intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Báo cáo về ý nghĩa và giá trị của tư tưởng phân chia quyền lực, cũng như cách thức vận dụng những hạt nhân hợp lý của nó trong công cuộc xây dựng Nhà nước ta trong giai đoạn hiện nay

Chia sẻ: Nguyễn Mạnh Đức | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:76

Thêm vào BST
Báo xấu
221
lượt xem 74
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Quyền lực nhà nước là sức mạnh mang tính ý chí của nhà nước, có tính bắt buộc phải tuân theo đối với mọi cá nhân, tổ chức, lực lượng ... trong xã hội; được đảm bảo thực hiện bởi một bộ máy chuyên nghiệp quản lý mọi mặt đời sống xã hội, bởi các công cụ sức mạnh như nhà tù, toà án, cảnh sát, quân đội... , và bởi hệ thống các quy tắc xử sự chung thống nhất cho toàn xã hội. Quyền lực nhà nước về bản chất là biểu hiện tập trung cho quyền lực...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo về ý nghĩa và giá trị của tư tưởng phân chia quyền lực, cũng như cách thức vận dụng những hạt nhân hợp lý của nó trong công cuộc xây dựng Nhà nước ta trong giai đoạn hiện nay

  1. Tr­êng §¹i Häc LuËt Hµ Néi C«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc Báo cáo về ý nghĩa và giá trị của tư tưởng phân chia quyền lực, cũng như cách thức vận dụng những hạt nhân hợp lý của nó trong công cuộc xây dựng Nhà nước ta trong giai đoạn hiện nay -3-
  2. Tr­êng §¹i Häc LuËt Hµ Néi C«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc Môc lôc Lêi nãi ®Çu............................................................................................5 Ch­¬ng 1. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña t­ t­ëng ph©n chia quyÒn lùc nhµ n­íc trong lÞch sö.....................7 1. T­ t­ëng ph©n chia quyÒn lùc nhµ n­íc trong thêi kú cæ ®¹i............................................10 - T­ t­ëng cña Aristote....................................................10 - T­ t­ëng cña Polybe vµ CicÐron....................................11 - Bé m¸y nhµ n­íc AthÌne..............................................13 - Bé m¸y nhµ n­íc Roma thêi kú céng hoµ.....................15 2. Häc thuyÕt ph©n chia quyÒn lùc nhµ n­íc trong thêi kú c¸ch m¹ng T­ s¶n........................17 - John Locke ( 1632 - 1704 ).............................................17 - Chales Louis Montesquieu ( 1689 - 1755 )...................25 - Jean - Jacques Rousseau ( 1712 - 1788 )......................34 3. Häc thuyÕt ph©n chia quyÒn lùc nhµ n­íc trong giai ®o¹n hiÖn nay....................................42 - Ph©n quyÒn ngang.........................................................42 - Ph©n quyÒn däc..............................................................45 Ch­¬ng 2. Sù vËn dông T­ t­ëng ph©n chia quyÒn lùc nhµ n­íc trong x©y dùng Nhµ n­íc ph¸p quyÒn ViÖt Nam.......................................52 1.Sù vËn dông t­ t­ëng ph©n chia quyÒn lùc vµo viÖc tæ chøc bé m¸y Nhµ n­íc theo h­íng x©y dùng nhµ n­íc ph¸p quyÒn.........................................53 - Kh¸i niÖm Nhµ n­íc ph¸p quyÒn.................................53 - Mèi quan hÖ gi÷a t­ t­ëng ph©n chia quyÒn lùc nhµ n­íc víi m« h×nh Nhµ n­íc ph¸p quyÒn.................57 -4-
  3. Tr­êng §¹i Häc LuËt Hµ Néi C«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc 2. VÒ c¸ch thøc tæ chøc, ph©n c«ng vµ phèi hîp ho¹t ®éng gi÷a c¸c nh¸nh quyÒn lùc nhµ n­íc trong qu¸ tr×nh x©y dùng nhµ n­íc ph¸p quyÒn ë n­íc ta........60 2.1. Thùc tr¹ng bé m¸y Nhµ n­íc ta hiÖn nay vµ nh÷ng tån t¹i cÇn kh¾c phôc.......................60 2.2. Mét sè gi¶i ph¸p nh»m x©y dùng Nhµ n­íc ph¸p quyÒn ViÖt Nam.....................................67 KÕt luËn..............................................................................................87 Tµi liÖu tham kh¶o.............................................................................89 -5-
  4. Tr­êng §¹i Häc LuËt Hµ Néi C«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc Lêi nãi ®Çu Trong qu¸ tr×nh häc tËp vµ trau dåi kiÕn thøc vÒ chÝnh trÞ - ph¸p lý ë tr­êng §¹i häc LuËt Hµ Néi, cã mét vÊn ®Ò ®· lµm chóng em hÕt søc b¨n kho¨n. T¹i sao §iÒu 16 cña Tuyªn ng«n Nh©n quyÒn vµ D©n quyÒn cña C¸ch m¹ng Ph¸p l¹i nhÊn m¹nh r»ng : "Mét x· héi trong ®ã kh«ng b¶o ®¶m viÖc sö dông c¸c quyÒn vµ kh«ng thùc hiÖn sù ph©n quyÒn th× kh«ng cã HiÕn ph¸p"(1); hay t¹i sao §iÒu 13 cña Tuyªn ng«n vÒ chñ quyÒn quèc gia cña n­íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa X«viÕt Liªn bang Nga l¹i kh¼ng ®Þnh: "ViÖc ph©n c«ng c¸c quyÒn lËp ph¸p, hµnh ph¸p vµ t­ ph¸p lµ nguyªn t¾c quan träng nhÊt trong ho¹t ®éng cña n­íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa X«viÕt Liªn bang Nga nh­ lµ mét nhµ n­íc ph¸p quyÒn"(2) ? ViÖc ch­a biÕt g× nhiÒu vÒ t­ t­ëng ph©n chia quyÒn lùc, vµ viÖc kh«ng thÓ dïng nh÷ng kiÕn thøc ®· cã cña m×nh ®Ó gi¶i thÝch cho mèi liªn hÖ gi÷a t­ t­ëng nµy víi c«ng cuéc x©y dùng mét x· héi t«n träng ph¸p luËt, mét nhµ n­íc ph¸p quyÒn ®· thùc sù cuèn hót chóng em ®Ó t©m t×m hiÓu vµ nghiªn cøu. Víi sù gióp ®ì vµ chØ d¹y tËn t×nh cña c¸c thÇy c« gi¶ng viªn bé m«n Lý luËn Nhµ n­íc vµ Ph¸p luËt, khoa LuËt Hµnh chÝnh - Nhµ n­íc, tr­êng §¹i häc LuËt Hµ Néi, chóng em ®· rót ra ®­îc nh÷ng bµi häc rÊt quý b¸u. §Ó ®¸p øng yªu cÇu x©y dùng Nhµ n­íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa cña nh©n d©n, do nh©n d©n, v× nh©n d©n - mét nhiÖm vô ®· ®­îc §¶ng ta ®Ò ra trong c¸c V¨n kiÖn ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VII, VIII, IX, vµ X, th× viÖc vËn dông nh÷ng h¹t nh©n t­ t­ëng ph©n chia q uyÒn l ùc nhµ n­íc trong tæ chøc vµ x©y dùng bé m¸y nhµ n­íc ViÖt Nam theo h­íng d©n chñ, tiÕn bé, khoa häc vµ nh©n ®¹o lµ ®iÒu tÊt yÕu. §iÒu ®ã ®· ®­îc thÓ hiÖn râ trong V¨n kiÖn ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX cña §¶ng: " Nhµ n­íc ta lµ c«ng cô chñ yÕu ®Ó thùc hiÖn q uyÒn lµm chñ cña nh©n d© n, lµ Nhµ n­íc ph¸p quyÒn cña d©n, do d©n, v× d©n. QuyÒn lùc nhµ n­íc lµ thèng nhÊt, cã sù ph©n c«ng vµ phèi hîp gi÷a c¸c c¬ quan nhµ n­íc trong viÖc thùc hiÖn c¸c quyÒn lËp ph¸p, hµnh ph¸p vµ t­ ph¸p" (1) . -6-
  5. Tr­êng §¹i Häc LuËt Hµ Néi C«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc B ëi vËy, víi mong muèn lµ gãp thªm mét vµi dßng v µo bªn c ¹nh nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu ®· cã tr­íc ®©y, ®Ó cµng lµm râ h¬n ý nghÜa vµ gi¸ trÞ cña t­ t­ëng ph©n chia quyÒn lùc, còng nh­ c ¸ch thøc vËn dông nh÷ng h¹t nh©n hîp lý cña nã trong c«ng cuéc x ©y dùng Nhµ n­íc ta trong giai ®o¹n hiÖn nay, chóng e m 1 Do nguån t­ liÖu ®­îc tiÕp cËn cßn h¹n chÕ, l¹i ph¶i ®Ò cËp tíi nh÷ng vÊn ®Ò cã søc bao trïm cao, cã ý nghÜa s©u s¾c nh­ häc thuyÕt ph©n chia quyÒn lùc vµ m« h×nh nhµ n­íc ph¸p quyÒn nªn b¶n b¸o c¸o kÕt qu¶ nghiªn cøu nµy ch¾c ch¾n kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu xãt. RÊt mong nhËn ®­îc sù chØ b¶o, ®ãng gãp cña c¸c thÇy c« ®Ó gióp chóng em hoµn thiÖn ®­îc kiÕn thøc cña m×nh. Chóng em xin ch©n thµnh c¶m ¬n. Nh©n ®©y chóng em còng xin göi lêi c¶m ¬n tíi TiÕn sÜ LuËt häc NguyÔn ThÞ Håi, gi¶ng viªn tr­êng §¹i häc LuËt Hµ Néi, ®· h­íng dÉn vµ gióp ®ì chóng em rÊt nhiÒu trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu. Nhãm sinh viªn nghiªn cøu khoa häc Ph¹m ViÖt Anh NguyÔn Huy Hoµng L÷ Mai Thanh Tïng (1) ViÖn khoa häc x· héi ViÖt Nam, ViÖn th«ng tin khoa häc x· héi: ThuyÕt " Tam quyÒn ph©n lËp " vµ bé m¸y nhµ n­íc t­ s¶n hiÖn ®¹i, Hµ Néi , n¨m 1992 (2) TS TrÇn HËu Thµnh: C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn x©y dùng Nhµ n­íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa cña nh©n d©n, do nh©n d©n, v× nh©n d©n, Nxb Lý luËn chÝnh trÞ, Hµ Néi, n¨m 2005, tr.225 - 226, c.3. -7-
  6. Tr­êng §¹i Häc LuËt Hµ Néi C«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc 2 T­ t­ëng ph©n chia quyÒn lùc nhµ n­íc vµ sù vËn dông trong x©y dùng Nhµ n­íc ph¸p quyÒn viÖt Nam (1) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam: V¨n kiÖn ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, n¨m 2001, tr.131-132 -8-
  7. Tr­êng §¹i Häc LuËt Hµ Néi C«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc 1 Ch­¬ng Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn t­ t­ëng ph©n chia quyÒn lùc trong lÞch sö Bµn vÒ quyÒn lùc, Jean - Jacques Rousseau ®· viÕt lªn nh÷ng dßng thËt ®Ñp trong Ch­¬ng 3, QuyÓn thø nhÊt cña t¸c phÈm kinh ®iÓn Bµn vÒ khÕ ­íc x· héi hay lµ c¸c nguyªn t¾c cña quyÒn chÝnh trÞ ( Du Contrat social - ou principes du droit politique ). ¤ng cho r»ng quyÒn lùc lµ søc m¹nh cã kh¶ n¨ng buéc ng­êi kh¸c ph¶i nghe theo. Vµ quyÒn lùc nhµ n­íc còng vËy. QuyÒn lùc nhµ n­íc lµ søc m¹nh mang tÝnh ý chÝ cña nhµ n­íc, cã tÝnh b¾t buéc ph¶i tu©n theo ®èi víi mäi c¸ nh©n, tæ chøc, lùc l­îng ... trong x· héi; ®­îc ®¶m b¶o thùc hiÖn bëi mét bé m¸y chuyªn nghiÖp qu¶n lý mäi mÆt ®êi sèng x· héi, bëi c¸c c«ng cô søc m¹nh nh­ nhµ tï, toµ ¸n, c¶nh s¸t, qu©n ®éi... , vµ bëi hÖ thèng c¸c quy t¾c xö sù chung thèng nhÊt cho toµn x· héi. QuyÒn lùc nhµ n­íc vÒ b¶n chÊt lµ biÓu hiÖn tËp trung cho quyÒn lùc chÝnh trÞ cña lùc l­îng chiÕm ­u thÕ vÒ kinh tÕ trong x· héi. Tõ ®iÓn LuËt häc do ViÖn khoa häc ph¸p lý - Bé T­ ph¸p biªn so¹n cã nªu ra nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña quyÒn lùc nhµ n­íc nh­ sau: "1) Lu«n lu«n g¾n víi sù tån t¹i cña chÝnh quyÒn nhµ n­íc; 2) §­îc ph©n chia thµnh c¸c quyÒn lËp ph¸p, hµnh ph¸p vµ t­ ph¸p; 3) Do giai cÊp, hoÆc liªn minh c¸c giai cÊp thèng trÞ x· héi tæ chøc vµ thùc hiÖn; 4) §­îc b¶o ®¶m thùc hiÖn b»ng søc m¹nh c­ìng chÕ nhµ n­íc." (1) Trong mét x· héi cã giai cÊp, quyÒn lùc nhµ n­íc lµ søc m¹nh cã tÝnh bao trïm réng lín nhÊt, quan träng nhÊt, cã kh¶ n¨ng khèng chÕ vµ b¾t buéc mäi c¸ nh©n, tæ chøc, lùc l­îng trong x· héi ph¶i phôc tïng ý chÝ cña m×nh. Tõ x­a ®Õn nay, ®· cã rÊt nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ c¸ch thøc thùc hiÖn thø quyÒn lùc nµy, nh­ng tùu chung l¹i th× cã hai quan ®iÓm c¬ b¶n, ®ã lµ tËp quyÒn vµ ph©n quyÒn. TËp quyÒn lµ "nguyªn t¾c tæ chøc quyÒn lùc nhµ n­íc thÓ hiÖn viÖc tËp trung quyÒn lùc vµo tay mét ng­êi hoÆc mét c¬ quan"(1). -9-
  8. Tr­êng §¹i Häc LuËt Hµ Néi C«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc Trong chÕ ®é qu©n chñ chuyªn chÕ, mäi quyÒn lùc nhµ n­íc n»m hoµn toµn trong tay nhµ vua, ý chÝ cña vua lµ luËt ph¸p ®èi víi thÇn d©n, vua qu¶n lý mäi _____________ (1) ViÖn khoa häc ph¸p lý - Bé T­ ph¸p: Tõ ®iÓn LuËt häc, Nxb Tõ ®iÓn B¸ch khoa, Nxb T­ ph¸p, Hµ Néi, 2006, tr.652, tõ môc " quyÒn lùc nhµ n­íc ". c«ng viÖc hµnh chÝnh cña nhµ n­íc, ®ång thêi vua còng lµ vÞ quan toµ tèi cao. C¸c chøc vô quan l¹i, ®Òu do vua c¾t cö hoÆc b·i chøc, chÝnh lµ hÖ thèng nh÷ng ng­êi cã nhiÖm vô thùc thi c¸c mÖnh lÖnh, chiÕu chØ... cña nhµ vua. Ph©n quyÒn, hiÓu mét c¸ch ®¬n gian lµ tr¸i víi tËp quyÒn, lµ nguyªn t¾c tæ chøc quyÒn lùc nhµ n­íc sao cho kh«ng mét c¸ nh©n hay c¬ quan nµo n¾m trän vÑn quyÒn lùc. Nhµ n­íc qu©n chñ nhÞ hîp lµ mét d¹ng nhµ n­íc ph©n quyÒn. Vua n¾m toµn quyÒn hµnh ph¸p víi quyÒn h¹n thµnh lËp vµ ®iÒu hµnh ChÝnh phñ, nh­ng l¹i kh«ng ®­îc tham gia vµo c«ng viÖc lËp ph¸p, lµ quyÒn ®­îc HiÕn ph¸p giao cho c¬ quan ®¹i diÖn nh©n d©n (cã thÓ lµ c¬ quan ®¹i diÖn ®¼ng cÊp hoÆc NghÞ viÖn), còng nh­ kh«ng n¾m quyÒn t­ ph¸p - thø quyÒn lùc ®· thuéc vÒ c¬ quan Toµ ¸n. Trong nhµ n­íc qu©n chñ ®¹i nghÞ th× vua chØ cßn lµ mét chøc danh t­îng tr­ng, h×nh thøc, kh«ng cã thùc quyÒn trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng cña quyÒn lùc nhµ n­íc. NghÞ viÖn n¾m quyÒn lËp ph¸p, quyÒn hµnh ph¸p n»m trong tay ChÝnh phñ do NghÞ viÖn bÇu ra, vµ Toµ ¸n n¾m quyÒn t­ ph¸p. Nh÷ng nhµ n­íc céng hoµ t­ s¶n thÓ hiÖn h×nh thøc ph©n quyÒn râ rÖt vµ triÖt ®Ó h¬n n÷a. Ba nh¸nh quyÒn lùc lËp ph¸p, hµnh ph¸p vµ t­ ph¸p ®­îc giao cho c¸c c¬ quan kh¸c nhau nh­ Tæng thèng, NghÞ viÖn, ChÝnh phñ vµ Toµ ¸n, víi c¬ cÊu tæ chøc ®Ó c¸c c¬ quan nµy cã thÓ gi¸m s¸t, kiÒm chÕ lÉn nhau, kh«ng cho phÐp c¬ quan nµo cã kh¶ n¨ng th©u tãm toµn bé quyÒn lùc. Nhµ n­íc x· héi chñ nghÜa lµ nhµ n­íc mµ tÊt c¶ quyÒn lùc nhµ n­íc thuéc vÒ nh©n d©n, do nh©n d©n ñy quyÒn cho c¬ quan ®¹i diÖn cao nhÊt cña hä, do hä trùc tiÕp bÇu ra qua phæ th«ng ®Çu phiÕu. ë ViÖt Nam, §iÒu 82 HiÕn ph¸p 1980 vµ §iÒu 83 HiÕn ph¸p 1992 ®Òu _____________ (1) Tõ ®iÓn LuËt häc, S®d, tr.694, tõ môc "tËp quyÒn ". - 10 -
  9. Tr­êng §¹i Häc LuËt Hµ Néi C«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc kh¼ng ®Þnh: "Quèc héi lµ c¬ quan ®¹i biÓu cao nhÊt cña nh©n d©n, c¬ quan quyÒn lùc Nhµ n­íc cao nhÊt cña n­íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam"(1). Nh­ng c¬ quan ®¹i diÖn cña nh©n d©n nµy chØ n¾m gi÷ quyÒn lËp ph¸p, gi¸m s¸t tèi cao c¸c ho¹t ®éng cña Nhµ n­íc, vµ quyÕt ®Þnh c¸c vÊn ®Ò quan träng cña ®Êt n­íc; nã ph¶i thµnh lËp c¸c c¬ quan kh¸c nh­ nguyªn thñ quèc gia, chÝnh phñ, toµ ¸n ®Ó chóng thùc hiÖn nh÷ng quyÒn lùc kh¸c cña Nhµ n­íc. TËp quyÒn lµ nguyªn t¾c tæ chøc nhµ n­íc kh«ng cßn phæ biÕn trªn thÕ giíi ngµy nay, trong khi ph©n quyÒn ®· trë thµnh nguyªn t¾c hµng ®Çu trong viÖc x©y dùng bé m¸y nhµ n­íc. Trong ®iÒu 16 Tuyªn ng«n Nh©n quyÒn vµ D©n quyÒn cña C¸ch m¹ng Ph¸p n¨m 1789 cã nªu : "Mét x· héi mµ trong ®ã viÖc tu©n thñ ph¸p luËt kh«ng ®­îc ®¶m b¶o, hay sù chia t¸ch c¸c quyÒn kh«ng ®­îc râ rµng, th× còng ch¼ng cã mét hiÕn ph¸p nµo hÕt ". §iÒu 13 cña Tuyªn ng«n vÒ chñ quyÒn quèc gia cña n­íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa X«viÕt Liªn bang Nga do §¹i héi ®¹i biÓu nh©n d©n Liªn bang Nga th«ng qua ngµy 12/12/1989 kh¼ng ®Þnh: "ViÖc ph©n c«ng c¸c quyÒn lËp ph¸p, hµnh ph¸p vµ t­ ph¸p lµ nguyªn t¾c quan träng nhÊt trong ho¹t ®éng cña n­íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa X«viÕt Liªn bang Nga nh­ lµ mét nhµ n­íc ph¸p quyÒn"(3). Nguyªn t¾c nÒn t¶ng cho c¸ch thøc x©y dùng bé m¸y nhµ n­íc cña ®a sè c¸c quèc gia trªn thÕ giíi ngµy nay Êy ®­îc rót ra tõ mét häc thuyÕt cã tªn gäi häc thuyÕt ph©n chia quyÒn lùc, hay cßn ®­îc gäi lµ häc thuyÕt ph©n quyÒn. Häc thuyÕt ph©n chia quyÒn lùc lÇn ®Çu tiªn ®­îc nªu ra thµnh hÖ thèng lý luËn hoµn chØnh vµo n¨m 1689 bëi John Locke, trong t¸c phÈm Kh¶o luËn thø hai vÒ ChÝnh quyÒn hay LuËn vÒ Nguån gèc, Ph¹m vi vµ Môc ®Ých ch©n chÝnh cña ChÝnh quyÒn d©n s ù; vµ ®­îc ph¸t triÓn hoµn thiÖn bëi Charles Louis Montesquieu _____________ (1) HiÕn ph¸p ViÖt Nam ( N¨m 1946, 1959, 1980, 1992 ), Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, n¨m 1995, tr.102 vµ tr.163 (2) Declaration of the Rights of Man and of the Citizen, Approved by the National Assembly of France, 1789, translate by Marquis de Lafayette and Thomas Jefferson (3) TS TrÇn HËu Thµnh: C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn x©y dùng nhµ n­íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa cña nh©n d©n, do nh©n d©n, v× nh©n d©n, Nxb Lý luËn chÝnh trÞ, Hµ Néi, n¨m 2005, tr.225 - 226 - 11 -
  10. Tr­êng §¹i Häc LuËt Hµ Néi C«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc v íi t¸c phÈm D e L'esprit des Lois (Bµn vÒ tinh thÇn Ph¸p luËt) , xuÊt b¶n n¨m 1748 ë Paris. Nhµ n­íc ®Çu tiªn trªn thÕ giíi mµ trong hiÕn ph¸p c«ng nhËn thùc hiÖn nguyªn t¾c ph©n chia quyÒn lùc gi÷a c¸c c¬ quan nhµ n­íc lµ Hîp chñng quèc Hoa Kú víi b¶n HiÕn ph¸p n¨m 1787. Nh­ng ®ã kh«ng ph¶i lµ lÇn ®Çu tiªn con ng­êi t×m ®Õn nguyªn t¾c nµy nh­ mét c¸ch thøc h÷u hiÖu ®Ó x©y dùng bé m¸y nhµ n­íc, chèng l¹i sù l¹m quyÒn cña nh÷ng ng­êi cai trÞ. MÇm mèng cña t­ t­ëng ph©n quyÒn ®· xuÊt hiÖn ngay tõ nh÷ng x· héi s¬ khai ®Çu tiªn cña nh©n lo¹i. 1. T­ t­ëng ph©n chia quyÒn lùc trong thêi kú cæ ®¹i. Aristote ( 384 - 322 TCN ) - bé ãc b¸ch khoa nhÊt cña thÕ giíi cæ ®¹i, lµ ng­êi ®Çu tiªn ®Ò cËp tíi viÖc ph©n chia quyÒn lùc trong c¸c nhµ n­íc. Trong t¸c phÈm Politics ( ChÝnh trÞ ) ®­îc viÕt tõ c¬ së nghiªn cøu tæ chøc bé m¸y nhµ n­íc cña 158 quèc gia, «ng cho r»ng ®Ó ®¶m b¶o sù c«ng b»ng trong d©n chóng, ®Ó cã ®­îc nh÷ng ®¹o luËt c«ng b»ng th× nhµ n­íc ph¶i ®­îc tæ chøc cã quy cñ, ®Ó cã sù quy cñ nµy th× mäi nhµ n­íc ®Òu ph¶i cã "ba bé phËn: bé phËn t­ vÊn ph¸p lý vÒ ho¹t ®éng cña nhµ n­íc, bé phËn thø hai lµ c¸c toµ thÞ chÝnh, bé phËn thø ba lµ c¸c c¬ quan t­ ph¸p" vµ "chÝnh sù kh¸c nhau cña chÕ ®é nhµ n­íc b¾t nguån tõ sù kh¸c nhau cña mçi bé phËn nµy"(1). Kh«ng dõng l¹i ë ®ã, «ng cßn tr×nh bµy vÒ c¸ch thøc h×nh thµnh, chøc n¨ng, quyÒn h¹n vµ c¬ cÊu cña tõng bé phËn cô thÓ. VÒ bé phËn thø nhÊt, hay cßn ®­îc gäi lµ Héi nghÞ nh©n d©n, ®­îc «ng chØ c¸c chøc n¨ng lµ: "quyÕt ®Þnh vÒ vÊn ®Ò chiÕn tranh vµ hoµ b×nh, lËp ra hoÆc ph¸ vì nh÷ng liªn m×nh, ban hµnh c¸c ®¹o luËt, nh÷ng ¸n tö h×nh, ®i ®µy hoÆc tÞch thu tµi s¶n vµ yªu cÇu c¸c ph¸p quan gi¶i thÝch vÒ c¸ch xö sù cña hä trong thêi gian gi÷ chøc vô"(2). Nãi theo ng«n ng÷ ngµy nay th× Héi nghÞ nh©n d©n nµy n¾m quyÒn lËp ph¸p vµ quyÕt ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò quan träng nhÊt cña quèc gia. Sè l­îng, c¸ch thøc lùa chän c¸c thµnh viªn vµ quyÒn h¹n cña Héi nghÞ c«ng d©n cã liªn quan tíi h×nh thøc nhµ n­íc: ë chÕ ®é _____________ (1) TS TrÇn HËu Thµnh: S®d, tr. 34 (2) TS NguyÔn ThÞ Håi: T­ t­ëng ph©n chia quyÒn lùc nhµ n­íc víi viÖc tæ chøc bé m¸y nhµ n­íc ë mét sè n­íc, Nxb T­ ph¸p, Hµ Néi, 2005, tr.34 - 12 -
  11. Tr­êng §¹i Häc LuËt Hµ Néi C«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc d©n chñ mäi c«ng d©n ®Òu ®­îc tham gia Héi nghÞ nh©n d©n vµ cã quyÒn quyÕt ®Þnh mäi vÊn ®Ò träng yÕu cña ®Êt n­íc; chÕ ®é ®Çu sá chÝnh trÞ th× chØ mét sè c«ng d©n ®Æc biÖt míi ®­îc tham gia quyÕt ®Þnh c¸c vÊn ®Ò nhµ n­íc; cßn trong chÕ ®é quý téc th× mét bé phËn quyÕt ®Þnh vÊn ®Ò nµy, trong khi mét bé phËn kh¸c quyÕt ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c. VÒ c¸c toµ thÞ chÝnh, mµ cô thÓ lµ vÒ c¸c ph¸p quan, Aristote cho r»ng cÇn cã nhiÒu ph¸p quan ®Ó ch¨m lo cho tõng viÖc cô thÓ trong nhµ n­íc: qu¶n lý thÞ tr­êng, qu¶n lý ®­êng x¸, nhµ cöa, qu¶n lý ®Êt ®ai ... Nh­ng cÇn cã mét ph¸p quan cao nhÊt, cã quyÒn chØ huy toµn bé nh©n d©n víi t­ c¸ch nh­ lµ ng­êi ®øng ®Çu nhµ n­íc. Theo «ng, trong chÕ ®é d©n chñ, c¸c ph¸p quan ®­îc chän ra tõ trong toµn thÓ nh©n d©n; trong chÕ ®é ®Çu sá chÝnh trÞ th× ®­îc chän ra tõ mét ®¼ng cÊp ®Æc biÖt; cßn trong chÕ ®é quý téc th× mét sè ph¸p quan ®­îc chän ra tõ nh©n d©n, vµ mét sè kh¸c ®­îc chän ra tõ nh÷ng ®¼ng cÊp trªn trong x· héi. VÒ c¬ quan t­ ph¸p toµ ¸n, Aristote chia ra rÊt nhiÒu lo¹i kh¸c nhau, tuú theo tÝnh chÊt vµ ®Æc ®iÓm c¸c vô viÖc mµ toµ ¸n ®ã chuyªn gi¶i quyÕt. VÒ c¸ch thøc lùa chän c¸c thÈm ph¸n, «ng còng chØ ra nhiÒu d¹ng tuú theo h×nh thøc nhµ n­íc: viÖc mäi c«ng d©n ®Òu cã thÓ trë thµnh thÈm ph¸n lµ ®Æc ®iÓm cña nhµ n­íc d©n chñ; nÕu chØ cã mét sè c«ng d©n thuéc nh÷ng ®¼ng cÊp nhÊt ®Þnh míi cã thÓ trë thµnh thÈm ph¸n th× ®ã lµ chÕ ®é ®Çu sá chÝnh trÞ; cßn tuú theo tõng vô viÖc cô thÓ mµ chän thÈm ph¸n trong nh©n d©n hay trong nh÷ng ng­êi ®Æc biÖt lµ biÓu hiÖn cña chÕ ®é quý téc. Dï lµ mét trong nh÷ng nhµ t­ t­ëng ®Çu tiªn ®Ò cËp tíi vÊn ®Ò ph©n chia quyÒn lùc, nh­ng t­ t­ëng nµy cña Aristote vÉn ch­a chøa ®ùng quan ®iÓm ph©n chia quyÒn lùc theo tinh thÇn cña thuyÕt ph©n chia quyÒn lùc hiÖn ®¹i, vµ «ng míi chØ dõng l¹i ë m« t¶ bé m¸y nhµ n­íc mµ ch­a ®i s©u, chØ ra mèi liªn hÖ gi÷a c¸c c¬ quan nhµ n­íc, còng nh­ ch­a chØ ®­îc ra nguyªn nh©n ph¶i chia quyÒn lùc nhµ n­íc thµnh c¸c nh¸nh quyÒn lùc nh­ vËy. Polybe vµ CicÐron lµ nh÷ng ng­êi ®· thÓ hiÖn t­ t­ëng ph©n chia quyÒn lùc qua quan ®iÓm vÒ sù cai trÞ hçn hîp. Polybe ( kho¶ng 200 -120 TCN ) cho r»ng mét nhµ n­íc lý t­ëng lµ nhµ n­íc hçn hîp cña ba chÝnh quyÒn - ba thÕ lùc chÝnh trÞ: chÝnh quyÒn quèc v­¬ng, chÝnh quyÒn quý téc vµ chÝnh quyÒn nh©n d©n, mµ theo quan ®iÓm ngµy nay ®ã chÝnh lµ ba thø quyÒn lùc: quyÒn hµnh ph¸p trong tay - 13 -
  12. Tr­êng §¹i Häc LuËt Hµ Néi C«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc vua, quyÒn lËp ph¸p trong tay viÖn nguyªn l·o cña giíi quý téc vµ quyÒn t­ ph¸p thuéc vÒ sù ph¸n xÐt cña d­ luËn nh©n d©n. Polybe chØ ra nhµ n­íc tæng thÓ thùc hiÖn quyÒn lùc b»ng c¸ch nµo, vµ c¸c chÝnh quyÒn kh¸c nhau trong nhµ n­íc Êy b»ng c¸ch thøc nµo cã thÓ c¶n trë, kiÒm chÕ nhau, hoÆc ng­îc l¹i, b¶o vÖ vµ ñng hé nhau. Khi mét thÕ lùc muèn v­ît quyÒn h¹n cña m×nh vµ g©y ph­¬ng h¹i tíi lîi Ých cña c¸c thÕ lùc kh¸c th× sÏ ®ông ®é sù ph¶n ®èi thÝch ®¸ng tõ c¸c thÕ lùc nµy, vµ kÕt qu¶ lµ sÏ ®¹t ®Õn mét trËt tù ®óng ®¾n, ®¶m b¶o cho sù æn ®Þnh vµ v÷ng m¹nh cña nhµ n­íc tæng thÓ. CicÐron ( 106 - 43 TCN ) - nhµ lËp ph¸p næi tiÕng cña Roma thêi kú Céng hoµ. Trong t¸c phÈm §èi tho¹i, «ng viÕt: "... mét phÇn quyÒn lùc cña nhµ n­íc ph¶i ®­îc ph©n chia vµ trao cho uy thÕ cña nh÷ng ng­êi chiÕm hµng ®Çu, cßn mét sè c«ng viÖc ph¶i dµnh cho nh©n d©n xÐt ®o¸n vµ gi¶i quyÕt..."(1). CicÐron ®· nghiªn cøu nhiÒu h×nh thøc cña nhµ n­íc hçn hîp, vµ cuèi cïng ñng hé cho h×nh thøc nhµ n­íc cã sù c©n b»ng gi÷a c¸c phÇn quyÒn lùc: "ph©n chia quyÒn lùc: nghÜa vô vµ quyÒn h¹n c«ng b»ng"(2). Nh­ vËy, ngay tõ thêi cæ ®¹i, t­ t­ëng ph©n chia quyÒn lùc ®· h×nh thµnh víi nhiÒu quan ®iÓm, tr­êng ph¸i kh¸c nhau, vµ trë thµnh nÒn t¶ng cho sù ph¸t triÓn cña t­ t­ëng trong thêi kú c¸ch m¹ng t­ s¶n vµ giai ®o¹n hiÖn nay. Khi nãi ®Õn t­ t­ëng ph©n chia quyÒn lùc th× kh«ng thÓ kh«ng nh¾c ®Õn biÓu hiÖn cô thÓ cña nã trong c¸c bé m¸y nhµ n­íc, mµ tiªu biÓu nhÊt trong thêi kú cæ ®¹i chÝnh lµ nhµ n­íc AthÌne ë Hy L¹p vµ nhµ n­íc Roma céng hßa. Tõ c¬ së nghiªn cøu sù tæ chøc cña c¸c nhµ n­íc nµy mµ c¸c häc gi¶ cæ ®¹i ®· ®­a ra nh÷ng quan ®iÓm, t­ t­ëng nh­ ®· nªu trªn. Ta h·y thö nh×n qua bé m¸y nhµ n­íc còng nh­ c¬ cÊu ph©n chia quyÒn lùc ë c¸c thµnh bang nµy ®Ó cã thÓ hiÓu râ h¬n t­ t­ëng ph©n quyÒn trong thêi kú cæ ®¹i. _____________ (1) TS TrÇn HËu Thµnh: S®d, tr.37 (2) TS TrÇn HËu Thµnh: S®d, tr.38 Bé m¸y nhµ n­íc AthÌne: - 14 -
  13. Tr­êng §¹i Häc LuËt Hµ Néi C«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc AthÌne lµ thµnh bang n»m ë vïng ®ång b»ng Attic, miÒn trung Hy L¹p. Nhµ n­íc AthÌne cã chÝnh thÓ Céng hoµ d©n chñ chñ n«, lµ kÕt qu¶ cña nh÷ng cuéc c¶i c¸ch chÝnh trÞ, ®· biÕn liªn minh c¸c bé l¹c cña thêi m¹t kú x· héi thÞ téc thµnh ®Ønh cao cña nÒn chuyªn chÝnh d©n chñ thêi kú cæ ®¹i. Theo truyÒn thuyÕt, ThÐsÐe lµ ng­êi ®Æt nÒn mãng cho sù ra ®êi cña nhµ n­íc AthÌne. ¤ng chia l·nh thæ miÒn ®ång b»ng Attic thµnh 48 ®Þa khu, vµ chia d©n tù do AthÌne thµnh 3 tÇng líp: quý téc, n«ng d©n vµ thî thñ c«ng. DÊu vÕt cña c¸c bé l¹c cò trong liªn minh ®· bÞ xo¸ nhoµ. §¹i héi nh©n d©n cña c¸c bé l¹c cò vÉn cßn tån t¹i, nh­ng quyÒn lùc thùc tÕ ®· ®­îc chuyÓn sang mét tæ chøc kh¸c - ViÖn nguyªn l·o - gåm nh÷ng ®¹i biÓu cña tÇng líp quý téc giµu cã. ViÖn nguyªn l·o cã toµn quyÒn trong c¸c lÜnh vùc lËp ph¸p, t­ ph¸p, gi¸m s¸t vµ quyÕt ®Þnh mäi vÊn ®Ò hÖ träng cña ®Êt n­íc. Chøc vô thñ lÜnh qu©n sù cña c¸c bé l¹c ( basileus ) ®­îc thay thÕ b»ng chøc vô quan chÊp chÝnh, ®­îc cö ra tõ tÇng líp quý téc. AthÌne trë thµnh mét thµnh bang theo chÕ ®é céng hoµ quý téc chñ n«. Tr­íc ®µ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ c«ng th­¬ng, n¨m 594 TCN, Solon - ®ang lµ chÊp chÝnh quan cña AthÌne, ®· tiÕn hµnh mét cuéc c¶i c¸ch mang tÝnh d©n chñ tiÕn bé. Quan träng nhÊt trong nh÷ng c¶i c¸ch vÒ tæ chøc bé m¸y nhµ n­íc cña «ng lµ thµnh lËp toµ ¸n nh©n d©n cã nhiÒu båi thÈm, cïng th¶o luËn xÐt xö ®Ó tr¸nh sù tuú tiÖn vµ t¨ng c­êng tÝnh d©n chñ. TiÕp theo Solon lµ Clisthenes, vµ cuèi cïng lµ hai thÇy trß Ephialtes - Pericles ®· tiÕn hµnh nh÷ng cuéc c¶i c¸ch chÝnh trÞ s©u réng, tõng b­íc d©n chñ ho¸ bé m¸y nhµ n­íc AthÌne, còng nh­ h¹n chÕ quyÒn lùc cña ViÖn nguyªn l·o, ®­a ViÖn nguyªn l·o tõ c¬ quan n¾m gi÷ mäi quyÒn lùc nhµ n­íc thµnh tæ chøc chØ cã quyÒn trong c¸c ho¹t ®éng t«n gi¸o. C¶i c¸ch cña Pericles ®· x©y dùng bé m¸y nhµ n­íc AthÌne mét c¸ch hoµn thiÖn nhÊt, bao gåm c¸c c¬ quan chñ yÕu: Héi nghÞ c«ng d©n, Héi ®ång 500 ng­êi, Toµ ¸n nh©n d©n vµ Héi ®ång 10 t­íng lÜnh. Héi nghÞ c«ng d©n ( ng­êi Hy L¹p gäi lµ Ecc¬lªdia ) lµ c¬ quan quyÒn lùc cao nhÊt cña thµnh bang, cã quyÒn th¶o luËn vµ biÓu quyÕt c¸c vÊn ®Ò hÖ träng cña ®Êt n­íc, th«ng qua hay phñ quyÕt c¸c dù luËt, chän cö nh÷ng viªn chøc nhµ n­íc. Ecc¬lªdia lµ ®¹i héi cña tÊt c¶ c¸c c«ng d©n nam AthÌne tuæi tõ 18 trë lªn, häp hµng th¸ng, vµ Ýt nhÊt lµ - 15 -
  14. Tr­êng §¹i Häc LuËt Hµ Néi C«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc 10 lÇn trong mét n¨m. Trong héi nghÞ, mäi c«ng d©n ®Òu cã quyÒn ®­a ra mét dù ¸n luËt hoÆc ®Ò nghÞ b·i bá mét ®iÒu luËt hiÖn hµnh. Héi nghÞ c«ng d©n bÇu ra Héi ®ång 500 ng­êi ( gäi lµ Bulª ) - lµ c¬ quan hµnh ph¸p cña nhµ n­íc. Bulª cã nhiÖm vô thay mÆt nh©n d©n thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc hµnh chÝnh cña nhµ n­íc trong suèt mét n¨m. Ngoµi ra Bulª cßn cã nhiÖm vô kiÓm tra t­ c¸ch c«ng d©n còng nh­ t­ c¸ch cña c¸c viªn chøc trong bé m¸y nhµ n­íc. Héi ®ång ®­îc chia thµnh 10 uû ban - P¬ritani. Mçi P¬ritani cã chøc n¨ng th­êng trùc thay mÆt Bulª gi¶i quyÕt c¸c c«ng viÖc hµnh chÝnh hµng ngµy trong nhiÖm kú 1/10 n¨m ( kho¶ng tõ 36 ®Õn 39 ngµy ). Toµ ¸n nh©n d©n lµ c¬ quan t­ ph¸p cña nhµ n­íc cã c¬ cÊu gåm 6000 thµnh viªn, do Héi nghÞ c«ng d©n bÇu ra, võa lµm thÈm ph¸n, võa lµm båi thÈm trong nhiÖm kú mét n¨m. Khi cÇn xÐt xö mét vô ¸n cô thÓ th× tiÕn hµnh bèc th¨m trong sè 6000 ng­êi nµy ®Ó chän ra mét sè thÈm ph¸n. Héi ®ång 10 t­íng lÜnh cã thµnh viªn lµ c¸c quý téc giµu cã, ban ®Çu chØ n¾m quyÒn chØ huy qu©n sù, nh­ng sau dÇn trë thµnh c¬ quan hµnh chÝnh cao nhÊt cña nhµ n­íc. Héi ®ång ®­îc Héi nghÞ c«ng d©n bÇu ra theo h×nh thøc biÓu quyÕt chø kh«ng ph¶i lµ bá phiÕu kÝn nh­ viÖc bÇu cö c¸c c¬ quan nhµ n­íc kh¸c, vµ ho¹t ®éng cña Héi ®ång 10 t­íng lÜnh ph¶i chÞu sù gi¸m s¸t cña Héi ®ång 500 ng­êi. Trong mçi kú häp cña Héi nghÞ c«ng d©n, ®Òu cã thñ tôc biÓu quyÕt chÊp thuËn hay khiÓn tr¸ch c¸c viªn chøc nhµ n­íc. NÕu bÞ khiÓn tr¸ch, viªn chøc Êy sÏ bÞ b·i miÔn chøc vô. Ngoµi ra, t¹i phiªn häp cuèi cïng hµng n¨m, c¸c viªn chøc ph¶i t­êng tr×nh tr­íc mét uû ban ®Æc biÖt cña Héi nghÞ c«ng d©n vÒ sè tiÒn c«ng quü do m×nh thu gi÷ vµ chi tiªu. §©y chÝnh lµ h×nh thøc ®Çu tiªn cña ho¹t ®éng kiÓm tra, gi¸m s¸t cña c¬ quan quyÒn lùc tèi cao - chÝnh lµ nh©n d©n, ®èi víi ho¹t ®éng cña c¸c viªn chøc trong bé m¸y nhµ n­íc, víi c¸c c¬ quan nhµ n­íc kh¸c. Bé m¸y nhµ n­íc Roma thêi kú Céng hoµ: Theo truyÒn thuyÕt, thµnh Roma ®­îc vua Romulux x©y dùng vµo n¨m 753 TCN trªn bê s«ng Tibes, miÒn Trung b¸n ®¶o Italia. - 16 -
  15. Tr­êng §¹i Häc LuËt Hµ Néi C«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc LÞch sö Roma cã thÓ chia lµm ba thêi kú: thêi kú V­¬ng chÝnh ( thÕ kû 7 TCN ®Õn thÕ thÕ kû 4 TCN ), thêi kú Céng hoµ (tõ thÕ kû 4 TCN ®Õn thÕ kû 1 ), vµ thêi kú §Õ chÕ ( tõ thÕ kû 1 ®Õn thÕ kû 5 ). Nh­ng ë ®©y ta chØ xem xÐt bé m¸y nhµ n­íc d­íi thêi Céng hoµ. D­íi thêi kú Céng hoµ, bé m¸y nhµ n­íc Roma bao gåm c¸c bé phËn chñ yÕu sau: §¹i héi nh©n d©n Centuries, §¹i héi b×nh d©n Plebs, ViÖn nguyªn l·o, hai quan chÊp chÝnh, vµ héi ®ång c¸c quan b¶o d©n. Bé m¸y nµy thÓ hiÖn kh¸ râ t­ t­ëng ph©n chia quyÒn lùc gi÷a c¸c c¬ quan nhµ n­íc. §¹i héi nh©n d©n Centuries, §¹i héi b×nh d©n Plebs vµ ViÖn nguyªn l·o lµ c¸c c¬ quan n¾m quyÒn lËp ph¸p cña nhµ n­íc. §¹i héi nh©n d©n Centuries häp mçi n¨m hai lÇn t¹i qu¶ng tr­êng ThÇn ChiÕn tranh Mars, ®Ó quyÕt ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña nhµ n­íc nh­: chiÕn tranh, hoµ b×nh, vµ bÇu chän c¸c quan chøc nhµ n­íc. Hai chÊp chÝnh quan ( consul ) còng do §¹i héi bÇu ra víi nhiÖm kú 1 n¨m. §¹i héi b×nh d©n Plebs ra ®êi muén h¬n c¸c c¬ quan kh¸c cña nhµ n­íc Roma, lµ kÕt qu¶ cña cuéc ®Êu tranh gi÷a c¸c c­ d©n míi tíi ( Plebs ) ®ßi hái ph¶i cã tiÕng nãi cña m×nh bªn c¹nh §¹i héi nh©n d©n Centuries cña c­ d©n Roma b¶n ®Þa. Do ng­êi Plebs chiÕm tØ lÖ cao trong sè c­ d©n Roma nªn hä tù coi ®¹i héi cña m×nh lµ ®¹i héi cña toµn thÓ c­ d©n Roma, nh÷ng quyÕt nghÞ cña ®¹i héi nµy cã hiÖu lùc nh­ ph¸p luËt víi toµn thÓ c«ng d©n Roma, nh­ng §¹i héi b×nh d©n Plebs chØ quyÕt ®Þnh c¸c vÊn ®Ò liªn quan tíi c¸c bé l¹c hay liªn quan tíi c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh l·nh thæ. ViÖn nguyªn l·o ( Senate ) bao gåm 300 thµnh viªn, lµ c¸c quý téc giµu cã, ho¹t ®éng theo nguyªn t¾c: §¹i héi Centuries lµ c¬ quan quyÒn lùc tèi cao, nh­ng mäi quyÕt ®Þnh ®Òu ph¶i th«ng qua sù phª chuÈn cña ViÖn nguyªn l·o; c¸c quan chøc cña bé m¸y nhµ n­íc còng chØ ®­îc bÇu chän tõ nh÷ng nghÞ viªn cña ViÖn, bëi vËy, thùc tÕ ViÖn nguyªn l·o chÝnh lµ c¬ quan ®¹i diÖn th­êng trùc cña §¹i héi nh©n d©n Centuries ®Ó quyÕt ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò th­êng xuyªn cña nhµ n­íc nh­: hµnh chÝnh, ng©n s¸ch, ngo¹i giao, lÔ nghi t«n gi¸o ... Hai chÊp chÝnh quan do §¹i héi Centuries bÇu ra n¾m trong tay quyÒn hµnh ph¸p, ngoµi ra, cßn cã mét sè quyÒn lËp ph¸p nhÊt ®Þnh. Trong nhiÖm kú 1 n¨m, nÕu x¶y ra tr­êng hîp Tæ quèc l©m nguy th× mét trong hai chÊp chÝnh quan sÏ ®­îc chän cö lµm Dictato - hay §éc tµi, - 17 -
  16. Tr­êng §¹i Häc LuËt Hµ Néi C«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc trong thêi h¹n 6 th¸ng. Trong thêi gian nµy, Dictato n¾m gi÷ quyÒn hµnh tèi cao vÒ mäi vÊn ®Ò. Héi ®ång c¸c quan b¶o d©n lóc ®Çu chØ gåm 2 ng­êi, råi lµ 4, 6 vµ 10 ng­êi, ®Ó b¶o vÖ, bªnh vùc ng­êi d©n tr­íc nh÷ng quyÕt ®Þnh ®i ng­îc l¹i lîi Ých nh©n d©n cña ViÖn nguyªn l·o hay cña c¸c quan chÊp chÝnh, gi¸m s¸t vµ cã ý kiÕn ®èi víi nh÷ng dù luËt vµ viÖc lµm cña chÝnh quyÒn Roma, ngoµi ra cßn gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n d©n sù. Héi ®ång nµy t­¬ng øng víi c¬ quan t­ ph¸p. Theo tho¶ thuËn gi÷a ViÖn nguyªn l·o víi nh©n d©n, quyÒn lùc vµ t­ c¸ch cña c¸c quan b¶o d©n ( tribun ) lµ thiªng liªng vµ bÊt kh¶ x©m ph¹m. N»m bªn c¹nh c¸c c¬ quan cña nhµ n­íc Céng hoµ, c¸c quan b¶o d©n cã quyÒn phñ quyÕt ®èi víi mäi dù luËt hay ®Ò ¸n chÝnh s¸ch cña ViÖn nguyªn l·o nÕu xÐt thÊy cã h¹i cho nh©n d©n. Quan b¶o d©n còng cã quyÒn tham dù vµ theo dâi c¸c phiªn häp cña cña ViÖ n nguyªn l·o ®Ó cã thÓ can thiÖp trùc tiÕp hay phñ quyÕt t¹i chç c¸c quyÕt nghÞ bÊt lîi cho ng­êi d©n. Tuy nhiªn, quyÒn lùc cña c¸c quan b¶o d©n ë Roma kh«ng ph¶i lµ v« biªn. Theo tho¶ thuËn, cã mét sè giíi h¹n ®èi víi quyÒn phñ quyÕt cña quan b¶o d©n nh­: quan b¶o d©n kh«ng ®­îc can dù vµo chuyÖn qu©n sù, vµ quyÒn lùc cña quan b¶o d©n chØ cã hiÖu lùc trong thµnh Roma. Trong tr­êng hîp Tæ quèc l©m nguy, vµ mét trong hai quan chÊp chÝnh ®· trë thµnh §éc tµi th× quyÒn hµnh cña quan b¶o d©n t¹m thêi bÞ ®×nh chØ. Nh­ trªn, ta ®· thÊy tæ chøc nhµ n­íc ë AthÌne vµ Roma thêi kú Céng hoµ lµ mét h×nh thøc ph©n quyÒn kh¸ triÖt ®Ó, c¸c c¬ quan lËp ph¸p, hµnh ph¸p, t­ ph¸p t¸ch biÖt nhau trong c¬ cÊu tæ chøc vµ ho¹t ®éng; gi÷a c¸c c¬ quan nµy ®· cã sù kiÓm tra, gi¸m s¸t, kiÒm chÕ vµ ®èi träng nhau mét c¸ch hîp lý. Bëi vËy, nhµ n­íc AthÌne vµ nhµ n­íc Céng hoµ Roma lµ biÓu hiÖn cao nhÊt cña t­ t­ëng ph©n chia quyÒn lùc nhµ n­íc trong thêi kú cæ ®¹i. 2. Häc thuyÕt ph©n chia quyÒn lùc trong thêi kú c¸ch m¹ng T­ s¶n Trong gÇn 1500 n¨m cña "®ªm tr­êng Trung cæ", tÊt c¶ c¸c nhµ n­íc ë Ch©u ¢u ®Òu theo chÝnh thÓ qu©n chñ chuyªn chÕ, vµ kh«ng hÒ cã sù tiÕp nèi t­ t­ëng ph©n chia quyÒn lùc tõ thêi kú cæ ®¹i. Nh­ng sù - 18 -
  17. Tr­êng §¹i Häc LuËt Hµ Néi C«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc chuyªn quyÒn cña c¸c vua, vµ sù khñng ho¶ng cña nhµ n­íc phong kiÕn, còng nh­ sù xuÊt hiÖn vµ ph¸t triÓn cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa ®· lµm thay ®æi tÊt c¶. Bèi c¶nh chuyÓn tiÕp tõ chÕ ®é phong kiÕn sang chÕ ®é t­ b¶n ®· t¹o ra nhiÒu quan ®iÓm míi vÒ nhµ n­íc, còng nh­ vÒ vai trß cña nã trong ®êi sèng x· héi. VÞ trÝ trung t©m cña c¸c quan ®iÓm nµy lµ vÊn ®Ò tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña nhµ n­íc: lµm sao ®Ó lo¹i trõ sù ®éc ®o¸n quyÒn lùc trong tay mét ng­êi hay mét nhãm ng­êi, lµm sao ®Ó b¶o vÖ ®­îc quyÒn tù do, b×nh ®¼ng cña mäi c¸ nh©n trong x· héi b»ng ph¸p luËt ... ? Vµ c¸c häc gi¶ trong thêi kú nµy ®· t×m ®­îc c©u tr¶ lêi qua mét t­ t­ëng cæ x­a: ph©n chia quyÒn lùc nhµ n­íc. John Locke ( 1632 - 1704 ): PhÇn hai cña Hai kh¶o luËn vÒ chÝnh quyÒn ( Two Treatises of Gorvernment ), Kh¶o luËn thø hai vÒ chÝnh quyÒn hay LuËn vÒ Nguån gèc, Ph¹m vi vµ Môc ®Ých ch©n chÝnh cña chÝnh quyÒn d©n sù - mét trong nh÷ng t¸c phÈm vÜ ®¹i nhÊt cña nÒn triÕt häc chÝnh trÞ vµ chÝnh trÞ häc nh©n lo¹i, chÝnh lµ n¬i Locke trùc tiÕp ®­a ra häc thuyÕt cña m×nh vÒ nhµ n­íc - mét häc thuyÕt ®an xen c¸c t­ t­ëng ph¸p quyÒn tù nhiªn, khÕ ­íc x· héi vµ ph©n chia quyÒn lùc. Trong nh÷ng ch­¬ng ®Çu cña t¸c phÈm, Locke gi¶i thÝch cho sù ra ®êi cña nhµ n­íc lµ tõ mét b¶n khÕ ­íc, khi nh÷ng con ng­êi ë tr¹ng th¸i tù nhiªn chÊp thuËn kÕt hîp b¶n th©n m×nh vµo céng ®ång quèc gia, vµ nh­êng nh÷ng quyÒn tù nhiªn cña m×nh cho nhµ n­íc, nh»m mong muèn cã ®­îc sù b¶o vÖ tµi s¶n vµ b¶n th©n m×nh mét c¸ch æn ®Þnh. Tõ ®ã, «ng nªu cao yªu cÇu nhµ n­íc vµ ph¸p luËt thùc ®Þnh ph¶i t«n träng nh÷ng quyÒn tù nhiªn cña con ng­êi, nh­ lµ sù thùc hiÖn ®óng nh÷ng cam kÕt trong khÕ ­íc. VÒ quyÒn lùc nhµ n­íc, Locke cho r»ng ®ã lµ "quyÒn lµm luËt cã ¸n ph¹t tö h×nh, vµ do ®ã, bao hµm tÊt c¶ nh÷ng h×nh ph¹t thÊp h¬n, ®Ó quy ®Þnh vµ b¶o toµn së h÷u, quy ®Þnh vµ b¶o toµn viÖc sö dông vò lùc cña céng ®ång khi thùc thi c¸c luËt nµy, trong viÖc phßng vÖ cña céng ®ång quèc gia tr­íc nh÷ng ph­¬ng h¹i g©y ra tõ n­íc ngoµi; vµ tÊt c¶ nh÷ng viÖc nh­ thÕ chØ duy nhÊt lµ v× lîi Ých c«ng"(1). Tõ quan ®iÓm trªn, cã thÓ thÊy Locke ®ång nhÊt quyÒn lùc nhµ n­íc víi quyÒn lËp ph¸p. ¤ng nhÊn m¹nh: "chØ cã thÓ cã mét quyÒn lùc tèi cao, lµ c¬ quan lËp ph¸p, mµ tÊt c¶ c¸c quyÒn lùc cßn l¹i lµ, vµ ph¶i lµ, - 19 -
  18. Tr­êng §¹i Häc LuËt Hµ Néi C«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc nh÷ng c¸i phô thuéc vµo nã"(2). H¬n thÕ, theo «ng, "tuú viÖc quyÒn lùc lËp ph¸p ®­îc ®Æt ë c­¬ng vÞ nµo mµ h×nh thøc cña céng ®ång quèc gia lµ nh­ thÕ ®ã"(3). NÕu nh­ quyÒn lùc lËp ph¸p n»m trong tay ®a sè céng ®ång, vµ viÖc thi hµnh c¸c ®¹o luËt nµy lµ bëi c¸c quan chøc do chÝnh hä bæ nhiÖm th× ®ã lµ mét nÒn d©n chñ hoµn h¶o. NÕu nh­ quyÒn lùc nµy n»m trong tay mét sè Ýt ng­êi ®­îc lùa chän vµ nh÷ng ng­êi thõa kÕ cña hä th× ®ã lµ chÝnh thÓ ®Çu sá. Cßn nÕu nh­ quyÒn lùc nµy ®­îc giao trän cho mét ng­êi, th× ®ã lµ mét nÒn qu©n chñ. Khi quyÒn lùc ®­îc dµnh cho «ng ta vµ nh÷ng ng­êi thõa kÕ cña «ng ta, ®ã lµ nÒn qu©n chñ cha truyÒn con nèi. Cßn khi nã ®­îc dµnh cho «ng ta trän ®êi nh­ng vµo lóc «ng ta chÕt ®i, quyÒn ®Ò cö mét ng­êi kÕ vÞ trë vÒ víi sè ®«ng nh©n d©n, th× ®ã lµ nÒn qu©n chñ tuyÓn cö. Vµ tõ nh÷ng chÝnh thÓ nµy mµ céng ®ång quèc gia cã thÓ t¹o sù kÕt hîp hoÆc hçn hîp gi÷a c¸c h×nh thøc chÝnh quyÒn, theo nh­ c¸ch hä cho lµ tèt nhÊt. Bëi vËy, Locke cho r»ng "LuËt x¸c thùc ®Çu tiªn vµ lµm nÒn t¶ng cña mäi céng ®ång quèc gia, lµ viÖc thiÕt lËp c¬ quan quyÒn lùc lËp ph¸p"(4). C¬ quan lËp ph¸p kh«ng nh÷ng lµ quyÒn lùc tèi cao cña céng ®ång quèc gia, mµ cßn lµ quyÒn lùc thiªng liªng vµ kh«ng thÓ ho¸n ®æi mét khi céng ®ång ®· nhÊt trÝ ®Æt nã vµo c­¬ng vÞ ®ã. C¬ quan lËp ph¸p lµ c¬ quan duy nhÊt cã quyÒn ban hµnh ph¸p luËt, bëi nÕu kh«ng cã sù phª chuÈn cña c¬ quan lËp ph¸p - c¬ quan ®¹i diÖn cho céng ®ång toµn x· héi, th× dï ®ã lµ s¾c lÖnh cña bÊt cø ai, ®­îc bÊt cø quyÒn lùc nµo hËu thuÉn ®i ch¨ng n÷a th× còng kh«ng thÓ cã ®­îc ®iÒu tuyÖt ®èi cÇn thiÕt ®èi víi ph¸p luËt - ®ã chÝnh lµ sù chÊp thuËn cña x· héi. §ång thêi, kh«ng mét thµnh viªn nµo cña céng ®ång cã thÓ kh«ng tu©n thñ hay ®i xa h¬n nh÷ng luËt mµ c¬ q uan _____________ (1) John Locke: Kh¶o luËn thø hai vÒ ChÝnh quyÒn - ChÝnh quyÒn d©n sù, Nxb Tri thøc, Hµ Néi, n¨m 2007 (2) John Locke: S®d, tr.203 (3) John Locke: S®d, tr.180 (4) John Locke: S®d, tr.183 lËp ph¸p ®· ban hµnh, khi nã vÉn ho¹t ®éng phï hîp víi sù uû th¸c cña x· héi, dï c¸ nh©n ®ã cã ®­îc sù ñng hé tõ mét quyÒn lùc ngo¹i quèc hay cña bÊt cø mét quyÒn lùc nµo kh¸c trong n­íc. Bªn c¹nh nh÷ng quyÒn h¹n Êy, Locke còng v¹ch ra nh÷ng ranh giíi mµ c¬ quan lËp ph¸p kh«ng ®­îc phÐp v­ît qua. Thø nhÊt, nã kh«ng thÓ lµ quyÒn lùc ®éc ®o¸n, chuyªn chÕ ®Æt trªn cuéc sèng vµ vËn mÖnh nh©n d©n. Con ng­êi trong tr¹ng th¸i tù nhiªn - 20 -
  19. Tr­êng §¹i Häc LuËt Hµ Néi C«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc kh«ng thÓ x©m h¹i ®Õn tÝnh m¹ng vµ tµi s¶n cña ng­êi kh¸c, nÕu nh­ ®ã kh«ng ph¶i lµ sù trõng ph¹t thÝch ®¸ng víi nh÷ng g× ng­êi ®ã ®· g©y ra cho m×nh, vËy nªn c¬ quan lËp ph¸p - thø quyÒn lùc cã ®­îc tõ tæng sè tÊt c¶ nh÷ng quyÒn tù nhiªn ®­îc uû th¸c tõ c¸c c¸ nh©n trong céng ®ång, còng kh«ng thÓ cã quyÒn huû ho¹i sinh m¹ng cña bÊt kú ai trong x· héi mét c¸ch v« cí. Kh«ng mét luËt lÖ nµo ®­îc coi lµ tèt hay lµ cã c¨n cø nÕu chèng l¹i c¸i luËt tù nhiªn c¨n b¶n lµ b¶o toµn loµi ng­êi. Kh«ng mét luËt lÖ nµo ®­îc coi lµ tèt hay lµ cã c¨n cø nÕu kh«ng ®­îc thiÕt lËp nh»m môc ®Ých tèi th­îng lµ v× lîi Ých cña nh©n d©n. Thø hai, hay thùc chÊt lµ nguyªn t¾c ®Ó ng¨n chÆn sù ®éc ®o¸n, chuyªn chÕ cña c¬ quan lËp ph¸p, lµ yªu cÇu ph¶i cã nh÷ng ®¹o luËt th­êng trùc ®· ban hµnh vµ nh÷ng quan toµ cã hiÓu biÕt ®­îc trao thÈm quyÒn khi ®­a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh cã liªn quan tíi c¸c quyÒn cña mçi thµnh viªn trong x· héi. ChØ khi cã nh÷ng luËt ®­îc minh ®Þnh, nh÷ng quy t¾c th­êng trùc ®Ó rµng buéc th× con ng­êi míi biÕt ®©u lµ quyÒn vµ ®©u lµ së h÷u cña m×nh; "cßn nÕu kh«ng nh­ thÕ th× hoµ b×nh, sù yªn æn vµ së h÷u cña hä vÉn chØ lµ trong cïng mét tr¹ng th¸i bÊt ®Þnh nh­ ®· cã ë tr¹ng th¸i tù nhiªn"(1). Thø ba, c¬ quan lËp ph¸p kh«ng thÓ ban hµnh nh÷ng quyÕt ®Þnh cho phÐp lÊy toµn bé hay mét phÇn tµi s¶n cña bÊt kú ai mµ kh«ng cã sù chÊp thuËn cña anh ta, v× b¶o toµn së h÷u lµ môc ®Ých ch©n chÝnh vµ hµng ®Çu cña chÝnh quyÒn, vµ còng lµ nguyªn nh©n con ng­êi ®ång ý tõ bá tr¹ng th¸i tù nhiªn mµ gia nhËp vµo céng ®ång quèc gia, nªn vi ph¹m vµo nguyªn t¾c nµy nghÜa lµ nhµ n­íc ®· vi ph¹m vµo khÕ ­íc ®Çu tiªn t¹o thµnh x· héi. NÕu kh«ng cã nguyªn t¾c nµy th× còng cã nghÜa lµ kh«ng ai trong x· héi cã së h÷u, b ëi cã thÓ bÞ ng­êi kh¸c hay bëi chÝnh c hÝnh quyÒn t­íc mÊt. Cô thÓ, Locke nhÊn m¹nh r»ng: "nÕu mét ng­êi bÊt kú nµo ®ßi hái mét _____________ (1) John Locke: S®d, tr.189 quyÒn lùc ®Ó ®Æt ra vµ thu thuÕ ®èi víi nh©n d©n b»ng thÈm quyÒn riªng cña «ng ta mµ kh«ng cã sù chÊp thuËn cña nh©n d©n, th× «ng ta ®· x©m lÊn vµo luËt c¨n b¶n cña së h÷u vµ lµm biÕn chÊt môc ®Ých cña chÝnh quyÒn"(1). Thø t­, c¬ quan lËp ph¸p kh«ng thÓ chuyÓn giao quyÒn lµm luËt vµo tay bÊt kú ai kh¸c, bëi theo khÕ ­íc, c¸c c¸ nh©n trong x· héi ®· trao quyÒn lùc vµo c¬ quan lËp ph¸p víi nhiÖm vô "®Ó lµm luËt mµ kh«ng ph¶i lµ ®Ó lµm nªn c¸c nhµ lËp ph¸p, do ®ã, c¬ quan lËp ph¸p - 21 -
  20. Tr­êng §¹i Häc LuËt Hµ Néi C«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc kh«ng cã quyÒn g× ®Ó chuyÓn giao thÈm quyÒn lµm luËt cña hä vµ ®Æt nã vµo tay ng­êi kh¸c"(2). Theo Locke, luËt ph¸p ®­îc lµm nªn trong thêi gian ng¾n nh­ng cã søc m¹nh bÊt biÕn vµ dµi l©u, nªn c¬ quan lËp ph¸p kh«ng ph¶i lóc nµo còng cÇn hiÖn diÖn. H¬n thÕ, sù c¸m dç cña quyÒn lùc rÊt dÔ khiÕn nh÷ng nhµ lµm luËt cã tham väng n¾m lu«n quyÒn thi hµnh nã, ®Ó råi ®Æt lîi Ých vµ b¶n th©n m×nh lªn trªn luËt ph¸p, vµ ®i tr¸i l¹i môc ®Ých cña x· héi vµ chÝnh quyÒn. Do ®ã, «ng ®­a ra m« h×nh cña c¬ quan lËp ph¸p tèt nhÊt lµ tËp hîp cña nh÷ng ng­êi kh¸c nhau trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh ®Ó lµm luËt, vµ khi ®· hoµn thµnh c«ng viÖc, hä sÏ l¹i t¸ch ra, trë l¹i lµ mét thµnh viªn cña céng ®ång vµ chÞu sù chi phèi cña nh÷ng luËt mµ m×nh lµm ra, nh­ thÕ míi ®¶m b¶o cho viÖc lµm luËt cña hä lµ v× lîi Ých chung cña toµn céng ®ång. Trong mét céng ®ång quèc gia, quyÒn lùc lËp ph¸p lµ thø quyÒn lùc ®Çu tiªn vµ quan träng nhÊt, nh­ng nh÷ng nhµ lËp ph¸p ph¶i lu«n ghi nhí r»ng quyÒn lùc cña hä lµ do nh©n d©n uû th¸c, vµ sù uû th¸c ®ã kh«ng ph¶i lµ nh©n d©n trao tÊt c¶ c¸c quyÒn cña m×nh cho c¬ quan lËp ph¸p, mµ cã mét thø quyÒn lùc tèi cao vÉn lu«n lu«n ®­îc l­u gi÷ l¹i trong céng ®ång, ®ã lµ quyÒn tù b¶o toµn. §ã lµ quyÒn "cøu lÊy chÝnh m×nh tr­íc cè g¾ng hay m­u ®å cña bÊt kú ai, cho dï lµ c¸c nhµ lËp ph¸p cña hä, vµo bÊt kú lóc nµo - khi mµ nh÷ng ng­êi nµy trë nªn qu¸ ngu xuÈn hay qu¸ ®éc ¸c"(3), nh»m chèng l¹i c¸c quyÒn tù do vµ së h÷u cña con ng­êi. Khi Êy, q uyÒn lùc ph¶i "®­îc chuyÓn giao vÒ tay nh÷ng ng­êi ®· trao nã ra, ®Ó hä l ¹i ®Æt nã vµo n¬i mµ hä nghÜ lµ sÏ tèt nhÊt c ho sù an toµn vµ an _____________ (1) John Locke: S®d, tr. 195 (2) John Locke: S®d, tr. 196 (3) John Locke: S®d, tr.204 ninh cña hä"(1). Trong ch­¬ng XII: VÒ c¬ quan lËp ph¸p, hµnh ph¸p vµ quyÒn liªn hiÖp cña céng ®ång quèc gia, Locke chØ ra trong quyÒn lùc tèi cao cña céng ®ång x· héi, bªn c¹nh quyÒn lËp ph¸p cßn cã quyÒn hµnh ph¸p vµ quyÒn liªn hiÖp. Bëi nÕu nh­ c¬ quan lËp ph¸p kh«ng cÇn, vµ còng kh«ng nªn hiÖn diÖn th­êng xuyªn th× viÖc thùc hiÖn nh÷ng ®¹o luËt ®· ®­îc lµm ra l¹i lu«n cÇn tån t¹i mét c¸ch th­êng trùc, ®ã chÝnh lµ quyÒn hµnh ph¸p. Vµ - 22 -
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

TL.01: Bộ Tiểu Luận Triết Học
207 tài liệu
1470 lượt tải
THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2