùng c¶ hai mÆt hîp t¸c vµ ®Êu tranh cña hÖ thèng quan hÖ quèc tÕ. Qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ kinh tÕ t¸c ®éng rÊt m¹nh ®Õn quan hÖ gi÷a c¸c n−íc trªn thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ gi÷a c¸c n−íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn vµ c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, chËm ph¸t triÓn. C¸c n−íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn, c¸c thÕ lùc ®Õ quèc chñ nghÜa, ®øng ®Çu lµ Mü, ®ang triÖt ®Ó lîi dông qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ kinh tÕ ®Ó bµnh 13
tr−íng c¸c quan hÖ t− b¶n chñ nghÜa, bµnh tr−íng chñ nghÜa t− b¶n ra toµn thÕ giíi, ®Ó cñng cè vµ duy tr× vÜnh viÔn hÖ thèng ph©n c«ng lao ®éng thÕ giíi theo m« h×nh “trung t©m - ngo¹i vi”, trong ®ã c¸c n−íc t− b¶n ph¸t triÓn, ®øng ®Çu lµ Mü, ®ãng vai trß lµ “trung t©m”, cßn phÇn cßn l¹i cña thÕ giíi chØ lµ “ngo¹i vi”. Trong m« h×nh nµy “ngo¹i vi” lµ n¬i cung cÊp c¸c nguån lùc cÇn thiÕt, nhÊt lµ vÒ tµi nguyªn, lao ®éng vµ thÞ tr−êng..., cho sù ph¸t triÓn cña “trung t©m”, n¬i høng chÞu nh÷ng bÊt æn vµ khñng ho¶ng n¶y sinh tõ sù ph¸t triÓn cña “trung t©m”, vµ lµ d− ®Þa cho sù ph¸t triÓn cña “trung t©m”. Trong nh÷ng thËp kû ®Çu thÕ kû XXI, c¸c n−íc t− b¶n ph¸t triÓn tiÕp tôc thóc ®Èy m¹nh mÏ chiÒu h−íng nµy trong quan hÖ quèc tÕ. Hä cã lîi Ých, cã thùc lùc vµ quyÕt t©m ®Ó lµm viÖc nµy. Hä n¾m trong tay c¸c ph−¬ng tiÖn hïng m¹nh (vÒ kinh tÕ, c«ng nghÖ, khoa häc, kü thuËt, qu©n sù, th«ng tin-tuyªn truyÒn vµ c¶ chÊt x¸m...) vµ c¸c c¬ chÕ quèc tÕ (G-7, IMF, WB, NATO vµ WTO). Hä ®ang chi phèi toµn cÇu ho¸ kinh tÕ, s½n sµng sö dông søc m¹nh, kÓ c¶ søc m¹nh qu©n sù, ¸p ®Æt, can thiÖp vµ g©y chiÕn tranh ®Ó thùc hiÖn ý ®å bµnh tr−íng, më réng ¶nh h−ëng vµ giµnh siªu lîi nhuËn tèi ®a. Trong khi ®ã, c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn vµ chËm ph¸t triÓn ®ang chñ ®éng héi nhËp hoÆc bÞ cuèn hót vµo qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ kinh tÕ, cè g¾ng tranh thñ c¬ héi, ®èi phã víi nh÷ng khã kh¨n, th¸ch thøc rÊt to lín, thùc hiÖn kiÓu ph¸t triÓn rót ng¾n, nh»m cñng cè vµ t¨ng c−êng søc m¹nh quèc gia, giµnh vÞ trÝ xøng ®¸ng trong hÖ thèng ph©n c«ng lao ®éng toµn cÇu, tho¸t dÇn khái thÕ bÞ lÖ thuéc vµo c¸c n−íc t− b¶n ph¸t triÓn vµ c¸c trung t©m kinh tÕ-tµi chÝnh quèc tÕ. Trong tiÕn tr×nh héi nhËp, ë c¸c møc ®é kh¸c nhau, c¸c n−íc nµy coi träng ph¸t triÓn sù hîp t¸c ®a ph−¬ng, ®a d¹ng víi c¸c ®èi t¸c, ®ång thêi ®Êu tranh chèng sù ¸p ®Æt, can thiÖp (c¶ vÒ kinh tÕ lÉn chÝnh trÞ) tõ phÝa c¸c n−íc ph¸t triÓn ph−¬ng T©y. Trong cuéc ®Êu tranh 14
kh«ng c©n søc nµy, sù hîp t¸c gi÷a c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn (hîp t¸c Nam - Nam) lµ rÊt cÇn thiÕt vµ ®ang ®−îc c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn còng nh− nhiÒu tæ chøc quèc tÕ vµ khu vùc quan t©m thóc ®Èy. Nh÷ng t¸c ®éng nhiÒu mÆt cña qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ ®ang thóc ®Èy sù trïng hîp còng nh− sù va ch¹m lîi Ých trªn nhiÒu vÊn ®Ò gi÷a c¸c quèc gia, d©n téc; lµm cho sù liªn kÕt, liªn minh, tËp hîp lùc l−îng trªn tr−êng quèc tÕ diÔn ra khÈn tr−¬ng víi nhiÒu h×nh thøc ®a d¹ng vµ trªn nhiÒu tÇng nÊc, nhiÒu cÊp ®é... Hîp t¸c vµ ®Êu tranh ®i liÒn víi nhau, ®an xen vµo nhau trong quan hÖ quèc tÕ. c) Nh×n tõ qu¸ tr×nh vËn ®éng cña hÖ thèng quan hÖ quèc tÕ, hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI lµ giai ®o¹n tiÕp tôc diÔn ra sù chuyÓn tiÕp tõ "trËt tù thÕ giíi hai cùc" ®∙ tan vì sang mét trËt tù thÕ giíi míi ®ang trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh th«ng qua ®Êu tranh quyÕt liÖt gi÷a c¸c n−íc trªn thÕ giíi. TrËt tù thÕ giíi ph¶n ¸nh cÊu tróc quyÒn lùc, vÞ trÝ, vai trß cña c¸c quèc gia trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c c«ng viÖc quèc tÕ. Trong “trËt tù hai cùc”, mäi c«ng viÖc quèc tÕ, vÒ c¬ b¶n, tuú thuéc vµo viÖc gi¶i quyÕt cña hai siªu c−êng Mü vµ Liªn X«. Khi Liªn X« tan r·, trËt tù hai cùc còng chÊm døt. Næi lªn thµnh siªu c−êng duy nhÊt trªn thÕ giíi, víi søc m¹nh v−ît tréi so víi tÊt c¶ c¸c quèc gia kh¸c, Mü muèn thiÕt lËp mét "trËt tù ®¬n cùc" do Mü lµm b¸ chñ. C¸c n−íc lín kh¸c, nhÊt lµ Trung Quèc, Nga, Ph¸p, §øc vµ Ên §é, muèn cã mét "trËt tù ®a cùc" mµ b¶n th©n hä lµ c¸c "cùc". Trong khi ®ã, c¸c n−íc võa vµ nhá trªn thÕ giíi l¹i mong muèn ®i tíi mét “trËt tù d©n chñ vµ b×nh ®¼ng” víi sù tham gia cña tÊt c¶ c¸c n−íc trong 15
viÖc gi¶i quyÕt c¸c c«ng viÖc quèc tÕ, kh«ng ph©n biÖt n−íc lín hay n−íc nhá, n−íc giµu hay n−íc nghÌo. Bªn c¹nh ®ã, phong trµo nh©n d©n thÕ giíi chèng toµn cÇu ho¸ t− b¶n chñ nghÜa, chèng chÝnh trÞ c−êng quyÒn, v× hoµ b×nh, d©n chñ, c«ng b»ng vµ tiÕn bé x· héi còng cã t¸c ®éng quan träng ®Õn qu¸ tr×nh h×nh thµnh mét trËt tù thÕ giíi míi. * * * Nh×n tæng thÓ, ë hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI, thÕ giíi vËn ®éng trong mét thêi kú cã sù qu¸ ®é, chuyÓn tiÕp trªn nhiÒu b×nh diÖn, c¶ vÒ lÞch sö, kinh tÕ vµ quan hÖ quèc tÕ. §ã lµ sù qu¸ ®é tõ h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi t− b¶n chñ nghÜa lªn h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi céng s¶n chñ nghÜa mµ giai ®o¹n ®Çu lµ chñ nghÜa x· héi; lµ sù chuyÓn tiÕp tõ kinh tÕ c«ng nghiÖp sang kinh tÕ tri thøc, tõng b−íc h×nh thµnh nÒn kinh tÕ toµn cÇu; lµ sù chuyÓn tiÕp tõ trËt tù thÕ giíi hai cùc ®· tan vì sang mét trËt tù thÕ giíi míi ®ang ®−îc h×nh thµnh th«ng qua ®Êu tranh quyÕt liÖt trªn tr−êng quèc tÕ. Sù qu¸ ®é, chuyÓn tiÕp trªn nhiÒu b×nh diÖn cña thÕ giíi t¹o nªn bèi c¶nh chÝnh trÞ ®Æc thï cña thÕ giíi ë hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI. §Æc ®iÓm mang tÝnh quy luËt cña mäi giai ®o¹n cã sù qu¸ ®é, chuyÓn tiÕp lµ sù xuÊt hiÖn nhiÒu vÊn ®Ò míi, sù biÕn ®éng, kh«ng æn ®Þnh cña quan hÖ quèc tÕ, sù ®an xen cña nhiÒu m©u thuÉn, nhiÒu hÖ gi¸ trÞ cò vµ míi, sù tån t¹i nhiÒu lùc l−îng kh¸c nhau phÊn ®Êu cho nh÷ng triÓn väng ph¸t triÓn kh¸c nhau cña thÕ giíi, h×nh thµnh nªn c¸c tËp hîp lùc l−îng võa ®Êu tranh võa hîp t¸c víi nhau, v.v.. 16
Ch−¬ng II. C¸c m©u thuÉn c¬ b¶n tiÕp tôc vËn ®éng trong hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI, cã mÆt trë nªn s©u s¾c h¬n vµ cã nh÷ng nÐt biÓu hiÖn míi 1. VÒ m©u thuÉn gi÷a chñ nghÜa x∙ héi vµ chñ nghÜa t− b¶n. §©y lµ m©u thuÉn gi÷a hai con ®−êng ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng−êi - con ®−êng t− b¶n chñ nghÜa vµ con ®−êng x· héi chñ nghÜa. Con ®−êng t− b¶n chñ nghÜa lµ con ®−êng ph¸t triÓn x· héi trong khu«n khæ h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi t− b¶n chñ nghÜa, duy tr× sù ¸p bøc, bãc lét cña t− b¶n, thùc d©n, ®Õ quèc ®èi víi con ng−êi, c¸c giai cÊp lao ®éng vµ c¸c d©n téc. Con ®−êng x· héi chñ nghÜa lµ con ®−êng ph¸t triÓn míi cña x· héi loµi ng−êi, lµ con ®−ßng gi¶i phãng d©n téc, gi¶i phãng x· héi, gi¶i phãng con ng−êi khái ¸ch ¸p bøc, bãc lét cña t− b¶n vµ sù thèng trÞ cña chñ nghÜa ®Õ quèc vµ chñ nghÜa thùc d©n. M©u thuÉn gi÷a chñ nghÜa x· héi vµ chñ nghÜa t− b¶n lµ m©u thuÉn gi÷a c¸i míi vµ c¸i cò trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng−êi; lµ m©u thuÉn biÖn chøng kh¸ch quan cña thêi ®¹i qu¸ ®é tõ h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi t− b¶n chñ nghÜa lªn h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi céng s¶n chñ nghÜa mµ giai ®o¹n ®Çu lµ chñ nghÜa x· héi. ë hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI, cuéc c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ hiÖn ®¹i tiÕp tôc diÔn ra m¹nh mÏ, thóc ®Èy qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ vµ sù h×nh thµnh kinh tÕ tri thøc d−íi sù chi phèi cña chñ nghÜa t− b¶n; ®ång thêi, so s¸nh lùc l−îng trªn tr−êng quèc tÕ tiÕp tôc bÊt lîi cho chñ nghÜa x· héi, c¸c lùc l−îng c¸ch m¹ng, ®éc lËp d©n téc vµ tiÕn bé trªn thÕ giíi. VËy, trong nh÷ng ®iÒu kiÖn ®ã, m©u thuÉn gi÷a chñ nghÜa x· héi vµ chñ nghÜa t− b¶n sÏ thÕ nµo, cã tiÕp tôc vËn ®éng hay kh«ng, trë nªn s©u s¾c h¬n hay mê nh¹t ®i, cã nh÷ng nÐt biÓu hiÖn g× míi? 17
Chóng ta thÊy, cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®ang. ®−a lùc l−îng s¶n xuÊt nh©n lo¹i ®i vµo b−íc ph¸t triÓn míi, v−ît bËc. VÊn ®Ò ®Æt ra tr−íc nh©n lo¹i lµ: nh÷ng søc m¹nh vËt chÊt khæng lå do sù ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt sÏ ®−îc sö dông nh− thÕ nµo - ®Ó gi¶i phãng x· héi, gi¶i phãng con ng−êi, xo¸ bá ¸p bøc, bãc lét vµ bÊt c«ng gi÷a ng−êi víi ng−êi vµ gi÷a c¸c d©n téc víi nhau hay lµ ®Ó tiÕp tôc duy tr× vµ lµm trÇm träng thªm nh÷ng tÖ n¹n ®ã? LÏ ra ph¶i ®−îc thu hÑp, ®−îc gi¶i quyÕt bëi nh÷ng thµnh tùu khoa häc-kü thuËt vµ c«ng nghÖ, bëi nh÷ng b−íc tiÕn to lín cña loµi ng−êi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt, th× nh÷ng nghÞch c¶nh vµ bÊt c«ng cña thÕ giíi ngµy nay l¹i cµng trÇm träng. Kho¶ng c¸ch giµu-nghÌo gi÷a c¸c d©n téc vµ ngay trong mét quèc gia ®ang ngµy cµng më réng. HiÖn nay, 3/4 nh©n lo¹i vÉn ®ang ph¶i sèng trong c¶nh nghÌo khæ, hµng tr¨m triÖu con ng−êi ®ang bÞ ®ãi, kh«ng ®−îc häc tËp, ch¨m sãc vÒ y tÕ. Theo ®¸nh gi¸ cña Ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn cña Liªn hîp quèc (UNDP), c¸c n−íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn chØ chiÕm 25% d©n sè thÕ giíi nh−ng l¹i ®ang h−ëng trªn 85% thu nhËp cña toµn thÕ giíi. C¸c n−íc nµy sö dông 70% s¶n l−îng n¨ng l−îng, 75% s¶n l−îng kim lo¹i, 85% gç, 60% l−¬ng thùc cña toµn thÕ giíi... Ngay ë c¸c n−íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn, hè ng¨n c¸ch giµu nghÌo còng rÊt s©u, khi 20% d©n sè lµ nh÷ng ng−êi giµu nhÊt th× së h÷u ®Õn 86% GDP, cßn 20% d©n sè lµ nh÷ng ng−êi nghÌo nhÊt chØ cã 1,3% GDP. C¸ch ®©y gÇn 150 n¨m, ngµy 14/4/1856, ®äc diÔn v¨n t¹i lÔ kû niÖm b¸o “The People’s Paper” ë Lu©n §«n, C. M¸c ®· chØ râ: “Trong thêi ®¹i chóng ta, mäi sù vËt ®Òu tùa hå nh− bao hµm mÆt ®èi lËp cña nã. Chóng ta thÊy r»ng nh÷ng m¸y mãc cã mét søc m¹nh kú diÖu trong viÖc gi¶m bít lao ®éng cña con ng−êi vµ lµm cho lao ®éng cña con ng−êi cã kÕt qu¶ h¬n, th× l¹i ®em n¹n ®ãi vµ t×nh tr¹ng kiÖt quÖ ®Õn cho con ng−êi. Nh÷ng nguån cña c¶i míi, tõ x−a tíi nay ch−a ai biÕt, d−êng nh− do mét søc m¹nh thÇn kú 18
nµo ®ã l¹i ®ang biÕn thµnh nguån gèc cña sù nghÌo khæ. Nh÷ng th¾ng lîi cña kü thuËt d−êng nh− ®· ®−îc mua b»ng c¸i gi¸ cña sù suy ®åi vÒ mÆt tinh thÇn. D−êng nh− loµi ng−êi cµng chinh phôc ®−îc thiªn nhiªn nhiÒu h¬n, th× con ng−êi l¹i cµng trë thµnh n« lÖ cña nh÷ng ng−êi kh¸c hoÆc n« lÖ cho sù ®ª tiÖn cña chÝnh m×nh. D−êng nh− ngay c¶ ®Õn ¸nh s¸ng thuÇn khiÕt cña khoa häc còng kh«ng thÓ chiÕu räi b»ng c¸ch nµo kh¸c ngoµi c¸ch chiÕu räi vµo c¸i bèi c¶nh tèi t¨m cña sù ngu dèt. TÊt c¶ nh÷ng ph¸t minh cña chóng ta vµ tÊt c¶ sù tiÕn bé cña chóng ta tùa hå nh− ®ang dÉn tíi chç lµ: nh÷ng lùc l−îng vËt chÊt th× ®−îc ban cho mét ®êi sèng tinh thÇn, cßn ®êi sèng cña con ng−êi vèn ®· bÞ t−íc mÊt c¸i mÆt tinh thÇn råi th× nay l¹i bÞ h¹ thÊp xuèng tr×nh ®é nh÷ng lùc l−îng vËt chÊt ®¬n thuÇn. M©u thuÉn ®èi kh¸ng ®ã gi÷a mét bªn lµ nÒn c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i vµ khoa häc víi mét bªn lµ c¶nh bÇn cïng hiÖn nay vµ sù suy ®åi, m©u thuÉn ®èi kh¸ng ®ã gi÷a lùc l−îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ x· héi trong thêi ®¹i chóng ta lµ mét sù thËt râ rµng, kh«ng tr¸nh khái vµ kh«ng thÓ chèi c·i ®−îc” 2. Ngµy h«m nay, vµo ®Çu thÕ kû XXI, ®äc l¹i nh÷ng nhËn xÐt nµy cña C. M¸c chóng ta vÉn c¶m thÊy míi mÎ. Râ rµng, víi cuéc c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, loµi ng−êi ®ang cã b−íc tiÕn v−ît bËc vÒ s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt, vÒ mÆt ®êi sèng vËt chÊt. Tuy nhiªn, vÒ mÆt x· héi, th× chÕ ®é ¸p bøc, bãc lét t− b¶n chñ nghÜa vÉn tån t¹i trªn thÕ giíi. ViÖc gi¶i phãng con ng−êi khái nh÷ng bÊt c«ng, bÊt b×nh ®¼ng x· héi vÉn cßn cã kho¶ng c¸ch rÊt xa so víi viÖc gi¶i phãng søc s¶n xuÊt. Nhu cÇu ph¶i thóc ®Èy sù nghiÖp gi¶i phãng con ng−êi vÒ mÆt x· héi cho ngang tÇm víi n¨ng lùc lµm chñ thiªn nhiªn cµng trë nªn bøc xóc. ThÕ giíi ®ang ph¶i ®èi mÆt víi c¸c vÊn ®Ò x· héi ®· trë nªn gay g¾t. §ã lµ c¸c vÊn ®Ò: b¶o ®¶m sù ph¸t triÓn c«ng b»ng gi÷a c¸c d©n téc còng 2 C. M¸c - Ph. ¡ng-ghen: Toµn tËp, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 1993, tËp 12, tr. 10. 19
nh− gi÷a c¸c tÇng líp nh©n d©n trong mçi n−íc, b¶o ®¶m sù hµi hoµ gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ víi ph¸t triÓn ®êi sèng t×nh thÇn cña con ng−êi, cho con ng−êi cã cuéc sèng Êm no, tù do, h¹nh phóc... ViÖc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò lo¹i nµy chØ cã thÓ ®¹t ®−îc th«ng qua viÖc gi¶i phãng con ng−êi, gi¶i phãng x· héi, gi¶i phãng d©n téc. Nh÷ng sù bÊt c«ng, bÊt b×nh ®¼ng lµ hËu qu¶ cña chÕ ®é thùc d©n kÐo dµi hµng tr¨m n¨m, cña chÝnh s¸ch ®Õ quèc cña c¸c n−íc t− b¶n ph¸t triÓn hiÖn nay ®èi víi c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn vµ chËm ph¸t triÓn, cña chÝnh s¸ch bãc lét cña giai cÊp t− s¶n ®èi víi c¸c tÇng líp lao ®éng, cña nh÷ng c¬ chÕ bu«n b¸n, trao ®æi bÊt b×nh ®¼ng trªn thÕ giíi hiÖn nay... Gi¶i phãng con ng−êi, gi¶i phãng x· héi, gi¶i phãng d©n téc khái ¸p bøc, bãc lét vµ nh÷ng bÊt c«ng, bÊt b×nh ®¼ng, ®Ó sù ph¸t triÓn vÒ mÆt x· héi cña c¸c tÇng líp nh©n d©n trong tõng n−íc, còng nh− cña c¸c d©n téc trªn thÕ giíi, t−¬ng xøng víi sù ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt, ®Ó hä cã thÓ ®−îc h−ëng nh÷ng thµnh qu¶ do chÝnh hä t¹o ra, lµ môc tiªu cña chñ nghÜa x· héi. ChÝnh v× vËy, trong t×nh h×nh sù ¸p bøc, bãc lét, bÊt b×nh ®¼ng vµ bÊt c«ng x· héi gay g¾t do chñ nghÜa t− b¶n g©y ra hiÖn nay, m©u thuÉn gi÷a chñ nghÜa x∙ héi vµ chñ nghÜa t− b¶n cµng thªm s©u s¾c. Cã mét thêi gian dµi, cho ®Õn cuèi nh÷ng n¨m 80 ®Çu nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kû XX, m©u thuÉn gi÷a chñ nghÜa x∙ héi vµ chñ nghÜa t− b¶n thÓ hiÖn chñ yÕu trong hÖ thèng quan hÖ quèc tÕ d−íi d¹ng m©u thuÉn gi÷a hai khèi ®èi lËp do Liªn X« vµ Mü ®øng ®Çu ®Êu tranh quyÕt liÖt víi nhau hµng ngµy hµng giê trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi quèc tÕ - chÝnh trÞ, t− t−ëng, kinh tÕ, v¨n ho¸, khoa häc, kü thuËt, lèi sèng, qu©n sù- an ninh, ®èi néi vµ ®èi ngo¹i. Sau sù sôp ®æ cña Liªn X« vµ c¸c n−íc x· héi chñ nghÜa §«ng ¢u, phe x· héi chñ nghÜa kh«ng cßn. T×nh h×nh ®ã lµm mÊt ®i c¸i d¹ng thøc biÓu hiÖn cô thÓ cña m©u thuÉn gi÷a chñ nghÜa x∙ héi vµ chñ nghÜa t− b¶n thµnh m©u thuÉn gi÷a hai khèi, hai phe do Liªn 20